Þjóðviljinn - 04.01.1964, Blaðsíða 6

g SlÐA
HOÐVILIINN
Laugardagur 4. janúar 1964
SÍBERÍA
M@ira @n snjórinn og himinninn
Siberia þekur ógnarmikið
landsvæði. Hún er eins
mikil að flatarmáli og Evrópa.
Hún er eins mikil o'g öll
Bandariki Norður-Ameriku.
Hin stórfenglega og að þvi
er virðist takmarkalausa víð-
átta þessa landsvæðis skynj-
ast betur á hnattmynd en flötu
landabréfi. Síbería er gífurlega
kúptur hluti af yfirborði hnatt-
ar vors.
Lengdarbaugar Síberíu hníga
saman, eftir því sem norðar
dregur. og það er ástæða þess,
að sjóleiðin austur um Norð-
urishafið er styttri en járn-
brautin mikla eftir endilangri
Síberiu. Það er líka ástæða
þess, að þegar flogið er milli-
lendingarlaust frá Moskvu til
Kabarovsk, þá er farið í stór-
an boga norður fyrir járn-
brautarlínuna, í átt til árinnar
Neðri-Túngúsku.
Ég var svo heppinn að eiga
þess kost að ferðast um Síber-
íu svo að segja eftir horna-
línu, frá kuldaskautinu við hið
fjarlæga fljót Indigirku allt til
hinna sólbrunnu gresjulanda
við rætur Altaí-fjalla. Þetta er
íimm þúsunda kílómetra vegur
ef mælt er eftir hinni hlykkj-
óttu ferðaleið. í vetrarmyrkr-
inu norður hjá Indigirku
Jivíslast stjörnumar á“, eins
og Jakútar segja. í 70 stiga
frosti, sem þar á sér stað, er
eins og andi manns skrjáfi og
gefi frá sér marrandi hljóð.
Samtimis taka gresjur Suður-
Síberiu undir skýlausum himni
við medri sólarhita en svæðin
við miðjarðarlínu.......... Já,
ég hef ferðazt um Siberíu
endilanga, og hún hefur komið
á móti mér handan um sjón-
deildarhringinn í mynd fjall-
garða í hinu kaldranalega
barrskógabelti, i mynd silfur-
skinandi fljóta eða nýrra bæja
og borga.
Sibería er svo víðáttumikil,
að iðnaðarstöðvar hennar verða
venjulega að teljast mjög fjar-
lægar hver annarri á mæli-
kvarða Evrópu að mæla. Þær
eru enn umkringdar víðlend-
um ósnortnum skógarflæmum.
Þvi er það, að þegar kemur
úr frumskóginum inn í ein-
hverja þessara borga. þá
hnykkir manni við. Hinni
frumstæðu náttúru sleppir
skyndilega. Maður veit ekki
fyrr en hún er horíin og allt
er breytt, og manni verður
skyndilega ljós háleitur mik-
ilfengleiki mannsins, endur-
skapanda Síberiu.
Ég held, að fátt, sem nú-
timamaður getur átt kost að
reyna. jafnist á við það að
fara yfir hið skógi klædda
Angarafljót í jámbrautarlest,
yfir hina miklu stíflubrú Brat-
sk-aflstöðvarinnar, þar sem
leiðin liggur undir hinum gríð-
armiklu lyftum, en yfir belj-
andi og hvítfyssandi vatnsfall-
ið, sem nú er hlekkjað í jám-
benta steinsteypu.
Annar minnisverður hlutur
er ökuferðin til Kuzbassvæðis-
ins eftir nýrri og óvenjulegri
leið — Suðursíberíu-aðaljárn-
brautinni frá Abakan. Þegar
komið er yfir hinar þurru
gresjur hjá Hakassía, þar sem
fornir grafsteinar slanda eins
og sólbrenndir prjónandi folar,
og gegnum jarðgöngin undir
hið hrikalega hæðadrag við
Kúznetsk Alatá, skundar iestin
klukkutímum saman niður dal-
drög hinnar köldu. straum-
hröðu ár Tomi, sem rennur
þama um barrskógasvæðið með
vindfallin tré á óbyggðum
bökkum sínum. Og allt í einu
er þar komið, sem ekki er að
sjá nein vindfallin tré, engar
hvítfyssandi flúðir. engin
brumber á skógarsverði. Ár-
dalurinn tekur enda, og við
blasir Kuznetsklægðin, mikið
opið sléttlendi, sem er í raun
og veru stórkostlegt mann-
virkjastæði: kolanámur. afl-
stöðvar, stórir múrsleinsreyk-
háfar verksmiðja og iðnaðar-
stöðvar, og hin nýja borg Mez-
hdúretsjensk ....... Það hafa
þegar risið hér um bil fimmtán
borgir á Kúzbas-svæðinu.
