Þjóðviljinn - 23.12.1962, Síða 11

Sunnudagur 23. desember 1962
SlÐA 11
ÞJÓÐVILJINN
Fyrrverandi nemendur Torfa í Úlafsdal, sem sóttu minningarhátíðina, við minnisvarðann um þau hjón. Frá vinstri: Guðjón Ás-
geirsson bóndi, Kýrunnarstöðum, Hvammssveit, Dalasýslu, Árni S igurðsson frá Geitaskarði, Ilúnavatnssýslu, Guðbrandur Benedikts-
son bóndi, Broddancsi, Strandasýslu, Markús Torfason frá Ölafs dal, Matthías Hclgason, Reykjavík, Guðmundur Sigfreðsson frá
Króki á Rauðasandi, Barðastrandarsýslu, Ólafur Skagfjörð, Þurra nesi, Saurbæ, Dalasýslu, Hjörtur Clausen, Reykjavík, Emil Tómas-
son frá Clfsbæ í Bárðardal, Þingeyjarsýslu. Halldór Pálsson, Tungu í Fáskrúðsfirði, Suður-Múlasýslu.
Ferð að Ólafsdal 1955
Afhjúpun minnismerkis um
Ólafsdaishjónin Torfa Bjarna-
son skólastjóra Guðlaugu
Zakaríasdóttur fór fram á 117
ára afmæli Torfa 28. ágúst
1955. Þá voru liðin 75 ár síðan
Torfi stofnaði búnaðarskólann
í Ólafsdal — sem var hinn
fyrsti búnaðarskóli landsins.
Strax og ég vissi um fyrir-
hugaða framkvæmd þessarar
vel meintu og viðeigandi at-
hafnar hugði ég að sækja
hana, og greip mig nær barns-
leg tilhlökkun, að fá þetta ein-
stæða tækifæri til að heilsa
upp á fomar slóðir. Eg var
einn af 6 ungum mönnum sem
settist í Ólafsdalsskóla vorið
1903 og fór þaðan nýbakaður
búfræðingur í maíbyrjun 1905.
Hér stóð því nákvæmlega á 50
árum og 4 mánuðum.
Enginn af mínum sambekk-
ingum mætti á þessari minn-
ingarhátíð. í fögnuði mínum
yfir þvi að eiga í vændum að
heimsækja Ólafsdal hvatti ég
marga til ferðar vestur, bæði
gamla nemendur og starfsfólk
sem þar hafði verið. Gaman
væri að hittast aftur á hinum
fomá og kæra stað. Vekja upp
gleymda atburði, þó sérstak-
lega að minnast hinna ógleym-
anlegu.
Undirtektir voru daufari en
ég hugði, eða mjög svo hlið-
stæðar dæmisögunni gömlu að
einn var bundinn við þetta og
annar við hitt og gátu því ekki
mætt til hinnar ógætu kvöld-
máltíðar!
Dagana áður en átti að leggja
upp í hina fyrirhuguðu ferð
hafði ég símasamband við einn
af leiðtogunum. Hann var við-
mótsþýður en margt óákveðið
og' laust í reipunum — og bað
rmg því að hringja til síin á
mbrgun og morgun þvi þá
múndi hann betur vita um úr-
lausnir á fyrirspurnum mínum.
Einkum vildi ég vita um nátt-
stað o. m. íl., sem að þessu
ferðalagi laut og sem ég hélt
að væri fyrirfram skipulagt.
Hið framsækna og athafna-
sama Breiðfirðingafélag hér í
Rví'k sá okkur, sem gáfu sig
fram við það fyrir góðum bíl
og ágætum bílstjóra fram og
til baka.
_ Fararstjóri okkar, sem að
Ólafsdal ætluðum, var Snæ-
björn Jónsson — ,,ekki bók-
sali“ var framtekið er við vor-
•im kynntir Og hvað sem allri
bóksölu leið reyndist Snæbjörn
binn mætasti •ferðafélagi, sí
kátur og upplífgandi. Svoleið-
is menn eru nauðsynlegir í
löngum ferfialögum. — Eg
hygg að við Ólafsdælingar höf-
um ekki verið hálfdrættingar
talsins við aðra farþega í bíln-
um. BHl þessi var áætlunarbíll
um Dali. innfyrir Gilsfjörð og
Eftir Emil
Tómasson
Emil Tómasson
vestur Reykhólasveit.
