Þjóðviljinn - 17.01.1967, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 17. janúar 1967 — >JÖÐVTLJINN — SlÐA SJ
Rekstursafkoma hraðfrysti-
húsanna og framtíðarútHt
Það mun vera erfiðai'a á Is-
landi heldur en í flestutn lönd-
jm öðrum að fícra sér rétta
grein fyrir afkomu fiskiðnað-
arins á hverjum tíma. Ef við
tökum t'il dæmis Norcg, sem
er eitt mesta samkcppnisland
okkar á heimsmarkaði, bá
kemur bar allt annað upp n
teningnum. Þar rekur ríkið
hraðfrystihús og hefur gert um
tugi éra. þar sem reikningar
eru birtir um afkomu árlega.
En þetta þótti norskum sjó-
mönnum og útgerðarmönnum
ekki nóg til að grundvalla á
nýfiskverð, til vinnslu og þess-
vegna komu þeir sér upp eig-
in fiskiðjuvei'um í þeim tilgangi
einum að geta vitað nákvæm-
lega á hverjum tíma, hve hátt
hráefnisverðið mætti vera án
þess að ofbjóða grciðslugetu
fiskiðnaðarins.
I þessu hlutverki hefur Nor-
ges Ráfisklag staðið sem sam-
eiginle^ur málsvari útgerðar og
fiskímanna. Þessi félagssam-
tök eru alls ráðandi þegar sam-
ið er um nýfiskverð til vinnslu
í Noregi við fiskkaupendur þar.
En yfirráðasvæði samtakanna
nær frá nyrztu töngum Noregs
og suður um Norðmæri. Áþossu
langa strandsvæði fer megin
fiskvinnsla Norðmanna fram.
En fari svo að ckki nnistsam-
komulag á milli fisksoljenda og
fiskkaupenda, þá ákveður Rá-
fisklaget hráefnisvcrðið iil
vinnslu samkvæmt gildandi
norskum lögum. Og þannig
hefur norskt nýfiskvcrð nokkr-
um sinnum verið ákveðið á
undartgengnum ái’um.
Þetta er óneitanlega mjög
sterk aðstaða hjá fiskseljend-
um, en því athyglisverðara er,
að þeir hafa aldrei spennt bog-
ann svo hát.t, að strengurinn
hafi brostið.
En begar menn undrast það
nýfiskverð hér úti á íslandi
sem Norðmenn hafa greitt á
Paul Johnson, ritstjóri New
Statesman", sagði nýlega í
blaði sínu að hann yrði næst,-
um að neyða. sjálfan sig til að
lesa frásagnir af hinu hrylli-
lega stríði í Vietnam, „því
andstyggilegasta sem ég held
að sagan greini ft'á“. Síðan
birtir hann kafla úr frásögn
eftir Frank nokkurn Harvey
í bandaríska blaðinu „Flying
Magazine" um loíthernað
Bandaríkjamanna i Vietnam.
Harvey þessi fór í leið-
angra með flugmönnum sem
kallasl „FACs“. „Forward Air
Controllers" („loíteftirlils-
menn“) sem sveima hægt yf-
ir Suður-Vietnam i leit að
skotmörkum. „Þeir hafa í
hendi sér iíf eða dauða viet-
nömsku þorpsbúanna sem
undir þeim búa“. segir Har-
vey Þeir geta kallað nær fyr-
irvaralaust á napalm- og fos-
undanfcimum árum og greiða i
dag, þá er þar ekki aðeins um
að ræða betri aðstöðu norska
fiskiðnaðarins i gegnum lægri
vexti og hagstæðari rekstrar-
og starfsKáni ásamt mjög lág-
um útfhit!ningstolli og fleiru,
sem varðar reksturinn, heldur
verðum víft jafnhliða að slá því
föstu sem staðreynd, að norskt
nýfiskverð væri ekki i dag það
sem það er, ef noi-skir útgerð-
armenn og sjómenn hefðu búið
við samskomnr aðstöðu til vorð-
ákvörðunar eins og hér hofur
verið gildnndi að undanförnu
og gildir í dag. I-Iér hafa fisk-
seljendur lítSð í hiindum til að
grundvalla á nýfiskvorð, annnð
en þá rekstrarnfkomu bátanna,
sem nðeins segir til um hvað
útgerðin þyrftí að fá í sinn hlut,
en ekki hvnð hægt er nð greiðn
henni gegnum nýfiskverðið
sem fiskiðjuvcrin eiga aðstanda
skil á. Þetta or vcik aðstaða,
sem sennilcga hefur skaðað
báða, bæði ffskseljendur og
kaupendur á undanförnum ár-
um, svo ótrúlega sem j>að hljóð-
ar mcð síðari aðilana.
