Þjóðviljinn - 16.10.1963, Blaðsíða 7

w

Midvifcudagur 16. október 1963
H6ÐVIUINN
SfÐA 1
Sagt frá einstœSum atburði, sem gerðist
fyrir 21 ári síðan í lítilli borg í Júgóslavíu
//
EINRÆÐIS-
HERRANN'"
Sýndur útvöldum hópi nazista
Nikola Kadosevic
„Sg var smá strákur þegar
áhugi minn á kvikmyndum
vaknaði og uppáhaldsleikarinn
minn var Charlie Chaplin. Eitt
sinn skrifaði ég honum og bað
hann um eiginhandar áritun,
og mér til millar undrunar
sendi hann mér Ijósmynd af
sér með árituðu nafni sínu.
Eftir að Þjóðverjar her-
námu Belgrad fékk ég vinnu
hjá nefnd þeirri, sem valdi
kvikmyndir er safnað hafði
verið í hernumdu löndunum
um allan Balkanskaga og
eyðilagði þær sem ekki féllu í
kram nazista. Vinir mínir,
sem vissu hvar ég starfaði,
hreyfðu þeirri hugmynd að nú
ætti ég að skjóta undan
nokkrum rússneskum eða
bandarískum kvikmyndum. Og
eitt sinn, er ég renndi augum
yfir heiti kvikmyndanna, sem
borizt höfðu, rakst ég mér til
mikillar furðu á „Einræðis-
herrann“ eftir Charlie Chap-
lin. Einhversstaðar hafði ég
lesið að þessi kvikmynd hefði
verið tekin skömmu fyrir
heimsstyrjöldina og hún hefði
hvergi verið sýnd á megin-
Á árinu 1942, þegar veldi Hitlers var hvað mest, gerð-
ist einstæður atburður í borginni Valjevo í Júgóslavíu
— atburður sem lýsti sérstakri hugkvæmni í andspymu-
aðgerðum hemuminnar þjóðar gegn þýzku nazistunum
og ögrun við herraþjóðina:
Kvöld eitt, þegar þýzkir liðsforingjar og óbreyttir
liðsmenn hernámsliðsins sátu í eina kvikmyndahúsi þess-
arar litlu serbnesku borgar og bjuggu sig undir að njóta
góðrar kvöldskemmtunar, birtist þeim að óvörum — en
væntanlega til lítillar skemmtunar — kvikmynd Charlie
Chaplins „Einræðisherrann“ á sýningartjaldinu. Fram
til þessa hafði engum gefizt kostur á að sjá þessa frægu
kvikmynd í hinni hernumdu Evrópu, en þarna birtist
hún samt skyndilega á bíótjaldi í einum af virkisbæj-
um þýzku nazistanna!
Einn þeirra sem þarna áttu hlut að máli var 17 ára
gamall piltur, Nikola Hadosevic að nafni — nú kvik-
myndaleikstjóri í heimalandi sínu. Við endursegjum
hér það sem hann hefur haft íjúgóslavnesku tímariti
að segja um þetta:
landi Evrópu vegna þesg að
Þjóðverjar höfðu bannað hana
fyrir grínið sem gert var að
„Foringjanum“ í henni“.
,Valinn'
hópur
Nikola Radosevic tókst að
laumast burt með filmxma
undir frakkalafi sínu og hann
ákvað í eamráði við nokkra
vini sána að sýna hana „völd-
um“ hópi Þjóðverja. Ekki
gátu þeir komið áformum sín-
um í framkvæmd í Belgrad,
svo að þeir ákváðu að reyna í
Valjevo. Tóket þeim félögum
að komast yfir aðra kvik-
mynd, sem senda átti til sýn-
inga fyrir þýzka hernámsliðið
í Valjevo, skiptu siðan um
filmspólur og hentu hinni
völdu mynd í kolavagn sem
etóð á járnbrautarstöðinni.
Þýzku liðsforingjamir og
hermennirnir gengu til sæta
sinna í bíóinu í Valjevo með
sælubros á vör og bjuggust
við ánægjulegri kvöldstund,
þar sem þeir fengju að sjá
Áhorfendurnir í bíóinu í Valjevo tóku hrifnir undir nazistakveðju Chaplins, þegar hann birt-
ist fyrst í kvikmyndinni, en þcgar líða tók á myndina fór þá að gruna að ekki væri allt með
felldu.
kvikmynd. er varpaði dýrðar-
ljóma á einn eða annan sigur
Þjóðverja. Og þegar Charlie
Chaplin birtist allt í einu á
sýningartjaldinu og heilsaði
með handauppréttingu og
samslætti hæla að nazistasið
tóku áhorfendur undir heils
hugar! En smám saman, eftir
þvi sem líða tók á myndina,
rann upp ljós fyrir Þjóðverj-
um, og þeim varð ljóst að ekki
myndi allt með felldu. Nokkr-
ir af liðsforingjunum byrjuðu
þá að skjóta í ákafa úr byss-
um sínum á sýningartjaldið.
