Þjóðviljinn - 15.12.1964, Page 7

Þriðjudagur 15. desember 1364
ÞIÖÐVILIINN
SÍÐA 7
bokmenntir
AUÐNUSTUNDIR
BIRGIS KJARAN
Birgir Kjaran:
Auðnustundir.
Bókfellsútgáfan 1964.
Birgir Kjaran leggur gjörva
hönd á margt. Hann hefur ver-
ið alþingismaður og bæjarfull-
trúi, en um leið rekið um-
fangsmikið verzlunarfyrirtæki
og bókaútgáfu. Þetta hefur
honum þó ekki reynzt nægi-
legt viðfangsefni. Sumarleyfi
sín og aðrar næðisstundir,
vafalaust fremur strjálar, not-
ar hann til ferðalaga um land-
ið, byggðir og óbyggðir, og
til að rita niður hugleiðingar
sínar um allt það, sem fyrir
augu hans bar á leiðum hans,
og um þá menn, sem hann
kynntist á ferðalögum. Landið
sjálft, náttúra þess og mann-
líf er hvarvetna uppi-
staðan, en ívafið er
sagan, fortíð lands og þjóðar,
og virðist hvorttveggja eiga
djúpar rætur í huga höfundar.
Fyrir nokkrum árum kom út
bók eftir Birgi, sem nefnist
Fagra land. Nú hefur hann
sent frá sér nýja bók, Auðnu-
stundir. Ef til vill er nafnið
táknrænt fyrir viðhorf höfund-
arins, og að efni bókarinnar
eigi dýpstar rætur í huga
hans. önnur viðfangsefni séu
fremur aukageta og óumflýj-
anleg skyldukvöð. „Stundum
finnst mér við lifa svo hratt,
að við fótum okkur varla á
malbiki framfaranna — meg-
um varla vera að því að vera
manneskjur — einstaklingar.
Þá sækif á mig að staldra við
og leita athvarfs f náttúrunni,
landinu sjálfu“. í formála
kemst hann svo að orði um
tilgang sinn með bókinni, að
hún sé „óvöxtur af óbrotinni
upplifan innisetumanns, útilffi
hans og löngun til að miðla
öðrum af lífsnautn sinni“.
Þrátt fyrir þessi ummæli, sem
að sjálfsögðu ber ekki að
draga í efa, grunar mig, að
sjálfráður mundi hann nú
fremur kjósa sér annað að
ævistarfi en viðsklpti og stjórn-
mál.
Bók sinni slkiptir Birgir f
ellefu þætti, sem hver um sig
greinast f nokkra kafla. Fjórir
þáttanna: Eldgos í öskju, Skáld
Iitanna, Gróður á gömlum akri
og Litli víxlarinn af Skaga
fjalla um samfellt efni, en í
öðrum er komið víðar við.
Birgir er glöggur náttúru-
skoðari með næmt auga fyrir
náttúru landsins. ekki aðeins
því stórbrotna og hrikalega
eins og ö.skjueldum og Horn-
/Evidfssar — ævi-
sava Jóns H.
bjargi, heldur einnig og ef
til vill fremur því smágerða
eins og ópalnum rauða f aust- |
urbrúnum Vatnajökuls og brot- I
um úr bláskel og hörpudiski,
sem velkjast í fjörusandinum
og fara fram hjá augum flestra.1
Hann ann byggðinni og því'
fólki, sem þar dvelur, og
gremst að horfa yfir eyði-1
byggðir, þar sem húsin, at- j
hvarf kynslóðanna, standa auð
Eln af myndunum f bókinni Brotsjór og bylgjurót.
Sjóhrakningasögur

a iJxamyri
Jón H. Þorbergsson bóndi á
Laxamýri hefur ritað ævisögu
sína og nefnir ÆVIDAGA.
