Þjóðviljinn - 21.09.1963, Blaðsíða 10

10 SÍUA ---------------------------------------------HÖÐVILIINN
»
Og fljótlega ákvad Adam að hita
honum í hamsi, mestmegnis útúr
leiðindum. Hann var mjög slyng-
ur í rökræðum og ég þekkti eng-
an sem stóð honum á sporði.
Hann stóð upp þrjá daga í röð
og sallaði niður kenningar sem
Blake var að bera á borð — en
það var enginn bardagi. — Mjög
athyglisvert, herra Cramer. sagði
gamli maðurinn og svo var ekki
meira um það. Við fórum að fyr-
irlíta hann. En einn daginn
minntist Blake á það, að hann
ætlaði að hafa óformlegar um-
ræður heima hjá sér þá um
kvöldið og hvort við hefðum á-
huga á að koma. Adam hafði lít-
inn áhuga á því. en við höfðum
ekkert þarfara að gera, svo að
við litum inn. Og þá gaf nú á að
líta.
— Sá Blake sem við sáum á
daginn var grima. Hinn raun-
verulegi Blake var gerólík per-
sóna. Þessar „óformlegu umræð-
ur“ voru hinar raunverulegu
kennslustundir og hann ætlaði
þær aðeins örfáum framúrskar-
stúdentum.
—■ Þama var það sem hann
sýndi snilli sína og orðheppni —
Adam reyndi aðeins einu sinni að
láta ljós sitt skína, en komst
ekki upp með moðreyk; þessi
Blake var bókstaflega rafmagn-
aður. Hugmyndimar flugu frá
honum eins og neistar. Loks
kveiktu þær í Adam.
— Hvers konar hugmyndir?
— Erfitt að útskýra það, sagði
Haller. — 1 fyrstu var ég eins
agndofa og allir aðrir. en þegar
mér fór að skiljast hvað hann
var að segja, þá hafði ég mig
þurt. Blake var (og ég hef ekki
heyrt að hann hafi breytzt) í
raun og veru fasisti. að því leyti,
að hann heldur þvi fram að múg-
urinn sé ófær um að stjóma —
þér skiljið. En hann heldur því
fram að kenning fasistanna um
lítinn hóp manna sem stjómar,
sé í eðli sínu fjarstæðukennd
hugsjón. Það er einn maður sem
á að stjórna og samkvæmt kenn-
ingu Blake er það betra, þótt sá
maður sé harðstjóri, en nokkurt
Hárgreiðslan
Hárgreiðsln og
snyrtistofa STEINIJ og DÓDf)
Laugavegi 18 III. b. (lyfta)
SlMI 24616.
P E R M A Garðsenda 21
SÍMI 33968. Hárgreiðslu- og
snyrtistofa.
Dömur! Hárgreiðsla við
aiira hæfi
TJARNARSTOFAN.
Tjarnargötu 10. Vonarstrætis-
megin. — SlMI 14662.
hArgreiðslustofa
AUSTURBÆJAR
(Maria Guðmundsdóttir)
Laugavegi 13 — SÍMI 14656
— Nuddstofa á sama stað. —
afbrigði af svonefndu lýðræði.
Hitler tókst þetta næstum því,
en Hitler — nú er ég að vitna í
hann — var bæði óupplýstur og
geðbilaður. Mussolini var greind-
ur en hánn var sýndarmenni.
Báðir báru þeir alltof mikla virð-
ingu fyrir manninum.
— Já, svo að það varð þeim að
falli, sagði Link og brosti ögn.
— Samkvæmt Blake, já. Hann
var vanur að tala um þessa
kvöldtíma sína sem „uppeldisstöð
fyrir einræðisherra" — því að á
því byggðust kenningar hans.
Hann kom meira að segja með
tillögur um aðferðir. Við skulum
sjá: — Maður getur náð markinu
með því að velja sér landsvæði
þar sem einhvers konar ólga rík-
ir —
Preston Haller hikaði og leit á
Driscoll sem kinkaði kolli og
sagði: — Ekki hætta núna.
