Þjóðviljinn - 15.05.1964, Page 7

Föstudagur 15. maí 1964
ÞlðÐVlLIINN
SEÐA <J
Réttarhald með rítstjóra
//
afþreyingartímaríta
//
sé slíkt ekki á þess valdi. Að- ur þetta leiðindarugl um vott-
alástæðuna fyrir afstöðu sinni orðið allt að því að sýna fram
kvað Öskar vera efnisval bók- á forkastanleg vinnubrögð
menntakynnisins, hann hefði skáldsins, sem þó telji sig
hæfan bókmenntafræðara
æskulýðsins.
lesið upp nær eingöngu þýdd
ljóð.
Æsist leikurinn Vottorðið fræga
Kristmann Guðmundsson.
Síðastliðinn miðvikudag var
réttarhöldum haldið áfram í
menningarmáli aldarinnar,
meiðyrðamáli Kristmanns
Skálds Gu'ðmundssonar gegn
Thor Vilhjálmssyni. Ekki var
Kristmann sjálfur viðstaddur,
var lasinn að sögn lögmanns
síns, Ölafs Þorgrímssonar. Ým-
islegt athugavert kom fram i
réttarhaldi þessu og verður
hér nokkuð rakið, hvað fram
fór.
Fyrstur kom fyrir réttinn að
nýju Árni Þórðarson, skóla-
stjóri. Ámi er einn þeirra
skólastjóra, sem færzt hafa
undan heimsóknum skáldsins
í skóla sinn, og hafði Árni við
réttarhaldið á undan sagzt
hafa gert það að fenginni
reynslu. Það var 1961 — 62,
sem Árni færðist undan Krist-
manni fyrst. Þessu vildi Krist-
mann reyna að mótmæla og
hélt því fram, að hann hefði
einmitt komið fyrst í skólann
umræddan vetur. Nú hafði
Ámi skoðað skólaskýrslur og
upplýsti það, að Kristmann
hefði fyrst rekið á fjörur sín-
ar snemma árs 1956. Upp frá
því hefði hann komið árlega
eða samfleytt til 1961. Hefði
því „fengin reynsla” skóla-
stjórans verið fimm ár, sem
verður að teljast nægilegt til
að kynnast Kristmanni.
Öskar Magnússon. skóla-
stjóri, kom næstur fyrir rétt-
inn. Skýrði hann svo frá, að
í hitteðfyrra hafi Þórður Kristj-
ánsson, starfsmaður á Fræðslu-
skrifstofunni, hringt í sig og
boðað komu Kristmanns. Ósk-
ar kvaðst hafa beðizt undan
heimsókninni. en þó fallizt á
hana þar eð aðeins einn dag-
ar eða tveir hefðu verið til
stefnu. Vitnið tók það fram
aðspurt, að það hefði ekki
bannað komu skáldsins, enda
Fram að þessu hefur réttar-
haldið verið með daufasta
móti, en nú tekur að færast
fjör í leikinn. Vitnið er spurt
að því hvort það telji, að
Kristmann hafi skort þekk-
ingu eða hæfileika til um-
ræddrar bókmenntakynningar,
og svarar þv£ tilí að það
telji. að háskólamenntaður
bókmenntafræðingur eigi að
gegna slíku starfi, en því sé
ekki til að dreifa með skáldið.
Þá er vitnið spurt að því,
hvort eitthvað hafi brostið á
háttvísi Kristmanns. Óskar
svaraði þvf til, að svo hafi
ekki verið við sjálfa bók-
menntakynninguna. Hinsveg-
ar hafi einn starfsmaður skól-
ans orðið fyrir aðkasti Krist-
manns meðan á heimsókn hans
í skólann stóð. Þá kemur og
fram, að skólastjórinn hefur
ætlazt til þess með undan-
færslu sinni við heimsóknum
skáldsins, að sú afstaða sé
endanleg, þ.e. að Kristmann
heiðri skólann ekki framar
með nærveru sinni.
,Huldumaðurinn'
Og svo fer að draga til tíð-
inda. Fyrir réttinn kemur
„Huldumaðurinn” sem Thor
hefur svo nefnt. Geir Gunn-
arsson, ritstjóri ýmissa menn-
ingartímarita, sem enn mun
sagt verða. Geir er hingað
kominn vegna þess, að hann
hefur látið Kristmanni í té
vottorð um það, að Steinn
Steinarr hafi beðizt afsökunar
á ritdóminum fræga um bók-
ina Félagi kona, Spyrji nú ein-
hver. hvað þetta komi meið-
yrðamálinu við, er því til að
svara, að Kristmann stefnir
meðal annars fyrir atvinnuróg.
