Þjóðviljinn - 13.11.1963, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 13. nóvemiber 1963
ÞlðÐVIUINN
ÁRNASAFN
— höfuðstöð íslenzkrar þjóðfrelsisbaráttu
Vorið 1720 silast lest suður
hraunið til Hafnarfjarðar, 30
klyfjahestar með þung koffort
þræddu Gömlufjarðargötur frá
Hraunsholti, álútir, varkárir, og
fótvissir. Þröngir troðningar
voru markaðir í hraunklöpp-
ina af óteljandi lestum, sem
höfðu lötrað þennan stíg um
aldir og flutt alls kyns vam-
ing. Að þessu sinni var flutn-
ingurinn mesta dýrmæti, sem
lyft hafði verið til klakks á
Norðurlöndum. Lestin kom frá
Skálholti, höfuðmenntasetri
|hins foma fslands, og í koff-
ortunum voru þækur, gulnað
og velkt bókfell, elju- og snilld-
arverk íslenzkra þúsunda.
Þær voru safn Árna Magnús-
sonar, og það skyldi flytjast
til Kaupmannahafnar. f 8 aldir
hafði verið unnið að þessum
bókum um dreifðar byggðir ís-
lands, og nú áttu þær að auka
og treysta frægð hins danska
fslenzku handritin í Árnasafni í Kaupmannahöfn.
Jélakort tíl hjálpar
börnum í þróunar-
löndunum frá S.Þ.
Dani og Svíi eru á meðal
þeirra Iistamanna, sem gert
hafa teikningar af 18 kortum
Bamahjálpar S. Þ. (UNICEF)
eem gefin verða út í ár.
Kort Danans, Ottos Nielsens,
heitir ,,Jólakvöld”, og Sviinn
Ruben Freidwall hefur teikn-
að „Hreindýra-fantasíu”.
Bamahjálpin gerir sér von-
ir um, að heegt verði að selja
30 miiljónir jóla- og nýárs-
korta í rúmlega 100 löndum. I
fyrra seldust 26 milljón kort.
Nettó-tekjur af þeim urðu 1,6
milljónir dollara, eða nægilegt
fé til að kosta starfsemi Bama-
hjálparinnar í tvær vikur.
Barnahjálpin veitir bömum
þróunarlandanna hjálp og hef-
ur þannig á sínum snærum
tvo þriðjuhluta af öllum böm-
um heims.
Sá sem kaupir eina samstæðu
af UNICEF-kortum (10 kort
með umslögum) gerir Bama-
hjálpinni kieift að bólusetja 50
böm gegn berklum. 10 sam-
stæður gera Barnahjálpinni
kleift að kaupa tæki í minni-
háttar hjúkrunarstöð fyrir
mæður og böm.
Kortin verða til solu í Reykja-
vik fyrir jólin. (Frá S. Þ.).
Tveir nýir fsjóð-
fánar hjá S.Þ.
Tvö af aðildarríkjum Sam-
einuðu þjóðanna hafa breytt
þjóðfánum sínum á þessu hausti:
Kongó (Lcopoldville) og Mal-
ajsía (áður Malaja).
Kongó hafði áður bláan fána
með stórri gulri stjörnu í miðju
og sex gulum smástjörnum
lóðrétt til vinstri. Nýi fáninn
hefur líka bláan grunmlit, en
nú liggur rauð lína skáhallt
milli hornanna og er hún með
gulum jöðrum. Á fánanum er
aðeins ein stjarna. Hún er gul
og liggura ofarlega á vinstra
helmingi fánans.. Blái liturinn
á að tákna vonina, sá guli auð-
æfi, stjaman einingu og rauða
línan blóðið sem fórnað hefur
verið til að öðlast þessa ein-
ingu.
Hin breytingin stendur i sam-
bandi við það, að Malaja hefur
myndað samb.r.íki með Sab-
ah (Norður-Bomeó), Sarawak
og Singapore. Hjá Sameinuðu
þjóðunum var nafninu breytt
16. september úr Malaja í Mal-
ajsáa. Malaja hafði þjóðfána
með rauðum og hvítum jöðmm,
hálfmána og stjömu í gulum
lit á bláum fleti í efra homi
vinstra megin. Nýi fáninn er
svipaður, nema nú eru 14
rendur við jaðarinn og 14
oddar á stjömunni i staðinn
fyrir 11. Sambandsríki Malaja
voru 11, en sambandsríkin í
Malajsáu eru 14. Hálfmáninn
er tákn Múhameðstrúar.
(Frá S. Þ.).
konungsveldis í höfuðborg rík-
isins. ,J>essi lest með sín
þungu koffort er eins og tákn-
mynd um niðurlægingu ís-
lands þar sem hún silast á-
fram með bækur þess úr hin-
um foma menningarhöfuðstað
til hins danska skips í Hafnar-
firði“, segir Jón Helgason í
Handritaspjalli.