— með því að byrja sem nei-
kvætt’ afl, tala til múgsins með
hátíðleik — fá stuðning sauðanna
sem myndu ekki skilja eðli ein-
ræðis — með því að framkvæma
smáhreinsanir til að halda
smærri spámönnum niðri, þannig
að múgurinn yrði áfram nafn-
laus og andlitslaus, gæti hann
með lagni sveigt yfir f léttan
fasisma og orðið einræðisherra
fýrir allra augum án þess &ð
nokkur hefði séð það 'gerast.
— Gæsalappir lokast. Kjörorð
hans voru: Notið ykkur fáfræði
þeirra, undirstrikið hleypidóm-
ana, gerið þá hrasdda. En auðvit-
að er þetta aðeins útdráttur úr
margra mánaða, viðræðum, áður
en ég hætti — þetta var allt
undir rós og almennt.
— Verið miskunnarlausir; Það
sagði hann okkur að minnsta
kos'ti. — Verið miskunnarlausir!
Ef þið ætlið að verða einræðis-
herrar. þá tileinkið ykkur sví-
virðilegustu brögð sem til eru.
Svíkið, blekkið, ljúgið, stelið
myrðið. Sýnið alls enga miskunn.
Þá er hugsanlegt að ykkur
heppnist. Hinn óþvegni múgur
lifir á einum saman ótta og
hatri; hleypidómarnir halda
honum uppi — það er eini sttyrk-
urinn. Velgengni ykkar, ipso
facto, mun sýna yfirburði manns-
ins. það mun lyfta honum ögn
ofar dýrunum, því að hvaða
skepna hefur nokkru sinni stjóm-
að nema smáhópi?
— Þetta er aðalinnihald bess
sem Max Blake hafði að segja.
Ég segi að þetta var dálítið J.ók-
ið, vegna þess að fasismann
sjálfan vildi hann ekki fallast á.
Sumir skrifandi fastistar, gvo
sem Alfredo Rocco eða Emest
Renean töluðu um upphafningu
mannsins; en það sem skipti máli
fyrir Blake var upphafning
manna á kostnað annarra. Það
var hans aðalnúmer. Einn mikill
maður, djöfull eða engill, sagði
hann. er alveg nóg. Mannkyns-
sagan er ekki um mannkynið
heldur menn — og þá heldur
fáa ef út í það er farið.
— Jæja, Adam bað mig að
halda áfram að sækja fundina.
en ég hafði ekki áhuga. Skemmt-
un var skemmtun og það var allt
í lagi að þjálfa hugann, en þetta
gekk of langt. öðru máli gegndi
um Adam. Hann sagði mér að
Maz Blake hefði hjálpað honum
að finna það sem hann leitaði að,
verkað eins og hvati á huga
hans.
— En þið verðið að skilja,
vegna þess að ég sé hvað þið er-
uð báðir að hugsa, en þetta var
í aðra röndina upp á grín. Meðan
við Adam vorum saman. þá tók-
um við aldrei neitt í fullri alvöru
— það er dálítið erfitt að koma
öðrum í skilning um það. Að
vissu leyti var þetta eins og með
Jónasana í Sviss: við vorum í
skóla, skólinn var ekki veruleiki
og við gátum látið hugann sleDpa
beizlinu fram að sér. Við gátum
lagzt í andlegt gjálífi. vitandi,
að það skipti í rauninni engu
máli. Skiljið þið þetta?
— Já, sagði Driscoll. — Þér
trúið því kannski ekki, herra
Haller, en ég var sjálfur einu
sinni í háskóla. Og ég held að
Link hafi gert það líka.
— Fyrirgefið. ég átti ekki við
neitt sérstakt. En þetta er dálit-
ið ruglingslegt þegar maður lítur
til baka .. Ég er að reyna að
segja að þetta var að sumu leyti
ekki annað en leikur.
