Þjóðviljinn - 23.07.1965, Qupperneq 6

, í
g SlÐA — ÞJÓÐVILJXNN — Föstudagur 23. júlí 1965.
• Formfesta
og saltfiskur
• Föstudagurinn er farinn að
taka laugardeginum fram um
formfestu: tvær framhaldssög-
ur, Mst á baugi (sem aldrei
skyldi verið hafa) og leiðbein-
ingar á sumarferðalögum.
Jóhann Kristófer myndi varla
vera hrifinn af tónlist kvölds-
ins: önnur sinfónía Brahms.
Þar að auki leikur ungur Rússi,
sean var hér nýlega, nokkur
lög á saltfisk.
13.15 Lesin dagskrá næstu viku.
13.30 Við vinnuna.
15.00 Miðdegisútvarp: Kristinn
Hallsson, Alþýðukórinn og
kvartett Tryggva Tryggva-
sonar syngja þrjú þjóðlóg.
Céza Anda og Camerata Aca-
demica í Salzburg leika pí-
anókonsert nr. 21 (K 467) eft-
ir Mozart. Ungverski kvart-
ettinn leikur strengjakvartett
op. 10 eftir Debussy. E.
Blanc, J. Micheau, N. Gedda,
J. Mars, kór og hljómsveit
Þjóðaróperunnar í París
flytja atriði úr fyrsta þætti
Perluveiðaranna eftir Bizet;
P. Dervaux stj.
16.30 Síðdegisútvarp: The Platt-
ers syngja, Hans Carste óg
hljómsveit hans leika og Nel-
son Eddy syngur.
17.00 Endurtekið tónlistarefni.
18.30 Lög úr söngleikjum.
20.00 Efst á baugi
20.30 Amatole Tikhonoff frá
Rússlandi leikur á balalajku
lög eftir Sjostakovitsj, Tikh-
onoff og Tartini-Kreisler.
20.40 Ekki fækka ferðir í
Fljótsdalinn enn. Þórarinn
Þórarinsson skólastjóri segir
frá leiðum umhverfis löginn.
21.20 Hani, krummi, hundur,
svín. Gömlu lögin sungin og
leikin.
21.30 Otvarpssagan: Ivalú.
22.10 Kvöldsagan: Pan, eftir
Knut Hamsun. Óskar Hall-
dórsson cand. mag. les.
22.30 Næturhljómleikar: Sin-
fónía nr. 2 op. 73 eftir
Brahms. Fflharmoníusveitin i
Hamborg leikur; W. Satval-
lisch stj.
23.10 Dagskrárlok.
• „Hættum þessu múðri um ó-
íslenzkuleg orð‘‘ (H.J. ^verkfr.
hjá Velvakanda 16/7, sbr. sjón-
varpsgrein hans í Vísi).
Múðrið ei um málsins nauð,
mælir landi siyngur.
Leggur fram sinjn andans auð
ástandsverkfræðingur.
Ástan,dsmenning, ástandsfé,
astandsvinur þráir.
Ástandsfólk (fyrir utan spé)
ástandssjónvarp dáir.

• Gjöf til hand-
rilastofnunar
• Hinn 20. júlí afhenti Halldór
H. Jónsson arkitekt, fyrir
hönd Sameinaðra verktaka h.f.
Handritastofnun Islands að
gjöf kr. 100000.— eitt hundrað
þúsund krónur. Afhendingin fór
fram á heimili íorstöðumanns
stofnunarinnar. Af hálfu gef-
enda voru þar staddir þeir
Halldór H. Jónsson og Thor
Ó. Thors forstjóri, og hafði
Halldór H. Jónsson orð fyrir
þeim. Hann kvað gjöf þessa
eiga að sýna hug eigenda
Sameinaðra verktaka til Hand-
ritastcfnunar Islands, og að það
væru ekki aðeins húmanistar,
sem gleddust yfir því, að fá
handritin heim til Islands aft-
ur. Forstöðumaður stofnunar-
innar svaraði með fáum orðum
og þakkaði hina stórmannlegu
gjöf. svo og skilning þann og
hinn góða hug, sem þar kom
fram til stofnunarinnar.