Grundvöllur íslenzku
kraðfrystihúsainna
Þegnr við lítum yfir hag-
stæða verðlagsþróun frosinna
fiskflaka á síðustu árum og
allt frnm á mitt s.l. ár, þá hika
ég ekki við nð segja, að af-
koma hraðfrystihúsnnna hljóti
að hafa verið góðj fnam á mitt
árið 1960. Þegar ég tala um
góða afkomu, þá á ég við nð
húsin hafi vcrið rckin moð
talsverðum hagnaði, svo fram-
arlcga að stjórnih á þoim hnfi
verið í lagi og hráefni til nð
vinna úr, meginhlutann úr ár-
inu fyrir hendi.
I>cgar mcta skal afkomunn
árið 1966, án þess að hafa i
höndum fullkomin plögg til að
stvðjast við, þá gæti ég irúnð,
að hagnaður jx-ss árs vcrði lít-
ill og ekki í ncinu samræmi
við áriö á undan. Þegar ég á-
lykta þannig, þ;í tel ég ckki
að vcrðfall jtað sem varð á
miðju árinu valdi j>arnamestu
um, þcgar á heildina er litið,
heldur sá mikli og vaxandi hrá-
efnisskortur sem flest húsanna
hafa búið við að undanförnu
og sem er bein afleiðing þess
að togarafiskur hefur farið
hraðminnkandi í vinnslu hús-
anna. Þetta síðasttalda á við um
húsin hér í Reykjavík ogHafn-
arfirði sérstaklcga. Ég held að
hagkvæmara hefði verið fyrir
frystihúsin að greiða hærra
fórsprongjur. En hrifnastir
eru þeir aí vopni sem nefnist
CBU, segir Johnson og vitn-
ar áfram í Harvey:
— CBU er hylki sem hefur
að geyma 800 málmkúlur sem
hverum sig er á stærð við
bolta eihs og jiá sem börn
leika sér að. Inni í hverri
málmkúlu eru margnr minni
kúlur eða smásprengjur.
Stærri málmkúlunum er skot-
ið úr hylkinu með þrýstíloíti.
Þær springa og smásprengj-
urnar þeytast í nllnr átti.
CBU-sprengjurnnr drepa og
limlcsla allt sem er á víða-
vangi eða inni í hrcysum á
svæði sem er tvö hundruð fet
eða svo á lengd. Sé þeim
beitt eins og til er ætlazt,
má stráfeila allt sem fyrir
verður á talsverðri vegalengd
svo að enginn fái undan kom-
izt. ..
hráefiuevenð, ef það hefði get-
að leyst hráefnisskortinn, þ.e.
a.s. að afkoma JrraðfrystSrús-
anna sem fyrirtækja hefði orð-
iö betri með því móti.
íslenzk hraðfrystihús hljóta að
liita nokkuð kvipuðum rekstr-
aríögmálum eins og samskonar
fyirirtæki annarra þjóða. Norsk-
ir sérfræðingar á sviði frysti-
húsareksturs í fiskiðnaði hika
ekki við að fullyrða, að hrað-
frystihús nf heppilegri rekstrar-
stærð verði að hafa. vinnsiu-
hráefni megin hluta ársins, á
nnnan hátt sé ckki nokkurt vit
í a'ð ætla sór að grundvalla
rekstnr þess. Af jxsssum siiktim
er mogin krafan sú j>or í Inndi,
að hráefni til rekstrarins sé
tryggt nð öllu sjálfráðu, aðöðr-
um kosti cr bygging hrað-
frysi.ihúss ]>nr ekki lcyfð, og
giidir jafnt j>ó viðkomnndi hafi
tryggt sér fé 111 byggitvgar
hraðfrystihússins.
Svoma mikla áherzlu leggia
Norðmenn á Iiinn raunverulega
rekstrai'grundvöll, scm er
nægjnnicgt vinnsluhráefni hvcrs
húss.
Ilér hefur ríkt algjðrt stjórn-
leysi og skipulngsleysi um
byggingu hraðfrystitmsa ailt
frá öndvcnðu og gerir enn þann
dng i dag. Dæmin frá smápláss-
um úti á iondi vitnn víða átok-
anlegn um jietta, j>ar sem Fram-
sóknar- og Ihaldsfrystihús
standa hlið við hlið, bæði of
lítil til að getn gefið lingkvæma
rckstursafkomu og sumstaðar
ekki nægjnnlegt hráefni hálft
árið handa öðru húsinu, hvað
þá báðum. Þcttn er spegilmynd
af ]>ví j>egar stjómmálin eru
rekin á koslnað atvinnuveg-
anna.
