Þjóðviljinn - 04.02.1962, Blaðsíða 4

LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
er sannleikur?
eftir JOHN BOYNTON PRIESTLEY
Leikstjóri: INDRIÐI WAAGE
Helga Bachmann, Guöriín Stephenscn, Guðrún Ásmundsdóttir og
Sigríður Hagaiín í hlutverkum sínum
Ýmsir höfðu ætlað að Leik-
félag Reykjavíkur myndi ráð-
ast í eitthvert stórvirki að ný-
lo.knu sextíu og fimm ára af-
mæli, eða freista þess að koma
mönnum á óvart með nokkrum
hætti, en reyndin varð önnur.
,.Hvað er sannleikur?" eins og
,,Dangerous Corner‘‘ nefnist í
þýðingu Ingu Laxness er ekki
stórbrotið verk og því síður
nýstárlegt og hefur verið flutt
tvisvar í útvarpinu íslenzka,
að vísu fyrir allmörgum árum.
Það er fyrsta leikrit Johns Boyn-
tons Priestley, hins víðfræga,
mikilvirka og mistæka skálds
og minnir að vissu leyti á þau
verk hans sem mestrar hylli
hafa notið á landi hér, „Ég hef
komíð hér áður“ og „Tíminn
og við“. Og um e.fnisskipan og
byggingu er hin hugvitssama
frumraun hans náskyld ,,Ó-
væntri heimsókn“ — atburða-
rásin er með öllu óslitin í báð-
um og álger eining staðar og
tíma’, í báðum er blæjum
harkalega svipt af skuggalegri
fortíð og leyndum afbrotum á
nærri ibsenskan hátt, en leiks-
lokin óvænt og snjöll; að öðru
leyti er þýðingarlaust að bera
verk þessi saman. Sjálfur seg-
ist Priestley litlar mætur hafa
á „Hvað er sannleikur?“ enda
hafi hann öðru fremur samið
það til að sanna löndum sínum
að hann væri engu minna leik-
skáld en skáldsagnahöfundur,
og það tókst honum mætavel
sem frægt er orðið.
,,Ein hreyfing, eitt orð — og
á örskotsstund örlaga vorra
grunn vér leggjum“, kvað Einar
Benediktsson og gætu verið
eínkunnarorð þessa leiks, þau
sannindi eru höfundinum efst í
huga. Við dveljum í tæpar
tvær stundir í visflegri 'ög rík-
mannlegri setustofu í útjaðri
Lun'dúna, húsbóndinn er bóka-
útgefandi og gestirnir sifjalið
hans og samstarfsmenn; ánægju-
leg 'kvöldstund virðist fara í
hönd. Þetta er ósköp venju-
legt: fólk af efnaðri millistétt,
glaðvært, fágað og hamingju-
samt við fyrstu kynni, samræð-
urnar léttar og alúðlegar og
ekki sérstæðar í neinu. Þá
mælir ein konan í hópnum fá-
ein gálausleg orð — orð sem
hleypa af stað þeirri geigvæn-
legu skriðu sem ekkert fær
stöðvað; og áður en varir er
loft allt lævi blandið. Hús-
bændur og gestir beita óspart
sárbeittum vopnum rannsóknar
og spurnar, rifa grímu hins
borgaralega velsæmis hver af
öðrum vægðariaust, fletta ofan
af hneykslanlegu einkalifi,
duiflum glæpum, svívirðingu og
smán; þétta fólk er að innan
serri kalkaðar grafir. Loks verð-
■ur 'nakinn og ömurlegur sann-
leikurinn húsbóndanum um
megn, hann þýtur út í örvænt-
ingábæði og skýtur sig — en
í sama vetfangi færir skáldið
atburðina aftur til upþhafs
síns^ leikurinn hefst að nýju
á sama hátt og fyrr. En að
þessu sinni er örugglega siglt
fratnhjá hinum válegu skerjum,
viðskipti fólksins ijúfmennskan
tóm og samkvæminu haldið á-
íram í gleði og sátt eins og ætl-
azt var til. Þannig klýfur skáld-
ið tímann í tvennt, sýnir okk-
ur að í einu augnabliki eru
ýmsir möguleikar faldir, og
birtir með ljósu dæmi hvort-
tveggja: það sem hefði getað
gerzt og það sem gerðist í
raun og veru.
