Þjóðviljinn - 14.05.1961, Side 7

'€) — ÞJÖÐVILJINN — Sunn.udg.gur 14. mní 1961
.V<3
Sunnudágur 14. maí 1861 — ÞJÖÐVILJINN
Utgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — ; Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. -
Fréttaritstjórar: Ivar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir
Magnússon. Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Sími 17-500 (5 línur). Askriftarverð kr. 45 á mán. — Lausasöluverö kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Orlögum ráðið
jþað hefur verið háttur íslenz.kra stjórnarvalda að
dylja fyrir þjóðinni allar aðgerðir sínar í hernáms-
málum, og margsinnis hafa íslenzkir ráðamenn hrein-
lega logið til, jafnt um stór atriði og smá. (Stundum
hafa þeir raunar sagt ósatt af þeirri ástæðu að þeir
vissu ekki betur; þá hafði herraþjóðin ekki haft fyrir
því að ræða við erindreka sína — eins og þegar land-
herinn hvarf héðan þvert ofan í yfirlýsingar „varnar-
málaráðherrans“!) Fréttir hafa einatt borizt fyrst í
erlendum blöðum, og auk þess hafa menn vanizt á að
leggj3 saman tvo og tvo og sjá þannig hvert stefndi.
Cami háttur hefur verið hafður á um þær alvarlegu
breytingar sem nú er verið að framkvæma á her-
•náminu. Það fréttist fyrst utanlands frá að yfirstjórn
bandaríska kafbátaflotans og njósnastarfseminnar á
Norður-Atlanzhafi ætti að flytjast til íslands. Þegar
íslenzka ríkisstjórnin skýrði loks frá þessum umskipt-
um lét hún svo ummælt að þetta væri í rauninni form-
breyting; sjóherinn í staðinn fyrir loftherinn, það væri
allt og sumt. En auðvitað voru þessar skýringar vís-
vitandi blekkingar. Þau umskipti ein, að yfirstjórn
njósna- og kafbáta fluttist hingað, var mjög alvar-
leg. Þar er um að ræða hluta af árásarkerfi Bandaríkj-
anna, og því verður stöð sú sem hér verður komið á
laggirnar ein hin hættulegasta í heimi — ein þeirra
sem fyrst yrði tórtímt ef hið kalda stríð breytist í
heitt.
T7n auðvitað fylgir meira með, þrátt fyrir svardaga
Guðmundar í. Guðmundssonar, þess manns sem ekki
getur komið fyrir fleiri svörtum blettur á tungu
-sinni. íslendingar veittu því athygli að á s.l. ári var
bandarískur kafbátur önnum kafinn við að rannsaka
firði og flóa við allt Island. í sambandi við það voru
einnig framkvæmdar mælingar af landi og raunar vað-
ið inn í landareignir bænda án heimildar. Augljóst
var þá þegar hvað vakti fyrir bandarísku herstjórn-
inni, og þær fyrirætlanir hafa alltaf verið að skýrast
síðan. Og þær staðfeyndir sem raktar voru hér í blað-
inu í gær eru endanleg sönnun þess að œtlunin er
ekki aðeins að koma hér uvp stjórnarmiðstöð jyrir
njósnir og kafbátaferðir, heldur einnig bækistöðvum
fyrir bandaríska flotann, herskip og kafbáta:
jDandaríski flotinn hefur gert samning við Olíufélagið
** h.f., eitt helzta hermangsfyrirtæki landsins. Fær
flotinn til sinna afnota geyma í Hvalfirði, og nú er
nnnið að því af kappi að búa þá þannig út að þeir
geti geymt eldsneyti fyrir flotann. Það gefur auga leið
að því aðeins þarf flotinn á eldsneyti að halda hér við
land, að hann ætli að hafa hér bækistöðvar, láta her-
skip sín og kafbáta koma hingað og birgja sig upp á
milli þess að athafnir eru stundaðar í sjó og á. Sjálf-
ar stöðvarnar geta orðið einfaldar í upphafi — ekki
s'zt þar sem t.d. Hvalfjörður er talinn ákaflega hent-
ugur frá náttúrunnar hendi. Bækistöðin fyrir kjarn-
orkukafbáta í Skotlandi er t.d. fyrst og fremst tengd
birgðaskipi sem þar hefur fast aðsetur, en framkvæmd-
ir í landi eru enn sem komið er sáralitlar.