Segir þar af uppvexti hans
í Þingeyjarsýslu, dvöl í Nor-
egi og Skotlandi þar sem hann
kynnti sér sauðfjárrækt, störf-
um hans að umbótum í fjár-
búskap um Island þvert og
endilangt og búskap hans f
átthögum sínum.
1 bókarlok eru nokkur sýn ■
ishorn af vaðli þelm um trú-
mál sem .Tón hefur haft upP'
öðru hvoru 1 Ríkisútvarpinn
OS MorFrunblaðinu.
Fjöldi mynda er í bókinni,
sem er 356 bls. Bókaforl. Odo.
Björnssonar gefur út.
Birgir Kjaran.
eða eru aðeins vallgrónar rúst-
ir, sum jafnvel að segja má
í örskotslengd frá Reykjavík.
En kannski eiga þessir staðir
„eftir að kalla til sín fólkið
úr landinu með einhverjum
hætti”. Og svo er það örninn.
Á það að verða hlutverk okk-
ar kynslóðar að tortfma hon-
um fleiru af fágæti nátt-
úrunnar, sem við virðumst
vera á góðum vegi með að
eyðileggja?
Sérkennilegir menn verða á
vegi höfundar, eins og Jochum
Eggertsson, sem ræktar skóg
vestur í Þorskafirði og leitar
þar að áhöldum steinaldar-
manna og minjum Ira á Is-
landi, og Sigurður Berndsen,
hinn kunni fjármálamaður.
Þeir eru furðu ólíkar mann-
gerðir, en báðir einfarar. Þátt- ;
urinn af Sigurði er beinlínis
bráðskemmtilegur og ágæt
mannlýsing, enda ekki um
hversdagsmann að tefla. I
Kynlcgur kvistur segir frá
Bertel Högna Gunnlögsen, lær-
dómsmanni miklum og tungu-
málagarpi, sem lauk ævi sinni
f örbirgð og einstæðingsskap
vestur f Ameríku fyrir 46 ár-
um. Maður sem vafalaust mis-
skildi samtíð sína og samtíðin
hann, svo að þau gátu aldrei
orðið samstiga til lengdar.
Þátturinn um Kjarval er líka j
ágætur.
En Birgir kemur vfðar við.
Leið hans liggur um götur
bæjarins og umhverfi hans.
Þar hittir hann yngstu kyn-
slóðina, þá sem á að erfa
landið, og horfir með samúð
og skilningi á leik hennar og
hvers konar bjástur.
Ekki er ástæða til að rekja
frekar efni bókarinnar. Þætt-
irnir eru áð sjálfsögðu nokk-
uð misjafnir að gæðum. Sam-
eiginleg þeim öllum er lipur
framsetning, alúð og nærfærni.
Frásögnin er víðast með ágæt-
um, en stundum mætti taum- i
haldið vera nokkru fastara og
meðferð efnisins hnitmiðaðri. Á
stöku stað bregður fyrir ó- i
barfri tilfinningasemi, en allt j
eru þetta þó smámunir í sam- j
anburði við kosti bókarinnar. |
Auðnustundir er fallega út-
sefin með mörgum myndum, i
sumum prentuðum i litum, i
flestar eftir höfundinn sjálfan.
Atli Már hefur teiknað smá-
myndir við upphöf þátta og
margra kafla.
Haraldur Sigurðsson.
Jónas St. Lúðvíksson.
BROTSJÓR
OG BYLGJURÓT.
Ægisútgáfan 1964.
Ægisútgáfan hefur nú gefið
út bók er nefnist Brotsjór og
bylgjurót, er Jónas St. Lúð-
víksson hefur sett saman. Eru
það fjórar sögur um sjóhrakn-
inga; auk þess frásögn um á-
rás Japana á Pearl Harbour.
árið 1941.