Thor heldur því hins vegar
fram, að Chris sé opinber em-
bættismaður. sem ekki sé fær
um að gegna stöðu sinni. Lýt-
Geir viðurkennir vottorðið og
sé þar rétt frá skýrt. Segir í
skjalinu, að vorið 1948,
skömmu eftir að umræddur
ritdómur birtist hafi Geir
„orðið samferða” Steini aust-
ur í Garðshom. „Virtist mér
aðalerindi Steins á fund Krist-
manns vera það, að biðja hann
fyrirgefningar á ritdómi þe«s-
um, og hlustaði ég á fyrirgefn-
ingarbón hans, cr fram fór á
skrifstofu Kristmann* í Hvcra-
gerði,” segir Geir orðrétt.
Ekki minnist Geir þess að
aðrir hafi verið viðstaddir at-
burð þenna en þeir þrír. Nú
hefur Kristmann í víðfrægri
Geir Gunnarsson.
-«>
Þríggja daga sýning
á málwerkum Valtýs
Valtýr Pétursson listmálari
opnar málverkasýningu í sal-
arkynnum Húsgagnaverzlunar
Reykjavíkur að Brautarholti 2.
Valtýr Pétursson
á morgun laugardaginn. Sýn-
ingin verður opnuð fyrir
boðsgesti kl. 14, en síðan opin
almenningi kl. 18—22. Á
sunnudag og mánudag verður
sýningin opin kl. 14—22 og
lýkur henni þá um kvöldið.
Valtýr sýndi síðast fyrir um
þremur árum en á þessari sýn-
ingu mun hann sýna 27 olíu-
málverk, sem öll hafa verið
máluð á síðustu 2—3 árum.
Salurinn sem Valtýr sýnir
nú er í verzlunarhúsnæði Hús-
gagnaverzlunar Reykjavíkur að
Brautarholti 2 og var sá sal-
ur fyrst notaður sem slíkur
um síðustu páska. Þá sýndi
Jóhannes Jóhannesson list-
málari þar myndir sínar og
vakti þá salurinn mjög mikla
hrifningu fólks og þóttu mynd-
irnar njóta sín þar sérstaklega
vel. Sýningar í þessum sal geta
þó aðeins verið um stórar helg-
ar eins og um páska og hvíta-
sunnu.
tvö vottorð. Er annað frá
Matthíasi Jóhannessen, rit-
stjóra, en góð vinátta var með
þeim Steini. Segir þar, að um-
mæli Kristmanns um Stein
séu andstæð kynnum Matthí-
asar af hinu látna skáldi. stolti
hans gagnvart sjálfum sér og
skaphöfn hans eins og hún
birtist honum. Hitt vottorðið
er frá nokkrum nánum vin-
um Steins, þeirra á meðal
Halldóri Þorbjörnssyni, saka-
dómara. Segir þar, að setning-
ar þær, er Kristmann leggur
Steini í munn, séu auk aula-
legs orðfæris svo ólíkar Steini.
að útilokað sé, að hann hafi
nokkum tíman sagt neitt slíkt.
Ekki gugnar þó Geir. heldur
fast við það, að Steinn haíi
beðið Kristmann afsökunar,
og telur hann Stein hafa vax-
ið af þeirri „sáttfýsi.” Ekki
kveðst vitnið geta greint neitt
frá því, hvemig orð hafi fallið
þegar þetta á að hafa skeð.
Vitnið er spurt hvort þessi
Hveragerðisferð hafi verið
farin gagngert til þess að
Steinn gæti gert yfirbót sína
fyrir Kristmanni. Svar: „Það
er ég ekki viss um.”
Enn er gengið á ritstjórann.
og viðurkennir hann þá, að
ekki hafi annað bent til að til-
gangur ferðarinnar hafi verið
að biðja Kristmann afsökun-
ar heldur en það, sem á eft-
ir fór! Ekki segir Geir ferð-
ina hafa verið undirbúna,
heldur hafi hún verið ráðin í
skyndingi. Vitnið er spurt.
hvort ferðinni hafi verið heitið
til Jóhannesar úr Kötlum, en
getur ekki svarað því.
Drykkjuskapur
Og enn dregur til tíðinda í
réttinum. Vitnið er spurt um
það, hvort það kannist við að
hafa viðhaft þau orð, að það
hafi verið svo drukkið er um-
ræddur atburður á að hafa
gerzt, að það muni ekkert
hvað skeð hafi hjá Kristmanni.
Einnig, hvort Geir telji það
yfirleitt mögulegt, að hann
hafi gefið slika yfirlýsingu.
Vitnið: ,,Ég minnist þess
ekki.”
