Þjóðviljinn - 03.03.1963, Blaðsíða 3

Sunn-udagur 3. marz 1963
Þjóðleikhúsið:
Dimmuborgir
eftir Sigurð Róbertsson —
Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson
„Dimmuborgir" er eina ís-
lenzka leikritið sem Þjóðleik-
húsið sýnir á þessum vetri, það
getur ekki verið minna. Segja
má að nafnið sjálft sé tákn-
rænt með vissum hætti — is-
lenzk leikritun síðari tíma er
ekki ósvipuð úfnu apalhrauni,
skuggalegu og ógreiðu yfirferð-
ar; það er ærið fátítt að ljós
skíni í þeirri dapurlegu auðn,
og því miður ber hið nýja
verk Sigurðar Róbertssonar
fremur daufa birtu. Höfundur-
inn er maður atorkusamur,
greindur og víðlesinn, ráðvand-
ur, hófsamur og réttsýnn í
hverju máli og þá kosti má
ljóslega kenna í leikriti hans,
en virðist ekki í sama mæli
gæddur skapandi skáldgáfu og
dramatískum hæfileikum, frum-
leika og listrænum þrótti.
Eíni leiksins er gott og gilt
og raunar kunnara en um þurfi
að ræða. Það er markmið
skáldsins og lofsverð ætlan að
fletta óþyrmilega ofan af vold-
ugum máttarstólpa þjóðfélags-
ins, manni sem fólkið tignar
og dáir, svipta hjúpnum af
flekkaðri fortíð hans og innsta
eðli, skýra óhugnanlega breytni
hans frá upphafi vega, en fyr-
irmaður þessi er sem kölkuð
gröf „sem að utan lítur fag-
urlega út, en er að innan full
af dauðra manna beinum og
hverskonar óhreinindum". Það
þarf engum á óvayt að koma
þótt hið stórbrotna og gamal-
kunna verkefni reynist höfund-
inum um megn, fleiri en hann
hafa kiknað undir of þungri
byrði.
Söguhetjan heitir ögmundur
Úlfdal forstjóri, sérfræðingur i
hagfræði, „frægasti og ástsæl-
asti sonur þjóðarinnar11 og af-
burðamaður að opinberu mati,
voldugur og stórauðugur og
stendur á hátindi frægðar og
valda; hann er vægðarlaus og
óbilgjarn, viljastyrkur með af-
birgðum og hefur af eigin
rammleik hafizt til metorða úr
umkomuleysi og örbirgð. Að
mínu viti er mikilmennska ög-
mundar fátt annað en stórorðar
fullyrðingar skáldsins, hann
virðist í rauninni næsta hvers-
dagslegur óþokki, lítilla sanda,
lítilla sæva. ögmundur Úlfdal
á fimmtugsafmæli þegar sag-
an gerist, hann sofnar á skrif-
stofu sinni og hittir framliðið
venzlafólk sitt og ýmsa kunn-
ingja í ömurlegum drauma-
heimi, lifir að nýju hvert at-
vikið af öðru; að lokum er
hann vakinn og heldur rak-
leitt í veiziufagnaðinn, einbeitt-
ur sem áður en margs vísari.
Það kemur meðal annars á dag-
inn að hinn purkunarlausi
þjóðarleiðtogi hefur komið
Halli fornkunningja sínum í
svartholið fyrir glaep sem
hann hefur sjálfur framið, og
tekst svo rækilega að svipta
hann öllu sjálfstrausti og lífs-
löngun að auðnuleysingi þessi
hengir sig í fangelsinu; hann
reynir í þokkabót að koma
þjófsorði á son Halls bamung-
an og taka ekkjuna frillutaki,
en er rekinn á dyr — þetta
er nógu æsileg saga, en reynist
öliU skyldari venjulegum reyf-
ara en sönnu drama. Það er
að sjálfsögðu ofureðlilegt er
ögmundur gerir fallegar .skrif-
stofustúlkur að ástmeyjum sín-
um, en hjónabandið er með
talsverðum reyfarabrag, og
um afstöðu hans til móður-
innar svipað að segja. Eigin-
konan er geðveik, en ómót-
stæðileg, „í senn gyðja og
galdranorn“; móðirin örfátæk
og hjálparvana, fyrirlitin
og smáð af íbúum þorpsins
fyrir vestan og kölluð ótínd
skækja, sonurinn hatar hana
allt frá upphafi. 1 draumnum
skýrir hún honum frá þvj
sem hann hefur ekki áður vit-
að: hann er sonur helzta
embættismannsins á staðnum
'og hálfbróðir Halll' "þesS' 'serri *
hann hrekur síðar í opinn
dauðann. Þeirri staðreynd er
framar öllu ætlað að skýra ó-
bilandi framgirni söguhetjunn-
ar og glæpum stráðan feril,
en hrekkur ekki til.
Þótt annmarkar „Dimmu-
borga“ liggi í augum uppi er
það fremur viðfeldið verk,
snurðulítið og þokkalegt á
ýmsa lund, en allt of snautt
að sönnum skáldlegum tilþrif-
Vai n Thors) og Hjördís, kona Halls (Sigríður Hagalin).