Ar þcssum sökum er jafnan
hægt að finna hraðfrystihiis á
fslandi, sem rckið hcfur verið
mcð tai>i í mesta góðæri, bæði
hvað afla og sölu afurða við
kemur. I*að eru Jjessi hús scin
hafa oft orðið til ]>ess að draga
niður og sýna verri afkomu ís-
lenzka hraðfrystiiðnaðarins seni
lieildar, heldur en efni hefðu
staðið til. ef hann liefði verið
betur upphyggður scm atvinnu-
vegur. En þannig hlýtur á-
standið að verða þar sem al-
gjört stjórnleysi Icikur Iatisuni
hala.
Hvað ber árið 1967 í
skauti sínu hraðfrysti-
iðnaðinum til handa?
Það getur engum duliztsom
hefur opin augu að nú í árs-
•Tohnson segir að það só
engin furða J>ótt Vietnamar
hati „FAC“-ana meira en
nokkra aðra bandaríska her-
menn. Séu jieir handsnmaðir
á jörðu niðri scu jieir drepn-
ir. Einn slíkur hafi beinlín-
is verið fleginn lifandi í ná-
grenni Pleiku, segir hann.
Af jiessari frá’sögn ITarveys,
segir .Tohnson, má ráða hvern-
ig stríðið gerspiliir hinum
bandarísku hcrmönnum, sem
annars kunni að vera prýðis-
piltar. Flugmaður som fara
eigi í árásarferðir á Norður-
Vietnam jiar sem öflugar
loflvarnir eru fái jijálfun sina
í Suður-Vietnam:
— Ilann kynnist }>ví hvern-
ig það er að varpa sprengj-
um á fólk og sjá hreysi verða
að rauðgulri eldkúlu þegar
napalmhylki hans falla á þau.
Hann venst við að þrýsta á
skothnappinn og saxa niður
fólk eins og það væri litlar
tuskubrúður ...
byrjun 1967 er útlitið hjá hrað-
frystihúsunum annað og verra
heldur en það var í ársbyrjun
1966.
Það sem skeð hefur er jjetfca.
Framleiðslukostnaður hjá hrað-
frystiiðnaðinum hækkaði tals-
vert á árinu 1966, en tölur um
l>á hækkun hef ég ekki tiltæk-
ar nú. Þá féll verð á fiskblokk-
um á markaði Bandaríkjanna
á miðju síðastn sumri úr 28
scntum íyrir pundið niður í 23
sent fyrir pundið og hefurekki
hækkað aftur svo mér sékunn-
ugt, þegar þetta er skrifað.
Þetta er scm næst 18% lækkun.
Menn hafa lengi verið aðvona,
að jxitta væri aðcins verðsveifla
á Bandaríkjamarkaði, sem
mundi rétta sig við aftur, en
þessi verðsvciflutfmi cr orðinn
nokkuð longur, svo að erfitt er
að spá um framtíðarhorfur á
þeim markaði. Þá hefur nýlega
verið gengið frá sölusamningi
við Sovétríkin um frosnnr fisk-
afurðir og mun cftir því sem
ég kemst næst vera um lækk-
að söluvcrð að rasða sem ncmur
8—9%, miðað við sölusamning-
inn þangað á sl. ári. Ilinsvogar
hefur þnð hvergi komið fram
hvort Rússar lækka sínar sölu-
vörvrr hingað um tilsvnrandi
upphæð, t.d. benzín og olíurog
fl„ en að sjálfsðgðu fnum við
ckki rétta mynd af j>essum við-
skipiasamningi nema að það sé
upplýst.
Þegar við skoðum horfurnar
hjá hraðfrystihúsunum nú í árs-
byrjun 1967 þá er ekki hægt
að scgja að útlitið sé bcinlín-
is bjart frarmmdan og mjög ó-
likt j>ví sem var í byrjun s.l.
árs. En barlómur sölusnmtaka
hraðfrystihúsanna J>á beld ógað
liaTi eklci l>aft við stork rök að
styðjast. Og er J>ar ólýgnastur
vott.ur sem lciddur skal fram,
brölt Sölumiðstöðvarinnar eða
unga hennar Umbúðamiðstöðv-
arinnar, þnr sem barizt varum
á hæl og hnakka við að grund-
valla nýja kassaverksmiðju sem
kostar miljón-atugi og ráða
henni forstjóra áður en sjálft
fyrirtækið náði með höfuðiðí
upp úr íslenzkri mold. Þetta i
vitnar ekki um getuleysi, eða j
cr það ráðleysi sem ræður? I
Hitt er þó aðalatriftið, að j
þetta fyrirtæld er ótímabært á i
nicðan sú kassavcrksmiðja sem !
fvrir er getur annað þeim verk- !
cfniini sem þarf að leysa á ‘
liessu sviði, og selt hraðfrysti- ;
húsunum umbúðir á Iægraverði |
lieldur en hægt er að fá þær á
innfluttar í sama tollflokki og
kassaverksmiðjan greiðir fyrir
sill hráefni til vinnsiunnar.