Það er auðgert að dást að
sniðfastri byggingu þessa
leiks, verklegri snilli skáldsins
og listrænni bragðvísi. í ann-
an stað eru mannlýsingarnar
fremur lauslegar og grunnar og
jafnvel reyfarakenndar í meira
lagi, og þarf ekki annað en
minna á aðalhetjuna í sög-
unni, Martin Caplan, sem raun-
ar er dauður þegar leikurinn
gerist, en hann er allt í senn:
kynvillingur og kvennaflagari,
eiturlyfjaneytandi og sadisti, á-
gætur starfsmaður og hvers
manns hugljúfi. Flóknar, óhrjá-
legar og næstum kerfisbundnar
ástir þessa fólks eru lítt sann-
færandi, á þeim lýsingum sjást
alstaðar fingraför höfundarins.
Og þó að sagan sjálf sé að vísu
æsileg og skemmtileg á ýmsa
lund virðist hún fremur rislág
og undarlega slitin í mínum
augum óg ástæðulaust að vekja
hið þrítuga sögufræga leikrit
upp að nýju.
Indriði Waage er gestur fé-
lagsins að þessu sinni og fer
urh efnið nærfærnum höndum,
vándar verk sitt til fullrar hlít-
ar, skilningsglöggur á blæ-
brigði leiksins og markmið
skáldsins. Indriði hefur sýnilega
ánægju af viðfangsefni sínu,
enda er enginn íslenzkur leik-
húsmaður eins gagnkunnugur
verkum J. B. Priestleys og
hann, og einmitt þeim eru sum-
ir helztu sigrar hans tengdir.
Sterkar andstæður og snögg
umskipti leiksins urðu s-kemmti-
lega lifándi í höndum hans og
dauð atriði hVergi að finna.
Þögul túlkun leikendanna og
samstilling skiptir afr sjálfsögðu
engu minna máli en orðsvörin
og átökin sjálf, og yfir þeim
málum lítil ástæða ,að kvarta;
þó eru sumir leikendahna ekki
nærri nógu góðir áheyrendur
þegar Olwen skýrir frá hrylli-
legum dauða Martins Caplan.
Sviðsmynd Steinþórs Sigurðs-
sonar er verulega falleg og gerð
af listrænni hugkvæmni, málar-
anum tekst með snjöllum ein-
földum ráðum að skapa óvenju-
lega dýpt á hinu grunna sviði.
Það verður tæplega sagt að
leikendurnir ungu vinni sérstök
afrek að þessu sinni, enda eru
hlutverkin ekki líkleg til mík-
illa sigra, en þeir starfa af
alúð og áhuga, liggja ekki á
liði sínu. Einna mest kveður
að Helga Skúiasyni í hlutverki
Roberts Caplan, en hann er sá
sem ákafast leitar sannleikans
og þolir ekki að horfast í augu
við hann er á reynir. Það mætti
ímynda sér mann þennan öðru-
visi í sjón og framgöngu, en
skapgerðarlýsing Heiga er sann-
færandi og orðsvörin sterk og
skýr; Robert er dugandi verzl-
unarmáður, virðulegur og
traustur á ytra borði, en
draumlyndur og öðrum við-
kvæmari og veiklundaðri undir
niðri. Örvænting hans og æði
undir lokin eru ekki á annarra
fær en mikilhæfra og reyndra
leikara, og Helgi slapp ósár-
úr þeirri raun. Túlkun Guð-
mundar Pálssonar er ekki eins
heilsteypt í öllu, en bezt þegar
átökin eru hörðust og mest æs-
ing í lofti. Guðmundur gerir
það lýðum ljóst að Stanton er
ekki vandur að ráðum, kald-
rifjaður og þó mannlegur á
ýmsa lund, þreklegur og vörpu-
legur og ber sýnileg
merki almúgamannsins sem
hafizt hefur til allmikils frama
af eigin ramleik. í annan stað
ræður Birgir Brynjólfsson ekki
til hlítar við hlutverk Gordons,
þriðja og yngsta forstjórans,
hann leikur af æskufjöri og
talsverðum þrótti á köflum, en
orð hans eru oft reikul og ó-
skýr og svipbrigði og limaburð-
ur með ýmsum ólíkindum; og
leiðir kækir, smávægilegir að
vísu, óprýða túlkun hins unga
geðfellda leikara.
