Þjóðviljinn - 04.10.1963, Blaðsíða 7

Föstudagur 4. október 1963
HðÐVIUœN
SIDA J
ÞINGEYRARÞÆTTIR
II
Verkalýðshreyfing
sveitarstjórnarmál
Alþýðubandalagið
1 sunnudagsblaðinu var birt viðtal við Guð-
mund Friðgeir Magnússon, íormann verkalýðs-
félagsins Brynju á Þingeyri. Hér kemur niðurlag
þess, og fjallar um þá þætti sem fyrirsögnin seg-
ir jil, verkalýðshreyfinguna á staðnum, sveitar-
stjómarmál og Alþýðubandalagið.
Verkalýðsfélag
1908-10
— Nýtt félag 1926
— Geturðu sagt mér eitt-
hvað um gamla verkalýðsfé-
lagið á Þingeyri? spyr ég
Friðgeir.
— Það var starfandi árin
1908 til 1910, og hét Verfca-
mannafélagið á Þingeyri.
Plögg félagsins hafa geymzt
óvenju vel og verið vel
úr garði gerð. Fundargerða-
bók sem nær yfir all-
an starfstímann er til heil og
óskert, lög félagsins og fé-
lagatal. Félagið hefur verið ó-
trúlega fjölmennt, alls hafa
gengið í það á þessum stutta
starfstíma 157 félagar og
aukafélagar.
— Hvere vegna varð félagið
svo skammlift?
— Atvinnurekendum á
staðnum tókst að berja það
niður með harðri hendi. Og
það verður tilfinnanlegt bil,
16 ár, þangað til verkalýðs-
félag var stofnað 19. okt.
1926, sem starfað hefur óslit-
ið síðan, 68 undirrita stofn-
skrá félagsins Félagið hétfyrst
Verkalýðsfélag Þingeyrar, en
á fundi 15. des 1935 var sam-
þykkt að það héti Verkalýðs-
félagið Brynja.
Heimildageymd
til fyrirmyndar
— Hafa geymzt eins vel
heimildir um sögu Brynju og
gamla félagsins?
— Já, til eru allar fund-
argerðabækur félagsins, sam-
felldar frá stofnfundi til þessa
dags, framúrskarandi glöggar
og vel færðar. Mestan heiður
af því á tvímælalaust Ingi
S. Jónsson, sem verið hefur
ritari félagsins í 31 ár, frá
1932. Það er fyrst og fremst
hans verk hve vel er búið um
þessar heimildir að sögu fé-
lagsins. Mig langar að benda
á fyrst við erum að tala um
fundargerðabækur verkalýðs-
félaganna, að brýn nauðsyn
væri að Aliþýðusambandið
beitti sér tafarlaust fyrir því
að láta míkrófilma allar slík-
ar fundargerðarbækur sem til
næðist og hafa tiltækt og að-
gengilegt í Reykjavík filmu-
safnið. Alltof margt hefur
Enginn er svo full-
kominn að honum
geti ekki yfirsézt
Þann 22. september fór ég og
fjölskylda mín til Skálholts í
þeim tilgangi að hlusta á messu
og skoða hið nýja guðshús.
Við urðum strax snortin af
þeirri smekkvísi, sem þar hef-
ir verið lögð fram, en enginn
er samt svo fullkominn að hon-
um geti ekki yfirsézt. Ég held
að þessir þaulreyndu húsa-
meistarar og arkitektar ættu
samt að vita, hvernig á að
ganga frá því húsi. sem á að
flytja ræ"*tr í, þannig að berg-
mál ætti ekki að koma til. Við
sátum utantil í miðri kirkju
og nutum ekki sem skyldi ræðu
okkar ágæta biskups, Sigur-
björns Einarssonar, sem hef-
ur þó skýran og góðan fram-
burð. Einnig tel ég það mjög
ábótavant. að ekki skuli vera
á staðnum hinir fornu helgi-
munir Skálholtekirkju, svo seni
bikarinn og kannski fleira. en
ef til vill á það eftir að koma.
Ekki finnst mér það hddur
viðeigandi, að ekki skuli vera
handlaug fyrir fólk, sem langt
kemur að, að ekki sé nefnt
salernisleysið, og kom mér í
hug, að svo gæti farið að hafa
mætti upp orð Bólu-Hjálmars:
,,Vel er alin herrans hjörð,
héma liggur bevísið.
