Þjóðviljinn - 24.06.1961, Blaðsíða 4

'é) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 24. júní 1961
Er hægt að ganga lengra íað
éta oían í sig fortíð sína
J Það var Alþýðuflokksráð-
; herrann Gylfi Þ. Gíslason sem
■ sagði áiið 1949: „Islendingar
' eiga aldrei að leyfa erlendum
; her dvöl i landinu á fi iðai -
tímum, og aldrei að þola þar
neinar erlendar herstöðvar.“
Það var Gunnar Thorodd-
sei'' ráðherra Sjálfstæðis-
! flokksins sem sagði 1946:
„Þegar Bandankin fói-u 1.
: okt. s.l. fram á herstöðvar
' hér á landi til langs tíma á
^ þrem stöðum, þá vakti sú
1 málaleitun ólgu og andstöðu
islenzku þjóðarinnar. Það var
fjöldi af fjölmennustu félaga-
samtökum land.smanna sem
reis upp og mótmælti.— „Svo
ræðir hann um ástæður fyrir
) iþeirri ólgu sem þessi um-
■ leitun herveldisins vakti með
' þjóðinni og segir. „Um áhrif
á þjóðerni okkar. siálfsvitund,
! álit okkar útávið þarf ekki
heldur að fara mörgum orð-
um. 1 augum umheimsins
hefðum við varla talizt til
fullvalda þjóða, þegar þrjár
herstöðvar væru i landir,n. og
yfirráð okkar yfir því þar
mcð skert, jafnvel með h°r-
stöð í hjarta okkar eigin höf-
uðborgar.
Málale'tunin um herstöðvar
af hálfu Bandar'íkjanna var
gersamlega ósamræmanleg
.sjálfstæði Islands. Og mín
skoðun er sú að til lítils hafi
þá verið skilnaðurinrj við
Dani, ef skömmu síðar hefði
átt að gsra slíka skerðingu á
sjálfstæði okkar. En íslenzka
þjóðin reis upp. að vísu ekki
sem e'nn maður, en yfir-
gnæfandi meirihluti hennar
lýst.i sig andv'igan þessari
málaleitun. Og í alþingiskosn-
ingunum var þetta staðfest.
Þær raddir og óskir hér á
landi, sem vildu herstöðvar,
hafa verið kveðnar niður í eitt
skipti fyrir öll. Málstaður
þjóðaiinnar sigraði. Þessi á-
'kvörðun íslenzku þjóðaiinnar
er óhögguð að leyfa engu er-
lendu ríki herstöðvar i landi
okkar“.
Þetta voru þeir Gylfi og
Gunnai- sem sögðu þessi sön.nu
orð 1946 og 1949, en hvað
hefur gerbreytt þessum mönn-
um ?
Yfirsrnæfandi meúihluti ís-
lenzku bjcðarinnar var á móti
hers*öðviim i landinu, og stað-
festi það í alþingiskosningun-
nm segir Gunnar. Voi-u þá
ekki framiri svik eftii- kosn-
íngar, og maigskonar laga-
hrot gagnvart þjóð’nni, sem
hafði sýnt ótvíræðan vilja
sinn í þessu örlagaþrungna
máli ?
Alþýðuflokksráðhei-rarnir
eru sýnilega búnir að gleyma
sínum loforðum og svardög-
um fyrir margar undangengn-
ar kosningar, eftir framkomu
þeiira að dæma, á þessum
’ hermangara árum, sem hafa
' lagt að velli orðstír svo
' snargra Islendinga, og hangir
* nú brugðið sverð yf:r sjálf-
stæðri tilveru íslenzku þjóðar-
• innar.
' F.g man nú vel stofnun Al-
þýðuflokksins og þekkti stefroi
hans og starf og ef til vill
er það þess vegna að mýr
blöskra öll þau frávik sem
stjórnendur hans hafa gert
frá yfirlýstri stefnu hans
lægst launaða fólki þjóðar-
innar 'í óhag, og í utánrikis-
stefnunni snú;ð baki við ósk-
um kjósendanna og kosninga-
loforðum sinum.
Einn merkur alþýðuleiðtogi
íslenzkur sagði, að hann teldi
flokkinn á rétti'i leið meðan
auðvaldið skammaði hann.
Mér flaug þetta í hug í vetur,
þegar fulltrúi auðvaldsins,
sem hefur ná;ð samstarf við
Alþýðuflokksmenn á Alþingi,
hrósaði samstarfsmömum
sínum í útvarpsumræðum.
Forsætisráðherrann sagði um
Viktoría Halldórsdóttir
ræðir framkomu Al-
þýðuflokksforustunnar
í vinnudeilunum und-
anfarnar vikur.
þá: „I engum þeim stjórnum
sem ég hef átt sæti 'i hafa
samstaifsmenn mínir verið
jafn starfhæfir og dugmiklir
sem nú, og heldur ekki skil'ð
jafn vel á báða bóga, að á-
greiningsmálin verða að bíða
betri tíma, Hvorttveggja þetta
veldur miklu um skjót og ör-
ugg handbi-ögð stjórnarinnar".
