Þjóðviljinn - 17.07.1966, Síða 3

Sunowlaðœr IX. JÖlf W66 — ÞðOtjVltáfcWhtN — SfDA J
jr-
A
HVÍLDAR-
DACINN
BEÐIÐ EFTIR NYRRI RÆÐU
Fæðing viðreisn-
arinnar
Þa3 var líkt með viðreisn-
ina og Pallas Aþenu forðum;
,hún stökk út úr höfði föður
síns í fullum herklæðum einn
myrkan dag haustið 1959. Hinn
guðdómlegi faðir þessarar hag-
fræðigyðju var Jónas Haralz,
og fæðingarhátíðina bar upp
á sjálfan fullveldisdag þjóðar-
innar, 1. desember; stúdentar
höfðu kvatt Jónas til að flytja
þá prédikuri sem talin var
hæfa deginum. Og Jónas
flutti óvenjulega minnisstæða
ræðu. Það var ekki aðeins sök-
um þess að viðreisnin birtist
þjóðinni þar allt í einu full-
sköpuð — hagfræðikenningar
eru sjaldnast ýkjaskemmtileg-
ar — heldur var mál Jónasar
gagnsýrt ástríðu og siðferði-
legri alvöru; hann var spá-
maður að bjarga þjóð sinnL í
upphafi vék hann að þvi að
íslendingar væru að fram-
kvæma tilraun sem væri al-
gert einsdæmi í veröldinni, ör-
fámenn þjóð í stóru og erfiðu
landi hefði sett sér það mark
að stofna sjálfstætt ríki og
halda til jafns við miljóna-
þjóðir. Hann benti á að þessi
djarfa tilraun hefði borið mik-
inn árangur á ýmsum sviðum,
framfarimar hefðu orðið stór-
felldar. Engu að síður virtist
honum mikil hætta á að til-
raunin væri. að mistakast, og
því tók hann til máls frammi
fyrir þjóðinni allri ívonumað
bjarga henni á síðustu stundu.
Jónas sagði:
Alvara á hátíða-
stund
„Þrátt fyrir það held ég að
ekki sé hægt um það að vill-
ast, að einmitt í stjórn þeirra'
mála, sem vandasömust eru,
og þar 'sem jafnframt ríður
mest á, hvernig fer um til-
raunina að byggja sjálfstætt
og frjálst þjóðfélag á íslandi,
hafi árangurinn orðið miklu
síðri en skyldi. Ég á hér fyrst
og fremst við stjórn efnahags-
málanna. Ég held meira að
segja, að lítill vafi leiki á, að
ef svo heldur áfram um þau
mál, sem verið hefur hingað
til, þá hljóti tilraunin að mis-
takast. Þetta er mikið sagt en
það er mælt af fullri alvöru
á hátíðlegri stundu. Ég fæ ekki
betur séð, en að svo framar-
lega sem ekki verður gagnger
breyting á stjórn efnahags-
málanna I náinni framtíð, blasi
ekki annað við en greiðslu-
þrot út á við og upplausn inn
á við.“
Enga verðbólgu
eða óðaverðbóigu
Síðan rökstuddi Jónas þess-
ar almennu niðurstöður sínar.
i Hann kvað tvennt vera að
, ráða niðurlögum fullvalda
þjóðríkis á íslandi, stöðugan
'greiðslunalla í viðskiptum við
önnur lönd og verðbólgu inn-
anlands. Hann taldi greiðslu-
hallann mjög alvarlegt vanda-
mál, í honum birtist tilraun
þjóðarinnar til að eyða meiru
en hún aflaði á kostnað ann-
arra, Pg hefði það nú leitt til
þess að íslendingar skulduðu
meira en nokkur önnur þjóð
veraldar í hlutfalli við fólks-
fjölda. Síðan hélt hann áfram:
„Greiðsluhallinn út á við er
ekki neiria önnur hlið efna-
hagsmálanna. Hin hliðin er
verðbólgan innaniands, sem
einnig er ávöxtur tilraunanna
til að eyða meiru en við öfl-
um. Sé verðbólgan mæld með
vísitölu framfærslukostnaðar,
hefur hún numið um það bil
10% á ári að meðaltali und-
anfarin 15 ár. Það hefur með
ýmsu móti verið reynt að hafa
hemil á verðbólgunni ....