Ijannig blasir við íslendingum mjög alvarleg hætta,
* sú alvarlegasta sem yfir okkur hefur vofað af völd-
um 'hernámsins. Áhuga Bandaríkjamanna má m.a.
marka af því að nú er að koma hingað æðsti aðmíráll
Atlanzhafsbandalagsins til samninga við stjórnarvöld-
in, enda eiga Bandaríkin í miklum erfiðleikum með
að finna hinum lífshættulegu stöðvum sínum stað í
öllum öðrum löndum bandalagsms. Að því virðist
stefnt af vaxandi festu að gera íslendinga að fómar-
-dýrum — hverju máli skipta hagsmnnir og örlög tvö
Jiundruð þúsund manna? — m.
Hver ber ábyrgðina1
'Sumarið er komið með
þíðvindi og sólskin. Snjórinn,
sem klæddi jörðina í gær, er
horfinn. En hvað jökullinn og
fjal’ið er fallegt, vafið þess—
ari ljósbláu gagnsæju móðu.
Gegnum opinn gluggann
berst til mín kliður hins
vængjaða hóps, er fagnar
hlýjunni af geislum sólar.
Hljómkviða vorsins er haf-
in. Hljómar hennar orka
sterkt á hugi áheyrenda, —
knýja til starfa.
í dag minnir landið okkur
á skylduna við það. Ekki að-
eins á skylduna við moldina
og daginn í dag, heldur við
framt'ðarheill því til handa
og trvggð við sannleikann.
Skylduna tU að standa á rétti
þess, er hið launaða starfs-
lið okkar á alþingi bregzt.
Þessa dagana söfnum við
hemámsandstæðingar mót-
mælum um land allt gegn
setu hins erlenda hers í landi
okkar. Fleiri og fleiri taka
sér stöðu í samtökum okkar,
fólk úr öllum stjórnmála-
flokkum og utan flokka, fólk
sem nennir að hugsa, og óð-
um vex sú alda, er að lokum
ýtir hernum burt.
Margt hefur verið ritað og
rætt um þetta mál af viti og
þekkingu, en það, sem ég
segi, verður ekki til að gefa
neinar rökfræðilegar skýring-
ar, það er ekki mitt meðfæri,
heldur til að gefa hugsunum
mínum útrás.
Margir telja, að stjórnar-
völdin á hverjum tima beri
ábyrgð á því, að herinn er
hér enn, en að athuguðu
máli held ég að við öll berum
sameiginlega ábyrgðina og
þess vegna beri okkur öllum
skylda til þess að rísa upp af
svefni, er við 'höfum verið
haldin af nú um nokkurt
skeið, eða nánar til tekið frá
þeim tíma er við töldumst
fullvalda þjóð. Það er ekki
ncg að taka á móti svo dýr-
mætum fjársjóði, sem full-
ve’dið er, við verðum líka að
kunna að gæta hans. Það
'hefur sýnt sig að við höfum
treyst of blint óvönduðum
mönnum. Á tímum mestu nið-
urlægingar var þjóðin svo
lánsöm að eignast hugsjóna-
manninn Jón fíigurðsson. Því
er ég svo bjartsýn að trúa
því, að ísland eigi enn trúa
syni og dætur.
