Þjóðviljinn - 13.03.1962, Blaðsíða 6

þjðÐVlUlNN
6t*«fandl: Bamelnlnsarfloklnsr alMðu — Bóslallstafloklcnrlnn. — RitatJóran
&fasmúfi KJartansson (áb.), Magnús Torfl Olafsson, SlgurCur GuCmundsson. —
FréttaritstJórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjórl: GuCgeir
Magnússon. — Rltstjórn, afgreiCsla, auglýsingar, prentsmiCja: SkólavörCust. 10.
pimi 17-500 (5 Unur). ÁskriftarverC kr. 55.00 ó mán. — LausasöluverC kr. 3.00.
PrtntsmlOJa ÞjóOvlljans hJL
Viðreisnarloforðin
ómerk orð
átt er orðið eftir ósvikið af þeim loforðum og íullyrðingum
sem ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins
stráðu um sig þegar verið var að réttlæta gengislækkunina í
febrúar 1960 og hinir ósvífnu árásir á kjör alþýðufólks sem
þá voru lögfestar. í áróðurspésanum „Viðreisn“, sem gefmn
var út fyrir almenningsfé í algjöru heimildarleysi og dreift um
land allt, er t.d. fyrsta atriðið í „meginatriðum“ viðreisnarinn-
ar talið: „Bótakerfið afnumið. Bótakerfi það sem útflutnmgs-
framleiðslan hefur búið við síðan 1951 verði afnumið, en skrán-
ingu krónunnar breytt þannig, að útflutningsframleiðslan verði
rekin hallalaust, án bóta og styrkja." Og haldnar voru margar
ræður til að fuUyrða, að með viðreisninni væri atvinnulíf
landsins komið á heilbrigðan grundvöll, svo hér eftir væri
engin þörf opinberra bóta og styrkja við atvinnureksturinn,
í alsælu viðreisnarinnar áttu atvinnurekendur að „standa á
eigin fótum“ eins og frægt er orðið.
U'inkennilega sjaldan rísa nú ráðherrar og þingmenn upp
og minna á þessi fyrirheit, þessar afsakanir fyrir gengis-
lækkun, fyrir þvi að ráðizt var með ósvífnasta hætti á gerða
samninga allra verkalýðsfélaga landsins og gerðar marghátt-
aðar ráðstafanir aðrar til kjaraskerðingar alþýðu manna. Enda
veit ríkisstjórnin og þingmannalið hennar fullvel, hvílík öfug-
mæli og ómerk orð þessi fyrirheit eru orðin eftir tveggja ára
reynslutíma. Enn ósvífnari árásir á lífskjör fólksins ihafa verið
gerðar, svo sem með nýju gengislækkuninni í fyrrasumar. Og
ríkisstjórnin hefur hvað eftir annað orðið að éta ofan í sig
stóru orðin um afnám styrkja og uppbóta. Nú síðast hefur
þessi öfugmælaríkisstjórn lagt fyrir Alþingi frumvaiT) um 60
milljóna króna stuðning við togaraútgerðina. Emil Jónsson
lýsti yfir í ræðu í gær á Alþingi, að rekstursafkoma togara-
flotans árin 1960 og 1961 hefði verið með afburðum léleg. En
það eru nákvæmlega viðreisnarárin tvö, sem þessi ummæli
eru höfð um.
ptjórnarflokkarnir reyna að afsaka nýjar stórfelldar „upp-
bætur“ með aflaleysi togaranna eingöngu. Emil Jónsson
nefndi í gær á Alþingi að aflamagn togaranna undanfarin
fjögur ár hefði veríð sem hér segir: 1958: 199 þús. lestir; 1959:
156 þús.; 1960: 113 þús.; 1961: 70 þús. Lúðvík Jósepsson benti
á að þessar tölur væru alls ekki þannig sambærilegar, enda
þótt enginn bæri brigður á aflabrest togaranna þessi ár. En
1958—’59 hafi útgerð togaraflotans að langmestu leyti miðast
við heimalöndun, og með því móti fáist mun meiri afli en
þegar miklum dýrmætum tíma er eytt í siglingar. En síðari
árin hafi verið siglt með mikinn hluta aflans, og hlaut heild-
araflinn að minnka í tonnum einnig af þeim sökum, þó meira
fengizt fyrir hvert tonn. Og einmitt viðreisnarárin, 1960 og
1961, hefur allverulegum hluta af togaraflota laadsmanna ekki
verið haldið til veiða allt árið, mánuðum saman hafa 10—12
skip af hinum 48 togurum íslendinga legið bundin, en árið
1958 sem borið er saman við mátti heita að allur togaraflot-
inn væri að veiðum árið um kring. I þessum mismun koma
á margan hátt fram áheillaáhrif viðreisnarinnar og væri fjar-
stæða að kenna aflabrestinum einum um hinn stórminnkaða
heildarafla togaranna þessi viðreisnarár.
