Þjóðviljinn - 21.04.1965, Blaðsíða 5

Mfðr&udagur 21. apríl 1965
SÍBA g
KYNÞÁ TTA VANDAMÁl
íxaéí sem við ? dagiega teM
teöllum 'kynþáttavandamál. er í
örstuttix máli, að marmverar af
ólfkum uppruna, ólíkar í úttiti
og stundum eirmig í háttum,
geta ekkj á viissum svseð-um
jarðarinnar lifað saman í sátt
Og samlyndi og umgengizt
hvern annan erns og jafningja.
Á ytra borði virðist svo í
fljótu bragði, að ólíkur litar-
háttur og andlrtsfatl sé kjami
þessa vandamáls. Ef svo væri,
væri málið harla auðvelt við-
fangs. En vegna þess, að mann-
kyninu er skipt í misgöfuga
flokka samkvæmt litarhætti og
andlitsfalli, þá hlýtur sú sprum-
ihg að vakna, hverjir séu hin-
ir misjöfnu verðleikar að baki
litarhættinum, sem kynþátta-
sinnar eða rasistar byggja álit
sitt á.
Fyrgt er þá að alhuga, hvort
fyrir hendi sé raunverulegur
munur á greindar- og menn-
ingarþroska kynþáttanna. Hvað
síðara atriðið snertir, þekkjum
við öll nokkuð til þess gífur-
lega munar, sem er á menn-
ingarstigi hinna ýmsu þjóða
heimsins. Óumdeilanlega eru
hvítir menn komnir lengst á
sviði tækni og vísinda, en þess-
ir vfirburðir þeirra eru til-
tölulega nýtilkomnir. Meðan
meginhluti hvítra manna gaf
frumstæðustu þjóðum Afríku
litið eftir i villimennsku, stóð
menning hinna gulu Kinverja
og hörundsdökku Indverja með
miklum blóma.
Hvað hitt atriðið snertir,
raunverulegan hæfileika ólíkra
kynþátta til að lifa nútíma
menningarlífi og tileinka sér
þekkingu og lífshætti þeirra
þjóða. sem lengst eru komnar
í vísindum og tækni, þá skipt-
ir það meira máli. Það eru
ekki villimenn í fi-umskógum,
sem eru fórnarlömb þéssa
vandamáls, heldur fólk. sem í
margar kynslóðir hefur lifað í
'S'Srnbí'li við hvítar þjóðir og
tileinkað sér menningu þeirra.
Það er ekki í Kongó, sem kyn-
þáttavandamálin eru erfiðust
viðfangs, heldur i Bandaríkj-
unum og Suður-Afríku. Enginn
ábyrgur vísindamaður hefur
nokkru sinni haldið fram. að
svartir menn stæðu hvítum að
ba%á hwað gseænriarþrosk-a
snerti. Þeir allTa varfæm'ustu
mrmdn slá fræðilegan vnmagla
fyrir örlitkim hæfileikamun,
rétt eins og htnar ýmsu teg-
undir hunda eru gæddar mis-
munand i hæfileikum, en þeir
mundu jafnframt segja, að ó-
mögulegt væri að ganga úr
skugga um þetta nema með
vísindalegri mannrækt og kyn-
bótum í nokkrar kynslóðir, sem
gæti orðið nokkuð erfitt í fram-
kvæmd. Mismunandi greindar-
þroski kynþáttanna er því ekki
frambærileg ástæða til mis-
mununar þeirra og það því síð-
ur, sem við þekkjum fjölmörg
dæmi þess, að negrar og aðrir
litaðir kynþættir hafa fullkom-
lega aðlagazt lifsháttum hvítra
manna, þar sem ytri skilyrði
hafa verið fyrir hendi. Einnig
þekkjum við dæmi um afburða-
menn af litúðum kynþáttum,
sem að engu leyt.i geta talizt
eftirbátar hvítra manna.
Það er þá ljóst, að hæfi-
leikamunur getur ekki verið
orsök kynþáttaaðgreiningar og
kynþáttavandamála. Þá liggur
næst fyrir að athuga, hvort
eitthvað í samskiptum kynþátt-
anna á liðnum tímum geri hvít-
um mönnum erfitt að líta á
aðra kynþætti og þá einkum
negra sem hóp misjafnra. en í
heild jafnágætra manna Qg
þeirra sjátfra.
