Þjóðviljinn - 04.11.1965, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 4. aóvember 1965 — ÞJÖÐVILJINN, — SlÐA J
Níels Dungal prófessor
MinningarorS
Prófessor. Niels Haraldur
Pálsson Dungal, sem andaðist á
Landsspítalanum 28. október
síðastliðinn. verður jarðsettur í
dag. Með honum er fallinn í
valinn einn af merkustu braut-
ryðjendum Islendinga í lækn-
isfræði.
Prófessor Dungal var fæddur
á Isafirði 14. júní 1897 og var
því 68 ára er hann lézt. ‘dann
var af þekktum ættum dug-
mikilla sjósóknara á Vestfjörð-
um og bænda í Borgarfirði.
Foreldrar hans voru Páll Hall-
dórsson skólastjóri Stýrimanna-
skólans í Reykjavík og Þuríð-
ur Nielsdóttir frá Grímsstöðum
á Mýrum. Hann lauk embættis-
prófi í læknisfræði frá Háskóla
íslands árið 1921. Hann stund-
aði framhaldsnám á Norður-
löndum, í Þýzkalandi og Aust-
urríki á árunum 1922—1926.
Árig 1926 var hann skipaður
dósent í meinafræði við Lækna-
deild Háskóla íriands og pró-
fessor varð hann í þeirri grein
árið 1932.
I upphafi starfsferils síns
þurfti prófessor Dungal að
vinna sín rannsóknarstörf við
lélegan húsakost og mikinn
skort á þjálfuðu aðstoðarfólki.
Hann vann á fyrsta áratug
sinnar starfsævi það afrek að
koma upp myndarlegum húsa-
kosti fyrir meinafræðirannsókn-
ir með byggingu þeirri við
Barónsstíg, sem ennþá er látin
duga, sem einaí í'annsóknarstof-
fflj, af því tagi á Islandi. Þetta
afrek í býggingarmálum Lækna-
deildar Háskólans var unnið á
krepputímunum fyrir stríð. Með
þvi lagði prófessor Dungal
grundvöll að því mikla og sam-
fellda starfi. sem hann sjálfur
og samstarfsmenn hans hafa
innt af hendi fram til þessa
og sífellt hefur færzt í aukana
og orðið fjölþættara með ár-
unum.
Prófessor Dungal ritaði mik-
inn fjölda greina um margvís-
leg efni. Af hinum mikla fjölda
ritgerða um læknisfræðileg efni
eru margar um þýðingamikla
flokka sjúkdóma. sem valdið
hafa og valda miklu heilsutjóni
hjá þjóðinni. Þessu til dæmis
má nefna greinar hans í lækna-
ritum um sullaveiki og berkla-
veiki frá fyrri árum og grein-
ar hans um illkynja sjúk-
dóma á íslandi sem hann hef-
ur ritað hin síðari ár.
Hann mun hafa verið einn af
fyrstu vísindamönnum. sem
benti á samhengið milli vindia-
reykinga og lungnakrabba-
meins, samanber greinar hansi
brezka læknaritinu .,Lancet“
frá árunum 1950 og 1961. Og
þótt stundum hafi verið naft
við orð að hann væri djarfari
í ályktunum en efni stæðu til,
hafa rannsóknir annarra vís-
indamanna. .,ameríska skýrsl-
an“ um reýkingar vindlinga
og fleiri merkar talnaskýrslur
kveðið upp sinn dóm um þenn-
an þátt í starfi prófessorsins.
Prófessor Dungal mun
snemma hafa gert sér glögga
grein fyrir hinum sérstöku og
hagstæðu skilyrðum hér á landi
til að kanna tíðni vissra kvilla
og sambandið milli þeirra og
umhverfis. Þetta kemur fram
--------------------------------<S>
í ritgerðum um krabbamein í
maga, sem hann skrifaði í er-
lend tímarit og bækur. Greinar-
gerðir hans um magakrabba-
mein á Islandi vöktu mikla
athygli erlendis og öfluðu
honum frægðar. Og það var
mikil viðurkenning á þýðingu
og gildi starfsemi hans og stofn-
unar þeirrar sem hann veitti

\/ Ijóðabók:
„Ágústdagar"
Bragi Sigurjónsson
Ný ljóðabók eftir Braga Sig-
urjónsson er meðal haustbók-
anna í ár og nefnist hún
Ágústdagar. Þetta er sjötta bók
höfundar, áður hafa komið
fjórar ljóðabækur og eitt smá-
sagnasafn. Útgefandi er kvöld-
vökuútgáfan á Akureyri.