I upphafi hverrar sjóhrakn-
ingarsögu lýsir höfundurinn
skipum þeim, sem frá er sagt,
gerir grein fyrir stærð þeirra
og tegund, hvar og hvenær
þau séu byggð. Fyrsta sagan
„Dapurleg leiðarlok” er um
ófarir þýzka skólaskipsins
„Niobe”, er fórst í Norðursjó
árið 1932, hin næsta, „Upp-
reisn um borð” um uppreisn
á kanadísku skipi árið 1903.
Því næst kemur frásögnin um
árás Japana á Pearl Harbour
1941. Tvær síðustu sögurnar
nefnast „Fárviðri á Atlanz-
hafi” og „Ægibruni á hafinu”.
Segir hin fyrri frá hrakning-
um brezka flutningaskipsins
Helga Bolten árið 1957, hin
siðari frá bandarísku farþega-
skipi, er brann á hafi úti ár-
ið 1934.
Sögur þessar hefur Jónas
þýtt og endursagt. Þær eru að
efni til sannar, en höfundur
hefur fært þær í stílinn. Heim-
ildir hans virðast vera mjög
traustar, þar eð hann rekur
nákvæmlega atburðarásina og
tímaröð atburðanna. Lengst
og merkust er frásögnin um
árás Japana á Pearl Harbour,
þar sem hún fjallar um einn
af merkustu og einstæðustu
styrjaldaratburðum í sögu síð-
ari tíma bæði vegna þess hve
ævintýralegur hann var og þó
fyrst og fremst vegna þess
hversu mikil áhrif hann hafði
á gang veraldarsögunnar. Svo
ýtarleg frásögn af þessum at-
burði hefur ekki verið skráð
á íslenzku fyrr. Er hún því
gimileg til fróðleiks.
Bók þessi er fróðleg þar sem
hún segir frá sönnum átburð-
um. Hún vekur athygli les-
enda á hinu erfiða lífi sjó-
manna og hættum þeim sem
stöðugt vofa yfir þeim, hve
góður sem farkosturinn er.
Hún er og góður skemmtilest-
ur, einkum þeim er njóta þess
að lesa um vofeiflega atburði.
I fyrra kom út hjá Ægisút-
gáfunnj bók um svipað efni
eftir sama höfund. Hún nefnd-
ist „Brimgnýr og boðaföll”.
Bækur þessar eru báðar vel
úr garði gerðar af hendi út-
gefanda. Skúli Þórðarson.
Sextíu-manna þuia
Veit ég eina sögu um sextíu menn.
Sumt fellur í gleymsku, en hún lifir enn.
Alla prýddi mannvitið og menntunin slyng.
Margir höfðu setið hin göfugustu þing.
Fóru þeir að heiman með nesti og nýja skó.
Napurt var á fjallvegum, þegar ofar dró.
f klettagjótu skoffín og skuggabaldur hló.
Þá skokkaði einn til baka og hafði fengið nóg.
Einum sýndist Grýla vera að gægjast út úr hól.
Greip hann þá til fótanna og skreiddist heim í ból.
Einn hrökk við og missti úr aski sínum spón.
Óðar tók hann sprettinn og bætti sér það tjón.
Einn hafði séð úr fjarska, hvar haugaeldur brann,
hljóp þá af sér tæmar og rauðagullið fann.
Einn var frekar huglaust og heimaalið skinn.
Hann sneri til bæjar og spurði pabba sinn.
Einn hafði lengi grunað, hvar lá girnilegt bein.
Garpurinn sneri aftur og braut það niður við stein.
Hitti einn á leið sinni litum prýdda snót.
Þau leiddust undan brekkunni og hlupu oft við fót.
Einn var bara latur og lagðist undir stein.
Og leiðin undan brattanum var greiðfær og bein.
Einn leit um öxl og sér þá, að sumir fara heim.
Þá sá hann eftir öllu og hljóp á eftir þeim.
Þeir gengu heim og hvíldust. Þeim gerði enginn mein.
Á götuslóðann dólgslegur urðarmáni skein.
Sorglegt er að heyra um þá sextíu menn.