Mér varð á að brosa að þessu
yfirdrifna smjaðri sem vesl-
ings Alþýðuflokksforustan
hlaut að launum fyrir að
bregðast trausti alþýðunnar í
kjarabaráttu hennar, og her-
stöðvamálinu.
„Ej' furða þó bi'osað sé um
breiðar byggðir og hlegið í
sölum alþingis", sagði Ólafur
í ræðu þeirri er ég tilfærði
nokkur orð úr, og vissulega
hafa margir brosað að því að
heyra þennan málsvara auð-i>
valds og atvinnurekenda lof-
syngja þægð og hlýðni Al-
þýðuflokksforustunnar. Al-
þjóð fékk að heyra þetta
kvöld að auðvald!ð hafði eign-
azt skemmtilegan og hollan
vin, allt þras um bættan hag
þeirra lægst launuðu verka-
manna, sem kusu Alþýðu-
flokkinn er úr sögunni, og
utanríkisstefna Alþýðuflokks-
(forustunnar fellur eins og
flís við rass að auðvaldinu.
Þess vegr>a er svo fi-iðsamt
í stjónrinni og elskulegt sam-
staif til að varna verkalýðn-
um að ná rétti sínum.
Hvorttveggja þetta veldur
mlklu um skjót og örugg
handbrögð stjórnarinnar, eins
og Ólafur sngði, því ekki gæti
auðvaldið í ríkisstjóminni sett
í snarheitum bráðabirgðalög
til kúgunar verkalýðnum, ef
mótstaða væri öflug hjá sam-
starfsflokknum. Það hefur
vakið athygli margra að Al-
þýðublaðið hefur gengið mun
lengru í rætni og illgirni gngn- \
vaif þeim sem viljn losa Is-
land við herinn og drápstæk-
in, heldur en staksteinahöf-
undur Moggans. Það eru
komin upp ný bínöfn hjá Al-
þýðublaðinu og er þeim nöfn-
um beint að okkur konum
sem ei'um að berjast fyrir að
afkomendurnir sem eiga að
er.fa landið taki við því með
frelsisfána við hún, en ekki
atiið viðbjóðslegum herbælum
með yfirráðum stórvelda. En
við kftnur Islands hræðumst
ekki Gröndals bínöfn eða
gjálfur þess blaðs sem hefur
brugðizt öllum vonum 'ís-
lenzkrar alþýðu og ætti ekki
að hafa leyfi til að skreyta
sig með nafrii hennar, Við
munum berjast meðan Hfið
endist f.yrir því að bessuð
ættjörðin okkar verði leyst úr
herfjötrum, oa ekki munum
við ho^a af hólmi þó gelt sé
að okkur og gólað með amer-
ískum hreim í b'aði því sem
kostað hefur verið af alþýðu
þessa lands.
Margar skrítlur birtir Morg-
inn og margar táknrænar.
Þriðja jún'í segir hann frá
heimsckn Ilelga. Sæm., for-
manrr, Menntamálaráðs m .m.
í stjórnarráðið. Var þar verið
að semja dagskrá fyrir heim-
sókn menntamálaráðherra
Sovétríkianna E A. Fúrtsévu.
Þarna voru höfuð manna lögð
í bleyti til að f'nna e:tthvað
skemmtilsart og hri'andi til að
sýna þessari t.ignu konu sem
Guðmundur I. cg Gylfi Þ.
höfðu bofrð til laMsins
Mogginn telur að Helgi hafi
verið fljótastur að koma auga
á það. sem hér væri nú
skemmtilegsst að siá' í vor-
blíðunni. Helgi sagði: ,,Þ\ú
sýnið þið henni ekki verkfall-
ið ?“
Auðvitað var það góð hug-
mynd að sýna útlendum gest-
um hvernig íslenzk stjórnar-
völd fara með fjármuni þá
sem íslenzkur verkalýður afl-
ar með súrum sveita.
Framhald á 10. siðu
ÍSLENZK TUNG-A
Riistjóri: Arni Böðvarsson.
150. þáttur
24. júní 1961

Flestir munu hafa vanizt
því að fæðingarstaður Jóns
Sigurðssonar væri nefndur
Rafnseyri. Nú er komin út
bók um þennan stað eftir séra
Böðvar Bjarnasan sem þar
var prestur í 39 ár. Er þar
rakin saga staðarins frá upp-
hafi og fylgir höfundur fast
þeirra reglu að nota alls
staðar myndina Hrafnseyri,
en ekki Rafnseyri. Nú er
sannleikurinn sá að þetta
er ekki upphaflegt heiti stað-
arins, heldur hét hann að
fornu Eyri (eða Eyrr, ef not-
uð er fornmálsmynd orðsins).
