Þjóðviljinn - 07.04.1966, Qupperneq 9

«
Fimmtudagur 7. april 1966 — ÞJÖÐVILJINN — SlÐA g
Akrópólis í dag séð að sunnan með vegghleðslu Kímonar og leikhús Hcródesar
neðan suðvestan mcgin og ofar leifar própýlea að vestan.
Attikusar fyrir
upp til norðurs og endaði á
norðausturhorni Própýlea.
Vitnað er í lýsingu úr háð-
leiknum Lysistrata eftir Ari-
stófanes þessu til sönnunar, þar
sem gamlir menn þramma löt-
urhægt upp stiginn upp á há-
borgina.
Þessi marmarauppgangur
þcýtur líka byggingarsvip Prór
pýlea vestan á háborginni við
náttúruna ■ og landslagið og
dregur úr ægitign forhliðsins
frá tímum gullaldar
Gríska or^jð Propýléum
merkir einfalt forhlið að
helgum stað eða konungshöll
f-á ' mýkenska tímabilinu.
Síðar þróaðist þetta einfalda
forhlið í mikilfenglega framhlið
með mörgum inngöngum inn
í. skuggsæl ,súlnagöng og stóra
forsali með hvelfdum þökum.
, Þá var það nefnt Própýlea.
Það er talað um Própýleum í
Knossos og Própýlea í Ölymp-
íu og Epídavros.
í ' sögu byggingarstílsins er
enrifremur gerðuir greinarmun-
ur á hinu hellenska forhliði og
hinum austurlenzka forgarði.
Hið aþenska ’forhlið háborg-
arinnár náði mestri tign á tím-
úm ’ Periklesar og tóku sumir
þessa smíði fram vfir Parþen-
onhofið.
Epamímondas frá borginni
Þébu sagði samborgurum sín-
ufri að lítil von væri til þess
áð' læg.ia r-ostann í Aþenubúum
nema betta Própýlea væri flutt
til'riáborgar Þebu.
Fbrhlið háborgarinnar kennt
við Písist’rátos var iafnað við
. jörðu af Persum árið 480 Xer-
xes keisarfvstóð með hermenn
sína á Aresarhæð og lét skjóta
eldörvum að forhliðinu.
Þeir unnu bó ekki háborgina
^fyrr en þeir klifu stíginn norð-
an megin við helli hinnar for-
vitnu Agrálosu og stóð ekki
steinn vfiri; steini af hinu
gamla forhtöði.
Smíði hiris nýja forhliðs gat
ekki hafizt fyrr en árið 437
eftir að srriíði Parþenonhofsins
var lokið Sú mikla hofsmiði
hafði tekiðivt,i1 sín snjöllustu
,verkmenn:na og iafnframt var
nauðsyn að halda opinni leið
vestan megiri á háborginni fyr-
ir aðdrætti á bve"ingarefni til
hofsmíðanná
Smíði forþliðsins tók fimm
ár og var trufluð af Pel-
opsskagastyrjöldinni áður en
full gerð komst á það.
Marmarasmíði Mnesiklesar
að hluta f þessari miklu smíði
kostaði 2012 talentur, — það
eru níu miljónir íslenzkra gull-
króna og samkvæmt sjcráðu
gengi pappírskrónunnar f dag
nemur sú upphæð ríflega 175
miljónum króna.
Forhliðið var gert úr mar-
mara imnum úr Penteli-fjall
inu fyrir utan borgina með
mynztri úr bláum marmara frá
Elevsis og sjást lítil merki í dag
utan nokkur súlnabrot á
stangli.
Hin aþenska propýlea mót-
ast af meginbyggingu fyrir
miðju með miklu gaflhlaði og lá
hinn helgi stígur fimmtu aldar
gegnum hann og til sitt hvorr-
ar hliðar risu lægra svonefnd-
ir no-ðurvængur og suður-
vængur með forsölum sfnum.
Þessi mikla propýlea spann-
aði alla vesturhlið háborsar-
innar og hefur gnæft af mikilli
reisn yfir. virkisbrekkunni fyr-
ir neðan.
Þanpig hefur framhliðin ver-
ið fjörutíu og fimm metrar á
•lened og átta til tíu metrar á
hæð og sköguðu vængirnir
framar.
Fimm inngönguhlið voru á
framhlið meginbyggingar og
mótar byggingin ferhyrnt
svæði með bogadregnum súlna-
göngum og mælist tuttugu og
fjóra metra á lengd og nítján
metra á breidd.
Bu'-stmynduð þakhvelfing
hvíldi vfir súlnagöngunum og
hafa menn reikað þarna í for-
sælu inn á helga grund.
Skreytingar þarna inni voru
meðal annars gylltar viðar-
stjörnur á bláum marmara-
grunni og lýsing aödóanlega
dempuð.
Norðurvængjjrinn geymdi
mikinn forsal og lýsir Pásan-
ías honum sem málverkasal, og
gátu menn unað þama yfir
veggmálverkum á hvítum og
bláum marmaragrunni.