Þegar hvítir menn komu til
hinna frjósömu, lítt numdu
landa í Bandarikjunum og Suð-
ur-Afriku, þurftu þeir fyrst
og fremst á að halda miklu
og ódýru vinnuafli til að hag-
nýta sér þá gífurlegu mögu-
leika, sem þe;si lönd höfðu
upp á að bjóða. Yfirburðir
hvitra manna í Siglingum og
hernaði ollu því, að þeim veitt-
ist auðvelt að leggja undir sig
áðra kynþætti, og Tiér endur-
tók sig hinn ævafomi sann-
leiki sögunnar, að sigurvegar-
arnir gera þá sigruðu að þræl-
um sínum um lengri eða
skemmri tíma. Afríka revndid
helzta gósenland hinna hvitu
þrælaveiðara. Tugir miljóna
negra voru fiuttar frá Afriku
tH afi vrnia- á- piantekrnm Norð-
ur-Ameríku við svipaðan rétt
og skepnur, og í Suður-Afríku
vom hæg heimatökin, þar voru
þeir svörtu fyrir, og hvítu land-
nemarnir þurftu aðeins að
grípa til kunnáttu sinnar í
hemaði og láta kenna afls-
munar. Svo fór að lokum, að
fjöldi afrískra þræla varð slík-
ur, að þrælar af öðrum kyn-
þáttum hurfu gersamlega úr
sögunni. Því var það, að merk-
ing orðanna þræll Qg negri
varð, brátt samslungin í vitund
hvítra manna. Við skulum
glöggva okkur á þvi, hvaða
þýðingu þetta hafði fyrir við-
horf kynþáttanna hvors til .
annars með þvi að líta lauslega
á stöðu hins svarta þræls í
þjóðfélagi hvítra manna.
íslendingar þekkja úr sögu
sinni, að þræll var ófrjáls mað-
ur og annaðhvort hann sjálfur
eða forfeður hans höfðu verið
teknir herfangi. Þrællinn var
skyldur til að vinna fyrir hús-
rettrndaSauei virmudýr útval-
inna meðbræðra sinna. Þræl-
arnir voru fluttir í hlekkjum
yfir hafið og geymdir í dimm-
um og daunillum lestum, og
þeim mörgu, sem létust af ill-
um aðbúnaði í hverri ferð, var
hent fyrir hákarla án minnstu
viðhafnar. Þeir voru lamdir
með Svipum, þeir áttu engan
rétt til fjölskyldulífs, því
þrælahaldarinn gat hvenær sem
var sundrað' fjölskyldunn; með
því að selja meðlimi hennar
sitt hverjum kaupandanum.
Kynblendingar eru í upphafi
þannig til komnir, að svört
kona var til þess nógu góð að
uppfylla ólikar þarfir eiganda
síns, en gerðist gvartur þræll
of nærgöngull við hvíta konu,
mátti hann teljast sleppa vel,
ef hann var hengdur án ann-
arra umsvifa. Það var við þess-
ar aðstáeður sem hvítir menn
fóru að líta á negra sem ó-
æðri kynþátt, ekki vegna þess
að þeir hefðu sýnt sig ófæra
til að tileinka sér ménningu
hvítra þjóða, heldur vegna
hins. að hvítir menn höfðu
Eftir Rögnvald Hannesson
bónda sinn og gat gengið kaup-
um og sölum. Þar sem af Is-
lendingasögum má ráða, að
munurinn á frjálsum mönntim
og þrælum hafi þó ekki verið
svo ýkjamikill, enda báðir af
sama kynþætti, þá yfirgengur
þrælahald hvitra manna í Afr-
iku og Ameriku flestan annan
skepnuskap og villimennsku
svonefndra siðaðra þjóða.
Svarti þrællinn var ekki ein-
ungis réttlaus maður, heldur
var hann meðhöndlaður sem ó-
æðri vera miðja vegu milli
manns og skepnu, og hann
sætti þeim mun verrí meðferð
en húsdýrin sem hann var
gæddur mannlegri vitund eins
og hvítir menn. Manneðli
þrælsins | þurfti því að berja
niður til þess að hann , tæki
sjálfur-að líta á sig sem hús-
dýr og sætti sig við að vera
sjálfir og vitandi vits skapað
n-T-um skilyrði, sem betur
hæfðu skepnum en mönnum.