Þessar aðgerðir hafa allar bor-
ið árangur í því að draga úr
hraða verðbólgunnar. En þær
hafa ekki bundið enda á verð-
bólguna af þeirri ofurskiljan-
legu ástæðu, að þær hafa
beinzt að afleiðingum hennar
en ekki orsökinnL Með þessu
er ekki verið að kasta rýrð á
þýðingu þessara ráðstafana.
Verðbólga, sem nemur ekki
meiru en um 10% á ári hefur
að sjálfsögðu ekki eins örlaga-
ríkar afleiðingar og verðbólga
sem nemur 50 eða 100% á ári.
En afleiðingar hinnar hægu
verðbólgu eru nógu uggvæn-
legar samt, þegar til lengdar
lætur, og sjást þess nú ærin
merki í efnahagslífi landsins.
Minnkun sparnaðar og aukn-
ing óarðbærrar fjárfestingar
er sú afleiðing sem alvarleg-
ust er, af því hún gerir það
að verkum, að vöxtur þjóðar-
framleiðslunnar verður minni,
þegar fram líða stundir, en
ella hefði orðið. — Þótt tekizt
hafi undanfarin 15 ár að halda
verðbólgunni í skefjum, þann-
ig að hún hafi ekki verið meiri
en 10% á ári að meðaltali, þá
má ekki draga þá ályktun að
þetta geti fekizt framvegis. Ég
held þvert á móti, að aðeins sé
um tvennt að velja: enga verð-
bólgu eða óðaverðbólgu.“
Enginn miliivegur
til
Og enn víkur Jónas að þvi
að tal hans sé annað og meira
en deila um dægurmál, hann
sé að fjalla um sjálfar undir-
stöður hins íslenzka þjóðfé-
lags:
,JSg hef lýst þeirri skoðun
minni, að það, að sigrast á
þessum vandamálum, sé í raun
og veru pjrófsteiiminn á hvern-
ig okkur tekst, hvort við get-
um lifað sem sjálfstæð þjóð
í þessu landi. Ég hef ekki far-
ið dult með þá skoðun, að nú
sé komið að tímamótum. Sé
haldið lengra á þeirri braut,
sem gengin hefur verið sl. 15
ár, blasir ekki annað við en
greiðsluþrot út á við og óða-
verðbólga inn á við. Nema þá,*
að við getum komizt á ein-
hvers konar varanlegt fram-
færi hjá öðrum þjóðum. Ef
þær þjóðir eru þá til sem slíkt
framfæri vilja veita, og ef við
sjálfir teljum það eitthvað
happasælla hlutskipti en það,
sem fyrr var nefnt."
Komið að
tímamótum
Síðan rann urp sú mikla
stund að viðreisnin stökk al-
sköpuð út úr höfði hins ís-
lenzka Seifs. Jónas flutti til-
lögur um ráðstafanir í sex lið-
um, en þar var að finna alla
meginþætti þeirrar löggjafar
sem staðfest var á þingi
nokkrum mánuðum síðar og
hefur síðan verið framkvæmd’
af stjórnarflokkunum og hag-
fræðingum þeirra. Jónas lagði
áherzlu á að í tillögum hans
birtust ekki tillögur flokka,
hagsmunahópa eða stétta,
heldur algild sannindi:
„Eru reglur þessar í eðli
sinu mjög einfaldar, og ekki
aðrar en þær, sem löng reynsla
hefur sýnt að óhjákvæmilega
verður að fylgja í stjóm efna-
hagsmála. Þær eru byggðar á
almennum lögmálum sjálfs
efnahagslífsins, sem eiga jafnt
við öll hagkerfi og skipulög,
hvort sem þau kenna sig við
kapítalisma eða sósialisma. Við
íslendingar getum ekki búizt
við því, að forsjónin veiti okk-
ur undanþágu frá jafn algild-
um lögmálum. í þessum efn-
um er enginn millivegur til.
