Þjóðviljinn - 09.11.1962, Blaðsíða 7

¥

Föstudagur 9. nóvember 1962
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 7
GUÐJÓN BENEDIKTSSON Úr annálum œvi minnar
Guðjón Benediktsson
Héðlnn Valdimarsson
Hermann Jónasson
Hinn 9. nóvember 1932 vakn-
3ði ég snemma morguns, ég
var nefnilega einn af þeim lán-
Sömu mönnum, sem höfðu vinnu
þennan dag — og næstu daga,
>— og vinna skyldi þefjast kl.
7 Það var verið að skipa upp
timbrj hjá timburverzlun Árna
Jónssonar. Þar fékk ég alltaf
virjnu er ég var á lausum kili.
meðan Sigurður Markan var
þar verkstjóri og um uppskip-
unarvinnu var að ræða.
Þennan morgun var himinn-
inn vatnsgrár og dumbungur i
honum og mátti búast við
slemörum, er á dagjnn liði.
Ég mætti á tilsettum tíma til
vinnunnar og vinna hófst stund-
víslega. Ekki mætti ég þó að
þessu sinni heilshugar. því ég
var ákveðinn í því að hverfa
frá vinnunni nokkurn tíma
aagsins til að sinna embsettis-
störfum, Ég hafði verið kosinn
úi hópi atvinnuleysingja tij að
vera i atvinnubótanefnd. og sá
fundur sem kaus okkur, hafði
einnig samþykkt að krefjast
skyldi fjölgunar f atvinnubót-
unum um 1S0 manns. Þá hafði
um alllangt skeið ríkt almennt
atvinnuleysi í bænum. en kom-
ið hafði verið i gang nokkrum
atvinnubótum eftir harða bar-
áttu, fengu þeir sem atvinnu-
bótanna nutu 1—2 vinnuviltur
á mánuði. en margir atvinnu-
ley6ingjarnir fengu enga úr-
lausn, nema ef þeir gátu hark-
að út einhverja hungurlús hjá
fátækrafulltrúunum, sem ekki
var þó tekið út með sældinni i
þó daga
En nú var orðið um víðtækari
baráttu nð ræða. því þau ugg-
vænlegu tíöindj höfðu gerzt, að
bæjarstjórn Reykjavíkur hafði
STÉTTARLEG
EIKING
í dag eru liðin 30 ár frá einhverjum harðasta árekstri sem orðið hef-
ur í stéttaátökum hér á landi — 9. nóvember-slagnum 1932. •— Einn
þeirra sem þá stóðu í fremstu röð í baráttu atvinnulausra Reykvík-
inga gegu kjaraskerðingaratlögu íhaldsins, Guðjón Benediktsson múr-
ari, rekur hér endurminningar sínar frá þessum sögulega degi.
samþykkt með öllum sínum í-
haldsatkviiaðum, að vinnulaun
skyldu lækka í atvinnubóta-
vinnunni úr 1 krónu 36 aur-
um niður í 1 krónu. Verka-
menn hér í bænum vissu al-
mennt í hvaða tilgangi þetta
var gert, þótt að yfirskyni væri
haft, að bankamir krefðust
þessa, ef þeir ættu að lána fé
til atvinnubótanna. — Þetta átti
að vera upphafið að almennri
kauplækkun, á sjó og landi,
eftir nýárið. Byrja skyldi á at-
vinnubótavinnunni — þar var
garðurinn lægstur — yfirfæra
svo kauplækkunina á aðra bæj-
arvinnu — svo kæmi hitt allt
af sjálfu sér
Allir stéttvísir verkamenn sáu
að' hér varð eitthvað að gera'
til að stemma á að ósl. Hald-
inn var fundur í Dagsbrún, en
illa gekk að ná þar samatöðu
tii aðgerða, vegna baráttu krat-
anna gegn því að nokkuð yrði
gert (en kratamir höfðu þá
yfirtökin í Dagsbrún). Þó var
þar samþykkt tillaga er gaf fé-
lagsstjórninni heimild til að
stöðva vinnu hjá bænum ef
þurfa þætti. Og 6. nóvember
var farin kröfuganga, þar sem
krafizt var sama kaupgjalds i
atvinnubótunum og verið hafði,
og að fjölgað yrði þar um 150
manns. Sú krafa var og gerð
til stjórnar Dagsbrúnar, að öll
vinna yrði stöðvuð við höfn-
ira í mótmælaskyni. Þá höfðu
og á bæjarráðsfundi 8. nóv-
ember meðal annars komið
fram tvær tillögur. Önnur var
frá Stefáni Jóh. Stefánssyni,
þess efnis að bæjarstjórn félli
frá kauplækkun þeirri f at-
vinnubótunum, er hún hafði
samþykkt á siðasta bæjarstjórn-
arfundi. Hin var frá Jakob
Möller — það var dagskrártil-
laga — þess efnis, að bæjarráð
sæi enga ástæðu til að breyta
samþykkt bæjarstjórnar um
kauplækkunina. Eftir kröfu
bæjarfuiltrúa Alþýðuflokksins
var samþykkt, að haldinn skyldi
aukafundur f bæjarstjórn 9.