Það eru því félagslegar, sögu-
legar aðstæður sem eru undir-
rót kynþáttavandamálsins. Sú
staðreynd, að ákveðinn kyn-
þáttur hefur orðið undir í sam-
keppnisþjóðfélaginu og er sum-
part haldið niðri með valdi, en
ekki það, að hann er greini-
lega á eftir i andlegu og líkam-
legu atgervi, veldur því, að
farið er að líta á hann sem
óæðri kynþatt. Benda má á
nokkrar htiðstæður þéssú til
áréttingar, sem auk þess sýna,
að ytri skilyrði geta valdið því,
að ein þjóð er talin ógöfugri
en önnur. Algengt er, að fólk
úr yíirslétlum litur niður á
lægri stéttirnar og telur fólk
í þeim stétlum hæfileikasnauð-
ara en það er sjálft. Et þetta
Rögnvaldur Hannesson
stæðist, þyrftu allir þegnar
þjóðfélagsins að hafa jafna
möguleika í byrjun, og þjóð-
félagið þyrfti auk þess að geta
veitt öllum tækifæri til að
þroska og hagnýta hæfileika
sína, en á þessu hefur löngum
verig mikill misbrestur. Þegar
svo vill til að fátækasta stétt
þjóðfélagsins er jafnframt af
öðru þjóðerni en yfirstéttirnar,
þá líta einstaklingar af þjóð-
erni yfirstéttanna niður á ein-
staklinga af þjóðerni undir-
stéttanna og telja þá óæðri
þjóð eða kynþátt. Þetta hafa
t.d. ýmj þjóðarbrot í Banda-
ríkjunum orðið að þóla. Meðan
fátækustu innflytjendurnir
voru írar, þá var litið niður á
íra í Bandaríkjunum. Siðar
voru það ítalir og Japanir, og
nú síðast Portoríkanar.
Hver er þá ástæðan til þess
að til skuli vera illleysanleg
kynþáttavandamál í heiminum
í dag? Er ekki öllum sæmileg-
um mönnum orðið ljóst, að
munur á svörtum mönnum og
hvítum er á ytra borði en ekki
innra? Hurfu ekki forsendur
kynþáttahaturs úr sögunni fyr-
ir hundrað árum, þegar þræla-
hald var bannað?
Við skutum líta til þeirra
tveggja landa, þar sem kyn-
þáttavandamálin eru erfiðust
viðfangs, Bandaríkjanna og
Suður-Afríku. í baðum þess-
um ríkjum var þrælahald hvað
mest í heiminum á sínum tíma,
og hvítir menn hvergi vanari
en þar að líta á svertingja sem
óæðri verur. í Bandaríkjunum
er miklu hærri hlutfallstala
svertingja atvinnuleysingjar og
ófaglærðir verkamenn en með-
al hvítra manna. í suðurríkj-
um Bandaríkjanna hefur það
verið viðtekin regla íram á
þennan dag, að réttur svert-
ingja er annar og minni en
hví-tra manna. Ef svertingi
bei’tir hvíta konu ofbeldi, «r
hann undantekningarlaust
dæmdur til dauða, en enginn
dómstóll i þessum ríkjum hefur
hingað til þorað að fella slík-
an dóm, ef í hlut eiga hvítur
maður og svört kona. Hinir
hvítu ibúar suðurríkjanna eru
frá blautu bamsbeini aldir upp
við að líta á negra sem óæðri
verur, og gengur þetta sums
staðar svo langt, að þróunar-
kenning Darwins er kennd með
þeim athugasemdum, að negrar
séu á lægra þróunarstigi en
hvítir menn óg skyldari öp-
um. Hinir hvítu íbúar Suður-
ríkjanna eru staðráðnir í að
verja forréttindj sín með hnú-
um og hnefum eins og nýjustu
fréttir sanna, og leynifélags-
skapurinn illræmdi, Ku Klux
Klan hegnir með hryðjuverkum
sérhverjum þeim, sem hefur
farið útaf linu ójafnaðar og
aðskilnaðar kynþátta.