I^ítir undirtektum stjórnarandstöðuflokkanna að dærna virðast
allir sammála um að bæta þurfi í bili fjárhagsörðugleika
togaraútgerðarinnar. En Lúðvík Jósepsson lagði þunga áherzlu
á að jafnframt yrði að gera ráðstafanir til að koma á varan-
legum úrbótum á rekstri togaranna. En Alþýðubandalagið og
Framsþkn mótmæltu eindregið þeirri leið, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn hafa valið ,að ætla að skatt-
ileggja allan bátaflota landsmanna til að standa undir togara-
útgerðinni. Það er leið sem ólíklegt er að eigi nokkra framtíð,
þó stjórnarflokkamir láti verða af því að berja lagaákvæði um
slíka skattlagningu gegnum Alþingi. — s.
Söngvaleikur eftir ALAN JAY LERNER
og FREDERICK LOEWE
byggður á „Pygmalion“ eftir
BERNARD SHAW
Leikstjóri: Sven Áge Larsen
s
Dansar og hópsýningar: Erik Bidsted
Hljómsveitarstjóri: Jindrich Rohan
Róbert Arnfinnsson og Rúrik Haraldsson.
Vala Kristjánsson og Rúrik Haraldsson.
Söngleikurinn frægi ,.My
Fair Lady“ f jallar um sér-
stætt og ærið áhættusamt veð-
mál: afburðamaðurinn Henry
Higgins prófessor í hljóðfræði
einsetur sér að breyta lítil-
sigldri, fávísri og daunillri
blómasölustúlku úr einu fá-
tækrahverfi Lundúna í glæsi-
lega heldri konu á sex mánuð-
um með því að kenna henni
að tala ensku fallega o.g rétt,
og tekst það með miklum á-
gætum — þetta er ævintýrið
um Öskubusku sagt á nýstár-
legan, frumlegan og snilldar-
legan hátt. Ég veit ekki hvort
nokkur veðmál hafa átt sér
stað vegna sýningar Þjóðleik-
hússins íslenzka á þessum
margrædda, heimsfræga og
kostnaðarsama leik, en hitt er
vitað og vist að margir hafa
spáð lejkhúsinu lítilla happa.
Fullyrða má að hrakspámenn-
imir hafi beðið lægri hlut og
glatað sínu fé. Sýningin heppn-
aðist vonum framar og varð
öllum sem ,á hlýddu til ó-
blandinnar ánægju — þrátt
fyrir allt.
Hér er hvorki færi' né tóm
til að ræða ejnstæðan feril
þessa ástsæla ameríska söngva-
leiks sem sumir nefna óper-
ettu aldarinnar, né efni og
einkenni ,,Pygmalions“, hins
sigilda gamanleiks stórskálds-
ins Bernards Shaw, sem færði
umdeildum höfundi sínum fé
og frama á sinni tíð og er
eins ferskur og skemmtilegur
enn í dag og fyrir fimmtíu
árum. „Meyjan min væna“ er
verk margra ágætra kunnáttu-
manna, en um eitt virðast allir
sammála: óslitin sigurför leiks-
ins er öllum öðrum framar
Bernard Shaw að þakka;
hans er mátturinn og dýrðin.
Það er til lítils að leita að
djúpsærri speki eða máttugum
félagslegum boðskap í þessu
hugþekka bráðfyndna verki.
,,Pygmalion“ er í raun og veru
TÓmantisk ástarsaga og undir-
rót hennar aðdáun og ást
skáldsins á frú Patrick Cam-
bell, hinni svarteygu glæsilegu
leikkonu sem lék hlutverk El-
izu Doolittle fyrst kvenna: og
þrátt fyrir alla sína galla ber
Higgíns prófessor í mörgu
svipmót höfundarins sjálfs. Al-
an Jay Lerner ber mikla og
auðsæja virðingu fyrir Shaw
og verki hans, fer um
mjög nærfærnum höndum og
tekst með ágætum að varðveita
meginefni „Pygmalions", halda
öllu því verðmætasta til skila.