Efni Ijóðanna eru hin marg-
víslegustu, en víða ber á trega-
blæ vegna þess að hásumar
ævinnar sé liðið hjá, og mun
heiti bókarinnar Ágústdagar
valið með hliðsjón af því yrk-
isefni.
Bókin er 96 bls., prentuð í
Prentsmiðju Jóns Helgasonar,
Reykjavík.
Hér er eitt kvæði bókarinn-
ar, og nefnir höfundur það
Haustnótt á Akureyri:
Flauelsmjúk ský eru á ferð yfir Garðsárdalinn,
um flosofna bliku í suðri hlæjandi máni
gægist og bregður litrófi um ljósofinn dúk.
En höfug og Ijúf af hlýindum suðlægrar áttar
fer haustnóttin yfir, gengur döggskóm um túnin
og dokar í skugga við dimmleitam öxnafellshnjúk.
Dökkur og slétlur sem demantur fægður er sjórinn,
deplaður bliki einnar og einnar stjörnu
og silfraður glömpum, er gægist tunglið um ský.
En götuljós bæjar speglast á höfði setrn hafi
hundruðum kyndla verið stungið í Pollinn
og brenni þar kyrrir og botnfastir vatninu i.
Dimmbláu rjáfrl halda Súlur á herðum.
Heiðin er þögul og myrk undir slútandi brúnum.
Byggðina dreymir í djúpri friðsælli ró,
á meðan eyktarlaus timinn talar til jarðar
úr takmarkalausu rúmi ókenndra sviða
ofan af himni, utan frá stjarnanna sjó.
Níels Dungal
forstöðu, þegar honum var
veittur rausnarlegur styrkurfrá
amerískum aðilum til eflingar
rannsóknum á magakrabba-
meini hér á landi.
Prófessorinn lét einnig mik-
ið að sér kveða fyrr á árum
við rannsóknir og lækningar á
nokkrum búfjársjúkdómum. sem
gert höfðu mikinn usla í bú-
stofni íslenzkra bænda. Hann
mun hafa verið fyrstur til að
beita vísindalegum aðferðum til
sóknar gegn sýklakvillum í bú-
fé og með góðum árangri. Hann
rannsakaði meðal annars bráða-
pest í fé og bjó til bóluefni
gegn henni.
Prófessor Dungal vann um
árabil mikið starf við að skipu-
leggja krabbameinsvamir. Hann
var frá upphafi til dauðadags
formaður Krabbameinsfélags
Islands.
Hann var kjörinn fyrsti heið-
ursfélagi í Félagi íslenzkra
meinafræðinga.
Sem kennari í meinafræðiog
réttarlæknisfræði er mér próf-
essorinn einkum minnisstæður
vegna hinnar sérstöku hæfni
hans til að gefa kennsluefninu
dramatískan blæ og kraft.
Margar lýsingar hans á sjúk-
dómum og afleiðingum þeirra
voru með þeim brag. að þær
sviptu burt öllum námsdrunga
og urðu spennandi viðburðir.
Mér er til dæmis ríkt í minni
hvemig lúsataugaveikin (rik-
ettsia prowaseki) var f einni
kennslustund hans orðin meiri
fjandi Napóleons og herja
hans í Rússlandsherförinni en
allur Rússaher. Hann átti einn-
ig til harðmeitlaða kímni eins
og þegar hann tók þannig lil
orða um mannsheilann, að
hann væri í flestum lítið notað
lúxuslíffæri.
Þegar frá hefur liðið finnst
mér að kennslustíll hans hafi
ekki aðeins gefið mynd af
manni, sem hafði gáfur til að
gera kennsluefni athyglisvert
fyrir nemandann. heldur lýsir
hann jafnframt hinni miklu
reynslu og yfirsýn prófessors-
ins sem meinafræðings og
læknis. Kennsla hans um næm-
ar sóttir hlaut að bera sterkan
keim af þeim ömurlega veru-
leika í læknisfræði og meina-
fræði sérstaklega. sem hann
kynntist náið bæði hérlendis og
erlendis á árunum milli heims-
styrjaldanna. En þá var eins
og kunnugt er, vígstaða lækna
gagnvart alvarlegustu sýkla-
sjúkdómum gerólík þeirri sem
nú er eftir að mörg ný og öfl-
ug lyf komu ‘til skjalanna.