Og sagan vekur ófögnuð í mannsaldur enn-
N. N. FRÁ NESI.
NOKKRAR A THUGASEMD■
IR VIÐ ÍSLANDSSÖGUNA
Sigiir&ur Ólason; Yfir
alda haf. Grelnar nm
söguleg og þjóðleg
fræði. — Bókaútgáfan
Hildur. Útgáfuár ckkert.
Stundum heyrist þess getið,
að við fslendingar eigum okk-
ur dálítinn, foman bókmennta-
arf. Hins vegar erum við svo
hógvær þjóð og af hjarta lít-
illát, að við forðumst að minn-
ast á það, að við áttum okk-
ur engu ósnjallari löggjafa og
samningamenn að fornu en
rithöfunda, og veit ég þó
ekki, hvers lögfræðin á
að gjalda. Rithöfunda eig-
um við enn þá fullgilda og
e.t.v. bráðsnjalla löggjafa, en
það fer tvennum sögum af
samningasnilld forystumanna
okkar á síðustu áratugum. Lög-
fræðin er elzt fræðigreina hér
á landi, og frá henni er vís-
indaleg sagnfræði runnin. Við
löggjafarstörf og málsóknir á
alþingi og heima í héruðum
þjálfuðust forfeður okkar f
vitnaleiðslum, heimildakönnun
og staðreyndamati. Ari fróði.
faðir íslenzkrar sagnfræði, var
lögfræðingur fyrst og síðast,
þótt það sé einkum haft á orði
i heimildum, að hann hafi ver-
ið prestur. Hann er margfræg-
ur fyrir raunsætt heimildamat.
en öll vitnaleiðsla hans í fs-
lendingabók er lögfræðileg og
ættuð úr sakadómi Visindaleg
sagnfræði hér á landi mun
vera fósturdóttir lögfræðinnar,
Og raunsæi 'sfenzkra fombók-
mennta mun aA r-.estu frá lög-
spekinni runnið.
Þessar fomu staðreyndir
rifjuðust upp fyrir mér, þegar
mér barst bók Sigurðar Óla-
sonar i hendur. Allt frá dögum
Ara og Snorra og til jóla 1964
hafa íslenzkir lögfræðingar
verið furðuliðtækir við sagn-
fræðilegar rannsóknir. Bókin
er ritgerðasafn, og á kápu
hennar segir, að greinar Sig-
urðar hafi jafnan vakið at-
hygli, „þvf að kveikja þeirra
er tiðum ný hugmynd, nýtt mat
eða viðhorf til þess, sem um
er skrifað”. Margur útgefandi
hefur logið meiru á rithöfund
slnn.
Bókin sú arna er tæpar 200
bls„ en þar er þó rótað við
furðu mörgnjm hefðbundnum
skoðunum á atburðum íslenzkr-
ar sögu. Það hefur verið haft
fyrir satt, að Gissur Þorvalds-
son hafi einn borið jarlsnafn
yfir fslendingum. f heimildum
segir annað. Þar segir, að
norskur aðalsmaður, Auðunn
Hugleiksson hestakom, varð
iarl yfir íslandi 1286, en jari-
dómí hans lauk með hengingu
1302. Um þær mundir er nýr
iarl settur yfir fsland, Kolbeinn
Biamason Auðkýlingur. Árið
1308 leggur Hákon háleggur
dauðarefsingu við því að bera
iarlsnafn i norska ríkinu utan
Orkneyja, og árið eftir var
Kolbeinn drepinn. Ég rek þess
ar staðreyndir að nokkru i fs-
lenzka skattlandinu, en fáir
hafa mér vitanlega tekið söns-
um í iarlamálimi síðan Menn
eru svo eáfaðir hérlendis á 20.