Það sæmir vel að sauðaspörð
sjáist kringum fjárhúsið".
Ekki vantaði gleðina í bílnum
til Reykjavíkur, þar sem marg-
ar stéttir manna voru saman-
komnar. Það voru prestar, lækn-
ir, kennarar, skátaforingi og
sjálfsagt fleiri, sem ég bar
ekki kennsl á, en heldurfannst
mér gleðin innantóm. Ókunn-
ugir hefðu getað látið sér
detta í hug, að hópur bessi
væri að koma úr sumarfrii,
en ekki Skálholtskirkju, hinu
forna biskupssetri
Ég þakka svo fyrirfram fyrir
birtingu þessara orða.
Ferðalangur.
þegar týnzt af þessum dýr-
mætu heimildum um sögu
verkalýðsfélaganna, og þetta
væri betri lausn en smala bók-
unum sjálfum til Reykjavíkur,
félögunum er að vonum sárt
um að láta þær frá sér og
mega helzt ekki missa þær.
— Hefur nokkuð verið
skráð ýtarlegt um sögu verka-
lýðsfélaganna á Þingeyri?
— Nei, ein afmælisgrein í
Vinnunni 1946 er það helzta
sem ég veit um, en Ingi S.
Jónsson hafur undanfarið ver-
ið að taka saman atriði úr
sögu félagsins samkvæmt til-
mælum Alþýðusambands-
stjórnar, sem er að safna
heimildum í bók um sögu
verkalýðshreyíingarinnar.
— Eru tengsl frá gamla fé-
laginu til Brynju?
— Já, þó sextán ár líði eru
það einmitt félagar úr gamla
félaginu sem standa að stofn-
un nýja félagsins 1926 og
veljast til trúnaðarstarfa fyr-
ir það.
■ r
Ur starfi Brynju
— Hvers er helzt að geta
úr stanfi félagsins?
— Kaupgjaidsbaráttan hef-
ur að sjálfsögðu verið aðal-
atriðið, og félagið alloft stað-
ið í ströngu og margt gerzt
í þeim málum þau 37 ár sem
félagið hefur starfað. Á und-
anförnum árum hafa Vest-
fjarðafélögin haft samstöðu
um undirbúning samninga-
gerðar með fáum undantekn-
ingum, undir forystu Alþýðu-
eambands Vestfj., nú síðast í
sumar um kaupgjaldsákvæði
almennu samninganna og
samninga um síldveiðikjör, en
félögin á hverjum stað eru
sjálfstæðir aðilar að samning-
um þar.
— Hverja aðra starfsemi
hefur Brynja helzt haft með
höndum?
— Innan félagsins var lengi
starfandi pöntunarfélag, það
var stofnað 1929 og starfaði
óslitið til 1940.
Mjög snemma var stofnaður
sjúkrasjóður, eða 1931, sem
orðinn er öflugur. Um síðustu
áramót nam hann 91 þús. kr.,
og starfar sem styrktarsjóður
til félaga sem eiga í alvarleg-
um veikindum. Á fyrra helm-
ingi þessa árs voru veittar
6200 kr. úr sjóðnum.
Félagið á líka vinnudeilu-
sjóð, sem stofnaður var 1959.
Hann var í árslok 1962 orð-
inn 25.800 kr., en ekki hefur
verið veitt úr honum enn, þar
sem langvarandi vinnustöðv-
anir hafa ekki orðið síðustu
árin.
— Hverjir hafa verið f«r-
menn félagsins?
— Fyrsti formaðurinn var
Sigurður Fr. Einarsson, hann
andaðist 1962. (Sig. Fr. E.
var formaður í eitt ár). Sig-
urður E. Breiðfjörð var lífið
sálin í félagsmálum allt til
Ingi S. Jónsson
ritari Verkalýðsfélagsins
Brynju í 31 ár.
Sigurður Fr. Einarsson
fyrsti formaður Verkalýðs-
félags Þingeyrar.
því er virðist, úr því dregið
á köflum en starfað af meira
fjöri á milli.
— Hvert telur þú aðalvið-
fangsefni verkalýðsfélaganna
nú?
