Þjóðviljinn - 22.05.1962, Síða 9

Eftir Francesco Fistolese
byrjun 1939 aí Þjóðverjunum
Hahn og Strassmann, sem
byggðu á rannsóknum sem
Juliot-Curie haíði gert skömmu
áðu.r. En það var ekki fyrr en
síðar að sönnun fékkst fyrir
þvi að með slíkri aðíerð mætti
íramkallá ',,keðjuverkun“ og
þannig leysa úr læðingi gífur-
lega orku. Sú sönnun fékkst
ekki fyrr en hægt var að sýna
fram á að úr hverjum klofnum
kjarna iosnuðu frjálsar nev-
trónur sem væru nægilega
margar til að valda klofningu
nýrra kjarna. Þeir Fermi og
Szilard (sá fyrrnefndi ítalskur,
en hinn ungverskur) sýndu
fram á þetta í iNew York, en
um sama leyti, það er í apríl
1939, gerðu sovézku vísinda-
var ekki aðeins nauðsylegt að
hinn klofni úrankjarni gæfi
frá sér nevtrónur, heldur einn-
ig að nokkrar þeirra „færu 'sér
hægar“ en hinar.
1 Bandaríkjunum hafði ekki
tekizt að færa sönnur á þetta,
þegar til New York barst
skýrsla um tiiraunir sovézkra
vísindamanna sem höfðu stað-
fest þetta fyrirbæri. Vegna
þessarar skýrslu taldi Fermi
sér óhætt að byrja á fyrsta
kjarnahlaða sínum áður en
und.'rstöðutiiraunum væri lokið
í Bandaríkjunum sjiálfúm, en
þær voru síðari gerðar af þeim
Roberts, Meyer og Wang.
Petrsjak og Fieroff rannsök-
uðu í áframhaidi af þessum
mennirnir Rúsinbff og Fleroff,
samstarfsmenn ' Kúrtsjatoffs í
Leníngrad, það einnig. Rétt á
eftir - birtu þeir Seldovitsj
og Ivariton, sem líka störfuðu
í Leníngrad, skýrslu um keðju-
verkunina. Þeir Petrsjak og
Fleroff, lærisveinar Kúrtsja-
toffs, urðu fyrstir til að gera
uppgötvun sem miklu máli
skipti við hina. „sjálfkrafa”
kiofningu sem stundum gerir
vart við sig í kjörnum úrans
og þóríums.
Bandaríkjamaðurinn Libby
við Kaliforníuháskóla hafði ár-
angurslaust reynt að sannprófa
þetta fyrirbæri. Frásögn Kram-
ish af þessu virðist staðfesta
það sem um getur í öðrum
heimildum: Þegar staðfestur.
hafði verið fræðilegur mögu-
:trí) ásamt5 öOrum fulltrúum á al-
stefnunni í Genf 1955.
leiki á keðjuverkun, gerði En-
rico Fermi sér ljóst að til þess
að hægt væri að framkalla
slíka keðjuverkun en jafn-
framt: halda henni i skefjum,
tilraunum „innlimun" nevtróna
í kjarna úrans-238, en þannig
myndast efnið plútóníum, sem
notað var í fyrstu kjarna-
sprengjuna og á vesturlönd-
um var fyrst fundið af Sergé
með aðstoð hins mikla cycio-
tróns í Berkeley árið 1941, eða
um svipað leyti.
Kramish hefur fyrstur orð-
ið til að skýra frá þessu öllu
saman með nákvæmum og ó-
yggjandi heimildum. Höfundur-
inn, sem starfar á vegum
rannsóknastofnunar bandaríska
flughersins, Rand Corporation,
er fjarri því að vera aðdáandi
Sovétríkjanna og stjómarfars
þeirra, en hann hefur gert
sér far um að afla sér stað-
góðrar vitneskju og heimilda
um rannsóknarefnið. Hann
veltir fyrir sér hvers vegna
Sovétríkin miðuðu ekki beint
að smíði kjamcrkusprengjunn-
ar,' en komst að þeirri niður-
stöðu, sem reyndar virðist
liggja í augum uppi, að með-
an hinn erlendi innrásarher var
í landi og eggja varð fram alla
'krafta til að reka hann burt,
'hafi ekki verið fyrir hendi á-
kjósanleg skilyrði fyrir það
mikla vísindalega og tæknilega
átak sem smíði kjamorku-
sprengjunnar krafðist. Sovézkir
vísindamenn urðu því eftir
su.marið 1941 að leggja að
miklu leyti niður kjarneðlis-
rannsóknir sínar, meöan starfs-
bræður þeirra í Bandarikjun-
um gátu einbeitt sér að þeim.