Þar bjó einn þekktasti höfð-
ingi Sturlungaaldar, Hrafn
Sveinbjarnarson, og af heiti
hans mun bæjarnafnið hafa
lengzt og orðið Hrafnseyri. I
þeirri mj'nd kemur það all-
viða fyrir í Islenzku forn-
bréfasafni.
Til að fá skýringu á nafn-
myndinni Rafnseyri þurfum
við að líta út fyrir land-
steinana. Þegar á 11. öld tók
h-ið í lir og hl i upphafi orða
að falla burl í norsku, — en
á þeim tíma var töluð sama
tunga í Noregi og á Islandi,
þótt málýzkumunur kunni
einnig að hafa verið að öðru
leyti. Síðan hvarf þetta h aþ-
gjörlega í norsku (og eins og
kunnugt er einnig úr öðrum
norrænum málum nema ís-
lenzku). Við það breyttust
orð eins og hlaupa, hlýða,
hrafn, hrýggur í laupa, lýða,
rafn, ryggur, — og þannig
líta orðin út i fornnorsku,
enda er þessi mismunur eitt
gleggsta einkenni til að
greina milli fornnorsku og
forníslenzku.
Vera má að sumir íslend-
ingar hafi tekið þá upp þenn-
an norska framburð, þó að
ekki sé það mjög líklegt. Hins
vegar kemur víða fyrir í ís-
lenzlíum ritum á 14. öld a.m.
k. að h-inu sé ‘sleppt svona í
f Einhvers staðar í skógum Laos hefur
Bagllu ílSOa sveit úr skæruher Pathet Laó fengið
fregnir af að vopnahlé sé komið á og nú lin.ni bræðravígunum
sem bandarískur undirróður kom af stað. Hermennirnir fagna
friðnumj með hljóðfæraslættj, dansi og söng.
- Rafnseyri
upphafi orða á undan 1 eða
r, en það kynnu vel að vera
almenn stafsetningaráhrif frá
norsku. Svo mun einnig hafa
farið með heiti Eyrar í Arn-
arfirði, eftir að tekið var að
kenna hana við Hrafn. Við
mjög fljótlega athugun hefur
mér þó ekki tekizt að finna
eldra dæmi um þá orðmynd
en frá 15. öld (talað um
„Rafnseyri í Arnarfirði" í
bréfi frá 1418, í Islenzku
fornbréfasafni IV 265). Á
þeirri öld er h-inu annars
venjulega haldið í nafninu
eftir fornbréfum að dæma.
Síðar þegar dönsk stjórn-
arvöld tóku að skrifa þetta
nafn, slepptu þau að sjálf-
sögðu h-inu, og þannig hefur
það yfirleitt verið ritað á
seinni öldum. Þó er ekki að
vita nema framburðurinn
með h-i hafi haldizt lengi
í daglegu tali, jafnvel fram
undir okkar daga, og væri
raunar mjög fróðlegt að
heyra um það, ef einhver
þek’kti dæmi slíks.
Slíkt brottfall á h í hr eða
hl í upphafi orða getur að
sjálfsögðu gerzt víðar en í
þesbu eina orði, Rafn, og eru
m.a. dæmi um það í bæjar-
nöfnum Rafnkelsstaðir (fyrir
e'dra Hrafnkeísstaðir),
Rafntóttir (sem nú eru
venjulega nefndar Hrafntótt-,
ir), o.fl. 1 sumum nöfnunum
hefur breytingin fengið að
halda sér á svipaðan hátt og
í Rafnseyrarheitinu, því að
sums staðar á landinu heita nú
Rafnkelsstaðir (t.d. í Gerða-
hreppi í Gullbringusýslu), en
annars staðar Hrafnkelsstaðir
(t.d. í Hrunamannahreppi í
Árnessýslu).
Mannsnafnið Rútur er al-
þekkt, en eldri m>md þess er
Hrútur. Af því eru dregin
ýmis staðanöfn, svo sem
Rútshellir (undir Eyjafjöll-
um), sem ég veit ekki til að
-<s> neinn maður kalli Hrútshellir.
Brottfallið kemur einnig
fram víðar en í sémöfnum,
og er ,,leyti“ einna algengast
þeirra orða (í sambondum
eins og „að ýmsu leyti").
Það er komið af „hleyti" í
fomu máli, sem er skylt
sögninni að hljóta, en ein-
Jiver ruglingur kann að hafa
orðið við leiti í merkingunni
hæð.
Á unidan sérhljóðum eru
allmörg dæmi þess að h
hverfi, einkum í síðari liðum
samsetninga, svo sem heims-
álfa (fyrir heimshálfa), ör-
æfi (af örhæfi), líkamur (af
líkhamur), Illugi (eldra 111-
hugi), o.s.frv.
Víkjum þá aftur að tví-
myndunum Hrafnseyri og
Rafnseyri. Á dögum Jóns Sig-
urðssonar var venjulega not-
uð myndin Rafnseyri, en þó
skrifar faðir hans stundum
Hrafnseyri, hvort sem það
Framháld á 10. síðu.