Sé þessum reglum ekki fylgt
hlýtur það að leiða til þeirrar
upplausnar og óreiðu, sem nú
blasir við í efnahagsmálum
okkar. Sé þeim fylgt, er það or.
uggt. að þjóðin eyði ekki rneiru
en hún aflar, að hallinn á
greiðslujöfnuðinum hverfi, og
að endi verði bundinn á verð-
bólguna. Því marki er hægt að
ná á skömmum tíma, ef unnið
er af fullri einurð.“
f ræðulnk lagði .Tónas enn
Jónas Haralz
áherzlu á að íslendingar gætu
leitt hina djörfu tilraun sína
til fulls sigurs með því að
fallast á reglur viðreisnarinn-
ar: „Þó er mest um vert, að
þá hefðu íslendingar sýnt það,
að þeir væri menn til að
stjórna sér sjálfir.“
Hvernig hafa
reglurnar dugað?
Sé reglunum fylgt, er það
öruggt... Það er að vísu rétt
að staðan í gjaldeyrismálum
er nú betri og ánægjulegri
en hún var áður, en það stafar
ekki af neinum óvenjulegum
snilldarbrögðum í stjómvizku.
Framleiðsla þjóðarinnar hefur
aukizt mjög stórlega á undan-
fömum árum vegna aukinnar
tækniþekkingar og góðrar
aflagengdar, og afurðaverð á
erlendum mörkuðum hefur
hækkað jafnt og þétt. Aðstæð-
ur þessar gátum váð hagnýtt
einmitt vegna þess að við átt-
urri framleiðslutæki, sem keypt
höfðu verið fyrir lánsfé er-
lendis; þær skuldir sem Jónas
Haralz taldi hinar mestu í
heimi urðu forsenda stórauk-
inna gjaldeyristekna. Ástæðu-
laust er að þakka ríkisstjóm-
inni að þessum nýju og miklu
gjaldeyTÍstekjum hefur ekki
öllum verið eytt jafnharðan;
öllu heldur væri ástæða til að
gagnrýna hana fyrir það
hversu lítill gjaldeyrisforðinn
er eftir jafn langt velgengnis-
tímabil; hann dregur skammt
ef óhöpp ber að höndum.
En hvað um „upplausnina
inn á við“? Hvernig hefur við-
reisnin dugað andspænis val-
inu: „enga verðbólgu eða óða-
verðbólgu“? Jónasi Haralz óx
það í augum að verðbólgan
hefði aukizt um 10% á ári að
meðaltali í 15 ár er hann flutti
ræðu sína. Eftir að tekið var
að framkvæma reglur þærsem
áttu að binda endi á upplausn
og óreiðu og verðbólgu, hefur
vísitala vöm og þjónustu —
sem gcfur einna r skýrasta
mynd af verðlagsþróuninni —
hækkað um rúm 120%. Það er
20% hækkun á ári að meðal-
tali, tvöfalt meiri hækkun en
sú sem Jónas Harálz taldi vera
að grafa undari fullivalda þjóð-
félagi á íslandL Næsta sex ár-
in á undan viðreisninni hækk-
aði vísitalan um 40%; verð-
bólgan þau ár sem viðreisnin
hefur staðfð er semsé þrefalt
örarL Áráð Í9S8, þegar talað
var Bffl „vesfíbólgusprengin gu “
og Hermana Jónasson hljóp
sketfdar frá hcngifluginu sam-
kvæmt lýsáaga Jonasar Har-
alz, hækkaði vísitsflan um
15%. Viðreisnartímabdiið hef-
ur þannig verið samfelld verð-
bólgusprenging, mun stór-
felldari en sú sem eggjaði
Jonaz Haralz til að vara þjóð
sína við hinum örlagaríkasta
voða. Hafi aðeins verið um að
ræða „enga verðbólgu eða óða-
verðbólgu," er greinilegt að
viðreisnarstefnan leiddi yfk
þjóðina síðari kostinn, með
þeim afleiðingum að atvinnu-
vegir þjóðarinnar eru að
stöðvast eftir mesta velgengn-
istímabil í sögu landsmanna.