f Suður-Afríku má segja, aS
verið mikill misbrestur. Þegar
stætt því gem er í Bandaríkj-
unum, er það stefna stjómar-
innar að leyfa ekkert jafnræði
hvitra og svartra, og kynþátt-
unum er haldið' aðgreindum
bæði hvað snertir menntun og
búsetu. Þeir sem helzt hafa
reynt að verja aðskilnaðar-
stefnuna svonefndu, segja, að
hér sé aðeins um það að ræða,
að kynþættimir lifi hver út af
fvrir sig og ástundi góða sam-
búð eftir, kjörorðinu „garður
skal millum granna“. í reynd
er stefnan sú, að halda niðri
kaupi negra og menntun til að
hin hvíta yfirstét.t geti auðgazt
þeim mun meira á kostnað fá-
tæks og vankunnandt svarts
vinnulýðs. Með lagasetningu
er negrum bannað að flytjast
búferlum án leyfis, og svæði
þau, sem þeim er úthlutað, eru
ófrjósöm. Þetta veldur því, að
negrar verða að leita sér at-
vinnu vig íyrirtæki hvitra
manna og utan sinna heima-
svæða, og vegna yfirvofasdi
suttar á heimilinu, nægs fram-
boðs á vinnuafli og barwii víð
verkföllum innfæddra, hafa
þeir litla möguleika tfl að
krefjast sæmilegs kaups. Við
þetta bastist, að fangar, sem
brotið hafa hina iliræmda kyn,
þáttalöggjöf, og þeir ers mserg-
ir, eru látnir vinna kawplanst
í námum og á búgÖrðnm.
Stjóm Suður-Afríku hefdœr
því líka fram, að þjóðrn hafí
aldrei búig við aðra ems vel-
megun, og á það að sjálfsögða
við nm hina hvitu þjóð. Opirv-
berar tölur sýna, að erleot
auðmagn, einkum bandarfekt,
Framhald á 7. laðw.
A fmælistónleikar MÍR
Menningartengsl íslands og
Ráðstjói’narríkjanna eiga 15
ára afmæli um þessar mund-
ir. Var afmælisins minnzt
með ræðuflutningi, tónleik-
um og listdansi í samkomu-
sal Háskólans á mánudags-
kvöldið í fyrri viku.
Ávörp fluttu i upphafi
samkomunnar þeir Halldór
Kiljan Laxness rithöfundur,
Gylfi Þ. Gíslason mennta-
málaráðherra, Nikolai Túpit-
sín sendiherra Ráðstjórnar-
ríkjanna, A. Alexandrov
kvikmjmdastjóri, formaður
sovézku sendinefndarinnar.
og M. Stéblin-Kaménskí nor-
rænufræðingur og prófessor
við háskólann í Leníngarði.
Sérstaka athvgli vakti hin
hlýlega ræða Kamenskí pró-
fessors flutt á ágætri nú-
tímaíslenzku.
Þ.ióðviljinn hefur áður get-
ið gesta og ræðumanna. Hér
skal aðeins farið fáum orð-
um um listflutning þann.
sem fram fór á afmælishá-
tíð þessari.
Alexei ívanov bassasöngv-
ari frá Stóra leikhúsinu '
Moskvu kom fram fyrstur og
flutti nokkur lög eftir Tsjæ-
kovskí. Rachmaninov, Rúbín-
stein og Mússorgskí. Hann
hefur volduga rödd og frá-
bæra sönggáfu ásamt mikilli
sviðstækni, sem nýtur sin
jafnvel ágætlega á venjuleg-
um söngpalli. ívanov ávann
sér virðingu áheyrenda þeg-
ar í fyrstu lotu, en tókst víst
ekki til fullnustu að hrífá
hjörtu þeirra, og kann það
að hafa ráðið þar nokkna um,
að lögin voru mönnum ekki
mjög nákomin. En þegar
söngvarinn kom fram öðru
sinni í tónleikalok, var ekki
um slikt að kvarta. í flutn-
ingi hans á lögum eftir Beet-
hoven, Schubert, Massenet
og Verdi var samfelld stíg-
andi allt til lykta. Segja má
reyndar, að hinn ljúfi „Man-
söngur" Schuberts hafi ekki
átt sérstaklega vel við hina
mikilúðlegu rödd söngvarans,
en meðferð hans á „Viðdvöl“
og ,,Tvífaranum“ eftir sama
tónskáld verður ógleymanleg,
og þá eigi síður lagið úr
óperunni Rigóletto eftir
Verdi og rússnesku aukalög-
in tvö. Hér var auðsjáanlega
á ferðinni söngvari, sem
kunni tökin á tilheyrendum
sínum og er sýnt um að laða
fram hrifningu þeirra sanna
og ósvikna.