— Eg álít að eitt höfuð-
verkefni verkalýðshreyfingar-
innar nú sé að tryggja það að
hægt sé að lifa af 8 stunda
vinnudegi. En verkalýðsfélögin
þyrftu að láta fleira til sín
taka, Brynja hefur reyndar
einu sinni boðið fram við sveit-
arstj.kosningar og hlaut þá
meirihluta í hreppsnefndinni.
En líka á öðrum sviðum og
má segja að það sé reynt.
Félagið er hluthafi í Félags-
heimilinu og þátttakandi í
Leikfélaginu, sem félögin er
aðild eiga að Félagsheimilinu,
stofnuðu.
— Hvað fynndist þér líklegt
til að örfa félagslífið?
— Mér finnst að þyrfti
miklu meiri og f jörlegri erind-
rekstur frá Alþýðusamband-
inu og fjórðungssambandinu
og að aukin væru gagnkvæm
kynni og samskipti verkalýðs-
félaganna. Mikil nauðsyn er,
að eldri menn félaganna miðli
yngri mönnunum fræðslu um
liðnu árin og baráttuna, upp-
haf hennar og reynslu.
En það er ekki nóg að gera
kröfur um meiri erindrekstur
og fræðslustarfsemi. Á síðasta
þingi ASl felldi minnihluti
fulltrúa lagabreytingar um
aukningu skattsins til Alþýðu-
sambandsins, sem einmitt var
m.a. ætlað að standa undir
auknum erindrekstri. En á
það verður varla lögð of mik-
il áherzla hvílík nauðsyn er
á lifandi sambandi Alþýðu-
sambandsstjómarinnar við fé-
lögin.
Sveitarstjórnin
— Þú minntist á að verka-
lýðsfélagið hefði boðið fram
við sveitarstjórnarkosningar.
Hvenær vár það ?
— 1 kosningunum 1950. Þá
náðist samkomulag í verka-
lýðsfélaginu um framboð, og
náði listi félagsins meirihluta
í hreppsnefndinni, fékk þrjá
af fimm. Við hreppsnefndar-
kosningamar 1954 komu fram
tveir listar, Sjálfstæðismanna
og Fi-amsóknarmanna. Við
næstu kosningar, 1958, vom
ekki hafðar listakosningar,
heldur kosið um einstaklinga,
og voru þá kosnir fimm
vinstri menn. I kosningunum
í fyrra vom kosnir tveir
Fi'amsóknarmenn, tveir Sjálf-
stæðismenn og einn af lista
frjálslyndra og hafa fulltrúar
Framsóknar og frjálslyndra
myndað meirihluta.
Alþýðubanda-
lagið þarf betra
skipulag
— Hvað álíturðu um fylgi
og framtíðarhorfur Alþýðu-
bandalagsins?
— Það er óhætt að segja
að fylgi Alþýðubandalagsins
á Vestfjörðum yfirleitt er í
talsverðum vexti eins og fram
kom í kosningunum og á það
líka við um Dýrafjörð. Al-
þýðubandalagið þarf að eflast
og treystast. Skipulagsl
leysið háir því mikið, það
vantar fastara form, helzt að
starfandi væm Alþýðubanda-
lagsfélög á hverjum stað, sem
hefðu náið samband innan
hvers kjördæmis. Þetta hefur
verið of lauslegt, þó var haldin
ráðstefna Alþýðubandalagsins
á Vestfjörðum í Bjarkarlundi
í fyrrahaust, og var þar m.a.
lagður gmndvöllur að fram-
boðslistanum og kosnir menn
til að ganga endanlega frá
honum. En til veralegs árang-
urs þarf betra starf og meira
samstarf, menn þurfa að hitt-
ast oftar og kjmnast, það á
alstaðar við, en ekki sízt í
fámenninu. S.'' G.
leyna staðreyndum
Sigurðoir E. Breiðfjörð
formaður Verkalýðsfélags
Þingeyrar og Verkalýðsfé-
lagsins Brynju í 25 ár.
dauðadags 1957. Hann var
formaður frá 1929 þar til
hann lézt, að undanskildum
þremur árum. Aðrir formenn
hafa verið Guðbrandur Guð-
mundsson (eitt ár), Óskar
Jónsson (eitt ár), Steinþór
Benjamínsson hafnarvörður á
Þingeyri í þrjú ár, Björn
Jónsson varð formaður 1957
og ég 1959 og sáðan.