Það líður enginn dagur
svo, að við ekki heyrum bæði
í útvarpi og blöðum, gasprað
um lýðræði og hinn fi-jálsa
heim. Vonir þær, er við höf-
um bundið við þau hugtök,
hafa að engu orðið. Hvernig
lýsir lýðræðið sér hér á landi
í dag, og hvernig halda full-
trúar okkar á löggjafarþingi
þjóðarinnar á því umboði, er
við létum blekkjast til að gefa
þeim? Hvernig er högum
háttað innan lands, og hvern-
ig , er haldið á málstað þjóð-
arinnar út á við? Hvernig
er séð fyrir öryggi þjóðar-
innar í framtíðinni? — Já,
hvernig eru stjórnmálin 'rekín
í dag?
Það fer hrollur um mig er
ég hugsa um það og mér
verður hugsað til þessara
orða, er mætur Islendingur
sagði á sínum tima: „Háski
sá er vofir yfir lýðræði nú-
tímans og hefur gert. það
valt, er framar öllu fólginn
í fláttskapnum, þegar al-
menningi er talin trú um, áð
hann sé kúgaður samkvæmt
umboði frá honum sjálfum,
eða hann er fyrst féflettur
og síðan látinn þiggja sína
eigin eign í mútur og náð-
argjafir. Það er sannast sagt,
þótt sorglegt sé, að talsvert
af beru ofbeldi, sem menn
þora að kljást við, er bæri-
legt í samanburði við prúð-
búið og vátrvggt ranglæti".
Það er mikið talað um upp-
eldismál og vanrækslu í þeim
efnum af hálfu heimila og
skóla og ekki að ástæðu-
lausu. En ég spyr, hvernig
má sú þjóð taka þau mál
föstum tökum, er e’ur upp
svo siðspilta stjómmálamenn,
er selja peninga og eigin
hagsmuni ofar heill cg ham-
ingju þjóðarinnar?
1 huga mér vaknar sú
spurning, hvort það fólk er
í dag varpar allri ábvrgð af
sér á I i menn er það kýs til
að ráða fram úr va’rtamál-
um þessarar þjóðar, án þess
persónulega sjðJft að taka af-
stöðu til þeirra og bókstaf-
lega nennir ekki að krvfja
þau til mergjar, sé hlutverki
sínu vaxið sem uppalendur.
Við vitum öll hvsrnig póli-
tíkin er rekin hér á landi.
Þar er öllum brögðum beitt..
hversu mannskemmandi sem
þau eru. Tökum t.d. umræður
á Alþingi. Þar hljcma per-
sónulegar svívirðingar ofar
málefninu. í dag er svo kom-
ið að heiðvirt fólk vill helzt
ekki binda sig neinum stjórn-
málaflokki, þctt það á kjör-
degi verði að taka afstöðu
í von um að sá er það kýs,
stancli við fögru loforðin,
þar sem frambjóðendur
flokksins segjast vera þjón-
ar „háttvirtra" kjósenda.
Árum saman látum við
blekkjast og öllu er snúið
við. Við höfum trúað því, að
við værum að ráða menn í
vinnu og gætum jafnvel rek-
ið þá, ef þeir reyndust illa.
ÍEn hvað skeður? Okkur er
sagt að það sé okkar að
hlýða. Er þstta lýðræði ?
Reynslan hefur sýnt okk-
ur, að þeir menn sem nú um
skeið hafa m:snotað umboð
sitt á alþingi eru ekki verki
sínu vaxnir. Er ekki mál til
komið að taka í taumana?
Ég er ekki að segja að þess-
ir menn séu vondir, heldur*
að þeir séu siðspilltir, hafi
lent í slæmum fé’agsskap'
éins og stundum hendir börn
frá góðum heimilum, — að
við höfum ekki alið þá upp
á réttan liátt, — haft þá eft,-
irlitslausa, gefið þeim oi’
mikið friálsræði. En nú ei*
mál að linni.