Úrkoman dregur lítið úr aðsókninni
Sumarveðrið á Norðurlöndum og víðar í Norður- og Mið-Evrópu hefur ekki verið upp á það bezta
til skamms tíma. Myndin cr frá þcim fræga skemmtistað í Kaupmannahöfn, TivolL en aðsókn að
honum er alltaf mikil, hvort sem rignir eða ekki.
hótelum, á matstofum át ég
makkarónur — diskurinn kost-
aði tvo soldi og taldi mér trú
um það í nokkurn tíma að
ég væri mettur; þegar ég átti
ekki fyrir lest fór ég fótgang-
andi. Ég minnist þessara mán-
aða á ítalíu sem mestu ham-
ingjudaga ævinnar. Þar skildi
ég að listin er ekki duttlungar.
ekki skraut. ekki hátfðisdag’jr
í almanakinu, skildi að það er
hægt að búa með henni í her-
bergi eins og ástvini þínum.
Hver unglingur sem verður
ástfanginn í fyrsta sinn heldur
að hann hafi lokið upp áður
óþekktum heimi. Hið sama má
segja um mig og Italiu; lengi
hafa erlendir rithöfundar fund-
ið nýja hamingju, fundið á
nýjan hátt. til nærveru listar-
innar þegar þeir koma tilþessa
lands — frá Stendahl til Bloks,
frá Goethe til samtíðarmanns
okkar Viktors Nekrasofs. (Að
vísu kynntist Hemingway
mælikvarða mannlegrar þján-
ingar einmitt á ítalíu, en það
var á stríðsárum og stríð er
allstaðar stríð.) )
Italía er mér bæði himna-
ríki og skólabekkur. Árið 1909
horfði ég á myndir van Goghs,
Gauguins, Matisse með vantrú,
ngestum því með skelfingu eins
og kálfur horfir á járnbrautar-
lest. Fimm árum síðar hafði
ég vingazt við Picasso, Léger,
Modigliani, Rivera; verk þeirra
hjálpuðu mér til að leysa
flókna hnúta vona og efa-
semda. 1 fortíðinni fann ég
lykil að list nútímans. Það er
ekki hægt að skilja Modigli-
ani án endurreisnarinnar eins
og það er ekki hægt að skilja
Blok án Púsjkfns. (Blok skíldi
ég fyrr en Modigliani: Púsjkín
þekkti ég frá bernskuárum, en
enginn hafði kennt mér staf-
róf myndlistarinnar — mér
var aðeins sagt að Rafael væri
mesti listamaður heimsins og
myndin „Þau biðu ekki“ eftir
Repín væri tengd byltingar-
baráttu).
'Ég var villimaður þegar ég
kom fyrst til Louvre; ég vildi
fyrir alla muni sjá hið leynd-
ardómsfulla bros Giocondu, -g
þegar ég sá þetta bros reyndi
ég að geta mér til um hvað
það þýddi. Svo mundi ég eftir
Venus frá Mílos, hana þyrfti
ég endilega að skoða, þvi allir
sögðu að hún væri sjálf hug-
s-jón fegurðarinnar, frammi
fyrir henni felldu Heine og
Gléb Uspénski hrifningar-
tár . . . Louvre var stórt safn
í stójborg — ég stóð þar
stundarkorn, andvarpaði og
gekk út. Litlu söfnin í Briigge,
mannauðri og syfjaðri borg,
urðu minn barnaskóli, en á
Italíu fékk ég ást á list fyrlr
alvöru.
Ég er ekki að skrifa bók
. um myndlist, já og ég er ekki
að lýsa nákvæmlega þeim á-
hrifum sem ég varð fyrir end-
ur fyrir löngu; á kvöldi æv-
innar er mjög erfitt að muna,
skilja morgun hennar — lýs-
ingin breytist, þú tekur líka
öðru vísi við því sem þú sérð.
Ég er nú áhugalaus um margt
sem einu sinni vakti hrifningu
mína, en sem ár hafa liðið
laukst upp fyrir mér margt af
því sem ég lét fram hjá mér
fara í æsku. Nákvæmt mat
vísindanna verður ekki lagt á
list.