— Við Adam héldum áfram að
vera vinir, þótt ég sækti ekki
lengur tímana hjá Blake. Við
fórum stundum saman út að
skemmta okkur eða þá að við
fórum niður Sunset og út á
ströndina einir saman til að tala.
Það var ekkert þvingandi.
— En ég fór að finna á honum
breytingu. Hann mátti ekki heyra
Blake hallmælt og einu sinni
gekk hann svo langt að segja. að
ég hefði hætt í tímunum vegna
þess að ég væri hræddur. Þetta
var líka þáttur í leiknum og ég
lét það gott heita. Nú kannski,
sagði ég. Kannski kæri ég mig
ekki um að verða einræðisherra.
Og þá hló hann og allt komst
aftur í samt lag.
— En hann var breyttur. Hann
virtist áhyggjufullur, ekki á sama
hátt og áður, heldur á annan og
dýpri veg. Einu sinni sagði hann:
— Hvað getur maður gert. Pres,
þegar honum hefur verið sagt
það alla ævi að hann dugi ekki
til neins? Þegar hann hefur að-
eins fengið undirbúning undir
'mistök?
— Þá er að láta sér takast
eitthvað, sagði ég.
Hann samsinnti þvi.
— Og svo — það er ekki ýkja
langt síðan — kom hann til mín
og vakti mig um nótt og sagðist
vera að fara burtu. Hann hætti
námi aðeins fáum mánuðum fyr-
ir prófið. f fyrstu hélt ég að
hann væri að gera að gamni
sínu. En ég sá fljótlega að svo
var ekki, svo að ég reyndi að fá
hann ofanaf þessu. Hann vildi
ekki hlusta á mig og vildi ekki
gefa mér neina vísbendingu um
hvert hann væri að fara og hvers
vegna. Hann sagði bara, að hann
hefði komizt að því hvað hann
gæti gert, og hvað sem ég heyrði
um hann, Þá skyldi ég trúa því,
— Vegna þess að það verður
sannleikur. Pres, sagði hann. Og
svo bað hann mig að lána sér
byssuna mína. Ég fékk honum
hana og sýndi honum hvernig
átti að nota hana, vegna þess að
ég trúði því ekki enn að honum
væri alvara.
— Hann fór þessa sömu nótt.
— Ég hef ekki heyrt frá hon-
um síðan, nema það sem ég hef
lesið í blöðunum.
Preston Haller spennti greioar
og losaði á víxl og stundarkom
sátu mennimir þrír þegjandi og
hlustuðu á suðið í loftkælingar-
tækjunum.
Driscoll rauf fyrstur þögnina.
— Yður en enn hlýtt til hans,
er ekki svo?
Preston Haller sagði: — Jú, en
það verður að stöðva hann. Not-
ið það sem þér viljið af þessu ..
— Það er kannski um seinan
að flæma hann alveg burt þaðan.
sagði Driscoll. — En við ættum
að geta áorkað einhverju. Annars
á það ekki að vera mitt hlutverk:
ég á bara að skrifa grein um
pilt. En greinin getur haft tölu-
verð áhrif á áætlanir hans.
Herra Haller. má ég ekki spyrja
yður nokkurra beinna spuminga?
f fyrsta lagi: Fór Adams Cramer
nokkum tíma út með blökku-
stúlkum svo að þér vissuð til?
Preston Haller svaraði: — Já.
Oft.
— Eru stúlkumar vísar? Getið
þér gefið mér nöfn þeirra?
— Það held ég.
— önnur spuming: Meðan þér
þe’íktuð Cramer, lét hann þá
nokkum tíma í ljós svertingja-
hatur eða andúð á jafnrétti?
— Nei, aldrei.
— Og það mætti því ætla, að
hann sé að gera þetta af per-
sónulegum ástæðum, ef ■ívo
mætti segja;.hann sé í rauninni
ekki mótfallinn samskólagöngu;
að þetta sé allt liður í tilraun til
að sanna utandagskrár kenningar
háskólaprófessors.
