Þjóðviljinn - 20.11.1962, Qupperneq 7

f
*
Þriðjuda'gur 20. nóvember 1962
ÞJÓÐVILJINN
SÍÐA 1
SICLUFIÖRÐUR
JÖHANN GARIBALDASON fræðir okk-
ur um sögu síldarverksmiðjanna á Sigluf.
,Lýsismaðurinn'
Eltt sinn réðu erlendir menn
lögum ðg lofum á Siglufirði.
Erlendir menn höfðu síldarsölt-
un, erlendir menn áttu allar
síldarverksmiðjurnar.
— Þá vorum við enn „undir
Dönum".
Mennirnir sem unnu sjálf-
stæðisbaráttuna breyttu þcssu;
það voru reistar íslenzkar síld-
arverksmiðjur.
Niðjar þeirra er unnu sjálf-
stæðisbaráttuna eru margir
hverjir ekki langminnugri en
svo að nú vilja þeflr aftur bjóða
erlendum mönnum að eignast
Siglufjörð.
Ert ÞtJ samþykkur því? Á
ÞÍNXJ atkvæði getur það oIt.ið.
Við vorum síðast að fræðast
ofurlítið af einum elzta „mjöl-
karlinum" á Siglufirði. Við
vorum í „Ákavíti", sáum fjall-
háa hlaða af mjölsekkjum og
unga menn að starfi.
En síldin er ekki brsedd fyrst
og fremst vegna mjölsins held-
ur miklu fremur vegna lýsisins.
Nú skulum við ganga upp i
svækjuna þar sem allt lyktar
af lýsi, þar sem skilvindurnar
snúast án afláts og skila
straumum af lýsi annarsvegar
og gulum vökva hinsvegar, en
ein umferð í skilvindunum er
þó ekki látin nægja til þess
að lýsið sé talið fullhreinsáð.
það er verið að bangað til soð
og lýsi er fullkomlega aðskilið.
Mennirnir í svækjunni hér upbi
segja okkur margháttaða vizku
um það, — en við erum ekki
hingað komin til að reyna að
skrifa kennslubók í lýsis-
vinnslu. Og hér sjáum við
fyrstu konuna í síldarverk-
smiðjunum. Þeir geyma hana
í einskonar búri til hliðar við
skilvindurnar; hún er bar með
firnin öll af glösum og mæli-
tæki. Okkur skilst að hún hafi
eftirlit með vörugæðunum, en
það er ekki víst hvernig því
yrði tekið ef við færum að
hnýsast í kvennabúrið þeirra
og skulum því sleppa efnafræð-
inni.
En nú hefur okkur tekizt að
fá einn af elztu lýsismönnun-
um til að heyra okkur út undir
tankvegg Hann heitir .Tóbann
Garibi>ldason.
— Á öldinni sem leið skírðu
menn syni sína eftir frelsis-
hetjum.
— Þú hefur starfað lengi hjá
Síldarverksmiðjum ríkisins. Jó-
hann?
— Já, ég byrjaði hcr fyrir
33 árum við byggingu SR j0,
en það var fyrsta síldarverk-
smiðjan sem ríkið byggði.
— Hverjir éttu verksmiðjum-
ar sem voru hér áður?
•— Verksmiðjueigendurnir hér
á Siglufirði áður voru allt ein-
staklingar — og útlendingar.
— Voru þá margar verk-
smiðjur hér?
— Hér var Dr. Pauls verk-
smiðja, sem Þjóðverji átti og
smáverksmiðjur sem Norðmenn
áttu Rauðka var til þá — í
eigu Danans Sören Goos.