Suðurvængurinn var hinsveg-
ar minni að gerð og var þétt-
setin verzlunum, viðgerðar-
verkstæðum, skrifstofum og
vistarverum fyrir verði háborg-
arinnar.
Própýlea háborgarinnar stóð
óslitið fram á miðja seytjándu
öld og notuðu Tyrkir megin-
bygginguna sem vopnageymslu
og geymdu þar einnig miklar
púðurbirgðir.
Eina óveðursnótt sló eldingu
■niður í bygginguna og sprakk
hún í loft upp og sundraðist
að mestu.
Þá voru liðnar tuttugu aldir
frá því Xerxes Persakeisari
stóð á Aresarhæð með her-
menn sína og skutu eldörvum
að Própýleum Písistratosar og
rændu og rupluðu hið fom-
fræga forlið, undanfai'a mei&t-
araverksins.
Fómarathafnir og hátíðir
voru daglegir viðburðir á
háborginni og öll hof voru
helguð Pallas Aþenu og jafn-
framt mátti líta mikinn fjölda
skipti með þeim við guðlega
bústaði þeirra á háborginni.
Andrúmsloftið hefur verið
undarlegt sambland af fram-
taki og kæruleysi enda gróska
skapandi hugsunar mikil og
þama þróaðist vísir að öllum
heimspekikenningum á vest-
urlöndíim síðar.
Hinn heiði andi úr samtölum
Platós svífur hér yfir öllu. og
íegurð og samræmi undirstrik-
air alla hluti.
Mikið bar á höggmyndum úr
hinum mikla epíska kvæða-
bálki Hómers — Ilíonskviðu
og Odysseifskviðu — An-
akreon og Heraklesi, og þarna
stóð mikil eftirlíking af Tróju-
hestinum og hetjurnar skríð-
andi úr kviði hans, Pásanías
ritaði eftirfarandi athugasemd
um þennan hest:
Hverjum þeim sem ekki á-
lítur Trójumenn fullkomna fá-
bjána, hlýtur að vera ljóst, að
það sem Epeus ge-ði, var í
rauninni einhvers konar víg-
vél til að brjóta með múrinn.
öll þessi listaverk í margvís-
legum myndum áttu þó að
sýna sigra Aþenubúa yfir bar-
börum.
Af eftirstöðvum þessara lista-
verka í safninu á háborginni i
dag má skynja tign og rósemi
með miklum æskuiþokka og
virðast griskir listamenn hafa
öðlazt algert vald yfir skapn-
aði mannsins og hreyfingum og
létu ekki leiðast til andlausra
stælinga á veruleikanum éða
hrottalegrar náttúruhyggju.
Skammt frá aðalinngangi inn
á háborgina gnæfði mikil
bronsstytta af Pallas Aþenu
eftir Fídías allt að tíu metrum
á hæð og mátti sjá hana ,af
hafi utan. Hún var síðar flutt
tii Miklagarðs og brotin niður
af stalíi af óðum borgarbúum
á-ið 1203 og héldu þeir að út-
rétt hönd Aþenu hefði með
pöldrum kallað yfir borgina
hina illræmdu krossfara af
vesturlöndum.
Fyrir sunnan Própýlea getur
að iíta í dag lftið hof með
undurfallegri jónskri súlnaröð
til beggja enda og skagar það
fram á mlklum marmarastalli
við innganginn.
Br það nefnt hof hins væng-
lausa sigurs eða hof Aþenu
Nike. Hofið var reist til minn-
ingar um sigurvinninga A-
þenumanna á fimmtu öld og
stóð þar inni trélikneski af
Pallas Aþenu með vænghafi.
Eftir sigurinn við Salamís
sviptu þeir gyðjuna vængjun-
Svona líta hinar frægu meyjar Erekþeion-hofslns út í dag.
ið í hverri skólabók á vestur-
löndum frá barnaskólastigi til
æðri menntunar.
Á þessum stað hljóp Egeus
konungur fyrir björg eftir að
hafa litið svört segi á sk'pum
sonar síns og táknaði það ó-
sigur yfir meinvættinum Mín-
ótavrcsi i völundarhúsi hans, á
Rrít,
Þeseifur konungsson hafði
hinsvegar sigur og hafði gleymt
að draga upp hin hvítu segl,
— ekki bregzt’ hið mannlega í
hellenskum arfsögnum. Saga
þessi mælir svo, að níunda
hvert ár hafi Aþenumenn prð-
ið að senda Mínosi Krítarkon-
ungi í skattgjald sjö meyjar og
sjö sveina og voru þau ætluð
til eldis hinum hi'æðilega
meinvætti.
Langt fyrir neðan glittir í
lítinn klettastall í suðurhlíð og
ber hann nafnið Egeusklettur.
Inni á háborginni rís- Parþe-
non-hofið í glæstri tign og
ennþá eru menjar þess mesta
mannvirkið á háborginni.
Súlubrot þekja völlinn fyrir
frarrian hofið og skapa and-
stæðu eyðileggingar við dór-
iskar súlnaraðir í tígurlegri
reisn.
