Þjóðviljinn - 13.09.1964, Side 2

2 siða -------—-------------------—-—- --- ÞIÖÐVILJINN
Sunnudagur 13. september 1964
Viðtal við BALDUR RAGNARSSON sem
hlaut heiðursnafnið „höfundur ársins" á alþjóða-
jDÍngi esperantista í sumar
□ Ungt skáld íslenzkt hlaut heiðursnafnið „höfundur ársins“ á heims-
þingi esperantohreyfingarinnar í sumar, en það var haldið í Hol-
landi. Það var Baldur Ragnarsson, gagnfræðaskólakennari í Rvík.
□ í viðtalinu sem hér er birt segir Baldur nokkuð af högum sínum
og bókmenntastörfum, í tilefni þessarár viðurkenningar. Fram kem-
ur, að auk þess að vera höfundur frumsaminnar ljóðabókar á ís-
lenzku og annarrar á esperanto er Baldur Ragnarsson mikilvirk-
ur þýðandi íslenzkra bókmennta, fornra og nýrra, á alþjóðamálið
esperanto og vinnur nú að stórri sýnisbók íslenzkra bókmennta á
því máli.
Unnið er að stórri
sýnisbók íslenzkra
bókmennta á esperanto
— Hver voru tildrög þess, að
þú varst kjörinn esperaniohöf-
undur ársins á heimsþingi
esperantista í sumar, pg
hvernlg er sá titill tilkominn?
— Um tildrögin get ég engu
ákveönu svarað; ég frétti fyrst
jijp, þessa útnefningu með sím-
skeyti frá formanni dónjnefnd-
arirpjgr tyeimur dögum síðar;
íiúrí kom mér algerlega á ó-
vai-t. Titillinn ,,Autoro de la
jaro“ eða ..höfundur ársins“
er þannig tilkominn, að sum-
arið 1958 komust forráðamenn
esperantoforlagsins KOKO í
Kaupmannahöfn að þeirri nið-
urstöðu að stofna bœri til
altækari viðurkenningar fyrir
ritstörf á esperanto en tíðk-
azt hafði fram til þess tíma;
efndi forlagið þá til verðlauna-
merkis, sem það nefnir silfur-
sporann og fylgir diplóm auk
áðurgreinds titils. Fer afhend-
ing þessa fram árlega með
viðhöfn á heimsþingi esper-
antista. Sjálfur var ég ekki
viðstaddur þá athöfn í sumar,
en útgefandi minn. dr. J.
Régulo Pérez frá La Laguna
á Kanaríeyjum, veitti verð-
laununum viðtöku fyrir mína
hönd. Tekið er fram. að verð-
launin nú séu fyrir Ijóðabók
mína ,,Stupoj sen nomo“ og
þýð'ngar mínar á ljóðabókum
Þorsteins frá Hamri, sem út
komu í einu bindi fyrir nokkr-
um mánuðum undir héitinu
„Sub stelo rigida“: Undir
kalstjörnu. Flutti skáldkonan
Marjorie Boulton, sem hér kom
í vor og getið var þá í blöð-
um. erindi um báðar þessar
bækur á þinginu, svo sem
venja er um þau rit, sem þessa
viðurkenningu hijóta.
— Vildir þú segja lesend-
um Þjóðviljans fáein æviat-
riði?
— Ég er Austf.'rðingur.
fæddur á Reyðarfirði 1930,
uppalinn á Eskifirði. Nám hef
ég stundað í Eiðaskóla,
Menntaskólanum á Akureyri
og ' Háskóla Islands
— Hvenær lærðir þú espe-
ranto og hvers vegna?