Áður en farið var frá Rvik
var matur pantaður hjá Vig-
fúsi á Hreðavatni og var því
haldið þangað án tafar með
jöfnum og drjúgum hraða. Er
við komum þar í hlað kom
Vigfús strax út að bílnum til,
að tilkynna ferðafólkinu að í
þetta sinn væri engan mat hjá
sér að fá. Hann sagði að sér
væri sveitabúskapurinn í blóð
borinn og því hefði hann
næma tilfinningu fyrir afkomu
bændanna þegar illa gengi að
þurrka heyið eins og verið
hefði á þesu sumri og því lán-
aði hann allt sitt lið í hinn
indæla þurrk. Já, svona eiga
menn að vera að hugsa um
náungann eins og sjálfan sig.
Veitingahúsið Bifröst er hér
rétt hjá og var Vigfús búinn
að umgangast að þar yrði tekið
á móti okkur.
Við komum í bakaleiðinni til
Vigfúsar kl. rúmlega eitt á
mánudagsnótt, beið hann oþk-
ar þá með rjúkandi kaffi og
brauð prýðilega veitt. Mun
margur hafa orðið slíku feg-
inn eftir Ólafsdalshrollinn.
Að máltíð lokinni á Bifröst
var þaldið til Dala. Aðeins
komið við í Búðardal og Ás-
garði. Þingmaðurinn, Ásgeir
Bjarnason var sagður í Ólafs-
dal, enda formaður undirbún-
ingsnefndarinnar. Og í bílnum
með okkur var gamall Breið-
firðingur, sem einnig var i
undirbúningsnefndinni — það
var búnaðarfrömuðurinn Krist-...
inn bóndi Guðmundsson á
Mosfelli. Frá Ásgarði var svo
keyrt til Svínadals og um
Saurbæjarsveit til Ólafsdals.
Svo stór bill gat ekki komizt
að Ólafsdal því hvergi var
unnt að snúa honum við. Hér
niður á Eyrunum varð því að.
leysa 'upp farangur þeirra er
hingað fóru.
Þegar komið var hér heim á
Eyramar var kl. orðin 10 og
mjög farið að húma. En af þvi
bjart var í lofti yfir dalnum
só sæmilega heim til gamla
skólahússins sem bar hátt að
vanda. Breiðfirðingar hafa átt
mörg ágæt skáld og tel ég þar
með Jón frá Ljárskógum. Hér
gat vel átt við að syngja hið
angurbliða lag eftir Forster og
ljóð Jóns: Húmar að kveldi,
hljóðnar dagsins ys. — Kom
draumanótt með fangið fullt af
friði og ró.
Af því óljóst var hvernig
yrði með náttstað þegar heim-
an var farið, greip ég með mér
syefnpokann minn. svæfilinn,
sápu og handklæði, sem kom
sér vel. Þegar bilstjórinn rétti
mér pokann niður af bílnum
lagði ég hann á öxl mér og
hélt svo heim til gamla heim-
ilisins. Hér vorum við adeins
fjórir nemendur skólans sam-
ankomnir, stfm bezt sýnir hve
nemendur skólans hafa verið
gersamlcga áhugalausir að
sækja þessa minningarhátíð og
verður þeim það aldrei reiknað
til lofs og dýrðar.
Við héldum eins og leið ligg-
ur upp eyrarnar og upp heim-
reiðartröðina, það var ótrúlega
lítil umbreyting að sjá nema
hvað mér fannst tröðin mikið
brattari en hún var áður. Eg
mæddist að ganga þennan
launbratta, sem aldrei kom
fyrir meðan ég var hér. Senni-
legá er hallinn á tröðinni ná-
: kvæmlega sá sami sem áður
var, en eitthvað í mér sjálfum
hafi nú verið deigara en var
fyrir 50 árum.
Rögnvald bónda Guðmunds-
son í Ölafsdal, rak í rogastanz,
þegar svo margir herjuðu
heimili hans og báðu gistingar.