En rétt er að hafa í huga
að það sem gerðist í Banda-
ríkjunum eftir 1941, í Chicago,
Hanford, Los Alamos, var
fyrst og fremst hagnýts og
tæknilegs eðlis. Allar frum-
rannsóknir sem máli skiptu
höfðu verið gerðar. Það var því
augljóst öllum sem eitthvert
skynbragð báru á þessa hiuti
að eftir stríðið myndu Sovét-
ríkin og innan skamms önn-
ur ríki í Evrópu geta fært sér
í nyt þá þekkingu sem þau
höfðu þegar aflað sér og nægði
að minnsta kosti í meginatrið-
um, til hagnýtingar kjarn-
orkunnar, hvort sem var í þágu
lífs eða dauða, Það var líka
augljóst að Sovétríkin, sem
réðu yfir meiri þekkingu en
önnur lönd í Evrópu — eins og
áður hefur verið rakið —, fleiri
vísindamcnnum, fullkominni
tækni- og verkkunnáttu og
einnig nauðsynlegu.m fjármun-
um, myndu geta hagnýtt kjarn-
orkuna a örfáum árum (og það
því fremur sem sovézku vís-
indamennirnir Alkasoíf ogMúr-
in höfðu strax á árinu 1941, að
sögn Kramish, fundið aðferö
til að skilja úran-235 frá úrani
eins og það kemur fyrir í nátt-
úrunni).
Hinn mikli danski eðlisfræð-
ingur Niels Bohr sagði Roose-
velt Bandaríkjaforseta þetta í
ágúst 1944. Hann hélt því fram
að ekki gæti verið um neitt
„kjarnorkuleyndarmál" að ræða
og þess vegna ekki um neina
einokun kjarnavopna, sem
byggja mætti á árangursríka
pólitík. Bandaríkjunum bæri
því að nota yfirbu.rðaaðstöðu
þá sem þau hefðu um stund-
arsakir yfir Scvétríkin ti.l að
sanna þeim einlægni sína og
friðarvilja með því að bjóða
þeim. viðtæka samvinnu um
hagnýtingu þessarar nýju ó-
tæmandi orkulindar.
Framhaldiþ, að Rocsevelt látn-
um. er Öllu.m kunnugt: Nú eru
1-iðin 17 ár. og enn tala ráða-
menn Bandaríkianna um að
„viðhalda" eða „vinna aftur“
það ,,forskot“ sem þeir telja
sig hafa haft á kjarrtorkusvið-
inu., þó að það hafi aldrei ver-
ið nema tímabundnir og til-
viljunarkenndir yfirburðir í
tæknilegri hagnýtingu. Það er
góðs viti að bók ei.ns og sú sém
hér um ræðir skuli einmitt vera
gefin út í Bandaríkju.num: Hún
ætti að geta læknað Banda-
ríkjamenn af þeim hvimleiða
kvilla að kenna ævinlega um
,.njósnum“ og „landráðum" þeg-
ar sú pólitík hefur brugðizt
sem frá upphafi var dæmd til
ófarnaðar.
(Þýtt úr rUnita).
Eitt það allra nauðsynlegasta
sem fyrir þarf að huga í nýj-
um íbúðarhverfum, samtímis
því að fólk flytur í þau, er að
séð sé fyrir þeim verzlunum,
sem hvert heimili þárf að
sækja til daglega, svo sem
mjólkurbúð, íiskverzlun og
kjötverzlun.
Á þessu hefur orðið mikill
misbrestur í nýju íbúðahverf-
unum í Reykjavík, vegna skipu-
lagsleysis af hálfu bæjaryfir-
valdanna um þau mál. Þannig
er allt Háaleitishverfið enn
verzluriarlaust, og ekki að sjá
að bót verði á því ráðin í bráð.
Nú hefur borgarstjórnin þó ný-
lega afhent einum kaupmann-
anna á lista Sjálfstæðisflokks-
ins, Sigurði Magnússyni í
Austurveri, veglega verzlunar-
lóð í hverfinu, en sjálfsagt er
ekki komið að því að íbúar
Háaleitishverfis sleppi við að
fara langan veg daglega frá
hverju heimili til að afla brýn-
ustu lífsnauðsynja. Kaupmaður-
inn tilvonandi er farinn að
senda bíl eftir fólki til að
tryggja sér viðskiptin, en hús-
mæður með ung toörn eiga eklri
heldur alltaf heimangengt í
slíkar verzlunarferðir.
Það er óþolandi ástand að í-
haldið skuli með skipulagsleysi
og gæðingaúthlutunum tefja svo
árum skiptir að upp rísi nauð-
synlegustu verzlanir í nýjum
og fjölmennum íbúðarhverfum.