Hann fylgir að sjálfsögðu sér-
stæðum lögmálum söngvaleiks-
ins, skapar fjölmörg ný atriði
og breytir öðrum í snjalla
söngva, en. reynist jafnan trúr
ætlan og anda meistarans. f
„Pygmalion" er það látið liggja
á milli hluta hvort prófessor-
inn og Eliza, listamaðurinn og
listaverkið, taki saman eða
ekki, en Lemer sættír þau að
lokum; leiklausnir hans eru
,allt í senn, lausar við tilfinn-
ingasemi, gagnorðar og fyndn-
ar. Shaw samdi raunar langan
eftirmála v:ð Pygmalion og gaf
þar EIizu kjánanum Freddy, en
þau orð er óþarft að taka há-
tíðlega; og á það má minna að
hann leyfði þeim Higgins og
Elizu að ná saman í kvík-
myndum þeim sem kenna má
við leikarana miklu, Lesley
Howard o.g Gustaf Griindgens.
Tónlist Fredericks Loewe á
auðvltað mjkinn þátt í sigrin-
um, enda þótt fróðir menn
telji hana ekki ýkja tilkomu-
mikla og frumlega enn síður;
en svo ísmeygilega falleg eru
mörg lögin að þau líða manni
ekki skjótt úr minni.
Eiv það eru fleiri hliðar á
teningnum — segja má að ó-
gerlegt sé að sýna „Pygmal:'on“
á íslenzku sviði, og um „My
Fair Lady“ gegnir sama máli.
Hér eru engar mállýzkur og
ekkert skrílmál, og það sem
skiptir mestu: enginn munur á
máili yfirstéttar og undirstétt-
ar, auðugra og fátækra. ,,Oft
má á máli þekkja mann'nn
hver helzt hann er“, segir séra
Hallgrímur, en á ekki við hér
á landi. í stað Cockneymállýzk-
unnar er Eliza og flest hennar
fólk látin beita hroðalegu flá-
mæli og óeðlilegu latmæli, an-
kannalegum og hvimleiðum
framburði sem enginn fslend-
ingur hefur nofað á þennan
hátt iallt til þessa dags, og á-
reiðanlega óskiljanlegum öðr-
um en þeim sem nákunnugir
eru textanum. Það þarf ekki
heldur neinn snilling og enga
Upphafsatriði söngleiksins; s viðsmynd úr Þjóðleikhúsinu.
sex mánuði til að venja jafn-
gáfaða stúlku og Elizu af flá-
mæli, og dálítið skringilegt
þegar prófessor.'nn reynir að
útrýma hinni norðlenzku hljóð-
villu kv fyrir hv; hversvegna
vitnar hann ekki í kvæði
Davíðs í Fagraskógi? Og
stundum riíjar hann udd göm-
ul þjóðkvæði íslenzk: Stebbi
stóð á ströndu, Bokki sat í
brunni. Öll þessi endileysa
veldur að sjálfsögðu le'ðind-
um; áhorfendur verða að gripa
t’i ímyndunaraflsins, fleygja
■öllum sennileika fyrir borð.
Þýðing Ragnars Jóhannesson-
ar er yfirleitt rituð á lipru og
mergjuðu máli, þó eitthvað
megi að öllu finna; við tölum
'til dæmis um auðstétt eða
kapítaljsta, ekki ,,millistétt“.
Egill Bjarnason er maður
mjög rímleikinn og söngvinn
sem alkunnugt er af góðum
þýðingum hans á þýzkum
óperettum, en söngtextar og
ljóð Lerners eru honum þó
víðast ofviða; sumt í þeim
verður líka ekki þýtt á ís-
lenzku. Oftlega sko.rtir glæsi-
leika, l.'stræna snerpu, fágað-
an smekk og hnitmiðað tungu-
tak; á suma textana er þó
gaman að hlýða.
Ég hef jafnan haldið því
fram að Þjóðleikhúsið eigi að
sýna ameríska söngvaleiki, en
þrátt fyrir alla frægð „My Fair
Lady“ er úr mörgum að velja,
og tæpast hörgull á snjöllum
og skemmtilegum verkum sem
hægt er að flytja á íslenzku.
Gestirnir erlendu Sven Age
Larsen og Erik Bidsted hafa
mestan veg og vanda af sýn-
ingunni, báðir gagnkunnir leikn-
um og leikflokki Þjóðleikhúss-
ins; báðir hafa innt ágætt starf
af höndum, náð furðugóðum
árangri á skömmum tíma.