Lögmaður Kristmanns, Öl-
afur Þorgrímsson, hefur að
sjálfsögðu lesið málsskjölin,
Hann þykist bersýnilega sjá,
að krónvitni Kristmanns sé að
álpast í gildra. Hann mælist
því til, að dómskjal nr. 43 sé
lesið upp fyrir vitnið, en Thór
mótmælir þvi harðlega á þessu
stigi málsins. Enda er Geir svo
gott sem búinn að neita þvi
að hafa látið sér þetta um
munn fara. Hann er svo spurð-
ur: Kannast vitnið við að hafa
sagt við Ásthildi Bjömsdóttur,
Guðmund Sigurðsson og Sverri
Kristjánsson, að það hafi verið
svo drukkið hjá Kristmanni,
að það muni ekkert af því.
sem gerðist?
Vitnið svarar með þessari
klassísku setningu:
,,Það getur vel verið, að ég
hafi látið þessi orð falla, en
það er ekki þar með sagt, að
þau séu sannleikanum sam-
kvæm!”
Dómskjal nr. 43
Þegar hér er komið sögu,
nofar Ólafur Þorgrímsson
tækifærið til að brigzla dóm-
ara, Sigurði Líndal, um hlut-
drægni. Síðan er lesið upp
fyrir Geir Gunnarssyni dóm-
skjal nr. 43. Er það hvorki
meira né minna en vottorð
frá frú Ásthildi Bjömsdóttur,
ekkju Steins Steinarrs. Ekki
er hér rúm til að birta þá
yfirlýsingu alla. þótt vert væri.
Frú Ásthildur segir, að hún
hafi hringt í Geir viðvíkjandi
þessu máli. Geir hafi þá sagt,
áð hann hafi ásamt Steini og
fleiri mönnum farið austur 1
Hveragerði vorið 1948 í heim-
sókn til Jóhannesar úr Kötl-
um. Síðan segir orðrétt í yfir-
lýsingu frú Ásthildar: ,,Seinna
hefðu þeir svo farið þaðan og
heim til Kristmanns Guð-
mundssonar, og hefði Steinn
þá beðið Kristmann afsökun-
ar á ritdómi þeim, er hann
Thor Vilhjálmsson.
hafði þá nýlega skrifað um
bókina „Félagi kona”. Ekkert
kvaðst Geir muna um það
hvernig orð hefðu fallið, við
þessa athöfn, cnda væri þetta
allt mj"g óljóst fyrir sér, sök-
um þess að hann hefði verið
drukkinn.” (Leturbr. hér)
Og enn segir í vottorði frú
Ásthildar: ,.Engu að síður
sagðist hann (þ.e. Geir) hafa,
fyrir einu til tveimur árum
síðan skrifað undir yfirlýsingu
nokkra fyrir Kristmann Guð-
mundsson. varðandi atburð
þennan og væri sér nú fyrst
Ijós tilgangur K.G með þeirri
undirskriftarbeiðni.” (Leturbr.
hér.).
Nú tekur heldur að glæðast
minni ritstjórans, kveður hann
hér að mestu rétt frá greint
um samtal þeirra Ásthildar, en
ekki þykist vitnið þó muna að
hafa gefið í samtali þeirra um-
greinda lýsingu á áfengisá-
standi sínu þennan vordag í
Hveragerði fyrir 16 áram.
,Afþreyingar-
tímarit'
1 lok þessa athyglisverða
réttarhalds segist Geir Gunn-
arssyni aðspurðum svo frá. að
hann sé nú ritstjóri Kaupsýslu-
tíðinda og Nýrra vikutíðinda
og eigandi beggja. Þá hafi
hann áður verið ritstjóri Heim-
ilísritsins og „afþreyingartíma-
rita”, öðru nafni sorprita, en
sé nú hættur því. Að þeim
upplýsingum fengnum lauk
réttarhaldinu. Lögmaður Krist-
manns skýrði svo frá, að hann
byggist við að Kristmann
myndi leiða ein tíu vitni máli
sínu til stuðnings, og er því
enn tíðinda að vænta. J.Th.H.
Framhaldsskóli að Láugum í
Dalasýslu í framtíðinni?
Steinn Steinarr.
ævisögu sinni spunnið langa
sögu um orðaskipti þeirra
Steins. og ú Steinn þar m.a.
að hafa sagt að svona lagað
svínarí myndi hann„ aldrei gera
nema fullur“ ,,þ.e. að segja
frómt og rétt frá skáldskapar-
gildi bókarinnar Félagi kona).
Vitnið kveðst ekki geta dæmt
um þetta, þar eð það hafi
ekki heyrt á samtal þeirra
Steins og Kristmanns. Vitnið
heldur þó fast við að hafa
heyrt afsökunarbeiðni Steins,
en þeir skáldbræðurnir hafi
síðan gengið á eintal. Séu nú
og 14—15 ár siðan þetta skeði,
og muni vitnið ekki sem
gleggst allt, sem verið hafi.