— Ég held það sé ekki svo ein-
falt, sagði Preston Haller. — Ég
er viss um að það býr eitthvað
meira undir.
Driscoll sagði: — Já. við erum
búnir að ræða nokkuð af því.
Hann tók fimm-dollaraseðil úr
veski sínu og greiddi reikninginn.
Síðan gengu þeir út úr dimmri
krónni, út í heitt, hvítt sólskinið.
Framhjá röðum af kofum og
brotnum leikföngum; fraanhjá
ruslahaugum sem flækingshund-
ar rótuðu í, fúnum viði, trosn-
uðum .þvotti á ryðguðum vír-
stögum, framhjá feitum og ör-
óttum mönnum sem stóðu á
götuhomum og hlógu í þungu
og þykk.u loftinu gekk hann,-
og honum fannst sem margar
klukkustundir væru liðnar, þótt
það gæti auðvitað ekki verið.
Ég ætti að fara til baka, hugs-
aði hann.
. Ég á ekkert erindi hingað.
En einhverra hluta vegna
hafði kyrrðin á sjúkrahúsinu,
hljáðlátu hjúkrunarkonurnar,
augnaráðin, orðið óþolandi og
hann hafði þotið út allt í einu
og skundað inn i þennan hluta
af Farragut, þar sem sagt var
að rottur ætu barnslík, þar sem
konur seldu óþvegna líkami
sína fyrir slikk, þar sem karl-
menn báru ör og trúðu á
voofdoo.
Ég á ekkert erindi hingað.
En Jói vissi að það var ékki
alveg rétt. Því að meðan hann
stóð í litla herberginu og dökka
andlitið var um það bil að
hverfa, hafði hann heýrt rödd:
Farðu út að ganga, drengur.
Farðu í Jeremiah-stræti. Sjáðu
bað sem þar er að sjá. Siáðu
fólkið þitt. Komdu svo aftur.
Það er tími til þess!
„Hæ, Jim, áttu smók?“
Hann sneri sér við og horfði
framan í gamlan svertingja í
bláum, tvíhnepptum fötum, með
breitt slifsi og svitastokkinn
gráan hatt. Maðurinn var
drukkinn og skítugur.
„Áttu sígarettu handa
Sonna?“
Jói stakk hendinni niður i
vasann og tók upp pakka af
Pall Mall. ’ 'ðurinn tók eina
af sígarettunum og reyndi að
kveikja í henni. f myrkrinu sá
Jói að hann var með ör og þrút-
in merki á hörundinu.
„Viltu skemmta þér?“ sagði
maðurinn.
Þegar tveir aðilar deila am Um hvað er deilt?
eitthvað, Andrés frændi, Brauðsamloku með kjöt-
Ilvorum bcr hvað? sneiðina út af öðrum megin.
Það er ekki reiknað með Settu kjötsneiðina jafnt
þriðja aðilanum. beggja megin.
Laugardagur 21. september 1963
S KOTTA
Það er allt í lagi að bjóða honum til miðdegisverðar Eg Iét hann
bæta á sig við pylsuvagn rétt áðan-
Sendisveinn!
Okkur vantar sendisvein nú þegar
Sjóvátryqqilffiiag íslands
Sölubörn! - Sö/ubörn!
Mætið við eftirtalda skóla á morgun (sunnudag)
kl. 10 f.h. og seljið merki og blað Sjálfsbjargar.
Miðbæjar, Austurbæjar, Breiðagerðis, ísaks, Hlíð-
ar, Laugalækja, Langholts, Mela, Laugames,
Voga, Mýrarhúsaskólanum nýja, Vesturbæjar-
skóla og skrifstofu Sjálfsbjargar að Bræðraborg-
arstíg 9. ,
f KÓPAVOGI: Kópavogs og Kársnesskóla.
Góð sölulaun
Góð söluverðlaun.
SJÁLFSBJÖRG
Sendisveinn
óskast strax.
Afgreiðslu Þjóðviljuns
Sími 17 500
Bifreiðaleigan HJÓL Hverfisgötu 82