nóv, kl. 10 árdegis og á dag-
skrá yrði fundargerð bessa bæj-
arráðsfundar
Þar sem almennt atvinnu-
leysi var í bænum og atvinnu-
bæturnar píringur einn, var hér
raunverulega um líf og dauða
að tefla hjá þeim, sem verst
voru staddir. Kauplækkunin
var auk þess árás á alla vinn-
andi menn. og þeir fundu sig
knúöa tii sameiginlegrar bar-
áttu. tii að halda kaupgjaldi
sínu óskertu. t þessari baráttu
mátti því enginn verkamaður
bregðast. ef nokkurs árangurs
n-.áttj vænta, og allra sízt máttu
þeir bregðast, er kjörnir höfðu
verið til forustu í þessu nauð-
synjamáli, Því var það, að þeg-
ar klukkan var langt gengin
f tíu, fór ég til Sigurðar Mark-
ans og sagði honum að ég
þyrfti að bregða mér frá í bili,
en vonaði þó að það yrði ekki
lengi. Ekki spurði hann mig
hvert ég ætlaði, en hann leit
þannig til mín, að bezt gæti
ég trúað, að hann hafi grunað
hvert leið mín myndi liggja —
en lét þó kyrrt. En á þennan
fyrmefnda bæjarstjórnarfund
var för minni heitið.
Bæjarstjórnarfundir voru þá
alltaf haldnir í Góðtemplara-
húsinu, og svo var einnig um
þennan aukafund. Höfðu bæjar-
fulltrúar svæðið frá leiksviði
fram á um það bil mitt gólf.
þar var settur slagbekkur, en
utan hans var áheyrendasvæði.
Fundur var ekki byrjaður er
ég kom niðureftir, en mikili
fjöldi verkamanna var þegar
mættur til að fylgjast með
gangi mála þessara. er svo
mjög snertu lífsafkomu þeirra.
Vinna hafði verið lögð niður í
atvinnubót^num, og víðar höfðu
menn horfið frá vinnu til að
samfylkja með atvinnuleysingj-
unurn. og til að mótmæla hinni
mjög svo lúalegu aðferð íhalds-
ins til launalækkunar. Áheyr-
endasvæðið var þétt skipað og
margir urðu að standa utan
dyra, þótt veðrátta væri hryss-
ingsleg. Bæjarstjórnin hafði líka
búizt við mikilli aðsókn, því
gjallarhom voru sett utan á
húsið, svo að þeir sem úti stóðu
mættu fylgjast með þvi sem
ir.ni gerðist
Ræður íhaldsmanna voru hin
lævísustu tyllirök um nauðsyn-
ina á því að kaup yrði að
lækka i atvinnubótunum, —
bankarnir neituðu að lána fé
tii atvinnubóta nema kaupgjald
þar yrði lækkað, — og með því
að lækka kaupið yrði hægt að
koma fleirum að vinnunni o. s.
frv. í það óendanlega. Sumir
létu jafnvel orð falla um það
að atvinnuleysingjarnir nenntu
ekki að vinna, en væru kröfu-
harðir og heimtuðu allt af öðr-
um, en ekkert af sjálfum Sér
ems og kommúnista væri siður.
