Þjóðviljinn - 19.10.1966, Síða 4

4 SlÐA — ÞJÖÐVILJTNN — Miðvfkudagur 19. oktober 1866.
Cftgefandi; Samelningarflokkiur aiþýðu — Sósialistaflokk-
utinn.
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb). Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundssoin.
Préttaritstjóri; Sigurftur V. Friðþjófsson.
Auglýslngastj.; Þorvaldur JÓhannesson.
Sími 17-500 (5 línurj. Áskriftarverð kr. 105.00 á mánuði. Lausa-
söluverð kr. 7.00.
Hefur gengið sér til húðar
¥3íkisstjórnin rembist við að boða þá kenningu
^■•■að tímabundið verðfall á nokkrum íslenzkum
útflutningsvörum sé orsök erfiðleikanna í atvinnu-
lífi þjóðarinnar. Þetta er einstaklega ósannfær-
andi, ekki sízt ef haft er í huga að þar sem þegar
er komið til hruns í mikilvægum þáttum atvinnu-
lífsins eru það ekki aðdragandalausir viðburðir
síðustu mánaða, heldur hefur í mörg ár verið að
síga á ógæfuhlið beinlínis vegna stefnu ríkis-
stjórnarinnar.
¥ þingræðu fyrir nokkrum dögum benti Einar Ol-
■*• geirsson á þessa staðreynd varðandi hrun tog-
araflotans, sem aftur er nú fyrir alvöru farið að
orka á hraðfrystihúsin og aðra fiskvinnslu. Híkis-
stjómin hefði ekki haft af því neinar éhyggjur
að sjá togaraflotann ganga úr sér og skipunum
fækka stórum. Þetta byggðist fyrst og fremst á
þeirri meginstefnu Sjálfstæðisflokksins að það
ættu að vera einkaatvinnurekendur en ekki ríkis-
stjómin sem hefðu fyrirhyggju til slíkrar endur-
nýjunar atvinnutækjanna. Það hefði þó varla að
héitið gæti verið verkefni einkaframtaksins á ís-
landi undanfarin tuttugu ár að endurnýja togara-
flbtanri. Togaraútgerð sem grundvölluð var á ein-
staklings'framtaki hafi smátt og smátt dáið út
eftir 1930. Og þegar togaraflotinn var endurnýj-
aður eftir stríð var það ríkisstjórnin sem hafði
forgöngu um þá endurnýjun og keypti togarana.
Og áhugi einkaframtaksins var ekki öllu meiri en
svo að nýju togaramir gengu naumlega út með
vildarkjörum, og þurfti meira að segja að stofna
bæjarútgerð í Reykjavík til að koma þeim öllum
í rekstur. Frá þessum tíma væru liðin tuttugu ár
og það hefði að sjálfsögðu átt að vera verkefni
íslenzku ríkisstjórnarinnar að hafa hugsun á og
forgöngu um þá endumýjun, að sjá til þess að á
skömmu árabili yrðu keyptir nýir og nýtízku tog-
arar til landsins. En afstaða ríkisstjórnarinnar og
þá fyrst og fremst Sjálfstæðisflokksins hafi verið
sú, að afskipti ríkisins af slíkum málum ættu að
vera sem minnst, og helzt leggja niður bæjarút-
gerðir. Afleiðing þeirrar stefnu blasi nú við í hruni
togaraflotans, íslendingar standi þar frammi fyr-
ir enn einu skipbroti einkaframtaksins marglof-
aða. Þess végna yrði að hverfa frá stefnu ríkis-
stjórnarinnar í þessum málum, hún hefði beðið
skipbrot. ísland og atvinnurekstur þess væri því
miður ekki stærri en svo, að þar yrðu allir að
leggjast á eitt ef tryggja ætti stöðugan atvinnu-
grundvöll. Með hruni togaraflotans og erfiðleikum
smærri vélbátanna væri atvinnuöryggi sjómanna
og fjölda manns í landi stefnt í alvarlega hættu.
f^að er meira að en tímabundið verðfaJJl á nokkr-
* um íslenzkum útflutningsvömm. Stefna ríkis-
stjórnar íhaldsins og Alþýðuflokksins hefur þeg-
ar st.efnt atvinnulífi landsins í stórháska. Henni
stoðar því lítt að biðja um vægð jafnframt því
sem tilkynnt er að sömu óheillastefnu verði fylgt
áfram. Þessi ríkisstjórn Bjama Benediktssonar og
Alþýðuflokksins hefur einfaldlega gengið sér til
húðar og hlýtur að víkja, og stjórnarstefnan, eigi
ekki illa að fara fyrir þjóðinni. — s.