Margt er umdeilanlegt í starfi
prófessors Dungals, svo sem
oftast mun verða um starf
mikilla valda- og umsvifa-
manna. Hitt er víst að það
vekur undrun okkar í dag, hve
miklu hann kom í verk á sinni
starfsævi.
Sem læknanemi man ég að
mér fannst útlit hans, fas og
framkoma bera í sér svipmót
þeirra stóru lækna og frægu í
útlöndum, sem ég hafði séð
myndir af og lesið um. Mig
grunar að sú mynd af hinum
látna prófessor endist lengi í
hugskoti mínu.
Ólafur Jetisson.
Stofnkostna&ur
Laugardalshallar
35 mlljónir kr.
Á aðalfundi Sýningarsam-
taka atvinnuveganna fyrir
skömmu var frá því skýrt að
íþrótta- og sýningahöllin í
Laugardal kostaði nú um 28
miljónir króna, en þegar rekst-
ur hennar hefst, sem væntan-
lega verður á fyrstu mánuðum
næsta árs, má reikna með að
stofnkostnaöur verði 35 milj-
ónir króna.
Sýningarsamtökin voru stofn-
uð 1. júní 1957 og eru hlut-
hafar landssamtök aðalatvinnu-
vega þjóðarinnar og einstök
fyrirtæki.
Tilgangur félagsins er að
koma upp alhliða sýningaað-
stöðu í höfuðborg landsins
fyrir meðlimi sína og aðra, er
þess kynnu að óska.
Eftir stofnun félagsins var
gengið til samstarfs við borg-
aryfirvö'd Reykjavikur, IBR,
og Bandalag æskulýðsfélaga
um sameiginlegt átak til að
koma upp sýninga og íþrótta-
húsi í Laugardal.
Þörfin geysimikil.
Sýningasamtök atvinnuveg-
anna hf., eiga samkv. samn-
ingi 41% í hinu nýja sýninga-
og íþróttahúsi, en smíði þess
nálgast nú lokamarkið.
Húsið verður væntanlega
tekið í notkun á fyrstu mán-
uðum næsta árs. Þörf fyrir
þessa glæsilegu byggingu er
geysimikil. Nær ógerlegt ernú
að halda uppi í höfuðborginni
þeirri starfsemi, sem ætlazt
verður til í nútímaþjóðfélagi,
svo sem almennum íþrótta-
kappleikjum, fjöldafundum.
vöru-, og iðnaðarsýningum
margskonar og kynningarstarf-
semi.
Sýningasamtök atvinnuveg-
anna leysa því mikinn vanda
með forgöngu sinni á sviði fé-
lagsmála.
Hinir ýmsu atvinnuvegir
landsmanna tengja miklar
vonir við þessar fi-amkvæmdir
í Laugardal, enda hafa sam-
tökin samkvæmt samningi við
borgaryfirvöld Reykjavíkur lof-
orð fyrir landrými allt að 11
ha til starfsemi sinnar á þess-
um stað.
Hluíafc aukið.
Hlutafé Sýningasamtakarma
var í byrjun 1 milj. kr., en
tvöfaldaðist árið 1963. Á að-
alfundi nú var var stjóm fé-
lagsins hinsvegar heimilað að
auka enn hlutafé félagsins um
2,5 milj. kr. og verður það
þá 4,5 - milj. kr. Af þessari
hlutafjáraukningu, 2,5 milj. kr.
hefur þegar safnazt 2.050.000,—.
Eldri hluthafar geta enn auk-
ið við sig hlutafé, en nýirhlut-
hafar verða teknir inn verði
þess þörf.
Stjóm Sýningasamtaka at-
vinnuveganna hefur verið ó-
breytt f rá stof nun f élagsins,
nema eftir andlát Guðmund-
ar Halldórssonar, forseta
Landssambands iðnaðarmanna
tók sæti í stjóminni Tómas
Vigfússon, byggingameistari.
Stjórnina skipa: Sveinn Guð-
mundsson, formaður, Harry
Fredriksen, varaform., Björg-
Sveinn Guðmundsson mjög ýt’-
!r í stjórn: Jón H. Bergs o;
Tómas Vigfússon.
Iðnsýning næsta haust.
Á aðalfundi Sýningasar-
taka atvinnuveganna hf„ flutt
Framhald á 9. síðv.
Lúðrasveitin Svanur minn-
ist 35 ára afmælis í nov.
Lúðrasveitin Svanur hélt að-
alfund sinn hinn 10. október
s.l. Formaður hennar, Þórir
Sigurbjörnsson skýrði frá starf-
semi félagsins síðasta starfsár.