— Faðir minn benti mér
fyrst á tilveru málsins. hann
hafð: kynnzt því lítillega hjá
Ólafi Þ. Kristjánssyni, er þeir
voru skólábræður í Kennara-
skólanum. Ég keypti mér
snemma kennslubækur Þór •
bergs Þórðarsonar í málinu.
en ekk»rt - varð sf námi lengi
vel; það v.u ekki Cyrr en vet-
urinn 1948, þegar ég var í
þriðja bekk í M. A. og rekst
á kénnslubók í esperanto eft-
ir Þorstein Þorsteinsson fyrr-
verandi hagstofustjóra í forn.
bókaverzlun, að áhuginn end-
urnýjaðist. Þá bók keypti ág
og las vendilega um - sumarið
eftir vinnutíma í vegamanna-
tjaldi uppi á Jökuldal. Sama
haust áskotnaðist mér fyrstu
bækurnar á esperanto. fáeinir
innbundnir árgangar esperanto-
tímarita frá því fyrir • fyrra
stríð, sem Ármann Halldórs-
son fyrrverandi kennari minn
á Eiðum hafði fengið föður
mínum, er hann frétti um
esperantonám mitt, en Ármann
hafði keypt.bækurnar á uppboði.
Þessi gömlu tímarit las ég af
mikilli áfergju, sögur, ljóð, rit-
dóma. auglýsingar, allt til
agna. Hversvegna ég tók að
læra esperanto? Aðallega af
almennum tungumálaáhuga,
geri ég ráð fyrir; fullur skiln-
ingur á gildi málsins sem alls-
herjarlausn á alþjóðamálsvand-
anum óx mér ekki fyrr en
síðar.
— Reyndirðu snemma að
nota málið til bókmennta-
staria?
— Ekki laust við það. Þeg-
ar nokkrum mánuðum eftir að
ég hóf að læra málið orti ég
á því heila sonnettu, einskon-
ar ástakvæði til esperantos.
sem síðan birtist í tímaritinu
.,Voco de Islando", sem ís
lenzkir esperantistar gáfu þá
út með miklum myndarbrag.
en lognaðist síðan út af vegna
fjárskorts illu heilli.
Þá kom . tímabil, þegar ég
fékkst einkum við þýðingatil-
t.l.lxiMji* KuKU
* KurUUHW< *
|niittíl' ,t * '
Jðvrxoáeo;
ABioru dcbjjruljé^ j>(U allaj iurriloi rn ía oi igióála
liicmuro dc 1» imcrnaiM IjmjMi K^cranio^
, • Samlcmjieciiaivilcóen'áiúilráat* '
. * arSkntá SPRONO Í)E KOKCJ .
jíor Lontiauia uimulo, luwjiff* laj aj«<o4'
1 .'.•***
Heiðursskjalið um
ársiiw”
„höfund
raunir; það fyrsta, sem ég man
eftir að ég þýddi voru kvæði
úr Skugga-Sveini, sem sr.
Halldór Kolbeins var þá að
þýða á esperanto. Sumar þess-
ar þýðingar mínar birtust í
erlendum esperantoritum, öðr-
um hef ég týnt. Haustið 1953
kom hingað til lands á veg-
um esperantosamtakanna pólsk-
ur esperantisti, dr. Marek
Waysblum, til þess að kynna
og kenna esperanto. Honum
kynntist ég allvel og þó eink-
um þremur árum síðar úti í
London. er ég dvaldi hjá hon-
um um ,skeið. Hann uppörv-
aði mig mjög til ritstarfa á
esperanto og leiðbeindi mér
um margt. 1956 komst ég svo
í bréfasamband við William
Auld, eitt helzta esperantoljóð-
skáldið. sem nú er uppi. Hjá
honum í Skotlandi dvaldi ég
einnig um tíma, og það var
fyrir hans áeggjan, að ég tók
alvarlega að efna til ljóðabókar
á esperanto. Hún kom svo út
tveimur árum síðar hjá for-
laginu Stafeto í Kanaríeyj-
um.
— Þú hefur ort á íslenzku
og ritað um skáldskap. Viltu
segja eitthvað af því?