Það er ótvíræð reisn yfir
Helgu Bachmann, frúnni á
heimilinu, hún er glæsileg kona
og fríð sýnum, geðrík og föst
fyrir og kann að stjórna skapi
sínu, dálítið meinleg og kald-
hæðin þegar því er að skipta.
Tilsvör Helgu eru að ja.fnaði
hnitmiðuð og skýr og hitta í
mark, traust túlkun hennar
eykur enn hróður hinnar far-
sælu og hugþekku leikkonu.
Sigríður Hagaiin hefur líka
vaxið af sínu hlutverki, leik-
urinn ekki verulega tilkomu-
mikill, en yfirleitt gerhugull og
raunsannur. Hún túlkar sálar-
líf ógiftrar geðfelldrar skrif-
stofustúlku blátt áfram og inni-
lega, konu sem er bljúg og dá-
lítið mædd vegna þess að hún
fær ekki að njóta mannsins
sem hún ann; heiðarleg og sak-
laus þó að hún verði af slysni
völd að dauða hins dáða og
fáránlega Martins Caplan. Þá
er Guðrún Ásmundsdóttir ung
kona, fríð og skartgefin o.g
hikar ekki við að halda fram-
hjá manni sínum, enda er
hjónabandið tóm látalæti, von-
laust og ástarvana. Guðrún
heldur á sínum hlut með full-
um sóma, þótt leikurinn sé ekki
alltaf nógu öruggur og áreynsl-
an of auðsæ á stöku stað. Loks
birtist skáldkonan Mockridge
aðeins í upphafi og í leikslok,
mjög ánægð með sjálfa sig og
ærið forvitin um annarra hagi.
Guðrún Stephensen fer um
hana mildum höndum — eðli-
leg túlkun, skemmtileg og við-
feldin.
Áhorfendur hlýddu á leikinn
með sýnilegum og óskiptum á-
huga og færðu leikendum mikl-
ar þakkir að lokum og þó
mestar Indriða Waage, hinum
vinsæla og virðulega leikstjóra
sem lengi og ötullega starfaði
í Iðnó gömlu við ágætan orð-
stír, og hverfur þangað aftur
um stund eftir þrettán ára
fjarveru. — Leikfélagi Reykja-
víkur færi ég þakkir og miklar
árnaðaróskir á tímamótum,
fullviss bess að það bregðist
ekki hárri köllun sinni á ó-
komnum árum. Á. Hj.
Hvarerviljinn?
Framhaid af 1. síðu.
„8 stunda vinnudagur verði
Iögfestur sem hámarksvinnutími
í þeim atvinnugreinum sem fært
þykir og yfirvinna takmörkuð
sem allra mest að öðru leyti án
skerðingar lieildarlauna. Jafn-
framt verði yfirvinna barna og
unglinga innan 16 ára umfram
8 stundir á dag bönnuð með
öllu“.
í þessari tillögu felst að sjálf-
sögðu ekkert um lögbindingu
kaups. Þetta er hliðstæ.ð tillaga
og þegar verklýðshreyfingin
knúði fram lögskipaðan hámarks-
vinnutíma á togurum án skerð-
ingar á kaupi sjómanna. Sjó-
menn hafa auðvitað eftir sem áð-
ur rétt til þess að berjast fyrir
hækkuðu kaupi og öðrum kjara-
bótum, og sama gildir um verka-
fólk í landi þótt hin ósæmilega
vinnuþrælkun yrði takmörkuð
með lögum.
Hér er um að ræða vísvitandi
hártogun, og spáir hún ásamt
annarri framkomu rikisstjórnar-
innar ekkii góðu um vilja stjórn-
arflokkanna ttl ,,raunhæf ra
kjarabóta“.
Sviðsmynd úr leikritinu „Hvað er sannleikur?". Fri vinstri; Guðmundur Pálsson, Hclgi Skúlason,
Guðrún Asmundsdóttir, Guðrún Stephensen, Birgir Brynjólfsson, Sigríður Hagalín og Helga Bachmann.
— ÞJÓÐVILJINN —• Sunnudagur 4. febrúar 1962