Þjóðviljinn - 04.02.1967, Qupperneq 5

Þorsteinn Jósepsson
Minningarorð
Þegar gamall vinur minn,
Þórsteinn Jósepsson, blaðamaS-
ur ög rithöfundur, er horfinn
vég allrar veraldar, vakna
ýmsar minningar, sumar gaml-
ar frá æsku okkar beggja uppi
í Borgarfirði fyrir meira en
fjörutíu árum, flestar yngri
frá síðustu tuttugu til tuttugu
og fimm árum. Þegar fundum
okkar bar saman, var Þor-
steinn að minnsta kosti heilu
ári eldri en ég, og það gaf
honum ekki svo lítið forskot
út af fyrir sig, en einhvern
veginn var hann þá þegar orð-
inn stórum meiri veraldarmað-
ur en ég. Ég man að hann
lánaði mér verðlista um út-
sölubækur Gyldendals. Var
þar margt eigulegt kver fyrir
mann, sem var í þann veginn
að gerast stautandi á þessa
tungu, sem í rauninni hefur
til skamms tíma verið okkar
heimsmál. En auraráð voru í
ósamræmi við góðan vilja, og
aldrei eignaðist ég neina af
þeim fallegu og vafalaust fróð-
legu bókum, sem Gyldendal
bauðst svo að segja til að'
gefa mér. Svo lá leið Þor-
steins til útlanda, og hann
átti langdvalir í Þýzkalandi og
Sviss, þar sem hann mannað-
ist á heimsins hátt eins og Ein-
ar Benediktsson komst ein-
hvern tíma að orðL
Síðar, eftir að ÞorSteinn
kom heim, varð þess skammt
að bíða, að leiðir okkar lægju
aftur saman. Það var einkum
bókasöfnun Þorsteins og smá-
vegis tilburðir af minni hálfu
í sömu átt; sem dró hug okk-
ar saman. Þorsteinn hafði mik-
ið yndi af bókum og var stór-
lega fróður í íslenzkri bók-
fræði óg étrti um það lauk eitt-
hvert bezta safn íslenzkra bóka
og bóka um íslenzk efni, sem
nokkru sinni hefur komizt í
eigu einstaks manns. En það
var ekki aðeins, að safn hans
væri mikið að vöxtum, hitt bar
raunar meira af, hve það var
valið að gæðum, hve eintök
voru fögur og af hve mikilli
natni hann umgekkst bækur
sínar og bjó þeim band og
annan frágang. Er mér vel
kunnugt, að í safni Þorsteins
erú bækur, óvenju fagrar, sem
jafnvel meiri háttar söfn er-
lend eiga vanheil, þótt efni
þeirra varði ekki síður við-
komandi lönd en ísland. Hér
er ekki færi á að lýsa bóka-
safni Þorsteins Jósepssonar.
Það er miklu stærra og fjöl-
breyttara en svo, að frá því
verði sagt í stuttri minning-
argrein. Að koma upp slíku
safni kostar ekki aðeins nokk-
urt fé, heldur krefur það einn-
ig og ekki síður árvekni, natni
og nokkurs harðfylgis. Ég
hygg að síðari árin hafi ekki
önnur áhugamál átt ríkari þátt
í huga Þorsteins. Hann hélt á-
fram að hugsa um safn sitt og
auka það, eftir að honum var
orðið allra manna ljósast, að
stundaglas hans var að renna
í botn. Síðast þegar ég hitti
Þorstein á faraldsfæti, fund-
umst við á bókauppboði, þar
sem hann bætti í safn sitt fá-
gætri Hrappseyj arrímu. Fáum
dögum síðar var hann kominn
í sjúkrahús og átti þaðan ekki
afturkvæmt.
Þorsteinn Jósepsson var létt-
ur á fæti og íþróttamaður á
yngri árum. Gerðist hann
ferðagarpur mikill og áhuga-
ljósmyndari, sem fór víða um
fjöll og byggðir og festi svip
landsins og fólksins á mynd.
Birtust þær margar í innlend-
um og erlendum bókum og rit-
um, og er mér til efs, að aðrir
ljósmyndarar íslenzkir . eigi
víðar myndir en hann. Munu
þær ekki hvað sízt hafa orðið
fjárhagsleg undirstaða bóka-
safns hans. Þorsteinn hafði
glöggt auga fyrir sérkennum í
landslagi og markverðum svip-
‘brigðum mannlífsins, enda
hygg ég, að myndasafn hans
sé harla merkilegt.
Á yngri árum fékkst Þor-
steinn töluvert við skáldskap
og ritaði sögur og leikþætti.
Varla mun hann hafa náð
þeim árangri, er hann vænti
sér á því sviði, enda lagði
hann þau ritstörf að miklu
leyti á hilluna síðari árín.
Hann hefur og ritað fjölda frá-
söguþátta, ekki sízt frá ferðum
sínum erlendis. Er hann þar
léttur í máli og segir skemmti-
lega frá, einkum ef spaugileg
atvik bar að höndum eins og
stundum vill verða á ferðalög-
um.