A átjándu öld álitu upplýst-
ir listunnendur gotneska list
forljóta villimennsku. Púsjkín
talar með fyrirlitningu um
skáldskap Villons. Stendahi
viðurkenndi að Giotto væri
þrep upp til Rafaels, en áleit
samt list hans ljóta og hjálp-
arvana. Síðan hefur mat manna
breytzt: okkur er það nákomið
sem beztu hugsuðir létu sér
sjást yfir í lok átjándu og
byrjun nítjándu aldar. Kannske
það taki því ekki að endur-
taka yfirsjónir þeirra og fyr-
irlíta þau listaverk sem okk-
ur finnst annarleg. Ég segi
frá því hvernig dómar eins
manns breytast aðeins til að
minna á það, hve afstætt mat
okkar er.
Arið 1911 tóku listamenn
quattrocento og þá fyrst og
fremst Botticelli hug minn
ailan. Drottinn minn dýri, hve
lengi stóð ég ekki frammi fyrir
í,Fæðingu Venusar" og j,Vor-
inu“. Mér leiddist freskurRaf-
aels; Giotto minnti mig á ík-
ona. Konur Botticellis voru
ekki hrjúfar, holdugar og rós-
rauðar eins og konur á mynd-
um Feneyjamanna, og þær
voru ekki holdlausar og alltof
andlegar eins og hjá Memling
og Van Eyck. Venus horfði
feimin og ívið döpur á heim-
inn; á svipaðan hátt horfðd eg
á Venus. Ég lá yfir bókinni
„Myndir ltaliu“ — það var
eins og höfundurinn hefði
skoðað hug minn allan; hann
skrifaði að „Fæðing Venusar"1
væri mesta mynd í heimi. Ég
reyndi nú að skilja hvað það
var í Botticelli sem heillaði
mig. Líklega samband lífsgleði
og trega, upphaf vantrúarald-
ar, sá hæfileiki hans að geta
þvingað sálarstyrjaldir undir
samræmi.
Þegar ég kom til Flórens
tveim árum síðar fór ég fyrst
af öllu á fund við myndir
Botticellis, en mér brá heldur
en ekki í brún: auðvitað voru
þær dásamlegar, en ég dáðist
að þeim úr fjarlægð, þær voru
ekki lengur f samræmi við sál-
arástand mitt. Mig langaði
ekki lengur til að póetíséra á-
tök, uppreisn, mig svimaði og
ég vildi horfa á kyrra strönd.
Ég hugsaðí með virðingu um
þá menn sem voru fullir trúar,
um Valju Neumark og Francis
Jamme. Ég fékk ást á Fra
Beato; list hans var athöfn,
hann málaði ekki aðeins Ma-
donnu, hann baðst fyrir
frammi fyrir mynd sinni. Ég
hreifst af Giotto, af meistur-
um Siena. £g skrifaði um „á-
leitið augnaráð meistaranna
frá Sienu“ um „strangar, íhug-
ular freskur hinna elztu meist-
ara Flórens". Ég reyndi enn
að skilja ágæti Rafaels, að-
dráttarafl Tintorettos, en þeir
reyndust mér lokuð bók.
Fljótt gleymdi ég Fra Beato.
Ég sá hina löngu líkami E1
Greco, risa Michelangelos.
tragískar landslagsmyndir
Poussins. Ég kynntist tugum 6-
líkra safna. Árið 1924 sá ég
ftalíu hædda, svívirta, reiða —
meðan ág var í Róm rændu
fasistar Matteotti. Á torgum
úti brenndu menn fasistablöð,
mér fannst þetta væru fyrstu
þrumumar en þær reyndust
hinar síðustu. Jeremías sat í
Eorgum í Sixtínsku kapellunni
og reyndi að réttlæta spá-
mannsheiti sitt.
Aldarfjórðungi síðar var ég
á ný staddyr ,á Ítalíu. „Vor”
Botticellis fannst mér væmin
mynd og tilgerðarleg. Ég horfði
með virðingu á freskur Giott-
os í Padua, en án"~fýrri lötrt- '
ingar. Hinsvegar „fann“ ég
Rafael fyrst á gamals aldri (ég
á við „stanze“ í Vatíkaninu —
hin sixtínska madonna hefur
enn í dag engin áhrif á mig).