Á árunum 1920-1930 Voru
hér þrjár norskar verksmiðjur.
sem ég man eftir. Fyrsta verk-
smiöjan sem ég man eftir hér
á Siglufirði var Sörstads-verk-
smiðjan. og svo voru Hendrik-
sens eða Bakkcvik-verksmiðjan
líka norskar. Fyrir 1920 var
líka síldarverksmiðia hér fyrir
handan fjörð. sem Norðmaður-
inn Evanger ðtti Hún fór '
snjóflóðinu .1919, sópaðist út á
fjörð. — Sörstadsverksmiðjan
brann og Hendriksenverksmiöj-
an hætti
A eftir þessum verksmiðjum
var byggð verksmiðja sem
Gránufélagið átt.i. Þegar það
félag skipti um eigendur og
nafn byggði það verksmiðju
sem kölluð var Grána. Þessa
stöð keypti Sören Goos og__m-
einaði sinni verksmiðju og átti
hana þar til bærinn keypti
verksmiðjuna af honum, og
hefur verksmiðjan síðan gengið
undir nafninu Rauðka. — Þessi
Sören Goos hafði söltunarstöð
úti í Hvanneyrarkrók og aðra
hjá verksmiöjunni sunnan á
eyrinni.
— Hvernig voru þessar
gömlu verksmiðjur?
— Það var gamaldagsfram-
leiðsla í þessum verksmiðjum.
Gömlu verksmiðjurnar notuðu
in soðin niður í stórar vélpress-
ur, er skilja fiskinn frá soð-
inu. Fiskurinn fer í þurrkofna.
þaðan gengur hann þurrkaður
í kvamir sem mala hann og
mjölinu er svo blásið yfir í
mjölhúsið þar sem það er
sekkjað og vigtað
Soðinu er dælt upp í kör á II.
hæð í verksmiðjunni og frá
þeim gengur þaö til skilvind-
anna. Þar er skilið vatn frá
lýsi. Vatninu er dælt í svo-
kallaöa soðslöð, þar er . það
eimað þar til orðin eru 50%
af þurrefni í því. þá er það
kallað kjarni, soðkjarni. Kjarn-
anum er síðan dælt í geyma
— Baeði uppmnnin á Norð-
urlandi?
— Þau voru bæði Skagfirð-
ingar.
— Og varstu æskuárín i
Málmey?
— Ég fór þriggja ára með
foreldrum mínum upp í Sléttu-
hlíð og var þar hjá þeim í níu
ár, en þá fluttu þau að Engidal
við Siglufjörð og bjuggu þar til
æviloka. Pabbi dó 1918, en vet-
urinn 1919 tók snjóflóð Engi-
dalsbæinn með öllu fólki sem
í honum var.
— Hvar varst þú þá?
— Við vorum þrír bræðumir
á sjó. tvö systkin á Isafirði og
Verksmiðjurnar í gangi. — (Ljósm. Hann. Bald.)
allar dúkapressur. Síldin var
soðin í körum og síldarmauk-
inu hclit í strigadúka og press-
að í þeim.
í þessum gömlu verksmiðj-
um fór lýsið í kör og þar var
það unnið á þann hátt að láta
það rcnna sjálft sundur í kör-
unum —- og lýsið var allt sett
á cikartunnur, („lýsisföt").
— Svo hefur innslan
breytzt?
— Áriö 1929 /ar SR 30 byggð-
fyrsta sildarverksmiðjan sm
íslenzka ríkið byggði. Upphaf-
lega var hún með tveimur vél-
pressum er pressuðu síldina, og
gengu þær báöar fyrir gufuafli.
gufuvélum.
— En nú eru verksmiðjun.c..
fleiri?
— Aðalverksmiðjan nú er
SR 46, og fer öll lýsisvinnslan
fram í henni.
— Verksmiðjurnar eru fjór-
ar: SRP (gamla Paulsverk-
verksmiðian). SR 30. SRN
(byggð 1935) og SE 46.
— Og hver eru afköst þess-
ara verksmiðja allra eða verk-
smiðjusamstæðu?
— Afköst verksmiðjanna —
þær geta nú unnið úr 20 þús,
málum síldar á sólarhring.
— Viltu segja okkur í aðal-
atriðum frá vinnslunni nú?
— Fyrstu lýsisvlTtr^luvélarn*
ar eru í SRN. Það var
byggt lýsisvin*: «»* ný-
tízkuvélum 1935. Það voru
skilvinduvélar, litlar. sex að
tölu af Titan-gerð Þar vor
„experimentuð" upp vél sem
kallast NS 70, og notum .ið
nú algerlega þá vélategund. á-
samt Laval SVK 5.' sænskri
vél.