Stór hópur fólks úr öllum
landshlutum hefur þegar*
bund'zt samtökum, um að
minnsta kosti eitt af mest
aðkallandi vandamálunum
verði leitt til lykta íslandi í
hag. Hér á landi, þar sem all-
ir eru lesandi og skrifandi,
ætti slíkt að takast, og það
hjá þióð, er lengi hefur lifað
á fornri bókmenntafrægð og*
státað af þjóðvekli og Lög-
réttu við Öxará er aðrai*
þjóðir bjuggu við konungr-
vald. Söguöldinni, er 'höfund-
Framhald á 10 síðu.
viss fjöldi af rækjum fari í
pundið.
Rækjubátunum fjölgar
brátt upp í 8. Fyrst var veitt
í Hestfirði og Mjóafirði, en
'haustlð 1935 fór ég vestur
í Amarfjörð; hafði leitað þar
fyrir fiskimálanefnd og fund-
ið rækjur. Úr fyrstu veiði-
ferðinni þangað kom ég með
um 1200 kg. Eftir það sóttu
aðrir bátar þangað.
— Hvernig gekk að selja
f ramleiðsluna ?
— Það tókst fljótlega að
vinna markað fyrir rækjurn-
ar í Danmörku. Alls höfðu
stundað þett.a 8 bátar og um
80 manns unnið við skelflelt-
ingu, eða' samtals um 100
manns.
Bærinn seld.i Jóní Kjartans-
s.yni og Jónasi Þorbergssvni
verksmiðjuna haustið 1938,
en svo stöðvað'st reksturinn
í stríðinu þegar aðeins var
eftir innlendi markaðurinn,
því að stríð:ð sleit sundur
öll sambönd við Danmörku.
Á þeim árum fór ég í fisk-
flutninga til togara, sem svo
fluttu fiskinn út.
— Ekkí urðu þetta endalok
rækjuveiðanna?
— Nei, eft.ir stráðið byrj-
aði ég rækjuveiðar aftur.
Ragnar Bárðarson og Syre
byrjuðu vinnslu hér eitthvað
um 1950, og þá fiskaði ég
fyrir þá. Eftir 2 ár hættu
þeir, en aðrir tóku við, og
verksmiðjan starfar enn.
Böðvar Sveinbjörnsson vann
hjá upphaflegu verksmiðj-
unni og kevpti vélar hennar.
Byggði síðan nýtt verk-
smiðjuhús á Torfunesi og
starfar garala verksmiðjan
því raunverulega enn. Ole
Nordmann, sonur minn byrj-
aði rækjuvinnslu hér árið
1958, og þá í sláturhúsinu,
en hefur nú byggt verk-
smiðjuhús við Surdstræti.
— Hvað eru þá eiginlega
margar rækiuverksmiðjur á
Isafirði ?
- — Það er „Pólar hf,“, sem
hefur sex báta. „Niðursuðu-
verksmið.jan h.f.“, sem hefur
3 báta, og rækjuverksmiðja
O’e Nordmanns, sem hefur
2 báta.
Auk þessa hefur Björgvin
Bjarnason hafið rækjuvinnslu
á Langeyri í Álftafirði og
liefur 3 báta. Ennfremur er
unnin rækja í 'Hnífsdal fyrir
Böðvar Sveinbjarnarson.
— 'Er þá ekki um ofveiði
að ræða?
— Fyrir þremur árum
vildu bændumir láta banna
rækjuveiðarnar. Sýslumaður-
inn fór þá á veiðar með okk-
ur til að sjá sjálfur. Einar
Guðfinnsson útgerðarmaður í
Bolungavík var einn þeirra,
sem skrifaði undir kæru-
kæruskjalið, en svo fór hann
Austmaðurinn ííinon Ólsen.
sjálfur á veiðarnar með ein-
um bátnum til að sjá með
eigin augum, hve mikið væri
drepið af fiskaseyðum, og
síðan hefur hann sjálfur lát-
ið veiða rækjur.
-— En er ekki gengið of
nærri rækjustofninum ?