Alþýðuflokksbroddarnir héldu
meinlausar og hörkulitlar ræð-
ur, reyndu að sannfæra íhald-
ið um heimsku þess, sem kæmi
bezt í Ijós í því að það kynni
ekki að stjórna bænum. En f
leiðinni reyndu þeir að telja
úr verkamönnum, — allt yrði
að gerast með gætni og var-
færni, um að gera að hleypa
ekki hörku og stífni f betta
alvarlega mál.
Um hádegisbilið, þegar for-
seti bæjarstjórnar (Pétur Hall-
dórsson) tilkynnti, að nú yrði
matarhlé, var þess almennt
k>-afizt af áheyrendum að fundi
yrði haldið áfram og málin sem
fyrir lægju yrðu afgreidd. Menn
voru orðnir þreyttir á því að
hlusta á þennan vaðai bæjar-
fulltrúanna og vildu fara að
sjá fyrir endann á þessu. Og
er bæjarfulltrúarnir hugðust
ganga út, var þæfzt fyrir, svo
að burtför þeirra dróst nokkuð
á langinn. Hermann Jónasson.
sem þá var bæjarfulltrúi á-
samt því að vera lögreglustjóri.
mæltist til þess við áheyrendur
að þeir hliðruðu til fyrir bæj-
arfulltrúunum. Ég tjáði lög-
reglustjóra, að verkamenn
myndu vera hræddir um að að-
Pétur Halldórsson
.Takob Miiller
gangur yrði meira takmarkaður
að fundinum eftir matarhléið
eri verið hefði, þeim fyndist líka
málin liggja það klár fyrir, að
hægt væri að afgreíða þau án
nokkurs matarhlés, þeir gætu
vel beðið eftir því. Lögreglu-^.
stjóri lýsti því þá yfir, að að-
gangur að fundinum yrði ó-
hindraður að loknum hádegis-
verði eins og verið hafði um
rr.orguninn. Eftir þessa yfir-
lysingu greiddist smám saman
úr þrengslunum, án þess að til
stórtíðinda drægi. Ég vii aðeins
geta þess. að undir ræðum f-
haldsmanna bar dálítið á framí-
tökum, þótt ekki væri annað
hægt að segja en að allt færi
fram með ótrúlega mikilli spekt
eins og allt var i pottinn búið.
Fundur skyldi hef.iast aftur
klukkan hálf tvö
Ég hafði ekki langan matar-
tima þennan dag. Það lagðist
einhvernveginn í mig, að veður
væru öll válynd og betra myndi
að treysta á sjálfan sig og sam-
heldni samherjanna, en á lof-
orð borgaranna, sem sýnt höfðu
hug sinn til að bæta úr hörm-
ungarkjörum alþýðunnar á svo
eftirminnilegan hátt. Klukkan
tæplega eitt mætti ég aftur á
fundarstað. en þá var mér á-
samt fleirum varnað inr.göngu
i húsið af lögregluþjónum, sem
settir höfðu verið til þess að
gæta dyranna. ^okkrum var þó
hleypt inn við og við, og átti
víst með því að tryggja það. að
aðeins hógværir menn og af
hjarta lítillátir yrðu innan dyra
en hræddur er ég um. að ein-
hver mistök hafi þar átt sér
stað í rannsókn hjartnanna og
nýrnanna. Við, sem ekki feng-
um að fara inn í húsið biðum
úti fyrir, misjafnlega rólegir
og stóðum sem þéttast fyrir
dyrunum. Þegar svo bæjarfull-
trúarnir komu, varð lögreglan
að ryðja þeim leið inn í húsiö.
en til þess þurftu þeir að ýta
okkur nokkrum inn úr dyrun-
um. þótt það væri ekki beint
ætlun þeirra. Þegar svo bæjar-
fulltrúarnir voru komnir inn.