Ég var stórhrifinn af samræmi
og heiðríkju í „Skólinn í Aþ-
enu“ og „Þrætan um sakra-
mentin“, það er erfitt að trúa
því að ungur maður hafi gert
þessar myndir. Venjulega vaxa
listamenn hægt eins og tré og
ævi listamanna er löng — Tizi-
an lifði til 99 ára aldurs, In-
gros til 87 ára, Michelangelo.,
Claude, Lorraine, Chardin,
Goya, Monet, Degas komust
allir yfir áttrætt. En Rafael dó
eins og skáld deyja 37 ára
gamall, og svo virðist sem
hann hafi verið reyndastur
allra. Ákveðin viðfangsefni
heilluðu hann ekki og hrundu
honum ekki frá sér. Hann
hlaut til dæmis að mála
kirkjulega þrætu um altaris-
göngur. Hann var algjör leik-
maður og gat engan áhuga haft
á þessu efni. Sjálf höfum við
sérstaklega lítinn áhuga á guð-
fræðilegum kappræðum sext-
ándu aldar, en við stöndum
heilluð og dáumst að kompós-
isjón Rafaels. „Aðeins það er
verðugt lýsingar sem heldur á-
fram að skipta máii eftir að
sagan hefur kveðið upp sinn
dóm“ segir Stendahl En hvað
skiptir okkur máli í „þrætu
um heilög sakramenti“? Vissu-
lega' ekki þrætuefnið og ekki
heldur þátttakendur kappræð-
unnar. Kompósisjón, teikning-
in, línan halda áfram að valda
okkur geðshræringu 490 árum
síðar, eftir að sagan hefur
kveðið upp dóm sinn — ekki
aðeins yfir stuðningsmönnum
ýmissa forma altarisgöngu,
heldur og þeim trúarbrögðum
sem gáfu af sér þessa helgisiði.
í Feneyjum gat ég leng; ekki
slitið mig frá salnum í skól-
anum San Rocco þar sem
myndir Tinto.rettos eru geymd-
ar. Og það er ekki efnisvalið
sem máli skiptir, það er svipað
og hjá öðrum listamönnum. En
Tintoretto fann til, skildi og
sá sorgarleik heimsins og kunni
að túlka hann; honum nægðu
tær, felling í flauelsklæði, ský,
veggbrot til að segja heimin-
um frá því sem Shakespeare
tók að skrifa um skömmu síð-
ar. Myndir Tintorettos eiga
margt skylt við nútímalist, og
í San Rocco skólanum liggur
sérstaklega ljós fyrir sá barna-
skapur verjenda abstraktlistar
sem reyna að finna frjálsari
eða dýpri lausn á vandamálum
myndlistar en Tintoretto, Zur-
baran eða, löngu siðar, Céz-
anne. Tintoretto varð að taka
tillit til kreddu kaþólskrar
kirkju, hræsni og yfirdreps-
skapar doganna í Feneyjum,
margra hindrana sem virzt
geta óþarfar, en mikill lista-
maður þarfnast hindrana, þær
eru honum stökkpallur, upphaf
þess að hið óviðráðanlega verði
yfirbugað.
Ég hef auðvitað ekki endur-
sagt hér vafasama dóma ung-
lings, fertugs manns og öld-
ungs vagna þess að þeir hafi
í sjálfu 6ér einhverja þýðingu,
enda er ég ekki listsögufræð-
ingur. En mér finnst að for-
vitnilegir séu ekki dómamir
sjálfir heldur það, hvemig
þeir þoka hver öðrum til hlið-
ar á einni mannsævi. Skáldið
Balmont bað menn í baraaskap
sínum að flýta sér ekki um of
að afhjúpa það sem þeir dýrk-
uðu í gær. Sannir meistarar
þurfa ekki á meðaumkvun að
halda en heilbrigð skynsemi
mælir með nokkurri varúð: af-
hjúpuð goð geta aftur hafizt á
stall Vísindaleg uppgötvun
kollvarpar kenningu fyrirrenn-
aranna, stjömufræði verður í
dag ekki lærð eftir kokkabók-
um Ptolemeosar eða Pýþagór-
asar, en höggmyndalist Fom-
grikkja finnst okkur fullkom-
in. Botticelli er mér nú ekki
að skapi; það skiptir ekki máli
að ég hreifst af honum í æsku,
það skíptir máli að líklega
munu barnabörn okkar hafa
mætur á honum eða þá bama-
barnaböm. Ég á erfitt með að
segja hlýlegt orð um Bologna-
skólann, við hann á ég óupp-
gerða reikninga, en vissulega
*
j