ÞJÓÐVILJINN
SlÐA 3
Ævar Kvaran í hlutverki Ögmundar Úlfdals og Rúrik Haraldsson sem Hallur, bróðir ögmundar.
um. Mikill sálkönnuður er höf-
undurinn ekki, einfaldar mann-
lýsingar hans skortir dýpt og
innsæi — lauslega dregnar, h'tt
hugstæðar og ekki nýstárlegar
í neinu. Orðsvörin eru sjald-
an þróttmikil eða lifandi, en
jafnan rituð á góðu máli, spak-
mælin mörg og bragðlítil. Þá
er bygging leiksins ekki hafin
yfir gagnrýni: Draumur ög-
mundar gerist að mestu leyti í
Dimmuborgum, hinum óskiljan-
lega skuggaheimi þar sem fram-
liðnir eru á sveimi, en í beinu
framhaldi og inni á milli birt-
ast raunsæjar skyndimyndir úr^
fortíð Úlfdals, og fæ ég ekki
betur séð en þar sé um lítt
skipuleg vinnubrögð að ræða.
Fyrirmyhdir og áhrif frá eldri
skáldum mun auðvelt að greina,
enda sízt tiltölumál, en einna
sjitnast þykir mér áttunda at-.
riði leiksins, en þar stendur
hin geðveika kona ögmundar
fyrir framan spegilinn í velkt-
um brúðarkjól fomum og talar
um elskhuga sinn og væntan-
lega giftingu; og helzti mikillar
tilfinningasemi gætir á stöku
stað, eigi sízt í viðskipum for-
stjórans og móðurinnar undir
lokin.
Gunnar Eyjólfsson er leik-
stjóri og fer nærfærnum hönd-
um um hið innlenda viðfangs-
efni, rækir starf sitt með alúð
og skilningi, forðast góðu heilli
of sterk áhrifameðöl og ýkjur;
en kraftaverk eru ekki unnin
á hverjum degi. Eins og vera
ber hefur samvinna leikstjór-
ans og skáldsins borið góðan
árangur; ýmsir slæmir agnúar
hafa verið skornir af leikritinu,
það er skýrara og leikrænna en
í upphafi og allar breytingar til
bóta. Leiktjaldamálari er Gunn-
ar Bjamason og hefur enn unn-
ið gott starf, en sviðsmyndimar
eru fimm að tölu. Bezt tak-
ast Dimmuborgirnar sjálfar,
hinn undarlegi óræði heimur
draums og dauða. Hvassir
hrikalegir hraundrangar gnæía
við himin hver að baki öðrum;
sviðsmynd þessi er skáldlegast
átriði sýningarinnar allrar. Um
beitingu ljósanna má eflaust
deila, en hún er mér yfirleitt
vel að skapi.
Leikendurnir reynast trúir
hlutverkum sínum, en vinna
ekki minnisverð afrek, starfa
. tæpast af sérstökum áhuga; þess
er ekki heldur að vænta. Ævar
R. Kvaran leikur ögmund Úlf-
dal, hann er alltaf á sviðinu að
heita má, en bregzt hvergi köll-
un sinni að mínu viti. Mikið
veraldargengi og ömgg heims-
mennska skín af ásjónu hans
og framgöngu, varmennið leyn-
ist undir sléttu og fáguðu yfir-
borði; þannig er leikur Ævars
myndugur og skýr. En ög-
mundur er bæði einhæf og ó-
fullkomin mannlýsing af hendi
skáldsins sem áður er sagt,
skortir lifandi blæbrigði og sál-
ræna dýpt; og þess hlýtur túlk-
un leikarans að gjalda.
Hallur er andstæða ögmund I
ar, maður þreklítill og istöðu-
laus og drykkfelldur að því
ætla má; um sakleysi hans eða
sekt er reyndar flest á huldu.
Túlkun Rúriks Haraldssonar er
mjög athyglisverð og sterk í
öllu sínu látleysi, í meðfömm
hans er Hallur ósvikinn
auðnuleysingi, en gervilegur
maður og geðfelldur, og fallega
og skýrt markar leikarinn mun
hins lifandi og framliðna
manns. Hjördísi konu hans
leikur Sigríður Hagalín mjög
þokkalega, í ásýnd hennar eru
ristar rúnir mótlætis og von-
Gísli Svanbergsson:
brigða; Stefán Thors leikur son
þeirra hjóna snoturlega og eðh-
lega. Bryndís Pétursdóttir er
skrifstofustúlkan fagra ástmær
ögmundar, og túlkar ást henn-
ar og vonbrigði af sönnum inni-
leik og smekkvísi. Bryndís er
gagnkunnug hinu hversdagslega
hlutverki sínu, en í annan stað
er Kristbjörgu Kjeld falið við-
fangsefni ólíkt því sem hún
hefur áður túlkað — hún er
Lára, hin geðbilaða eiginkona
ögmundar, og kemst ósár úr
þeirri raun, stillir rödd og lát-
bragði mjög í hóf góðu heilli.