áttu ekki fleiri. að fá inngöngu,
en þá var sótt að lögreglunni
bæði að utan og innan og varð
henni rutt úr vegi og frjáls
aðgangur fenginn þrátt, fyrir ó-
orðheldni lögreglustjóra
Er hlé var komið á eftir
þessa brýnu. var bæjarstjórnar-
fundinum haldið áfram, Fyrst-
ur tók til máls Jakob Möller,
var hann gunnreifur og óhlíf-
inn í málflutningi sínum eins
og hann gat þá iðulega átt til.
En nú hafði blóðið eitthvað
hitnað í áheyrendum. bæði út
af svikum lögreglustjóra og
tuskinu við lögregluna, og vildu
nú ekki taka þegjandi við öllu
þvi sem að þeim var rétt. Var
svo kröftuglega tekið fram í
fvrir Jakobi Möller. að hann
varð innan tíðar að hætta ræðu
sinni. Gengu ýfingar og sær-
ingar milli og að endingu var
fundi slitið Var nú úti allur
friður. Áheyrendur kröfðust
þess að fundur yrði settur á ný.
og málin afgreidd og auk þess
bætt á dagskrána kröfunni um
fjölgun í atvinnubótunum um
150 manns. Kratamir reyndu að
bera klæði á vopnin, og þeir
voru látnir bera á milli miðl-
unartillögu svokallaða, þess efn-
is að bæjarstjórnin héti því, að
lækka ekki kaupið í atvinnu-
bótunum fyrr en hún sjálf á-
kvæði. Þessarj tij,fögu fyjgdu
fulltrúar Alþýðuflokksins og
Framsóknarflokksins. og sagt
var að Péfur .Haildórsson for-
seti bæjarstjórnar hafi lofað að
vera með tillögunni — ef bæj-
arfulltrúar íhaldsins fengju að
ganga út ómeiddir. Þessu læv-
(sa boði var einróma hafnað af
áheyrendum bæði utan húss og
innan. Var um tíma þannig á-
standið á fundarstað. að við
Héðinn Valdimarsspn stóðum
sinn á hvoru borði og töluðum
til fólksins, — hann með tillög-
unni, en ég á móti. Hafði ég
allan fjölda áheyrenda gegn til-
lögu kratanna, en fylgjandi
beim kröfum að kaup yrði hið
sama og verið hafði i atvinnu-
bótunum og að þar yrði fjölg-
aö um 150 manns. t þeim á-
tökum, sem um þetta urðu.
fóru borðin að bresta og stólar
að brotna, og slagbekkurinn fór
veg allrar veraldar. Var nú
teynt að ná saman bæjarstjóm-
arfundi að nýju með löglegum
fiölda til að afgreiða dagskrána.
En þá kom upp úr kafinu að
íhaldsfulltrúamir voru flúnir
gegnum senuna og út um kjall-
aradyrnar. Að vísu varð Magga
Júl. Magnús lækni snúið við
með handafli og Pétur Halldórs-
son yfirgaf ekki fundarstaðinn.
Átti nú að ná Magga JúL
Magnús inn í fundarsalinn, en
áður en náð yrði saman fundi
j ný skipaði lögreglustjórinn að
ryðja salinn, Geystust lögreglu-
þjónar þá fram og innan tíðar
höfðu þeir rutt salinn. Meira
bæfðist fyrir þeim að ryðja
ganginn og gangana bæði að
sunnanverðu og norðanverðu
við húsið. og hlutu þá margir
sár og meiðsli. En lengra varð
ekki komizt án þess að ofbjóða
áheyrendum. Og er lögreglu-
stjóri lagði úr herkvínni í farar-
broddi lögregluliðsins, var tek-
ið á móti. Lögreglustjóri slapp
að mestu ómeiddur, en lög-
teglan öll var afvopnuð og létu
tiestir þeirra ekki vopnln af
hendi fyrr en í fulla hnefana.