öld, að þeir trúa oft betur
hugarórum sjálfra sín um
forna atburði en samtíma heim-
ildum. Sigurður Ólason rekur
það helzta, sem kunnugt er um
sögu Auðuns fslandsjarls, og
óhrjáleg afdrif hans. Hann var
fangaður eftir konungaskipti
1299, en 1301 var „brennd í
Björgvin kona sú, er sagðist
dóttir Eiríks konungs". Árið
eftir var Auðunn festur upp.
Hafliði Steinsson á Breiðaból-
stað í Vesturhópi var hirðprest-
ur Eiríks konungs prestahat-
ara. Margrét hét dóttir Eiríks.
og var hún föstnuð enskum
konungssyni. Barn að aldri var
hún send til Bretlands, en and-
aðist í hafi að sögn Konan,
sem brennd var 1301, taldi sig
vera Margréti Eiríksdóttur, og
er framburður hennar staðfest-
ur í Lögmannsannál a Hafliða
Steinssyni. Að baki b^ssara at-
burða liggur pólitísk refskák,
sjó- og mannrán. Þar er ekki
einungis teflt um líf og dauða
einstakra manna, heldur einn-
ig örlög heilla þjóða. Sigurður
rekur þessa atburði f.vrstur ís-
lenzkra manna eftir að Einar
Hafliðason leið árið 1393.
Væntanlega verður þeirra hér
eftir að einhverju getið í fs-
landssögunni.
Ýmsir hafa velt to1 'ert fyr-
ir sér. hvernig Jón Arason
hafi verið í hátt, en engum
hefur komið til hugar, að mynd
hans eða sona hans hafi varð-
veitzt til vorra daga. Sigurð-
ur er á öðru máli. Tveir fom-
ir stólar eru varðvelttir og
taldir komnir úr eigu Þóninn-
ar á Grund, dóttur Jóns bisk-
ups. Þeir eru alsettir útskurði
og hin mestu listaverk. Annar
stóllinn er í Kaupmannahöfn
og er m.a. skreyttur nokkrum
mannamyndum. Sigurður leiðir
líkur að þvi, að þar geti að
líta svipmót Jóns og sona hans.
Þetta er mjög skemmtileg til-
ffáta. Stólamir eru slíkir kjör-
gripir, að einhver listfróður
maður verður að helga þeim
nánari rannsóknir
Erfðahyllingin i Kópavogi
hefur um nokkurt skeið talizt
einhver skuggalegasti atburður
fslandssögunnar. Þar á Hinrik
Bjálki að hafa kúgað fslend-
inga með hervaldi til þess að
skrifa undir einvaldsskuld-
bindinguna Ekki fær sú full-
yrðing staðizt gagnrýni Sig-
urðar. Hann bendir réttilega á
að heimildimar um ofbeldi
Biálka séu býsna hæpnar, og
samkvæmt hans skilningi var
skuldbindingin í Kópavogi ekki
„annað en pro forma (mála-
myndarj-gemingur eða í mesta
lagi staðfesting á því ástandi,
sem begar var ríkjandi í land-
lnu tvr.ir" Ga»nr.ýni Sigurðar
á frásögn fslandssögunnar af
Kóoavorseiðnum er skarpleg
Og réttmæt. Þeir atburðir
barfnast nánari rannsókna eing
og fjölmargt annað í sögu okk-
ar.
Myndhöggvarinn Albert Thor-
valdsen var sonur Gottskálks
Þorvaldssonar frá Miklabæ í
Skagafirði. Hann lét þess á
vmsan hátt getið, að ha-n væri
tslendingur. Árið 1827 gerði
hann skímarfont suður í Róm
úr hvítum marmara og „gaf
ættjörð sinni Islandi af góðum
hug“. Svo letraði hann sjálf-
ur á Iatinu á listaverkið. Við
höfum trúað bví, að frummynd
Thorvaldsens stæði í dómkirkj-
unni í Reykjavík, en svo er
ekki. Sigurður sýnir með ðyggj-
Pramhaid á 9. sfðu.
t
É