Guttormur faðir hennar er vel
gerð mannlýsing af hálfu
skáldsins og ber i ýmsu af
þessu fólki; tungutak hans er
sérstætt og lifandi og kímni á
hann líka í fómm sínum. 1
snjallri og ömggri meðferð Vals
Gíslasonar varð karl þessi
hnittileg og ósvikin lýsing
braskara af gamla skólanum,
hann er hrjúfur á ytra borði,
kaldhæðinn, orðheppinn og
ramíslenzkur í öllu. Elín móðir
ögmundar er falin Bríetu Héð-
insdóttur, hinni ungu og lítt
reyndu leikkonu. Útlit hennar
hæfir vart hlutverkinu, fram-
koman er nokkuð hikandi, en
röddin skýr og viðfeldin; réttan
skilning leikkonunnar og full-
komna einlægni dreg ég ekki í
efa. Loks skal stuttlega getið
þriggja minni hlutverka: Jón
Sigurbjörnsson er sannfærandi
og traustur i sporum blaða-
mannsins, og um Gísla Alfreðs-
son má svipað segja, en hann
er fulltrúi og hægri hönd hins
volduga forstjóra. Brynju Bene-
diktsdóttur verður ekki mikið
úr skrifstofustúlkunni sinni, og
fer þó laglega með sitt litla
pund.
Það er skylda Þjóðleikhússins
að flytja ný frambærileg verk
innlendra höfunda, hlúa af
fremsta megni að viðkvæmum
gróðri; þau mál em margrædd
og öllum kunn. Það er líka al-
kunnugt að margir semja sjón-
leiki á landi hér, og ýmsir
þeirra eiga til þess eins mikinn
rétt og Sigurður Róbertsson að
verk þeirra séu sýnd á sviði.
En leikhúsið hefur í mörg hom
að líta, og að minni hyggju
er aðeins ein leið fær: Þjóð-
leikhúsið verður að færa út
kvíamar, koma hér með
einhverjum ráðum upp öðru
minna leiksviði og auknu
starfsliði. Það er vinnandi veg-
ur, og með þeim hætti einum
verður unnt að veita leikskáld-
um nauðsynlega göngu í skóla
lifandi starfs og reynslu.
A. Hj.

IHjii

w
agsmunasamtok
Iðnverkafólk hefur mátt
sæta því undanfarin ár, að
hafa þá forystumenn í félagj
sinu, sem gjörsamlega virð-
ast hafa misskilið hlutverk
sitt.
í stað þess að eiga frum-
kvæðj í kjarabaráttu stétt-
arinnar hafa þeir jafnan
reynt að njóta árangurs af
baráttu annarra verkalýðsfé-
laga. án þess að leggja nokk-
uð af mörkum sjálfjr.
Ætla mætti að kjörorð nú-
verandj Iðjustjórnar værj:
Sérhlífni — Sundrung.
Ekkj þarf að útlista fyrir
iðnverkafólki þær verðhækk-
anir sem orðið hafa á und-
anförnum árum; þær þekkja
allir.
Það mun einnig mála sann-
ast að engin ríkisstjórn hef-
ur verið jafn illyrmisleg i
garð verkafólks og sú er nú
situr — engin jafn stórvirk
við að skerða lífskjör alls
almennings.
Ögjömingur er nú að lifa
af umsömdu kaupi, fyrir 48
st. vinnuviku, margir hafa
„leyst“ þetta vandamál með
því að leggja á sig óhóflega
yfirvinnu
Á það verður þð aldrei
lögð of mikil áherzla að
lenging vinnudagsins er spor
afturábak — ekki raunveru-
leg lausn — heldur neyðarúr-
ræði sem notast verður við
á meðan launþegar fá ekki
sómasamleg laun fyrir 8 st.
vinnudag
Verkalýðsfélög, bæði aust-
an hafs og vestan, stytta nú
óðum vinnudag sinn og er-
um við greinilega orðin langt
á eftir í því efni.
Kaup okkar verður af
hækka, vinnuvikan af
styttast, aðbúnaður á
vinnustöðum að batna.
— En eftir þá reynslu serr
fengizt hefur af núverand:
félagsstjórp mun hún reynas;
duglitil og verkasmá við slikí
hluti
Allir sem vilja gera Iðju aí
raunverulegum og virkuir
hagsmunasamtökum jðnverka
fólks verða að bera gæfu ti
bess að standa saman. lær!
að láta ekki einstaka sundr
ungarpostula hafa áhrif í
gerðir sínar.
Við skulum gera okkui
fyllilega ljóst að án samstöði
allra baráttukrafta félagsin:
verður Iðja aldrei að þv
sterka vopni, sem iðnverka
fólk þarnast nú i barátti
sinni fyrir bættum kjörum.
SOLUSYNINC
I LISTAMANNASKÁLANUM
• Niðursettar baekur
• 50—72% afslá’ttur af hundruðum
bóka.
Opið sunnudag kl. 10—12 og 14—22.
BÓKSALAFÉLAG ÍSLANDS
LISTAMANNASKÁLANUM.
k
«