Og að síðustu var þeim sem
uppistandandi voru fylgt upp
að lögreglustöð. sem þá var í
Arnarhvoli, og var talað til
beirra viðeigandi viðvörunar-
otðum. þeir skyldu ekki láta
siga sér út í svona lagað aftur,
þegar átti að knésetja alþýð-
una, þeir væru allir úr alþýðu-
stétt og ættu því samleið með
henni. en ekki með andstæð-
ingum hennar.
Að þessu loknu dreifðist á-
tieyrendaskarinn er orðið hafði
f bæjarstjórnarfundinum. Hvarf
ég nú aftur til vinnu minnar,
þótt klukkan væri langt geng-
in í fimm. Var mér fagnað á
vinnustað og spurður frétta, því
ym allan bæ hafði kvisazt að
eitthvað mikið hefði gerzt. Og
ekki minnkaði forvitnin, er þeir
sáu að ég hafði í hendi gúmmí-
kylfu, er ég hafði tekið her-
fangi í bardaganum. En vinn-
an var í fullum gangi og eng-
inn tími til fréttaflutnings. Og
þótt vinstri hönd mín væri dá-
litið stirð eftir högg er ég hafði
fengið, liðkaðist hún brátt við
breyfinguna, enda mátti ég
heita ómeiddur, en slíku happi
gátu ekki allir áheyrendur
fundarins hrósað. Ég lét kylfu
mína á ákveðinn stað meðan
unnið var. en er vinnu var
hætt um kvöldið var hún horf-
in og hef ég ekki mér vitan-
lega séð hana síðan. Grunur
rcinn féll á einn vinnufélaga
minn. og sá grunur glæddist
heldur, er sá hinn sami nokkru
seinna gekk í hvíta liðið (vara-
lögregluna).
Ég var þreyttur, er ég kom
heim um kvöldið, þótt hinn
eiginlegi vinnutími væri ekki
svo langur. Ég var þó ánægð-
ur með dagsverkið. Launakúg-
unin hafði verið brotin é bak
aftur og heyrðist ekki nefnd
framar. — Þessi bæjarstjómar-
fundur var sá síðasti, sem hald-
irn var í Góðtemplarahúsinu.
Þennan dag 9. nóvember 1932
— fyrir réttum 30 árum —•
höfðu reykvískir verkamenn af
öllum flokkum staðið saman
um kjör sín og sigrað. Enn
einu sinni hafði það sanpazl;
að einhuga alþýða er ósigrandi,
Þeir áttu samúð fólksins í bæn-
um, — og sú samúð kom úr
röðum allra flokka. — Hún
var stéttarleg eining.
Guðjón Benediktsson.
Hann gætti ekki
tungu sínnar!
Það voru mikil mistök hjá
Hitler, að svo margir gyðing-
ar skildu sleppa lifandi. En
Nasser sér um afganginn!
Þessi orð hrópaði tuttugu og
þriggja ára gamall þýzkur
stýrimaður á veitingahúsi i
Haifa f tsrael f.yrir nokkrum
vikum. Og nú hefur hann
verið dæmdur í mánaðar fang
eisisvist og til að greiða „000
ísraelsk pund fyrir bessi um-
mæli.
Samkvæmt frásögn lögregl-
unnar í Haifa kom stýrimað-
urinn inn á veitingahúsið f
fylgd með vini sínum. Þeir
báðu um tvær flöskur af
bjór. Stýrimaöurinn leit í
kringum sig og sagði stund-
arhátt:
— Það eru margir júðar
hér, ekki satt!
Yfirþjónninn virðist nafa
litið á þetta sem svívirðingu.
Hann hafði sloppið lifandi úr
þýzkum fangabúðum, — og nú
neitaði hann að afgreiða
Þjóðverjann, Sá síðamefndi
brást hinn versti við og var
nú kallað á eigandann, Og
begar stýrimaðurinn tók að
gagnrýna Hitler fyrir aö
myrða ekki fleiri gyðinga, var
ekki beðið boðanna að henda
honum á dyr.
Við réttarhöldin sagðist
Þjóðverjinn hafa verið svo
drukkinn, á veitingahúsinu,
að hann hefði ekki lengur
hugmynd um, hvað hann
hefði látið út úr sér.