Skothríðin heyrðist út á göt-
una og brátt komst svo mikil
ókyrrð á íbúana að þýzku
hermennimir, þeir sem ekki
vom innan veggja kvik-
myndahússins, héldu að
skæruliðasveitirnar hefðu enn
einu sinni gert árás á stöðvar
þeirra í eða við borgina.
Handtekinn
„Eg hélt mig í námunda við
kvikmyndahúsið og beið eftir
þvi sem gerast myndi“ segir
Nikola Radosevic. „Þegar
skothrfðin var hafin, hljóp^
kvikmyndasýningamaðurinn,
sem var Þjóðverji, út úr hús-
inu og skipaði nærstöddum
lögregluþjónum að handtaka
mig. Hann kannaðist við mig
vegna þess að hann var vanur
að koma í skrifstofuna í Bel-
grad með vissu millibili og
velja þar myndir til sýningar.
Eg átti ekki undankomu auð-
ið og lögreglan tók mig fast-
an. Farið var með mig í fang-
elsi, þar sem ég hitti allmarga
skæruliða úr Valjevo-héraði
sem Þjóðverjarnir höfðu hand-
tekið, en meðal þeirra var
hinn þekkti Stevan Filipovic,
sem hengdur var opinberlega
nokkrum dögum siðar.“
Fréttir af þessum atburði í
Valjevo barst fljótlega til
þýzku yfirherstjómarinnar í
Belgrad, og síðan til foringj-
ans sjálfs í Berlín.
Þannig datt Hitler niður á
afbragðs afsökun á þeirri á-
kvörðun sinni að sjá kvik-
myndina, sem hafði haft hann
að háði og spotti víðsvegar
um heim, en stolt hans hafði
til þessa komið í veg fyrir að
hann bæði um að fá að sjá
myndina. Sérstök, brynvarin
lest var send til Valjevo eftir
kvikmyndinni og Nikola Rad-
osevic, piltinum unga. En á
einhvem óskiljanlegan hátt
var lífi hans þyrmt. Var Rad-
osevic haldið í fangelsi í
Þýzkalandi til loka ársins
1943, en þá tókst honum að
flýja og komast síðar meir í
samband við skæruliðasveit-
irnar í heimalandi sínu.
Það er byggt á rússneskum
heimildum að sovézku her-
mennimir, sem bratu sér leið
inn í „Úlfahreiðrið“ undir rík-
ísþinghúsbyggingunni við fall
Berlínarborgar í stríðslok,
hafi fundið eintak af kvik-
mynd Chaplins „Einræðisherr-
anum“ skammt frá liki Hitl-
ers. Þar var komin filman,
sem fyrst var sýnd í Evrópu
í lítilli hernuminni borg i
Júgóslaviu, en næst sýnd í að-
alstöðvum foringjans í Berlín!
Vetrarstarf Hraun-
búa að hefjast
Vetrarstarf Hraunbúa í Hafn-
arfirðí er að hefjast um þess-
ar mundir. I félaginu eru starf-
andi tvær stúlknadeiidir, tvær
drengjadeildir, öflug hjálpar-
sveit, svannahópur og eldri
skátar, alls um 350 manns.
Á sL ári var nýtt sfcáta-
heimill tekið í notfcun, og hafa
hin bættu starfsskilyrði orðið
mifcil lyftistöng fyrir fétags-
starfið allt.
Hraunbúap héldu stórt og vel
heppnað vormót í Helgadal
um hvítasunnuhelgina. Þeir
sóttu og önnur skátamót heim,
fóru í skálaferðir og útilegur i
sumar, fóru í skemmtiferðir og
tóku á móti erlendum sfcátum.
Hjálparsveitin hefur oftsinn-
is verði kölluð út á árinu. Hún
gerir tilraun með sporhunda og
á nú tvo slíka hunda.
Auk Hraunbyrgis, hins nýja
félagsheimilis, á félagið skála
við Kleifarvatn. Félagið gefur
út prentað skátablað, Hraun-
búann.