Gyðjan sem
brást
Ég bendi ekki á þessar stað-
reyndir vegna þess að ég hafi
nokkurn hug á að spotta þau
markmið sem Jónas Haralz
boðaði í ræðu sinni 1. desem-
ber 1959. Ég er honum alger-
lega sammála um að fullvalda
þjóð verður að ná tökum á
efnahagsstjórn sinni, vera
fjárhagslega sjálfstæð í við-
skiptum sínum við önnur ríki
'og koma í veg fyrir upplausn
og óðaverðbólgu innanlands.
Ég er sammála honum um það
að óðaverðbólga er hættuleg
fullveldi ríkis, hún skekkir
alla efnahagsþróun, ýtir undir
spákaupmennsku og óheil-
brigða þenslú í ' milliliðastarf-
semi; hún gerir alla áætlun-
argerð óframkvæmanlega bæði
hjá fyrirtækjum og einstak-
lingum; hún bitnar af mestum
þunga á þeim sem erfiðast
eiga í þjóðfélaginu, öldruðu
fólki ög óvinnufæru; hún ýtir
undir siðferðilega lausung og
andlega spillingu, dregur úr
þeim heilbrigða metnaði og
þeirri trú sem eru aflvakar
fullvalda ríkis. Það er engum
efa bundið að stöðugir erfið-
leikar íslenzkra atvinnuvega
vegna innlendrar óstjórnar
áttu ríkan þátt í því að þjóðin
lét sér lynda að hleypa erlend-
um auðhring inn í landið;
kannski ímynduðu menn sér að
þar væri að finna það öryggi
sem sundrast innanlands í
samfelldum verðbólguspreng-
ingum. Það var sannarlega
ekki að ástæðulausu að Jónas
Haralz varaði við því að óða-
verðbólga inn á við gæti leitt
til þess að við kæmumst „á
einhvers konar varanlegt
framfæri hjá öðrum þjóðum".
En hvernig stendur á því að
þetta hefur gerzt; hvers vegna
brást sú viðreisnargyðja sem
stökk alsköpuð úr höfði föður
síns einn haustkaldan dag fyr-
ir tæpum sjö árum?
Stoðar ekki
Jónasi Haralz ber skylda til
að svara þessum spurningum.
Ræða hans 1. desember 1959
hafði mjög víðtæk áhrif; hann
ber mikla persónulega ábyrgð
á þeirri þróun sem síðan hef-
ur orðið; hann hefur verið
ráðuneytisstjóri og yfirmaður
efnahagsstofnunar ríkisstjórn-
arinnar — og því ekki aðeins
boðað stefnu sína heldur og
framkvæmt hana. Jónas Haralz
er að eigin sögn ekki stjórn-
málamaður, heldur vísinda-
maður, og hann getur því ekki
leyft sér þann hátt pólitíkusa
að taka áróður fram yfir stað-
reyndir, hampa því lofsverða
en fela það óþægilega. En
hvað var það í hinum einföldu
og óhjákvæmilegu og algildu
reglum sem dugði ekki; hvem-
ig stendur á því að einmitt
stefria hans hefur leitt til
„þeirrar upplausnar og óreiðu,
sem nú blasir við í efnahags-
málum okkar“, enda þótt allar
þær aðstæður sem okkur eru
ósjálfráðar hafi verið hagfelld-
ari en nokkru sinni fyrr?
Ekki stoðar að halda þvi
fram að reglunum hafi ekki
verið fylgt. Hefði slikt gerzt,
var það að sjálfsögðu skylda
Jónasar Haralz að ávarpa
þjóðina á nýjan leik og mót-
mæla svo háskalegum vinnu-
brögðum — hann hafði sjálfur
sagt að reglurnar væru for-
senda þess að filraun íslend-
inga til að lifa sem sjálfstæð
þjóð í veröldinni gæti tekizt.
Maður sem telur þvílík verð-
mæti vera í húfi getur ekki
valið það fyrir vinskap yfir-
boðara sinna að víkja af götu
sannleikans.
Nú bíða landsmenn eftir
nýrri ræðu. — AustrL
VarBveftib augnablikið
með Kodak filmu !
Þér geftð treysf Kodak filmum
— mesf seldu filmum / heimi
KbcfaJt
HftNS PETERSEN
SÍMI 20313
BANKASTRÆTI 4.