„Kysstu mig Kata“ var fyrsta
ameríska óperettan sem flutt
var á landi hér og sú sýning
ekki síður minnisverður at-
burður en „My Fair Lady“; en
hér er greinilegt spor stigið
fram á við. „My Fair Lady“ er
jafnbetri sýning og fágaðri og
nálgast meira hinn sérstæða
stíl þessara vinsælu leika, en
einkenni hans eru meðal ann-
ars ferskur léttleiki, hraði og
fjör, að ógleymdum glæsileika
og miklum íburði. Dauð augna-
blik og frem.ur þróttlítil atriði
má að vísu finna, en þau eru
vonum færri; Sven Age Larsen
hefur reynzt leikendum sínum
farsæll leiðbeinadi og glögg-
sýnn leikstjóri. Dansar Eriks
Bidsted eru ’honum til mikils
sóma, og h afa' hvarvetna hlotið
mikið lof; sex dansmenn frá
Evrópu taka iþátt í leiknum og
einn þeirra íslenzkur og okkur
að góðu kunnur, Jón Valgeir
Stefánsson, en allir stökkfimir
og skemmtilegir, og framkom-
an fjörug og glettin; dans-
meyjarnar okkar láta ekki held-
ur sitt eftir liggja, fríðar stúlk-
ur og búnar ríkum þokka. Mik-
ill og góður er hlutur hljóm-
sveitarinnar og hins snjalla
stjórnanda hennar, Jindrichs
Rohan; og söngur og fram-
koma kórsins til sóma. Sviðs-
myndirnar eru ekki færri en
ellefu talsins, en tjöld og bún-
ingar fengnir að láni í Dan-
mörku, og teikningarnar þær
sömu og í New York og London.
Allar eru sviðsmyndir Olivers
Srnith falleg verk og stór í
sniðum; fortjaldið kann ég ekki
að meta. Enn meiri athygli
mína og aðdáun vöktu búning-
ar Cecils Beaton, þess fræga
og fjölgáfaða listamanns; glæsi-
legri og stórkostlegri kjólasýn-
ing en sú sem haldin er á veð-
híaupunum í Ascot hefur ekki
sézt á landi hér.
Umgerð leiksins er mikið
augnayndi og mjög til fýrir-
myndar, og fjölmennið og fjöl-
breytinin ó sviðinu meiri en að
vanda lætur, en með frammi-
stöðu ileikendanna stendur sýn-
ingin eða fellur; hér er framar
öllu um það að ræða að skapa
•hugtækar og heillandi mann-
lýsingar, lýsa lifandi fólki.
Leikhúsið hefur yfir of fá-
mennum flokki að ráða og mjög
lítt vönum. tækni og hugblæ
slíkra verka: hér eru hlutverk-
in réttilega fengin hæfum leik-
urum, en ekki söngvurum, og
fyrir túlkun þeirra þurfum við
engan kinnroða að bera. Mesta
eftirvæntingu, athygli og for-
vitni vakti Vala Kristjánsson,
kornung stúlka sem aldrei hef-
ur leikið eða sungið fyrr á æv-
inni nema í skólaleikum í Dan-
mörku; það er reyndar ein-
stakt og annálsvert að ókveðið
var að sýna leikinn löngu áð-
ur en nokkur vissa var fyrir
því að hæf leikkona fengist í
margslungið og kröfuhart hlut-
verk Elizu, kvenhetjunnar í
leiknum. Vala Kri-stjánsson
vann skjótt hug og hjarta á-
horfenda, þróttmikil, lagleg og
geðþekk leikkona og framkoma
og hreyfingar svo öruggar að
furðu sætir af algerum byrj-
anda. Hún hefur of litla söng-
rödd, en fer annars vel með
söngvana, gædd auðugu tón-
næmi. Mest er um það vert að
hún leikur hlutverk sitt af
skilningi, innlifun og talsverð-
um þrótti, breytist eðlilega úr
frumstæðu náttúrubarni í fág-
aða hefðarstúlku og síðast í
þroskaða sjálfstæða konu. Eins
annmarka verður að geta: eftir
hamskiptin miklu á meðferð
Elizu á móðurmálinu að vera
til sannarar fyrirmyndar en
Vala talar íslenzku með greini-
legum erlendum hreimi, enda
fædd og alin upq ytra og eykur
enn á.þá ringulreið sem er ærin
fyrir.