Og það vantar fleira, sem ó-
missandi má teljast í hverju
íbúðarhverfi. 1 Háaleitishvern
er t.d. enginn vottur að leikvelli
eða róluvelli. Þarna er margt
barna og þau veltast á götun-
um og víðar þar sem börnum
er sízt ætlaður staður. Einnig
á þvi sviði fá íbúar íþessa nýja
íbúðarh'verfis að kenna á skipu-
lagsleysi íhaldsins og hirðuleysi,
og væri sjálfsagt ekki vanþörf
á að aðrir menn kæmu til áð
fjalla um þessi mál, og önnur.
er varða skipulagningu og
framkvæmdir ört vaxandi borg-
ar.
b.
éyir)
f dag er Öskar Pálsson
verkamaður, Brautarholti Sand-
gerði, sextugur. Hann er Snæ-
fellingur að ætt og upprunai
fæddur í Ólafsvík. Hann byrj-
aði. barnungúr sjómennsku eins
og löngum var títt undir Jökli.
Síðan 'lá leið hans til Reykja-
víku.r, þar sem hann var lengi
búsettur. Hann missti kcnu
sína, Lovísu Kristjánsdóttur ár-
ið 1945. Fyrir nokkrum árum
fluttist hann til Sandgerðis og
býr þar nú með seinni konu
sinni, Guðnýju Vigfúsdóttur.
Óskar var lengi einn af virk-
ustu félögum í Verkamannafé-
laginu Dagsbrún og1 mun því
enn mörgum kunnur frá þeirri
tíð. Hann var viðu.rkenndur
dugnaðar- og drengskaparmaður
af öllum sem hann þekkja.
Þjóðviljinn vill hér með taka
undir árnaðarkveðjur þær, sem
honum berast nú hvaðanæva
írá vinum hans og samherjum.
<*>-
Bindindísmálín
borgarsljórnar
Bindindismál og barátta
gegn áfengisbölinu, eru meðal
þeirra stórmála sem íslenzka
þjóðin og þá sérstaklega borg-
arbúar verða að taka föstum
tökum. Ásókn manna í gróða
af vínsölu eru eng'n takmörk
sett. Þar er einskis svifizt, en
leynt og Ijóst reynt að mala
niður siðferðisþrek æskufólks
og annarra þeirra sem blind.r
eru fyrir voðanum.
Hér í Reykiavík hefur út-
sölustöðum farið hraðfjölgandi
og það með samþykki þeirra
manna í borgarstjórn sem
gróðasjónanniðin eru tengd-
ust. Svojcölluðum „sjoppum‘‘ er
drejft um alla borg og þá sér-
staklega í veg fyrir skóla-
börnin. „Sjoppumar“ virðast
eiga að vera þeirra annar skóli,
svo auðveldari verði eftirle.'k-
urinn fyrir brennivinsauðvald-
ið. Á Alþingi hefur verið reynt
að troða ,,ölfrumvarpi“ inn í
sjólfa löggjöfina og má minna
á að gegn því stóðu þingmenn
Alþýðubandalagsins sem einn
maður, elns og gegn hverri
annarri slíkri afsiðunarher-
ferð.
Nú við borg.arstjórnarkosn-
ingarnar í Reykjavík vil ég að
gefnu tilefni taka fram, að
listi Alþýðubandalagsins er
skipaður mörgum bindindis-
mönnum og konum, og þá sér-
staklega efstu sætin, og að
allt alþýðufólk og allir þeir
sem bind.ndi unna, geta þess
vegna fylkt sér um G-listann,
og aldrei hefur þörfin á sam-
heldni alls launafólks verið
brýnni en nú.
Aldrei hefur það vald sem
bygg.'st á meirihluta atkvæða
og íhaldsmenn hafa að undan-
förnu haft í hendi sinni. verið
no.tað af slíkri óskammfeilni
gegn v.'nnandi .fólki, og því á
allt verkafólk og launaíólk a1--
veg sérstakt crindi að kjör-
borðinu.
Þörf verkalýðssamtalcanna
að hrinda ofurvaldi auðmanna
sem -aldrei telja verkamann-
inn verðan launanna, stendur
nú ofar hverri annarri gerð.
Fylkjum okkur því um iista
Alþýðubandalagsins, G-listann,
hver einasti maður sem skil-
ur baráttu launafólks. Hver
einasti maður sem virðir me:in-
ingarsókn erfiðismanna.
Tryggvi Emilsson.
Þriðjudagurínn 22. maí 1962 — ÞJÓÐVLLJINN
(9