Hafði þó verið eitt sinn til
hans hringt þess efnis að taka
móti gestum til gistingar. en
var þá vanbúinn að svara
slíkri málaleita.n. Var þá silegið
föstu að simtala síðar við
Rögnvald. En þar sem aldrei
var leitað rneir eftir þessu
máli, taldi bóndi sig lausan
slíkra mála. Samt fór nú svo
að úr þessu vanda.máli rættist
og leiddi bóndi okkur til stofu.
Vitanlega er maðurinn eintóm-
ur vani. Og þeim sem vanir eru
hlýjum og notalegum húsa-
kynnum og þægindum bæjar-
lífsins finnst ekki beinl'inis
notalegt að setjast inn i óupp-
hitað hús, jafnvel þó veður sé
sæmilegt. Sennilega er ennþá
sú regla ríkjandi víða í sveit-
um landsins að hita ekki upp
húsin yfir sumarmánuðina, þó
flesta daga rigni og stinnings
kaldi fylgi með til áherzlu.
enda má það kannski teljast
til kveifarskapar að láta sér
finnast til um gegnumsúg oc
hráslaga innan húss á meðan
ekki er komið frost og kaldur
vetur?
Við erum hér á ferð á óheppi-
legum tima árs. Það er erfitt
að taka á móti mörgum gestum
og hlutaðeigendur alveg óvið-
búnir, þar sem ekki er raflýst,
nóttin orðin dimm en ljósfæri
vanbúin. Þó vissi ég ekki bet-
ur en hér færi vel um alla
gestina og allir væru glaðir og
ánægðir. Og vil ég hér með
nota tækifærið og þakka þeim
Ólafsdalshjónum fyrir gestrisni
sína og góðan beina. —
Við höfðum ekki lengi í stofu
setið er húsmóðirin, Sigríður
Guðjónsdóttir, leit inn og heils-
aði okkur og bauð okkur til
kaffidrykkju 'frammi í gömlu
borðstofunni okkar skólapilta. í
fyrstu vissi ég engin deili á frú
þessari og mun henni hafa
fundizt ég vera orðinn eitthvað
kalkaður. Hún hélt því fram
að við hefðum verið saman
áður fyrr hér i Ólafsdal og því
til sönnunar varð hún að nefna
staði og stundir hvar við hefð-
um saman unnið. Fór ég þá að
smá rakna úr rotinu og varð
nú að viðurkenna að hér var
þá komin Sigga litla Guðjóns
eins og hún var þá kölluð til
aðgreiningar frá Siggu Brands
og Siggu Baldvins og má vera
fieirum. Já, Sigga var þá ekki
nema 15—16 ára gömul, skörp
og harðsnúin telpa. Og þá hef-
ir engum til hugar komið, ekki
einu sinni henni sjálfri, að fyr-
ir henni lægi að verða eftir-
komandi húsmóður, frú Guð-
laugar, hér á gam'.a skólasetr-
inu. — Það eru aðeins 18 ár
síðan Guðlaug Zakaríasdóttir
féil frá 92 ,ára gömul. Og um
sama leyti keypti ríkið Ólafs-
dalinn, jörðina og al'lar bygg-
ingar fyrir 20 þús. kr. í þvi
augnamiði að halda verkum
Torfa áfram.
Því ber ekki að neita að
gaman var að koma inn í
gömlu borðstofuna okkar skóla-
pilta eftir 50 ára fjarveru.
Loksins vorum við komnir
heim, heim á gamlar slóðir.
Okkur til undrunar stóð gamla
matbqrðið og setubekkirnir
sömu, nákvæmilega í sömu
skorðum og löngu áður fyrr.