Hæli þarf fyrir allt að
400 fávita hér á landi
ÞJÓÐVILJINN hefur
áður skýrt frá því í frétt-
um, að fyrir Alþingi hef-
ur verið lagt stjórnar-
frumvarp til laga um fá-
vitastofnanir — og hefur
meginatriða lagafrum-
varpsins áður verið get-
ið hér í blaðinu. Frum-
varpið er samið af sér-
stakri nefnð, sem ráð-
herra skipaði í nóvember
1965 til þess að endur-
skoða lögin um fávita-
hæli frá 1936, en í nefnd-
inni áttu sæti: Benedikt
Tómasson skólayfirlækn-
ir, formaður, Björn
Gestsson forstöðumaður
Fávitahælisins í Kópa-
vogi og Hrafn Br^gason
lögfræðingur.
Frumvarpi sínu lætur
nefndin fylgja ýtarlegar
athugasemdir um helztu
atriði þess — og fer
meginhluti þeirra hér á
eftir.
„FullgiM, fræðileg skýrgrein-
ing á fávitahætti er ekki til,
en í reynd verður að telja fá-
vita hvern þann, sem getur
ekki séð fyrir sér sökum
greindarskorts. Reynsla sýnir,
að i þessum hópi eru allir, sem
hafa lægri greindarvísitölu en
50, þótt ekkert annað komi til,
þ. e. örvitar (gv. 0—24) og
hálfvitar (gv. 25—49). Einnig
kemur í Ijós, að nær allir, sem
hafa greindarvísitölu milli 50 og <
70 eða 75, þe. vanvitar, þarfnast
aðstoðar í einhverri mynd, ef
vel á að vera, t. d. sérkennslu
eða sérstakrar hjálpar í skóla,
og sumir þeirra reynast alls ó-
færir um að sjá fyrir sér og
verða þá að teljast fávitar. Á
þetta sérstaklega við um þá,
sem auk greindarskortsins eru
andlega (eða líkamlega) veikl-
aðir eða hafa áberandi skap-
gerðarbresti, en allt þetta get-
ur valdið því, að lággreindum
einstaklingum nýtist ekki
raunveruleg greind sín. Þótt á
það sé lögð áherzla, að sem
allra flestir einstaklingar eigi
að lifa eðlilegu lífi utan stofn-
ana, mun það nokkurn veginn
samhljóða álit, að hælisvistar
þarfnist þegar í bernsku allir
örvitar og flestir hálfvitar og
fyrr eða síðar á ævi einnig
þeir vanvitar, sem reynast ó-
færir um að sjá fyrir sér.
Þar sem skýrgreining á fá-
vitahæli er á reiki og allmarg-
ir lenda á mörkunum, er örð-
ugt að meta tíðni hans og
einnig að bera saman tíðnina
í löndum, en eftir því sem
næst verður komizt mun hún
svipuð hér á landi og í grann-
löndum okkar. Talið er láta
nærri, að um 1% manna verði
að teljast andlega vanþroska
(vangefnir), um 2 af hverju
þúsundi eru taldir þarfnast
hælisvistar og aðrir 2 af þús-
undi .einhverrar félagslegrar
aðstoðar. Samkvæmt þessu
þyrftu að vera til fávitahæli
fyrir allt að 400 manns hér á
landi, og til þess að halda í
við fólksfjölgun þyrfti að auka
við 7—8 rúmum á ári (eða
sem svarar 1 hælisdeild annað
hvert ár).
Nú eru hér starfandi eða í
smíðum eftirtaldar stofnanir:
Kópavogshæli ........ 111 rúm
(141 vistmaður)
— í smíðum .......... 15 rúm
Skálatún ............ 15 rúm
(27 vistmenn)-
— í smídum .......... 30 rúm
Sólheimar ........... 40 rúm
(um 40 vistmenn)
Tjaldanes ........... 10 rúm
(6 vistmenn)
Tvær þessara stofnana eru
ofsetnar, < einkum Skálatún,
sem er „overbelagt til det
uforsvarlige" (N. E. Bank-
Mikkelsen, sjá síðar). Nýbygg-
ingum í Skálatúni mun lokið
fyrir haústið og í Kópavogi
væntanlega um eða eftir næstu
áramót. Vantar þá allt að 180
rúm, til þess að þörfinni sé
fullnægt, eins og hún er áætl-
uð hér að framan.
í Lyngási í Reykjavík rekur
Styrktarfélag vangefinna dag-
heimili fyrir um 40 vangefin
börn, og munu langflest þeirra
eiga heima á hæli, ef rúm
væri fyrir þau.
m.
Reynsla undanfarinna ára-
tuga hefur - leitt í ljós, að
þroskamöguleikar fávita eru í
mörgum tilfellum mun meiri
en áður hafði verið álitið, svo
fremi að þeir fái viðeigandi
uppeldi og þjálfun. Á uppeldi
þeirra getur oltið, hvort þeir
verða færir um að vinna ein-
föld, hagnýt störf eða hvort
þeir verða óstarfhæfir alla ævi.