Ekki kannast vitnið heldur
við það, að hafa séð Stein
Steinarr skrifa undir neitt
plagg að þessari „afsökunar-
beiðni” lútandi. Þá tekur vitn-
ið fram aðspurt ,að þeir Steinn
hafi verið nánir vinir um ára-
bil.
Gagnvottorð
Síðan er enn þjarmað að rit- |
stjóranum. Eru fyrir hann lesin
Bamaskólanum að Laugum í
Dalasýslu var slitið sunnudag-
inn 10. mai s.l. 1 skólaslitaræðu
minntist skólastjórinn, Einar
Kristjánsson, á ýmsa þætti
uppeldis- og menningarmála
héraðsins, enda mikill áhuga-
maður um þau mál.
Hann minnti á það mikla
framtak Ungmennasambands
Dalamanna 1929 þegar hafin
var á vegum þess bygging
fyrstu yfirbyggðu sundlaugar-
innar á landinu. Þetta fyrir-
tæki kostaði í þá daga 50
þúsund krónur, sem þá hefur
verið allálitleg upphæð hjá fé-
litlum félagsskap. En ungmenni
Dalasýslu létu sér það ekki i
augum vaxa, hafandi i huga
hin fleygu orð Þorsteins Er-
lingssonar „Ef byggir þú vin-
ur og vogar þér hátt“. Og þeir
eldri sem hvöttu og studdu
ungmennin til framkvæmdanna
hafa vafalaust haft i huga aðra
ljóðlinu úr sama ljóði Þor-
steins „Ef æskan vill rétta þér
örvandi hönd, þá ertu á fram-
tíðarvegi".
I heimavist sundlaugarinnar
var svo hafinn fyrsti vísir að
barnaskóla að Laugum, vafa-
laust við miður góðar aðstæður.
Þetta var árið 1944, En 10 ár-
um síðar er svo hafin bygging
bamaskólahúss á staðnum og
standa vonir til að þeirri bygg-
ingu Ijúki að fullu á þessu
sumri. En byggingin hefur far-
ið fram í áföngum og því hef-
ur nokkur hluti hennar verið
í notkun undanfarin ár.
I haust hófst skólinn með
námskeiði fyrir 7—8 ára böm
og vora þátttakendur i þvf 9.
En 69 böm stunduðu nám í
skólanum f vetur, og var þeim
skipt_í tvær deildir, eldri deild
12—13 ára og yngri deild 9—11
ára. Fullnaðarpróf tóku 15
böm sem vora orðin 13 ára og
var Benedikt Ásgeirsson frá
Ásgarði hæstur, hlaut aðal-
einkunnina 9.40, en Bjamheið-
ur Magnúsdóttir frá Glerár-
skógum varð önnur í röðinni
með 9.39. Auk þess tóku 3
drengir 12 ára fullnaðarpróf
frá skólanum að þessu sinni.
Auk skólastjórans störfuðu 2
fastakennarar við skólann i
vetur, Kristín Tómasdóttir,
kona skólastjóra. og Benedikt
Gíslason; þar að auki vora 3
lausakennarar.
f lok skólaslitaræðu sinnar
benti skólastj. á að næsti áfangi
í menntamálum Dalamanna
væri að reisa framhaldsskóla
að Laugum, svo að ungmenni
héraðsins þyrftu ekki að eiga
það undir húsrými annarra
héraðsskóla hvort þau gætu
stundað framhaldsnám. Enda
væri slikt, bæði héraðinu hag-
kvæmt og hinum foma sögu-
stað samboðið. Á eftir ræðu
skólastjóra og afhendingu próf-
skírteina sungu svo nokkur
böm úr skólanum nokkur lög
undir stjóm Guðmundar Bald-
vinssonar.
Þvínæst gafst gestum kostur
á að skoða handavinnusýningu
nemenda, og gaf þar að lita
hvem hlutinn öðrum fegri. Var
uppsetning sýningarinnar mjög
smekkleg og munimir sem
sýndir vora framúrskarandi vel
unnir. Bar sýningin vitni um
hugkvæmni, góðan smekk og
frábæra tilsögn handavinnu-
kennarans Kristínar Tómas-
dóttur.
Að endingu buðu skólastjóra-
hjónin til myndarlegra kaffi-
veitinga. Og á meðan sá er
þessar línur ritar var að gæða
sér á þeim varð honum hugsað
sem svo, að ef til vill ættu
Laugar enn eftir að verða stórt
nafn í sögu Dalamanna, ekki þó
vegna ástarharmleiks og víga-
ferla eins og fyrr, heldur sem
virðulegt menntasetur héraðs-
ins. — Þ. J.