Parþenon-hofið er talið feg-
Hér má sjá eftirlíkingu Akrópólis
háskóla. Fyrir utan hofbyggingar
mönnum á opnum svæðum.
Þarna reikuðu Aþenubúar
um stíga og súlnagöng á skó-
síðum skikkjum og brutu heil-
ann um eðli heimsins og rök-
ræddu hver við annan og guði
sína og mútuðu þeim til styrks
og aðhalds i lífsbaráttunni.
Þetta vonj heimspekingar og
slæpingjar og persónuleg reisn
þeirra var slik, að þeir máttu
ekki beygja kné sín fyrir guð-
unum og deildu raunar hiut-
við upphaf tímatals vors cftir prófessor Steven við Ilarvard
má grcina þarna lághýsi og hyggur hann það fjárhirzlur ríkisins.
hún flygi framar með sigurinn
í heridur óvinunum.
Hofið vék fyrir tyrkneskum
víghyrningi árið 1687 og var
endurreist átið 1835 af þrem
forrileifafræðingum og arkitekt-
um að nafni Ross. Schaubert
og Hansen, — hefur þurft
mikla natni að afna saman
hverri hugsanlegri marmara-
flís á víð og dreif.
Þá vekur þessi staður upp
.'orna ai-fsögn og er hennar get-
hét húsameistarinn Iktínos, —
þá var það alsett höggmyndum
eftir Fídías mesta myndhöggv-
ara gullaldar.
Erfjtt hefur mörgum reynzt
að lýsa fegurð þessa hofs og
er engum fagurfræðilegum eða
stærðfræri'le'him reglum fylgt.
Hér e" hvorki að finna beinar
línur lóðréttar eða láréttar.
Bilin milli súlnaraðanna eru
ójöfn ng mynda kannski þess-
vegna aðdáanlegt samræmi
sokum þess, hvernig ljósið fell-
ur á þær.
Náttúran sjálf er fyrirmynd-
in og bert augað sér ekki
brögðin í tafli, en áhorfandinn
skynjac lífið i þessu meistara-
verki.
Skapendur Parþenons höfnuðu
öllum V’ðteknum reglum til að
tjá sjálfa náttúruna og bygg-
ingin er gædd miklu æskufjöri
og rís í heiðri tign fyrir sjón-
um pílagrímsins í dag.
Þrátt fyrir þykkar bækur rit-
aðar um þetta hof á seinni öld-
um þá hefur engum tekizt að
skýra stöðu þess á blómaskeiði
griskrar heiðni vegna skorts á
heimildum.
Það náði aldrei sömu helgi
og Erekþeion-hofið, og fyrst var
nafngift þess rakin til einnar
ræðu Demosþenesar árið 355
og þýðir stúka hinna óspjöll-
uðu meyja, — er það nafn
dregið af einni stúku hofsins
og færðist það yfir á hofið í
heiid.
Það hefur fremur staðið sem
tákn í vitund aþenskra manna
um hellenska snilli og andagift
með óvissa hlutdeild í trúa'riðk-
unum.
Þá virðist það hafa skipað
sess sem aðalf járhirzla hins
aþenska lýðveldis og strangur
vörður var hafður um hofið.
Hofið er höggvið úr Penteli-
marmará og mælist fimm-
tíu og níu metra á lengd og
þrettán metra á breidd.
Inni í helgustu goðstúkunni
stóð mikil stytta af Pallas
Aþenu eftir Fídías úr gulli og
íílabeini, — tólf metrar á hæð.
Mikil myndræma lá um-
hverfis helgidóminn innan
súlnaraðanna og sást þar skrúð-
gangan fjórða hvert ár á hátíð
gyðjunnar, — ’aþenskar konu-
og, attískir riddarar stefna ti)
háborgarinnar og færa prest-
unum hinn nýja klæðnað í ná-
vist Ölympsguða.
Höggmyndir austurgaflsins
sýndu ,fæð;ngu gyðjunnar o?
stekkur hún alvopnuð út úr
höfði Seifs. — en á vestur-
gafli sást barátta hennar við
sævarguðinn Póseidon um yfir-
ráðin í Attíku.
Frábærar eftirlíkingar má
sjá af þessu í safninu á Akró-
pólis innan um veðruð brot úr
þessum listaverkum.
Ciceró reit einhversstaðar;
Engar höggmyndir eru fu.il-
komnari en höggmyndir Fídf-
asar. Þessi mikli andi endaði
ævina í fangelsi ákærður fyr-
ir fjársvik.
Hofið stóð óskemmt að kalla
í tuttugu aldir. Það varð krist-
inn helgidómur og síðar tyrk-
neskur og -re's mjóturn bæna-
hússins upp úr einu homi þess
um aldaskeið.
Síðla sumai-s árið 1687 lenti
Akrópólis í umsátri fenevskra
hersveita undir stjóm hins
sænskbomo hprshöfðingja Kön-
ingsmami- nq þlóðu Tyrkir upp
Framhald á 10. sfðu.
/