Þetta vakti fögnuð okkar, að
hitta hér aftur þessa fornu
gripi, og létum við, göm'lu
nemendurnir, engar kurteisis
viðhafnarreglur um sætaskipun
komast hér að, heldur tókum
strax okkar gömlu sæti við
borðið. Þétta vakti glaðværð
og margt var rifjað upp sem
hleypti af stað fjöri og keeti
yfir kaffiborðinu. •—• Hér
drukku með okkur menn sem
unnu að undirbúningi hátíðar-
innar; voru að setja niður stórt
matartjald og bekki þar sem
gert var ráð fyrir að borðuðu
um 150 manns, eÚMdg kaffi
tjald, sem aldrei kom að gagni
neinu og verður nánar að því
vikið síðar. Ríkarður Jónsson
myndhöggvari var hér til húsa
og menn með honum sem unnu
að niðursetningu—og frágangi
minnisvarðans. Ég drep - aðeins
á þetta í sambandi við það að
hér var margt aðkomumanna
fyrir, sem þurfti að hýsa, áður
en við komum þetta umrædda
kveld. —
Rögnvaldur bóndi fylgdi okk-
ur í háttinn upp í gamla svefn-
loftið okkar. Rúmstæðin gömlu
voru öll horfin. Þó gátu hús-
réðendur komið því svo fyrir
að við sváfum ekki á beru
gólfinu, sem lítið var við að
athuga fyrir þá sem höfðu með
sér góða svefnpoka. — Flestir
munu hafa sofnað með þá ósk
á vörum að morgundagurinn
yrði hlýr og bjartur sem liðinn
dagur, og rigningin ‘ léti ekki
sjá sig um sinn. Samt vaknaði
maður við það þegar birta tók
að komin var rigning og dimmt
var í lofti, logn í fyrstu. síðan
andvari, sem jókst þar til um
kl. 10 var kominn suðvestan
stinningskaldi, sem hélzt allan
daginn, og gerði sitt til að
gera þennan hátíðisdag að
mörgu leyti leiðinlegan.
Þegar skólahúsið í Ólafsdal
var byggt fyrir 59 árum bar
það óefað af öllum húsum í
sveit á íslandi bæði að stærð
og öllum glæsileik. Það er 60
feta langt og 24 feta breitt,
aljárnvarið, steinlímdur kjall-
ari undir, úr tilhöggnu grjóti.
Þegar ég var í Ólafsdal fyrir
meir en 50 árum heyrði ég það
á orði haft hve mjög var vand-
að til viða og smíðar á þessu
húsi, enda virtist það þá sem
flunkunýtt; allur þrifnaður og
umgengni var l'íka á þann veg
að lengra varð ekki komizt.
Steingrímur ráðherra Stein-
þórsson hafði nú látið sérfræð-
ing athuga viði hússins og taldi
hann þá að mestu ófúna enn.
Einmitt vegna þess að viðir
hússins eru óskemdir, vekur
það énn meiri undrun að fyrir
þessa einstæðu hátíð skyldi
húsið ekki vera tekið til um-
bóta innan, nema kjallarinn, þ.
e. mála stofur og ganga og
dúkleggja gólfin. Síðan Torfi
dó eru 40 ár, og sennilega hef-
ir lítið verið gert fyrir húsið
til umbóta síðan. Öll málning
er orðin mjög forn og öll þil
skjöldótt, dúkar á gólfum óvið-
undandi — þessvegna verður
það að teljast mjög miður farið
að núverandi eigendur gamla
skólahússins skyldu vera það
vanbúnir efnalega að geta ekki
komið í framkvæmd nauðsyn-
legustu lagfæringum á húsinu,
sem verið hefði svo vel við
eigandi og skemmtilegt fyrir
þessa vel meintu minningarhá-
tíð, sem fram er látin fara
hinum látnu fyrirmyndarhjón-
um til heiðurs, lofs og dýrðar.
Mörgum mun nú segja svo
hugur fyrir, að úr því lagfær-
ingin fyrirfórst á húsinu ein-
mitt nú fyrir þetta merkilega
afmæli skólans, þá verði það
tæplega gert í náinni framtí©,
heldur verði þessi stórglæsilegi
minnisvarði þeirra horfnu
hjóna látinn niðurdragna löngu
fyrr en þurfti. —
Hinn mæti maður, Páll heit-
inn Stefánsson frá Þverá í
Þingyjarsýslu, var mikill vinur
Torfa í Ólafsdal. Hann lagði
um skeið mikla stund á sauð-
fjárrækt og þótti þar víðsýnn
og snjall. Um aldamótin réðist
hann til Torfa sem fjárræktar-
fræðingur og hirti sauðfé hans
í tvo vetur eftir þingeyskri
Framhald á bls. 13.
Torfi Bjarnason
GuOlaug Zakariasdóttir