— Ég sendi alltaf reglu-
lega sýniahom til Fiskideild-
arinnar. Aðalsteinn Sigurðs-
son fiskifræðingur hefur ann-
azt rannsóknir í sambandi
við það. Rækjan er nú mun
minni, en hún var áður, og
telja fiskifræðingar að fara
þurfi varlega í veiðarnar, en
ennþá er samt ekki talið, að
um ofveiði sé að ræða.
Það er frið.sælt á Pollinum á Isafirði, þegar liann, er lognkyrr
og spegilsléttur. — Rækjubáturinn „Karmöy“, 8 tonna norskur
súðbyrðingur.
— Hvar eru veiðarnar að-
allega stundaðar?
— Það er mest fiskað £
Djúpinu, inn við Ögurhólma,
inni á Strandssljavik og
víðar. Einnig er fiskað í öll-
um fjörðum inn úr Djúpinu.
og út af Arnarnesi, en ekki
í Jökulfjörðunum.
•— Hvað teljið þið góðan
rækjuafla ?
— 600—700 kg er góðiu’
dagsafli.
— Og hvernig eru tekjur
veiðimannanna ?
— Rækjufiskimenn hafa
haft 60—70 þús. kr. árstekj-
ur og stundum nokkuð meira.
— Er ekki Seinlegt að skel-
fietta rækjurnar?
— Meðalafköst eru nálægt
2 kg. á klst. Á 8 stuudum
skelfletta kornr 15 'kg. af
rækjum, og sumar konur*
hafa komizt upp í 20 kg.
— Og tekjur þeirra, sem
í landi vinna?
— Rækjuvinnslan hefm*
hin ótrú'egustu éhr'f á af-
komu fólks, því að konur og
unglingar, sem við þetta
vinna. fá þarna tekjur, sent
plls ekki kæmu til greina annl-
ars.
Við kveðjum Ólsen úti vid
lognkyrrt sundið, dugnaðai-
legan mann, þéttan á velli og*
Framhald á 10. síðu.
Hannibal hreyfði svo mál-
inu í bæjarstjórn og kom
því til leiðar, að Finnur
Jónsscn skrifaði Finsen ræð-
ismanni og bað hann athuga
um þotta. Finsen sendi svo
von bráðar jákvæðar upplýs-
ingar um þennan atvinnuveg
í Noregi.
Rækjuvérksmiðja Ólsens o.g strákanna hans — Myndin tekin
meðan hún mr enn í byggingu, en neðri hæð fullgerð og
vinnsla hafin þar.
Bæjarstjórnin samþykkti
þá að senda Hannibal Valdi-
marsson suður á fund fiski-
málastjóra til að fá aðstoð
til rækjuveiða og sérstaklega
til að koma upp lítilli rækju-
verksmiðju.
Samskipa Hannibal suður
var Jón Auðunn, a’þingis-
maður og bæjarfulltrúi. Þeg-
ar meirihluti bæjarstjórnar
ákvað að stofna til rækju-
vinnslu, stofnuðu þeir Jón
Auðunn, Proppé, Finsen og
einhverjir fleiri í Reykjavík
í skyndi hlutafélagið Kampa-
lampa, sem æílað var það
hlutverk að láta veiða og
vinna rækjur. — ísafjarðar-
bæ var svo boðið að ver'ða
—■ Rækjuverksmiðjan var
stofnsett strax 1934. Ég
leigði þá bát til veiðanna og
var einn við veiðarnar fyrsta
árið. En svo fékk ég nýjan
bát, „Kannöy“ (Ólsen er frá
Karmöy í Noregi).