Kúznetsk-lægðin (sem kölluð
er til styttingar Kúzbas) hefur
birzt mér aftan frá svo að
segja og reynist einnig þar
vera full af iðnaðarstöðvum.
Þegar höfuðborgin Túva-Ki-
zýl kom í ljós, lítil, en vel
skipulögð borg i djúpum dal
umluktum Sajaní-fjöllunum. þá
var það eins óvænt sjón og þá
er flugvélin okkar. „Jak-12“
nálgaðist hana úr átt hins veg-
lausa og hrikalega Todsjísvæðis
eftir að hafa farið yfir hinar
freyðandi straumrastir Bi.i-
Khem. einnar af uppspretluám
Jenissej-fljótsins.
Ekki var síður slóríenglegt
að sjá Úst-Nera koma i ljós
undir væng flugvélarinnar á
norðausturleið frá Jakútsk.
Ofan úr loftinu sá ég fyrst hin
kringlóttu vötn í kaldranaleg-
um rjóðrum hinna endalausu
skógarflæma, síðan komu
snævi þaktir tindar Súntar-
Khajat fjallanna. sem virtust
ná nærri því upp á glugga-
bninir flugvélarinnar, eins og
værum við að fljúga yfir Kák-
asíufjallgarð. Þá birtist skín-
andi flötur Indigarka-fljóts, þar
sem það sker norðurheim-
skautsbaug á leið sinni norður
í Ishaf. Og skyndiiega kom
Úst Nera í Ijós, miðstöð Újm-
jakon-héraðs. sem er kunnugt
að því að eiga við að búa
harðastan vetur á jörðu hér,
ef frá er talin háslétta Suður-
skautslands, sem er óbyggð.
Við lentum, fóium yfir fljót-
ið í báti. því að ferjuna hafði
tekið burt í flóði. Báturinn
hafði henzt til og frá í straum-
köstunum, og lerkitré höfðu
verið rifin upp með rótum.
Fjöllin eru krýnd skarpskom-
um klettabeltum. Bláhvít ís-
rönd virðist hengd upp á
fjaUabrúnunum yfir borgina.
Hún þiðnar ekki jafnvel á
mestu hlýindatíð sumarsins. En
í sífrerinni jörðinni undir
borgarstæðinu sjálfu liggja vel
einangraðar pípur hitaveitu-
kerfisins, og vatnsbUar ýra
borgarstrætin.
Vegir liggja frá Úst-Nera til
svæða, þar sem gull er í jörðu.
Þeir liggja um mýrarflæmi,
ban-skóga, sedrusviðarþykkni
og fjallgarða. Hvergi er þama
það þorp gullgraftarmanna, að
þar sé eigi sjúkrahús með
rön tgensgeislatæki.
1 nánd við hverja gamla
borg í Síberíu eða þvi sem
næst sjást þyrpingar nýrra
verksmiðja og framleiðslu-
stöðva, sem stimdum taka yfir
stærra svæði en hin gamla
borg sjálf. Þetta var svo í
Barnál og Bijsk. En ég varð
í sannleika furðu lostinn yfir
þéttleika iðnaðarstöðvanna, er
lestin nálgaðist borgina Kras-
nojarsk úr austri.
Frá Kansk, þar sem eru vefn-
aðargerðir og trjáviðarsmiðj-
ur, verður iðnaðurinn æ stór-
fenglegri með hverri röst, sem
farin er í hinni rafknúnu jám-
brautarlest. Á svæðinu um-
hverfis Irsha-Borodín eru kola-
námur, í Zaozernoje er gljá-
steins- og húsgagnaiðnaður, í
Újara leirkeragerð. Við augum
blasa litbjartar samstæður
sambýlishúsa innan um birki-
lundi. og orkulínur strengjast
milli raftaugatuma. Nú er
komið að því, að sveigt verði
ofan i Jenissej -dalinn, til borg-
arinnar Krasnojarsk. Maður
býst við því á hverri stundu
að sjá þetta mikla fljót, en
það kemur ekki í ljós. Lestin
er löngu komin inn fyrir borg-
armörkin, en það er eigi að
síður drjúgur spölur að brúnni.
öll höfum við lært. að
Krasnojarsk sé á vinstri bakka
Jenissej-fljóts. Áður fyrr vort
engin hús hér á hægri bakkan
um. Og nú sjáum við þar verk
smiðju við verksmiðju, fjöld
iðnaðarstöðva Það hrífur hu
ann að sjá allan þennan fjö1'-
iðnaðarstöðva.