— Vorið 1962 kom út eftir
mig ljóðabókin „Undir veggj-
um veðra“ hjá Heimskringlu.
Ég hef fengizt ofurlítið við
að skrifa ritdóma fyrir Tíma-
rit Máls og menningar. Ann-
að er fátt að segja af ritstörf-
um mínum á íslenzku, það er
þá helzt að nefna fáeinar ljóða-
þýðingar og greinar,'sem birzt
hafa í Tímaritinu og Þjóðvilj-
anum.
— Hvað hefur þú frumort
á esperanto eftir útkomu ljóða-
bókar þinnar „Stupoj sen
nomo“ 1959?
— Það er nú harla lítið.
Fáein kvæði hef ég að vísu
birt síðan í tímaritum, en
það er varla að nefna. ölla
meir hef ég samið síðan í lausu
máli á esperanto, bæði grein-
ar og ritdóma fyrir erlend
esperantotímarit.
— Þú hefur unnið mikið að
þýðingum íslenzkra skáldrita á
esperanto. Hvað er það helzta
•og hvar hefur það birzt?
— AUt frá því ég fór að
gefa mig að ritstörfum á esper-
anto fyrir um það bil tíu
árum hafa þýðingar á það mál
úr islenzku verið mikið áhuga-
efni mitt. Ég tel að bókmennt-
ir smáþjóðar eins og íslend-
inga eigi eðlilegastan aðgang
að heiminum einmitt fyrir til-
stuðlan hlutlauss alþjóðamáls
eins og esperantos. Ég hef
þýtt bæði laust mál og bund-
ið úr fornr og nýbókmennt-
um íslenzkum. Margt af því
hefur þegar birzt, sumt í
tímaritum. sumt í bókarformi,
en meiri hlutinn er þó enn-
þá í handritum. Af þvi sem
ég hef þýtt úr fornbókmennt-
unum er helzt að nefna Hrafn-
kels sögu. Auðunar þátt. Þor-
steins þátt stangarhöggs, valda
kafia úr Eglu og Grettlu, aUa
Völuspá, Völsungakviðu hina
fornu, Hjálmarskviðu og Sona-
torrek. Meginið af þessu kem-
ur út innan skamms í sér-
stakri bók hjá Förlagsfören-
ingen Esperanto í Málmey.
Eftir Bjarna Thorarensen hef
ég þýtt Odd Hjaltalín og eft-
ir Stephan G. Rammaslag. Þá
hef ég þýtt töluvert eftir ný-
skáldin okkar; er þar helzt
að nefna ljóðabækur Þorsteins
frá Hamri ..Tannfé handa nýj-
um heimi“ og „Lifandi manna
land“, sem komið hafa út i
bókarformi eins og ég gat um
áðan. Auk þess hef ég þýtt
fleiri eða færri ljóð eftir þá
Davíð Stefánsson, Stein Stein-
arr, Jón úr Vör, Stefán Hörð.
Einar Braga, Sigfús Daðason,
Snorra Hjartarson, Hannes
Pétursson, Hannes Sigfússon,
Jón Óskar 'o^ lfklega Jfleiri,
sem ég man ekki í svipinn.
Flest af þessu er óbirt. Af
þýðingum mínum í lausu
máli, öðrum en úr fornsög-
unum, eru þessar helztar:
Drengurinn eftir Gunnar Gunn-
arsson, Lilja eftir Halldór Lax-
ness, Hel eftir Sigurð Nordai,
Upp til fjalla úr Sólon ís-
landus eftir Davíð Stefánsson
og Vatnadagurinn mikli eftir
Þórberg Þórðarson. Allt er
þetta í handritum nema Lilja,
sem birtist fyrir nokkrum áf-
um í tímaritinu „Norda Pris-
mo .
— Sennilega er annað frek-
ar líklegt til fjáröflunar en
rita á esperanto. Hvemig
ferðu í hjáverkum að vinna
fyrir heimili?