Nú fer síldin á færiböndum
f piór suðlikcr- Trciðnn for síld-
og tekur annar 1300 tonn en
hinn 5000 tonn. Framleiðslan
sl. sumar varð 5600 tonn. Það-
an fer kjaminn í litla verk-
smiðju sem gerir úr honum
mjöl sem látið er i loftþétta
plastpoka, og er það mjöl,
kjarnamjölið, eftirsótt vara. Sú
vinnsla hófst fyrst í fyrra.
Lýsið fer gegnum skilvind-
ur og síðan er því dælt á
geyma,
— Hvað hafið þið komizt
hæst í lýsisframleiðslu á dag?
— Mest framleiðsla á lýsi i
sumar var 509 tonn á Sv.lar-
hring.
— Hve mörg tonn taka
geymarnir?
— Alls eru hér geymar fyrir
1200 tonn af lýsi. í sumar höf-
um við framleitt 14.500 tonn
af lýsi. (Þessi síðasta tala er
færð til samræmis við það sem
hún varö er lýsisvinnslu lauk).
— Hve margir vinna hér við
lýsið?
— Það eru 6-7 menn á vakt
í lýsishúsinu. Vaktir eru fjór-
ar á sólarhring. Hver maður
hefur tvær vaktir á sólarhring,
eða samtals 12 stundir. Á vakt-
inni er hvorki farið í mat eða
kaffi, en drukkið þar sem menn
standa, en menn matast á frí-
vaktinni
—O—
— Nú hefur þú sagt mér
töluvert um lýsi, en ég .11
líka vita eitthvað örlítið um
sjálfan þig. Ertu fæddur hér
á Siglufirði?
— Nei. ég ei fæddn.r í Málr
ey á Skagafirði 23 febrúar
1895. Foreldrar mfnír n-aribaidi
Einarsson — líkleaa sá fvrst.i
með því nafni hér á landi —
og Margrét Fir.arsdó+tir biu"gu
þá í TVTnÍ^-..
„Lýsismaðurinn" Jóhann Garibaldason. — Lýsisgeymarnir á
Siglufirði taka samtals 12.000 tonn en framleiðslan varð 14.500
tonn.
ir fluttir til Reykjavíkur, En
það er margt sem heldur manni
hér. Við SR hef ég starfað frá
1930 eða frá því fyrsta . erk-
smiðjan tók til starfa; fastur
starfsmaður frá 1935 og hef séð
um lýsisframleiðsluna síðan —*
og verið kallaður „lýsismaður"
—O—
Það eru aðeins þrir áratugn
liðnir frá því útlendingar áttu
allar verksmiðjur á Siglufirji
Nú eru þær allar íslenzkar.
En nú eru í landinu tveir
stjórnmálaflokkar (annar beirra
kennir sig við „slálfstæði"!!)
sem hafa þá stefnu að tjóða
(sland allt falt til kaups. Ger-
ast aðilar að „Efnahagsbanda-
lagi" cg vcita erlendum auð-
hringum rétt til þess að kaupa
altt islenzkt land er þeir girn-
ast, allar islenzkar verksmiöj-
ur, byggja nýjar verksmiðjur,
reisa nýja bæi — og fylla þá
með erlendum íbúum.
Vilt þú að Siglufjörður kom-
ist sftur undir vfirráð átlend-
inga?
Vil þú að útlendingar kaupi
aðra íslenzka firði og reisi nýja
eitt i skóla. Mamma fórst í
bænum, stjúpmóðir hennar,
tvær systur mínar og maður
annarrar þeirra. og ein fóstur-
systir.
Það verður stutt þögn. en
svo snýr Jóhann sér að mér
aftur og heldur áfram; — Þá
flutti ég til Sigluf jarðar. í
hef verlð hér síðan.
— Þú varst á sjó — v*rstu
sjómaður þegar þú varst ung-
ur?
■— Ég fór íyrst til sjóe á
skakfiskirí. eins og bað var
kallað. Það var á skipi úr Eýj»-
íirði. 28 tonna skútu sem íét
Flink; var eina vertíð þar.
Svo stundaði ég nékarlaveiðar
á seglskútum með Ásgrími Jin-
arssyni skipstjóra: hann var
föðurbróðir minn. Hákarlaskip-
ið var líka ur Eyjafirði. Ég
var fjórar vertíðir á þessum
skipum. Svo fór ég á Snugg,
sem Helgi Hafliðason útg' 1-
armaður á Siglufirði átti. Skip-
stjóri á honum var lfka Ás-
grímur Einarsson.