Hvenær lagði borgin leið s
yfir ána. og hvenær var ).'
betta ákafíega langa trjáse'
breiðstræti. sem skírt hefr
verið eftir blaðinu „Krasnot
arski Rabotsii“ (Krasnniprsk-
verk"n*aaiir)? Hvmær t"kst
hægri bas.kanum að íara íram
JÉNISSEJ lokafl. Við fijótið mikla í Síberiu, Jénissej, á afl byggja
mörg stórkostleg orkuver, og hið stærsta þeirra er Krasnojarsk-
orkuverið. Á þessari mynd er verið að stííla fljótið.
Hið fciknalega orkuver i BRATSK

ffi J
t?? v.gcjSsSSS!
úr þeim vinstri með hinn
gamla kjarna, sem hafði verið
að þróast í þrjú hundruð ár á
vinstri bakkanum undir rauða-
leirsbörðum sínum, sem hafa
orðið íbúunum tilefni þess að
kalla þennan bakka ,„rauða
árbakkann"?
Án þess að mikið bæri á,
hefur Krasnojarsk verið að
þróast í það að verða ein af
helztu iðnaðarmiðstöðvum eigi
aðeins Síberíu, heldur oglands-
ins alls. Þar eru efnasmiðjur,
sem búa til gúm„ hjólbarða,
trefjavefnað og rajonefni. Þar
eru sýru- og lútargerðir,
pappírs- og trjámauksverk-
smiðjur. 1 Krasnojarsk eru
verksmiðjur sem smíða fljóta-
báta, verkfærastál, tilflytjan-
legar lyftur, málmsmíðisform
ýmiss konar, steinlím, upp-
skeruvélar og sjónvarpstæki,
þar eru framleidd pensillínlyf,
og innan skamms mun alúmin-
íumframleiðsla verða hafin
þar.
Fjallið Afontova gnæfir yfir
járnbrautarbrúna. Sá. sem
gengur á það, fær góða útsýn
yfir borgina, götur hennar 250
km að lengd, iðnaðarhverfin,
sem teygjast langt út fyrir
sjóndeildarmörkin, og hverfi
eftir hverfi nýrra ibúðarhúsa
á hæðunum og bökkum fljóts-
ins. sem þversker landið allt
frá upptökum sínum í Mongól-
íu til Diksonseyjar. Hér verður
manni raunverulega Ijóst, hfvað
Síbería er á vorum dögum.
Hvar í heimi er til borg, þar
sem aðleið jámbrautarinnar
vindur sig um hverfi svo þétt-
sett verksmiðjum og iðnaðar-
fyrirtækjum? Manni dettur í
hug Síkagóborg. En hér er að-
eins um stærðarmun að ræða.
Að öðiu leyti er þetta tvennt
ósambærilegt.
Venjulega hugsa menn sér
þessi héruð einhversstaðar
langt í fjarsta austri. Það er
eðlilegt. þar sem mestur hluti
þjóðar vorrar á heima fyrir
vestan Úralfjöll. En lítið á
landabréfið. Fjarlægð Jenissej-
fljóts frá vesturlandamærum
Ráðstjórnarríkjanna er nokk-
umveginn söm og fjarlægð
þess frá austustu útmörkun-
um. Krasnojarsk er því rétt i
miðju landinu. Með iðnvæð-
ingu þeirri, sem nú á sér stað
á bökkum fijótanna Ob, Jeniss-
ej og Angara, er einmitt ver-
ið að vekja til lífs þau mið-
héruð lands vors. sem orðið
höfðu aftur úr af sögulegum
ástæðum.
Á tímabili því. sem liðið er,
síðan ráðstjóm komst á, hefur
hlutur Síberíu í iðnaðarfram-
leiðslu landsins margfaldazt.
Þessi iðnaðarþróun er grund-
völluð á hugmynd þeirri um
jafnari dreifingu framledlðsl-
unnar, sem Lenín setti fram
fyrir löngu í rikisáætluninni
um rafvæðingu Rússlands (GO-
ELRO). Hugmyndin er alger-
lega sósíölsk í eðli sínu. Allt
landið verður að lifa virku
lífi.
Auk þess er sérstök merking
fólgin í iðnaðarþróun Síberíu,
því að meiri náttúruauðævi er
að finna austan en vestan Úr-
alfjalla.