Félagið hefur ráðizt i það
stórvirki að hafa húsvörð á
launum í Hraunbyrgi. Þetta
starf annaðist Hafsteinn Öskars-
son iðnnemi og skátaforingi.
Hefur þetta reynzt óhjákvæmi-
legt, þar sem 2—3 hundrað
böm og unglingar leggja leið
sína í Hraunbyrgi í viku hverri
yfir vetrarmánuðina.
Hafnaríjarðarbær styrkir
skátastaríið í Hafnarfirði með
árlegum byggingarstyrk vegna
Hraunbyrgis auk riflegs rekstr-
arstyrks.
Stjórn Hraunbúa: Vilbergur
Júlfusson formaður, Hörður
Zóphóniasson varaformaður,
Sigurbergur Þórarinsson, Al-
bert Kristinsson, Ása Guðjóns-
dóttir, Birgir Rúnar Friðleifs-
son og Sveinn Magnússon.
Fengu sér brjóstbirtu
NEISTA STÖÐUM 12/10 — Sig-
urður bóndi á Neistastöðum í
Villingaholtshreppi telur nýt-
ingu heyja góða þar í sveit, þó
að grasspretta hafi verið með
lélegra móti í sumar. Þurftu
bændur að slá mun stærra
svæði að flatarmáli en undan-
farin sumur og eru flestir
bændur sæmilega birgir af heyj-
um undir veturinn. Hermundur
hóndi í Egilsstaðakoti átti
fimmtugsafmæli síðastliðinn
þriðjudag og komu bændur úr
sveitinni saman til þess að
hylla þennan góða nágranna
sinn og fengu sér brjóstbirtu af
þessu tilefni.
Home líklegur eftirmaður Macs?
LONDON 14/10 — Ársþingi
brezka Ihaldsflokksins lauk í
Blackpool á laugardag. Engin á-
kvörðun var tekin á þinginu
um eftirmann Macmillans, en
búizt er við að hann verði út-
nefndur einhvern allra næstu
daga. Enn ríkir fullkomin óvissa
um hver verðup fyrir valinu, en
margir hallast nú að því að það ' ur.
verði Home lávarður, núverandi
utanríkisráðherra. og fullyrt að
hann myndi fá starfið ef hann
kærir sig um það sjálfur. Hann
myndi þá verða að afsala sér
aðalstign.
Reynist hann fráhverfur þvi
eins og ýmsir ætla þykir Ric-
hard Butler enn sigurstrangleg-
SAMTAKA NU!

Það er margs að minn-
ast á tuttugu og sjö ára
starfsferli Þjóðviljans.
Á þessum tíma hefur
hann markað dýpri spor
í lífi íslenzkrar alþýðu en
nokkurt annað blað. Þeg-
ar sótt hefur verið að lífs-
kjörum fólksins frá öll-
um hliðum og þeir, sem
áður þóttust til þess
kjörnir að standa á verði
fyrir hagsmunum alþýð-
unnar, brugðust hlutverki
sínu, hefur Þjóðviljinn öll
þessi ár síðan hann hóf
göngu sína, verið trúr
hagsmunum fólksins og
staðið trúlega á verði
gegn hverskonar árásum.
íslenzk alþýða hefur
líka kunnað að meta hans
fórnfúsa starf. Án stuðn-
ings hennar væri hann
ekki til. Peningur, lagð-
ur fram af litlum efnum,
hefur oft fleytt honum yf-
ir stærstu örðugleikana
og svo mun enn verða.
Þjóðviljinn á ekki að-
gang að digrum sjóðum
til síns reksturs, ekkert
annað en velvild og fórn-
fýsi velunnara sinna, og
þeir eru margir sem halda
því fram með fullum rétti
að engum peningum sé
betur varið en þeim, sem
fari til styrktar Þjóðvilj-
anum; hann hefur verið
okkar sverð og skjöldur
og án hans væru lífskjör
okkar miklu verri en þau
nú eru, og ef við missum
hann eigum við ekkert
málgagn til að verja okk-
ar hagsmuni.
Því heitir Þjóðviljinn
nú á alla alþýðu þessa
lands, til sjávar og sveita,
að gera nú stórt átak til
að treysta útgáfu blaðs-
ins. Þessi tímamót eru til-
valið tækifæri til að
þakka það sem vel hefur
verið gert á undanförnum
árum. Lítill peningur er
jafn vel þeginn og stór,
ef fjöldinn leggur á eitt
er sigurinn auðunninn,
Verum öll samtaka nú
eins og oft áður hegar
mikið hefur legið við.
Zóphónías Jónsson.
t