Lestin hefur þrætt stíginn
ofan Háaklif, sem nú nefn-
ist Reykjavíkurvegur, þokazt
suður Malimar og út á grand-
ann hjá Óseyri. Þar skilaði
hún auðæfunum á skipsfjöl.
Bækurnar voru afreksverk
íslenzkrar hámenningar, sem
átti sér fótfima fararskjóta að
forsendu. Hesturinn hafði
sigrazt á öllum torfærum og
fimindum íslands og gert það
að einni samfélags- og menn-
ingarheild. Hann hafði borið
foma stjómskipan um landið,
á fótum hans hvíldi þinghaldið
á Þingvelli við Öxará og forn
sagnaritun. Nú hafði hann
flutt bækur íslands yfir öll
torleiði til strandar. Þær höfðu
verið tíndar saman í rústum
hins foma íslenzka samfélags,
og voru fluttar á nýjan á-
fangastað, en þar beið þeirra
það hlutskipti að hefja sokkna
þjóð úr niðurlægingu.
f dag teljast 300 ár frá fæð-
ingu handritasafnarans mikla,
Árna Magnússonar. Hann kom
til Kaupmannahafnar 1683 og
gat sér brátt mikið orð fyrir
glöggskyggni og þekkingu á
fomum fræðum. Hann varð
prófessor „antiquitatum dani-
carum” eða í danskri fomfræði
fyrstur manna og stofnaði höf-
uðstöð norrænna fræða, sem
síðar hlaut nafnið Stofnun
Árna Magnússonar í Kaup-
mannahöfn (Det Amamagnæ-
anske Xnstitut).
Aðalstarf hans var söfhun
og rannsókn handrita, ekki
einungis islenzkra, heldur einn-
ig danskra og norskra og ann-
arra, sem lengra voru að komin.
Hann eignaðist langstærsta og
dýrmætasta safn íslenzkra
handrita, sem nokkru sinni
hefur verið í eigu einstaklings
eða stofnunar. Um handritin
aflaði hann sér allrar þeirrar
þekkingar, sem þá var hægt
að öðlast, og þá um leið þekk-
ingar á sögu fslands og bók-
menntum.
Þann 20. október 1728 var
eldur laus í Kaupmannahöfn,
og brann þá bóka- og hand-
ritasafn Árna Magnússonar.
Það „verður um aldur talinn
einn svartasti óheilladagur í
sögu íslendinga, og hafa þó
margir ógóðir verið“, segir
Jón Helgasqn. Nafni hans frá
Grunnavík telur, að mestallar
prentaðar bækur safnsins hafi
brunnið og a.m.k. helmingur
handritanna. Engu að síður
var það, sem bjargaðist, mesta
og merkasta handritasafn ís-
lenzkt, sem til er.
Að bana kcaninn ánafnaði
Ámi Hafnarháskóla safnið og
lagði eigur sínar í sjóð þvi til
eflingar og styrktar tveimur ís-
lenzkum stúdentum. Þannig
varð til íslenzk lærdómsmið-
stöð við háskóla ríkisins, og
hún var í nánum tengslum við
heimalandið.
Sumir hafa talið, að Árni
Magnússon hafi ekki orðið
þjóð sinni neinn sérstakur
hamingjuhrólfur. Hann gekk
manna rösklegast fram í því
að sópa handritum úr landi.
Erlendis hrúgaði hann þeim
á einn stað og bar ekki gæfu
til að vernda þau frá eyðingu.
Þann 20. október 1728 sleiktu
eldtungur helft allra heimilda
um íslenzka sögu fyrir siða-
skipti. í dag erum við að
SÍÐA
Árni Magnússon.
reyna að geta í eyðumar eftir
eldsvoðann. Allir, sem fást
eitthvað við eða hugsa um ís-
lenzka miðaldasögu, þeir verða
að róta og leita í brunarúst-
um. Ekkert erlent safn ís-
lenzkra handrita hefur goldið
slíkt afhroð og Árnasafn ó-
happadaginn mikla. Árni skildi
sjálfur manna bezt, hvílíkt
reginslys hafði orðið. Hann
lézt rúmu ári síðar bugaður
maður.
Það mun varla teljast arð|-
vænlegt athæfi á gullöld við-
reisnar að eyða löngum stund-
um í það að harma 243 ára
slys. Árnasafn brann ekki
gjörsamlega, heldur er það
mesta safn íslenzkra handrita,
sem til er. Ámi Magnússon
kom á fót merkustu vtfsinda-
stofnun sinnar tegundar í ver-
öldinni, og þessi stqfnun varð
útvirki íslenzkrar þjóðernis-
vakningar og sjálfstæðisbar-
áttu.