Bærinn átti rækjuverk-
smiðjuna, og hét hún Rækju-
verksmiðja Isafjarðar. Is-
lenzkir niðursuðumenn voru
fengnir Þorvaldur Guðmunds-
son og Tryggvi Jónsson) og
norskur verkstjóri Erik
Rakke að nafni. Fyrst var
rækjan keypt skelflett, en þá
var kastað óþarflega miklu
af henni, og nú er hún tekin
beint úr sjónum í skelinni,
— hún er ekki keypt, nema
Það var sumarið 1934, að upp á bít í Aðalstræti 22 á ísaíirði gekk mað-
ur með ókennilega skepnu í bréípoka og hóí þar uppi, á ókennilegu máli,
að vegsama ágæti bréípokadýrsins.
Þetta haíði þær afleiðingar, að litlu síðar háðu þeir Hannibal Valdimars-
son cg Jón Auðunn kapphlaup suður í Reykjavík - á fund stjórnarvaldanna!
Maðurinn með ókennilegu skepnuna í bréípokanum var Símon Ölsen, —
er sumir hafa nefnt „föður" rækjuveiða á íslandi. Hér ssgir Ólsen sögu
þess atvinnuvegar.
Hjá „dokkinni" á Isafirði,
í fjörumálinu út að sundinu,
er nýbyggt, myndarlegt. hús.
Það er rækjuverksmiðja Sím-
onar Ólsens og sona hans.
Þar bar fundum okkar Óls-
ens saman seint. á s.l. sumri.
— Hvenær komst þú til Is-
lands, Ólsen?
— Ég kom hingað til ísa-
fjarðar árið 1924; þá var ég
22ja ára gamall.
— Hvernig stóð á því, að
þú byrjaðir rækjuveiðar hér?
— Það var mikið um
rækjuveiðar í heimabygð
minni, Karmöy, sunnarlega
við Vestur-Noreg. Þegar ég
kom hmgað, se’di ég Gunn-
ari Juul apótekara helming-
inn í bátnum, sem ég kom
með frá Noregi; það var
norsk íshafsskúta. ‘Hér hlaut
hún nafnið „Hrönn“, og var
ég áfram með bátinn.
Ég kom með rækju„troll“
með mér frá Noregi, datt í
hug, að gott væri e.t.v. að
geta stundað rækjuveiðar,
þegar hingað væri komið.
—• E:i hér höfðu aldrei ver-
ið veiddar rækjur?
— Nei, það er v.íst ekki. En
ég reynai hér strax haust-
ið 1942, og þá fýrir ínnan
Arnarnes. Ég fékk 30—40
kg í fyrsta tsgi.
Það var ekki fyrr en árið
1934, að ég fór og reyndi í
Hestfirði, — og þar fékk ég
um 300 kg í fyrsta togi.
— Hvað gaztu gert við
þann afla, vildi nokkur kaupa
hann?
— Nei, þá gat ég ekkert
gert. við þessa veiði. Hins-
vegar þóttist ég vera búinn
að fá sannanir fyrir því, að
hér væri hægt að stunda
rækjuveiðar með ágætum ár-
angri.
Ilannibal Valdimarsson var
þá formaður verkamannafé-
lagsins og bæjarfullfrúi hér.
Ég fór því beint til hans með
nokkrar rækjur í bréfpoka,
sýndi honum þær og skýrði
honum frá, að úti í Noregi
lifði fjöldi fóllts á rækju-
veiðum.
hluthafi að minni liluta í fyr-
irtækinu. En þvi var hafnað.
— Svo þú hefur komið af
stað, einhverskonar kapp-
lilaupi!
— Já, og Hannibal varð
fljcfari á fund fiskimála-
nefndar — Jón Auðunn barði
þar að dyrum. lítilli stundu
eftir, að Hannibal byrjaði að
fljúja mál sitt fyrir nefnd-
inni. Það réð úrslitum um
að það varð Jsafjarðarbær en
ekki h.f. Kampalampi, sem
gekkst fyrir rækjuvinnslu á
Isafirði — fyrstur allra hér á
landi.
•— Og hvernig gekk þetta
svo ?
Rækjuveiðar á „Karmöy“, en svo kallar Ólsen bát sinn —
eftir heiinabyggð sinni I Noregi. /