Vladimír Viktorov konsert-
meistari við Stóra leikhúsið
í Moskvu lék undir söngnum,
en auk þess flutti hann
nokkur einleikslög á píanóið.
Það leynir sér ekki, að hann
hefur hljóðfærið og alla
tækni þess fullkomlega á
valdi sínu. Hins vegar
snilld. Aðdáanlega vel lék
hún svaninn við samnefnt
tónverk eftir Saint-Saens.
Margar dansmeyjar velja sér
þennan dansleik að viðfangs-
efni, en sjaldgæft mun að sjá
hann stiginn af sííkum þokka
sem þeim, er Élena Rjabin-
kína sýndi þarna, enda var
hrifning áhorfenda slik, að
dansmærin hlaut að endur-
taka leikinn. B. F.
Samsöngur Pólífónkórsins
Élena Rjabinkína.
gaf efnisskráin listamannin-
um lítil tækifæri til að sýna
dýpt í túlkun og tónlistar-
skilningi.
Élena Rjabinkína, einnig
frá Stóra leikhúsinu, sýndi
þrjá listdansa. Steig hún
dansinn af mikilli list og
Pólífónkórinn efndi til
samsöngs nú fyrir fáum dög-
urn. Heldur hann þar með
þeim vanda sínum að bjóða
bæjarbúum, þegar líður að
paskum, að njóta árangurs
starfs síns á umliðnu ári.
Ingólfur Guðbrandsson
stjórnaaði kórnum eins og
jafnan áður. Á cfnisskrá
voru verk eftir William
Byrd, Ileinrich Schútz, Gio-
vanni da Palestrína, Þorkel
Sigurbjörnsson og Johann
Nepomuk David.
Söngur kórsins var hreinn
og fallegur að vanda, og
hlýt ég hér að staöfesta það
lof, sem ég hef áður borið á
hann og söngstjórann fyrir
sérstaklega vandaða meðferð
viðfangsefna. Hámark tón-
leikanna var ócfað flutning-
urinn á hinu fagra og háleifa
verki „Stabat mater“ eftir
Palestrína. Lögin eftir Byrd
og Schútz voru einnig ágæt-
lega flutt. Fróðlegt var að
hlýða á messuna eftir hið
ágæta austurríska tónskáld
Johann Nepomuk David (1895
—1962). „Agnus Dei“ eftir
Þorkel Sigurbjörnsson var
mun geðþekkara en artnað,
sem undirritaður hefur heyrt
eftir hann.
— Að gefnu tilefni vil ég
endurtaka þá áskorun mína,
sem ég hef áður borið fram
í tónleikaumsögn (Þjv. 16/4
1964), að kórar vorir hætti
þeirri lciðindatilgerð að syngja
„anjús dei“ í messuþætti
þeim, sem nefnist á latínu
„Agnus Dei“. Þetat er af-
bökun á þeim latínufram-
burði, s.em réttur er talinn og
kenndur í skólum. Þessi af-
bökun tíðkast með rómönsk-
um þjóðum samkvæmt þeirra
sérstaka framburði á stafa-
sambandinu „gn“, en er al-
gerlega fjarstæður germönsk-
um málum og tíðkast jafnvel
ekki í ensku. Sjálfsagt er, að
íslenzkir kórar syngi „agnús
deí“. Þarf vonandi ekki að
endurtaka þessa ábendingu
oftar.
Að lokum skal svo söng-
sveit og stjórnanda þakkaður
fallegur söngur. B. F.
)
i