Til þess að unnt sé að veita
fávitum þá sérfræðilegu hjálp,
sem nú er völ á, bæði uppeld-®*
islega og læknislega, verður
sjálfstæð fávitastofnun að vera
allstór. Lítil stofnun getur af
* skiljanlegum ástæðum ekki
haft á að skipa nægilega fjöl-
breyttu sérmenntuðu starfs-
liði, og þar verður ekki heldur
komið við flokkun vistmanna
eftir aldri, kyni og hæfileik-
um, en slík flokkun er nauð-
synleg m. a. til þess að fá
þeim verkefni, sem hæfa nokk-
urn veginn getu hvers og eins.
Nánara tiftekið þarf hver sjálf-
stæð stofnun að vera fyrir
nokkur hundruð vistmenn, til
þess að æskilegri flokkun og
sérhæfðri þjónustu verði kom-
ið við. Slíkri stofnun er þá
skipt í meira eða minna að-
greindar deildir, og verður sú
skipting einnig til þess að firra
stofnunina ókostum, sem ann-
ars geta fylgt stórum stofnun-
um. Ekki er þó nauðsynlegt, að
öll stofnunin sé á einum og
sama stað. Til dæmis er ekkert
því til fyrirstöðu, að fullorðnir
fávitar, sem geta unnið og eru
á svipuðu getustigi, séu á úti-
bússtofnun, sem rekur búskap
eða iðnað. Elliheimili fyrir fá-
vita getur einnig verið á öðr-
um stað en aðalstofnunin, og
fleiri hópar koma hér til
greina. Meginmáli skiptir, að
nægilega stór hópur sé í um-
sjá eins og sama aðila, til þess
að fyrrgreindri flokkun ogsér-
hæfðri hjálp verði komið
við.
Árð 1962 fékk heilbrigðis-
málastjórn að frumkvæði land-
læknis hingað til lands yfir-
mann málefna vangefinna í
Danmörku, forsorgschef N. E.
Bank-Mikkelsen. Kynnti hann
sér ástand þessara mála hér á
landi og skilaði rækilegri' og
langri greinargerð, þar sem
hann lýsti skipan fávitamála í
Danmörku og gerði tillögur
um skipan þeirra hér á landi.
Þær tillögur hans, sem eink-
um varða þetta frumvarp, eru
í meginatriðum eftirfarandi:
Allt landið á að . vera eitt
umsjónarsyæði, að því er varð-
ar málefni fávita. (í Dan-
mörku er mannfjöldi á „for-
sorgscenter" frá 400 000—
1 000 000). Naumast verður
gert ráð fyrir, að komizt verði
af með færri en 400 rúm á fá-
vitahælum, ef fullnægja á
hælisþörf nokkurn veginn,
miðað við mannfjÖldá. Staff-
rækja á eina aðalfávitastofnún
(centralinstitution), og er þeg-
ar góður Vísil' að slíkri stofn-
un í Kópavogi. Meginverkefnið
fyrst um sinn er að stækka
þessa stofnun, til þess að hún
geti gegnt því hlutverki, sem
aðalstofnun á að gegna. Hlut-
verk aðalstofnunar er í fyrsta
lagi að veita öllum læknis-
þurfandi fávitum viðtöku,
rannsaka andlegt og líkamlegt
ástand þeirra, ákvarða tiltæka
læknislega og uppeldislega
meðferð og sjá um að þeir fái
hana. Fávita, sem ekki þarf
að hafa lengur á aðalstofnun-
inni, má eftir atvikum senda
heim til sín eða á aðrar við-
eigandi stofnanir, t. d. vinnu-
stofnun, elliheimili o. fl.
Heppilegt er, að' geðveikir fá-
vitar séu á sérstofnun. Auk
aðalhælisins fjallar höfundur
skýrslunnar um aðrar fávita-
stofnanir í sambandi við hana,
bæði heimavistar- og heiman-
göngustofnanir, og yrði of
langt mál að gera grein fyrir
þeim. Hann telur sjálfsagt að
reka framvegis einkahælin tvö,
Sólheima og Skálatún, telur
Skálatún geta komið til greina
sem hæli fyrir geðveika fávita,
en hefur engar sérstakar til-
lögur um Sólheima og óttast
um framtíð stofnunarinnar
vegna staðsetningar hennar,
þegar núverandi forstöðukona
lætur af starfi.
Dagheimilið Lyngás telur
hann eiga miklu hlutverki að
gegna. Skýrslan fjallar um all-
ar hliðar á málefnum vangef-
mna, en verður ekki rakin
nánar hér.
IV.
Frumvarp þetta er samið í
samræmi við þau sjónarmið,
sem þegar hefur verið greint
frá. Það fjallar um fávitastofn-
anir og vistmenn þeirra, gerir
ráð fyrir einu ríkisreknu að-
álhæli og samræmdum rekstri
allra fávitastofnana landsins
undir eftirliti frá aðalhælinu.
í því er ákveðin verkáskiptirig
Framhald á 7. síðu.
FRA RAZNOEXPORT, U.S.S. R.
2-3-4-5 og 6/mm, A og B GÆÐAFLOKKAR
MarsTradi ng Company tif
Laugaveg 103
sími 1 73 73
I