Rúrik Haraldsson leikur
Higgins prófessor og vinnur ó-
tvíræðan sigur, það er sönn
ánægja að dveljast í návist
hans. Útlits Rúriks hæfir hin-
um málsnjalla og napuryrta
prófessor ágæta vel. hár mað-
ur og spengilegur og sópar að
honum; og skapgerðarlýsingin
glögg og skýr: Higgins er mað-
ur óheflaður í framkomu, sjálf-
hverfur, tillitslaus og dramb-
samur, o.g samt búinn þeim
persónutöfrum sem heillað
geta konur sem karla; og hann
er lika mömmudrengur og dek-
urbarn, eins og ljóst verður
af túlkun Rúriks. Fjölmörg
orðsvör prófessorsins urðu
mjög hnittileg og mergjuð í
munni hans og söngvarnir tók-
ust yfirleitt vel; léikarinn
sjmgur þá ekki í eiginlegum
skilningi, enda ekki til þess
ætlazt, heldur leikur þá •—
talar og syngur i senn. Snögg-
ar og mjúkar hreyfingar fylgja
jafnan orðum og athöfnum, og
öll er framkoma leikarans mjög
í stíl söngleiksins. Við hlið
prófessorsins stendur Pickering
ofursti, mannasættir og he:ð-
ursmaður, góðlegur og her-
mannlegur í ágætum meðför-
um Róberts Arnfinnssonar.
Hlutverkið he.fur aldrei þótt
sérstaklega skemmtilegt eða
girnilegt viðfangs, en Róbert
lætur ekkert færi ónotað og
tekst oft að gera mikið úr
litlu, og þarf ekki annað en
minna á fund þe:rra frú Higg-
ins eða samtalið við Scotland
Yard — snjöll og fyndin túlk-
un.
Ævar R. Kvaran hefur unn-
ið mörg og minnisverð afrek
í óperettum. en nýtur sín mið-
ur en skyldi í kátlegu og
þakklátu hlutverki öskukarls-
ins Doolittle og mun hinum
ankannalega framburði öðru
fremur að kenna; jafnvel víð-
frægar orðræður hans um
vafasama siðspeki hinna ó-
maklegu þurf amanna skildust
vart i munni hins þróttmikla
og skýrmælta leíkara. Ferill
Doolittle er hliðstæður Elísu
dóttur hans, þótt hann breyti
reyndar hvorki eðli né innræti,
og þeim hamskiptum lýs;r Æv-
ar ágæta vel, það er verulega
gaman að honum þegar hann
fer sárhryggur og skartbújnn
til kirkjunnar í lokin til að
kvænast í fyrsta sinn á æv-
Inni. Bessi Bjarnason og Árni
Tryggvason leika tvo af
drykkjubræðrum og fólögum
Doolittle af hnitmiðaðrj kímni
og ósviknu fjöri, samvaldir o.g
samtaka; það vekur söknuð að
hlutverkin skuli ekki vera
stærri.
Regína Þórðardóttir er óað-
fi'nnanleg frú Higgins, hvít-
hærð, virðuleg og fríð kona,
Framhald á 8. síðu.
Þakkardvarp
í greinarstúf, sem Hannes
Pétursson skáld ritaði í Vísi nú
í vikunni, gefur hann í skyn,
að hann sé andvígur því, að
amerísku hermannasjónvarpi sé
opnuð leið inn á annað hvert
heimili á landinu. Að vísu seg-
ir hann þetta ekki berum orð-
um, heldur undir rós, en varla
getur þó orkað tvímæli-s, hvað
hann á við.
Hitt er svo annað mál, að í
sömu greininni telur Hannes að
islandi sé vörn í herstöðvum
Bandaríkjamanna hér, herstöðv-
um, sem eru eins og stórkost-
iegar tímasprengjur í mesta
þéttbýli landsins, stilltar á
fyrstu mínútur þeirrar styrj-
aldar sem stórveldin eru að æfa
sig undir. Einnig upplýsir
Hannes, að fimmtungur þjóð-
arinnar, væntanlega kjósendur
Alþýðubandal., óski þess, að
málum okkar verði fjarstýrt
austan frá Moskvu. Þennan
málflutning má virða til vork-
unnar, Jafn heilvita maður og
Hannes Pétursson gerir sér að
sjálfsögðu Ijóst, að ritsmíð til
áróðurs fyrir herstöðvum og
þátttöku í Nató er útilokað að
semja án þess að fara með
stórlygar. Undir það jarðarmen
varð skáldið að ganga.
„Pg samt snýst hún“, sagði
Galilei.
Hannes notaði tækifærið til
þess að láta sannleikskorn
fljóta með. Fyrir það á hann
skilið margfaldan heiður og al-
þjóðarlof, hvað sem kann að
valdá þessu tiltæki hans.
S Páll Bcrgþórsson.

jfj) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 13. marz 1962
Þriðjudagur 13. marz 1962 — ÞJÓÐVILJINN — ^