— Á hvaða tíma árs stund-
uðu þið hákarlaveiðarnar?
— Hákarlaveiðarnar voru
stundaðar frá því í apríl og
fram undir síldarvertíð. eða
um 10 vikur af sumri. Þá
stundaði ég einnig reknetaveið-
ar á skútum og með snurpunót
eftir að reknetaveiðum var
hætt. Við veiðar með snurpu
var ég í þrjú sumur. en K.
fór ég i land. giftist — og hef
verið landkrabbi síðan 1920.
— Þú kannt vel við þig hér
— og hvggur ekki á að flyt’a
burtu?
— Já. ég kann vel við mig
hér á Sielufirði .... Ætli g
••"•ði ekki hér það sem eftir
nnprc nvii IrvnVlrnrnír rnín-
— útlenda — síldarbæi á ÍS-
landi?
Ef þú ert á móti því að
bjóða Island falt hæstbjóðanda,
mundu þá að þú getur omið
í veg fyrir það, og það er skylda
þín. Þú getur gert það aðeins
með einu móti: með því að
greiða aldrei þeim flokkum at-
kvæði þitt sem vilja bjóða Is-
land falt til kaups. — Heldur
ekki bó þeir tali fagurlega fyr-
ir kosningar. þvi þeir hafa fyrr
framkvæmt eftir kosningar það
sem þcir afneituðu fyrir kosn-
ingar.
„Það jaðraði við hungur á
vorin í æsku minni". sagði
„mjölkarlinn" áttræði. Guðjón
Þórarinsson, sem við ræudum
viC síðast. Samt vildu þessir
hungruðu menn vera íslending-
ar — og ráða landi sínu einir.
Og fátækir. hungraðir og fáir
linntu þeir ekki baráttunni ,'yrr
en sjálfstæðið var fengið. fttll
yfirráð íslendinga yfir Islandi.
Eigum við svo, saddir og
kærulausir, að selja Island?
J. B.
Samsöngur
Alþýiukórsins
Alþýðukórlnn eíndi til sam-
söngs í Klrtju Öháða safn-
aðarins Háteigsveg á
þirðjudagslrröldið.
Dr. Hallgrimur Helgason
stjómaði kórnum eins og að
undanförnu. Viðfangsefni
voni öll innlend að einu und-
anteknu. Þetta voru lög eftir
Helga Helgason. Hallgrím
Helgason, Sigursvein D. Krist-
inss<wi og Björgvin Guð-
mundsson, svo og lög eftir
ýmsa misjafnlega vel kunná
tónsmiði, sem Hallgrimur
söngstjóri hafði raddsett. Bar
þar mest ó sex lögum eftir
Ingunni Bjarnadóttur. Hefur
Hallgrímur gert talsvert af
því að raddsetja lög þessar-
ar konu, sem mörg eru eink-
ar geðþekk. Þessar raddsetn-
ingar hans hafa ýmislegt til
sfns ágætis. þó að misjafnar
séu og virðist ekki alltaf i
sem fyllstum stíl við eðli
laganna sjálfra.
Kórinn er nú orðinn van-
ur og vel þjólfaður, enda
nýtur hann ágætrar forystu.
þar sem Hallgrímur er. Má
segja. að hann hafi yfirleitt
farið mjög vel með þau við-
fangsefni. sem á efnisskránni.
voru. — Á samsöng sínum
í fyrravetur flutti kórinn
þáttinn „Credo" úr As-dúr-

Hallgrímur Hclgason.
messu Schuberts, *en að þessu
sinni fór hann með þóttinn
„Agnus Dei" úr sama tón-
verki Væntanlega heldur
hann þessu áfram á næstu
tónleikum sínum. unz verk-
inu er lokið. — Guðmundur
Tónsson var kórnum til á-
gætrar aðstoðar með undir-
leik sínum á píanó í þessum
rr.essuþætti. svo og þætti úr
óratoríunni „Friður á jörðu"
eftir Björgvin Guðmunds-
son. B.F.
á