— Það er rétt, enginn verð-
ur feitur af greiðslum fyrir
ritmennsku á esperanto. E&per-
antoútgáfufyrirtæki berjast
flest í bökkum fjárhagslega, og
svo tímarit; þau geta yfirleitt
ekki greitt fyrir ritsmíðar;
sjálfur hef ég aldre' fengið
þrep“
Tvær Ijóðabækur Þorsteins frá
Hamri í einni bók: „Undir
kalstjörnu-*
nein ritlaun utan smávegis í
bókum. enda ekki leikurinn
til þess gerður. Esperanto er
mér allt í senn: hugsjón, nauð-
syn og nautn, og þeim mun
fremur sem ég hef kynnzt má'-
inu betur. Annars er ég kenn-
ari að starii, kenni íslenzku
og ensku við gagnfræðaskóla.
— Er hægt að túlka allt
það á esperanto í Ijóði, sem
hægt er á þjóðtungum?
/ — Þessari spumingu er
ógemingur að svara í stuttu
máli, þar sem rökstuðningur
við jákvætt svar mundi efnj (
í heila grein. Því auðvitað blýt
ég að svara þessari spurningu
játandi, ef ekki, mimdi ég með
því afneita allri esperantorit-
mennsku minni í einu lagi. Og
þó er í rauninni tómt mál að
reyna að sanna hér mál sitt
með rökum. þvi að satt að
segja getur enginn gert sér
grein fyrir hæfni esperantos til
tjáningar nema hann hafi sjálf-
ur af því verulega reynslu.
Aðeins örfá atriði vil ég þó
nefna: Esperanto er lifandi
tungumál, sem á sér þegar
merkilega tradisjón í bók-
menntum og þróast í höfuð-
dráttum eftir sömu leiðum
og þjóðtungumar. Málið hvíl-
ir á ósnertanlegri undirstöðu
frumorðaforða og málfræði-
legrar byggingar, Ia funda-
mento. Akademia, skipuð mál-
fræðingum, hæfilega konserva-
tívum, fylgist kostgæfilega með
allri þróun málsins. Það er
þvi engin hættá á að málið
sundrist í mállýzkur, enda hef-
ur þess aldrei gætt í allri
sögu þess. Fullyrða má. að
esperanto hafi aldrei staðið
fastari fótum en einmitt nú.
Reynslan hefur sannað, að
esperanto er ekkert vanmátt-
ugt, sem er á færi þjóðtungn-
anna, og í rauninni tekur esper-
anto þeim langt fram á sum-
um sviðum. einkum að skýr-
leik og rökvísi; það er t.d. al-
kunna, að steinrunnin orðasam-
bönd þjóðmálanna eru æðioft
hugsuninni fjötur um fót; í
esperanto er þessu ekki til að
dreifa, þar sveigist málið að
hugsuninni, lýtur henni. Þetta
er auðvelt að sanna með sam-
anburði, en til þess er tæp-
lega staður hér. Aðeins eitt
enn: Esperantoljóðskáld frá
upphafi skipta fjölmörgum
tugum. Fyrir fáeinum árum
kom út mikið úrval frumsam-
inna esperantoljóða 1887—1957,
648 bls. að stærð í átta blaða
broti með Ijóðum eftir 90
skáld frá um 40 löndum. Þess-
ar staðreyndir tala sínu mál.
— Telur þú ekki. að gróska
sé í esperanto’bókmenntum
frumsömdum og þýddum?
— Alveg tvímælalaust. Bóka-
útgáfa er orðin mjög mikil á
esperanto, og þeim fjölgar sí-
fellt. sem færa sér málið í
nyt, ekki sízt utan Evrópu,
t.d. í Kína, Japan og Víetnam.
Á annað hundrað tímarit koma
nú út á esperanto í heimin-
um, sum þeirra stór og glæsi-
Fraxuhaild á 7.
V

/
I