Kolasvæði Síberíu eiu að
víðáttu eins og heil ríki. Sums-
staðar eru kolalögin tugir
metra að þykkt. Á þessum
svæðum er líka nægilegt málm-
grýti til að koma upp nýjum
stórkostlegum málmvinnslu-
stöðvum. Geysimikil hráefni er
þar að finna til gerviáburðar-
vinnslu. Hinir víðáttumiklu
skógar, sem þekja geysimikl-
ar vegleysur. virðast kalla á
nýtandi mannshönd, með þvi
að þeir hafi staðið of lengi
ónytjaðir. Orka fljótanna er
svo mikil, að hver aflstöðin
annarri meiri ris þar upp til
þjónustu við manninn: Um
þessar mundir Bratsk-aflstöðin,
hin mesta í heimi, og innan
skamms Krasnojarsk-aflstöðin.
og sú sem þar næst kemur,
verður áreiðanlega ennþá öfl-
ugri en þessar tvær.
Áður var ekki vitað um
neina olíu í jörðu á þessum
slóðum, en nú hafa olíulindir
fundizt þar einnig.
I heila viku ferðaðist ég upp
eftir ánni Lenu. Nýir vélknún-
ir flutningaprammar og ný
fljótaskip til olíuflutninga
fóru fram hjá gufubátnum
okkar. „Eldflaugarnar“. hrað-
bátar Jakútsk-Múkhtúja leiðar-
innar, brunuðu fram hjá og
þeyttu upp löðurdrífu, er þeir
strukust með vatnsfletinum.
Þetta voru hamingjudagar. Ég
hafði aldrei áður séð neitt líkt
þessu fljóti og mundi liklega
ekki sjá síðan. Það voru hvorki
hinir sérstæðu klettadrangar né
brattir hamraveggir árbakk-
anna. sem mig íurðaði mest á.
Ég hreifst af hinum óviðjafn-
anlega samræma stórfengleika.
Vatnið og fjöllin virtust steypt
í samfellda heild af bugðóttum
farvegi fljótsins, mjúkri og
skýrri sveigju þess. Breidd
móðunnar og hæð skógi-
klæddra fjallanna,, — þetta
rann saman 1 heildarmynd,
fegurð einfaldleikans. mikil-
leika og hátign. Lena er sí-
birsk ímynd alls, sem rúss-
neskt er. 1 þokunni, sem lagzt
hafði yfir um nóttina, sigum
við gætilega frá dufli til dufls
yfir sveigslunginn flöt árinnar,
en viðvörunarhljóð kváðu við
allt í kring. Og urri miðnætti
sáum við gegnum þokuslæð-
inginn útlinur Markovo liða
hjá. Síðan birbust oliutunn-
arnir. mjóir pýramídar raflýst-
ir, sem minntu á jólatré með
logandi rafljósum.
Síbería er auðugt land. En
aðalatriðið er það, að með þvi
að leggja vegi um landið og
færa líf þess í eðlilegt horf
má takast að nytja þessi auð-
ævi á tiltölulega ódýran hátt.
Og þetta er einmitt það, sem
einkennir aðalatriði þróunar-
innar um þessar mundir.
Kol eru hér tiltölulega
grunnt í jörðu. Meðaldýpt jarð-
laganna ofan á kolunum i
Donetslægðinni nemur 367 m..
en í Kúznetsklægðinni er hún
ekki nema 161 metri. Þrjár af
hverjum fimm lestum Tejerem-
kha-kolanna eru fengnar úr
opnu kolanámi. en ekki djúp-
námum. Fyrst er sprengt burt
yfirborðsjarðlag, og síðan er
eldsneytinu mokað upp með
vélskóflum og beint í jám-
brautarvagnana. 1 Nazarov-
varmaorkustöðinni fer það beint
úr kolanámunni undir katlana.
Á þessu svæði við síbirsku
aðaljárnbrautarstöðina eru kol-
in sumsstaðar svo ódýr, þar sem
þau eru tekin úr opnu kola-
námi að þau kosta litlu meira
en ódýrasta eldsneytið, sem er
jarðgas. Rafmagn það, sem
framleitt er með þessum kol-
um er að sjálfsögðu einnig ó-
dýrt.
Fljót Síberíu eru svo vel
fallin til orkuvinnslu. að hið
lága verð orkunnar, sem þær
Framhald á 2. sfðu.
. uy&'. ■ -■_, - >i ...... ... ... -ond
; ríu. iu-?. * cinna helzt fslamli, landi elds og ísa. Á Kamt-
s.jatka c’ ' iökl.' r rg mosi. Það e.r noialcgt að baða sig
» hveruuuin ú veturna noröur á Ivamtsjatkz..