Ámi var enginn frumkvöð-
ull að útflutningi íslenzkra
handrita. Snemma á 17. öld
komust fslendingar að raun
um, að það gat orðið málum
þeirra til framdráttar, ef þeir
gaukuðu skinnbók að dönsk-
um mektarmanni, sem hafði
ráð þeirra í hendi sér. Þeir
höfðu aldrei verið auðugir af
glóandi málmi, sem opnar
'mönnum leiðir um hallirnar.
Fomar bækur urðu meðmæla-
bréf þeirra og mannréttinda-
skirteini á fund fursta, sem
skópu þjóðum örlög.
Safn Áma var flutt til
Kaupmannahafnar af því að
þar var höfuðstaður fslands
og Hafnarháskóli var orðinn
æðsta menntastofnun fslend-
inga í stað Skálholts og Hóla.
Það er ekki niðurlæging þjóð-
arinnar sem birtist í flutning-
unum, heldur eru þeir tákn-
mynd um tímamót í sögu
hennar. Skeið mestu niðurlæg-
ingarinnar var liðið, og það
tekur að elda aftur, þótt marg-
ar ógóðar ákomur yrði hún að
þola, áður en dagur rann.
Meira að segja biskupsstól-
arnir voru að því komnir að
liðast í sundur. Það var Ámi
Magnússon, sem stofnaði sjálf-
stætt ísland úti í Kaupmanna-
höfn, þegar þjóðin heima var
flestu rúin. „Og aldrei um
eilífð verður til neitt ísland
utan það fsland, sem Amas
Ameus hefur keypt fyrir líf
sitt“, lætur Laxness Jón Mar-
teinsson segja í íslandsklukk-
unni.
Árnasafn var og er sérstæð
stofnun við Hafnarháskóla.
Safnið var í raun og vem
fyrsti háskóli fslendinga. Þeir
voru ómissandi fylgjunautar
bóka sinna, og þær opnuðu
þeim leið til nokkurra mann-
virðinga og áhrifa hjá ein-
valdsstjórninni í hinum nýju
heimkynnum og jafnvel að-
gang að bakdyrum konungs-
hallarinnar. Kringum hinar
fomu bækur varð til nýlenda
íslenzkra mentamanna, og það-
an komu fslendingum, seim
heima sátu, talsmenn og leið-
togar. Ámasafn varð höfuð-
stöð íslenzkrar þjóðfrelsisbar-
áttu, þegar stundir liðu. Marg-
ir af helztu forystumönnum ísL
á 18. og 19. öld voru starfsm.
safnsins lengur eða skemur:
Bjami Pálsson, Eggert Ólafs-
son, Hannes Finnsson, Pinnur
Magnússon, Konráð Gíslason
og Jón Sigurðsson. Jón var
styrkiþegi og starfsmaður
Ámasafns frá 1835 til dauða-
dags 1879. Hvort sem hin
framsækna sveit fslendinga
var kennd við Fjölni æða Fé-
lagsrit, þá var kjarni hennar
tengdur stofnun Áma Magnús-
sonar.
Þjóðfrelsisbarátta okkar við
Dani er til lykta leidd. Árna-
safn hefur skilað miklu hlut-
verki bæði sem vísindastofn-
un og virki þjóðfrelsismanna.
Leitun mun vera á stofnun,
sem hefur verið jafnsamgróin
þjóð sinni og þetta safn
velktra skinnbóka og snjáðra
pappirsblaða. Engin þjóð mun
eiga neinni stofnun _ jafnmikið
að þakka og við íslendingar
safninu hans Árna Magnússon-
ar. Við reisum því aldrei nægi-
lega vegleg salarkynni við
heimkomuna. Ást og virðingu
sýnum við einkum á verki með
því að leggja alúð og ræktar-
semi við það, sem við eigum
dýrmætast, fsland og íslenzka
menningu.
Björn Þorsteinsson.
<$>-
Jólakort Asgrímssafns
Eftir BJÖRN ÞORSTEINSSON
Fyrir jólin 1961 hóf Ásgríms-
safn útgáfu listaverkakorta í
litum. Var fyrsta kort safns-
ins gert eftir olfumálverki af
Heklu.
Nú er lokið prmbun S Jola-
korti þessa áris, og er þaðprent-
að eftir málverki úr Borgaxfirð-
inum, frá þeim stað sem Ás-
grimur hafði miklar mætur á.
í*etía nýpremtaða foort er í
sömn staerð og hin fyrri, tvö-
falt, með enskum og dönskum
texta á bakhlið, ásamt mynd
af listamaiminum við vinnu.