Það er soi'glegt þegar einstak-
lingar innan slíkra samtaka
eins og Sölumiðstöövarinnar
beita sér fyrir verkum sem að
dómi almennings eru neikvæð
fyrir þjóðarheildina á meðan
]>eirra er ekki Jjörf. Fólkið í
landinu, hinir óbreyttu kjósend-
ur, vita að rekstur lirnðfrysti-
húsanna er lífsnauðsyn fyrir
þjóðina og að l>að verður að
tryggja rckstrargrundvöll hús-
anna. En almcnningur í land-
inu, sem alltaf er látinn greiða
kostnaðinn til að ná endurn sam-
nn þegar í óefni er kornið á
Jxissu sviði í dag og hinu á
morgun, hann frábiður sér slíka
ævintýramennsku í atvinnu-
relcsti’i, sem ég hef bent á hér
að íraman, og hann beinlínís
ncitnr að greiða lcosinaðinn e.f
slíku brölti.
Þctta hefðu jxúr átt að vita
strax í upphnfi þessa máls, j>eir
sem fyrir bröltinu stóðu og j>au
yfirvöld sem leyfðu það. Öneit-
anlega stæði nú Sölumiðstöðin
í dag frammi fyrir almenningi
með hreinni skjöld og meiri
tiltrú hins óbreytta kjósanda, ef
hún hefði ekki látið sig henda

i
Eins og tuskubrúður
Övissa mikii ríkir nú um rekslur hraðfrystihúsanna hér á landi
í náinni framtíð.
slfkt sem að framan greinir og
sem óhjákvæmilegt var að
benda á hér, því óneitanlega eru
þessi mál nú undir smásjá fólks-
ins, þegar hraðfrystihúsaeigend-
ur telja að rekstrargrundvöllur
húsanna sé brostinn, en það
treysti ég mér heldur ekki til
að vefcngja eins og þessi mál
]>orfa í dag.
Hvaða úrræði eru
tiltælmst?
Nú þegar rekstrargrundvöllur
iiraðfrystihúsanna er brostinn,
eins og stjórnendur húsanna
segja sjólfir, þá er eðlilegast
að spurt sé: Hvaða úrræði eru
tiltækust? Því að flestir munu
vera á einu máli um, að það
só þjóðamauðsyn að húsinverði
starfrækt, hvað svo sem núver-
andi rek.strargrundvelli líði.
Enda er ]>að staðreynd í nú-
tíma hagræðingarþjóðfélagi, að
íjckstrargru.ndvöllur cins at-
vinnuvegar er meira kominn
undir stjómar- og þingathöfn-
um, heldur en bcinum náttúru-
lögmálum.
Það scm eiuna tiltækilegast
cr að' gcra nú íil að rétta hluí
fiskiðnaðarins, það er að lækka
lUriutningstollinn á fiskafurð-
mn t.d. niður í 1%. Þá ætti
jafnhliða að Iækka vcxti af
rekstrarlánum útgerðar og fisk-
iðnaðar t.d. um 2%. Þá ætti
algjörlega að afnema toll af
fiskiðnaðarvélum sem mun vera
kringum 35%, það mundi ýta
undir aukna vélanotkun og
hagkvæmari rekstur frystihús-
anna og annarra fiskstöðva.
Allar þessar aðgerðir virðast
hreint og beint sjálfsagðar eins
og á stendur. Það skiptir engu
máli í þessu sambandi, þó hægt
sé að benda á, að útflutnings-
tollurinn gangi til að efla Fisk-
veiðisjóð sem sé þörf stofnun.
Það eru fleiri leiðir til sem
hægt er að fara í þvi efni, og
sú sem liggur beinust við, er
að útvega sjóðnum lán sem gæti
staðið undir aðkallandi upp-
byggingu fiskiflotans.
Þegar svo er komið hag út-
gerðar og fiskiðnaðar eins og
nú blasir við, þá er sKkskatt-
lagning sem að framan greinir
hrein vitfirring.
Komi það á daginn, að þetta
mundi ekki nægja til afrétt-
ingar á rokstrargrundvellí físk-
iðnaðarins, sem í }>essia titfelli
eru hraðfrystihúsin, þá verður
að sjálfsögðu að leita fleiri úr-
ræða, en þetta er sú fyrsta leið
sem ber að fara, um það eru
þeir sammála sem ég hef leitt
þetta í tal við. Til beinna
styrkja ætti ekki að koma, fyrr
en að afloknum þeim ráðstöfun-
um sem að framan greinir.
FÆST I KAUPFÉLÖGUM OG
VERZLUNUM UM LAND ALLT
8
É