Að lifa af 8 st.
vinnudegi
Þingnefnd ein í Bandaríkjun-
um hefur sakað utanríkisráðu-
neytið um að hafa haldið leynd-
um staðreyndum um ástandið í
Suður-Víetnam með því að
hindra bandaríska fréttamenn
þar I starfi sínu.
I skýrslu nefndarinnar segir
að þróunin í Suður-Víetnam
hafi komið bandarískum al-
menningi algjörlega á óvart. Á-
stæðan er sögð vera sú að
sendiráðið í Saigon hafi beitt
bandaríska fréttamenn þving-
unum.
Nefndin vísaði til símskeytis,
sem undirritað er af Dean
Rusk, utanríkisráðherra og var
sent til sendiráðsins í Saigon
síðastliðið sumar. 1 skeyti þessu
segir að ekki sé unnt að banna
alla gagnrýni á stjóm Ngo Dinh
Diems einræðisherra en hins
vegar geti slíkt einungis tor-
veldað starfsemi Bandaríkjanna
í Suður-Víetnam.
„Óæskilegar frásagnir.
I skeytinu er ennfremur
mælt svo fyrir að ekki skuli
veita fréttamönnum ferðaleyfi
til ákveðinna svæða ef hætt
væri við að af slíkum ferðum
kynni að spretta ,,óæskilegar’!
frásagnir í blöðum þeirra.
Samkvasmt kröfum þingnefnd-
arinnar voru fyrirmæli skeyt-
is þessa ógilt fyrir um það bil
hálfu ári, en enn hefur ut-
anríkisráðuneytið ekki komið
því í verk að senda ný fyrir-
mæli. segir í skýrslunni.
Námsstyrkir
— Hvernig gengur að halda
vakandi lífi í verkalýðsfélög-
um á stað eins og Þingeyri?
— Aðalerfiðleikamir virð-
ast mér í verkalýðsfélaginu
og raunar flestum félögum
að ná saman fundum, þegar
ekkert sérstakt er um að
vera, en ekki þarf að kvarta
um áhugaleysi þegar um
samningagerð er að ræða eða
verkföll yfirvofandi. En léleg
fundarsókn hjá félögum al-
mennt er efalaust að kenna
vinnuþrælkun, óhóflega löng-
um vinnutíma. Skiljanlegt er
að menn sem búnir eru að
standa 10—15 tíma í erfiðis-
vinnu treysti sér illa til að
fara að sitja fundi. Annars
er hér ekki um afturför að
ræða sem einsdæmi sé, félags-
lífið hefur gengið í öldum að
126 íslenzk ungmenni hafa
hlotið skólavist á Norðurlöndum
á þessu ári fyrir milligöngu
Norræna félagsins.
52 unglingar dvöldust á nor-
rænum sumarskólum um þriggja
mánaða skeið í sumar, aðallega
á lýðháskólum. Þar af dvöldu
rösklega 40 í Danmörku. Eftir-
spum 15—16 ára unglinga eftir
sumardvöl í Danmörku hefur
aldrei verið eins mikil og síð-
astliðið vor. Nokkrir dösku skól-
anna veittu íslenzku unglingun-
um aukakennslu í dönsku og
nokkrir þeirra gáfu nemendun_
um enn fremur kost á verklegu
námi.
74 íslenzk ungmenni, flest á
aldrinum 17—18 ára. munu
dveljast á lýöháskólum á Norð-
urlöndum í vetur fyrir milli-
göngu Norræna félagsins, þar
af munu 23 nemendur fá skóla-
vist í Danmörku, 2 í Finnlandi,
22 í Noregi og 27 í Svíþjóð.
Vetrarskólamir starfa í 6—8
mánuði og munu flestir þessara
nemenda fá styrk til dvalarinn-
ar. Alls munu þeir námsstyrk-
ir, sem íslenzkt æskufólk nýtur
á þessu ári fyrir atbeina Nor-
ræna félagsins, nema fjárhæð
sem svarar rösklega þrjú hundr-
uð þúsund krónum.
Nemendamiðlun Norræna fé-
lagsins er ört vaxandi þáttur
í starfi félagsins. Allmargar
umsóknir hafa þegar borizt um
námsstyrki og skólavist á nor-
rænum lýðháskólum.