Kom þar fram m.a. að þrátt
fyrir þi-öngan fjárhag hefur
starfsemin verið öflug. Keypt
voru hljóðfæri fyrir meira en
50.000.00 kr. þ.á.m. pákur
(skálabumbur), hinar fyrstu í
eigu lúðrasveitar á Islandi.
Einnig var á s.l. hausti haldid
námskeið fyrir blásara. Kenn-
ari var Jón Sigurðsson trompet-
leikari.
Formaður sagði einnig frá
því, að sveitinni hefði borizt
höfðingleg gjöf frá íslenzkum
tónlistarmanni í Kaupmanna-
höfn, Reyni Gíslasyni, sem fyrr
á árum var stjómandi lúðra-
Muska Islandka
Enn hefur á tiltölulcga
skömntum tíma bætzt við
safnið ,,Musica Islandica“
sem Menningarsjóður hóf út-
gáfu á fyrir nokkru. Skal
getið hér fjögurra síðustu
nótnaheftanna, sem Þjóðvilj-
anum hefur borizt.
Þessi fjögur nýju hefti eru
númer 12, 13, 15, og 16 í
safninu.
Tóflifta heftið er Sónata
fyrir klarínettu og píanó eft-
ir Jón Þóirarinsslon, þrettánda
heftið Islenzkur hátíðarmars
eftir Pél ísólfsson, fimmt-
ánda Prelúdíur og postlúdí-
ur eftir Jóhann Ólaf Har-
aldsson og það sextánda er
fimm lög fyrir orgel eða
harmóníum eftir Steingrím
Sigfússon.
Sónata Jóns Þórarinssonar
er annað tónverkið. sem út
kemur í flokknum Musica
Islandica. Áður voru komin
út orgelverk eftir Jón, prel-
údía, choral og fúga.
Hátíðamars Páls ísólfsðonar
er tileinkaður Háskóla Is-
lands, er 50 ára afmælis skól-
ans var minnzt fyrir fjórum
árum. Er nótnahefti þetta í
heldur minna broti en önn-
ur hefti í útgáfuflokknum.
1 hefti því, sem hefur að
geyma tónverk Jóhanns Ó.
Haraldssonar, eru þrjár prel-
údítzr og tvær postlúdíur
fyrir orgel eða harmóníum,
tvö verkin samm árið 1934,
eitt 1935, eitt 1950 og eitt
1954.
★
Lög Steingríms Sigfússon-
ar eruþessn Andante (Spurn).
Pi'elúdía (Langi frjádagur).
Adagio (Hugarangur), Pastor-
ale OHjarðpípxrr) og Kóral-
forspil (Kær Jesú Kristi).
sveitar hér í Reykjavík, cr bar
nafnið .,Gígjan“. Hann sendi
sveitinni mikið magn af fón-
verkum útsettum fyrir lúðra-
sveit.
Skömmu fyrir aðalfundinn
barst sveitinni önnur gjöf, nót-
ur ,myndir af hljóðfærum og
bæklingar um hljóðfæri, frá
Hreiðari Ólafssyni. sem í mörg
ár gegndi formannsembætti í
Lúðrasveitinni Svanur. Hreiðar
sendi þessa góðoi gjöf í tilefni
35 ára afmælis sveitarinnar
hinn 16. nóvember n.k.
Á síðastliðnu starfsári urðu
stjómendaskipti. Jón G. Þórar-
insson lét af störfum eftir fjög-
urra ára þróttmikið og fómfússt
starf, en í hans stað var ráð-
inn Jón Sigurðsson trompetleik-
ari í Sinfóníuhljómsveit íslands.
1 tilefni 35 ára afmælis síns
hyggst Lúðrasveitin Svanur
efna til tónleika í Austurbæj-
arbíói laugardaginn 27. nóvem-
ber n.k. Verður bar margt
áheyrilegt á efnisskránni. s.s.
einleikur Jóns Sigurðssonar,
syrpur úr söngleikjum göngu-
lög o.fl. Fyrirhugað er að bjóða
gömlum félögum og öðrum vel-
i'inurum sveitarinnar á þessa
tónleika.
*
Stjóm Lúðrasveltarfnnar
Svanur er nú svo skipuð: Þórir
^igurbjömsson formaður, Ey-
Mnn Guðmundsson faraform.
^°vnir Guðnason ritari, Jóharm
Gunnarsson gjaldkeri og Júlfus
Sæberg Ólafsson meðstjómandl.
»