Agreiningur kominn upp á
milli ráðherrunnu í Bonn
Skömmu áður éh Þörsteinn
kenndi banameins síns í fyrra-
vetur hafði hann tékizt á hend-
ur að rita staðfræðilégt upp-
sláttarrit um ísland, sém síð-
ar hlaut nafnið Landið þitt.
Hann hafði ferðazt um landið
þvert og endilangt og komið
í flestar byggðir þess og var
áreiðanlega í hópi þeirra
manna, sem þekktu það bezt,
en að auki fróður vel um sögu
lands og þjóðar. Tók Þorsteinn
til óspilltra málanna við verk
sitt, en varð stuttu síðar að
ganga undir hættulegan upp-
skurð* sem gerði honum ljóst
að hverju stefndi og vonir tak-
markaðar um árangur aðgerð-
arinnar. Það var í sjálfu sér
afrek að leggja ekki árar í bát,
þegar svo var komið, en halda
verkinu áfram'af æðruleysi og
karlmennsku. Vann hann að
bók sinni fársjúkur og í kapp-
hlaupi við dauðann og tókst að
ljúka handritinu áður en hanh
varð að fara aftur í sjúkra-
hús til skurðaðgerðar, og var
þá starfsferli hans lokið, þótt
fótavist hefði hann enn um
fárra vikna skeið. Vafalaustmá
eitthvað finna að bókinni eins
og öðrum mannanna vérkum,
en mig grunar, að Landið þitt
verði alltaf talið til merkis-
bóka, sem eigi fyrir höndum
langt líf með þjóðinni í nýjum
og endurskoðuðum útgáfum,
þar sem því verður ekki
gleymt, sem Þorsteinn lagði- í
undirstöðurnar,
Að Þorsteini Jósepssyni stóðu
sundurleitar ættir: Fornbýlir,
grónir góðbændur og fróðléiks-
fflénn í Borgarfirði á aðra hlið,
en á hina l okkru lauslyndari
sveimhugar norðan heiða. Þor-
steinn bar einkenni beggja í
góðu samræmi, var ævintýra-
maður í hófi framan af ævi,
en gerð.' fastlyndari og sett-
ist að 'mastu leyti um kyrrt
og safnaði bókum í stað maura,
er hann tók að reskjast. Bjó
hann sér vistlegt og hlýlegt
heimili, þar sem honum þótti
gott að sitja á kvöldum í vina-
hópi, ræða bókasöfnun og önn-
ur áhugamál sín og miðla fróð-
leik og veitingum af örlátri
rausn. Var hann híbýlaprúður
svo af bar og manna glaðastur
heim að sækja. Á heimili Þor-
steins átti ég marga ánægju-
stund, sem ég þakka að sam-
ferðalokum, um leið og við
hjónin sendum konu hans, frú
Edith, Ástríði, dóttur hans, og
öðrum vandamönnum samúð-
arkveðju.
Haraldur Sigurðsson.
BÖNN 2/2 — Komizt hefur upp
um ágreining innan vesturþýzku
Stjórnarinnar. Fyrir nokkrum
dögum sagði sósíaldemókratinn
Herbert Wehner sem fer með
alþýzk málefni í Bonnstjórninni
í viðtali við bandarískan blaða-
mann að halda ætti ráðstefnu A-
Þýzkalands, V-Þýzkalands, Bret-
lands, Bandaríkjanna, Frakk-
lands og Sovétríkjanna i því
Skyni að draga úr viðsjám í
Evrópu. Þessi ummæli Wéhners
WASHINGTON 2/2 — Banda-
ríski flugherinn sem stjórnar
undirbúningnum að mannaðri
geimferð til tunglsins tilkynnti
í dag að hætt hefði verið, a.m.k.
um Sinn við allar tilraunir með
geimfarslikön sem fyllt væru ó-
menguðu súrefni.
Þessi ákvörðun var tekin eftir
slysið , San Antonio í Texas
í fyrradag, þegar tveir flugmenn
létu lííið. Eldur kom upp í geim-
farslíkaninu og munu eldsupp- I
voru birt í „Washington Post“
í gær.
í dag sagði talsmaður Kie-
singers forsætisráðhérra í Bonn
að þótt þessi hugmynd Wehners
væri athyglisverð, væri ekki
tímabært að halda slíka ráð-
stefnu. Wehner sagði sjálfur í
dag að hann hefði alls ekki
ætlazt til þess að þessi ummæli
hans væru birt og sakaði blaða-
manninn um trúnaðarbrot.
tökin hafa orðið með svipuðum
hætti og þegar kviknaði í Ap-
ollofarinu á Kénnedyhöfða á
föstudaginn var, en þá brunnu
þrír bandarískir geimfarar inni.
Búizt er við að rannsókn á
brunanum í San Antonio muni
taka einar þrjár vikur. Rann-
sókn á brunanum á Kennedy-
höfða stendur enn yfir og hefur
enn ekkert verið látið uppi um
I niðurstöður hennar.
Fundum okkar Þorsteins
Jósepssonar bar fyrst saman
fyrir aldarfjórðungi, þegar
Skúli Skúlason hafði hrundið
því í framkvæmd að endur-
vekja Blaðamannafélag íslands
til starfa. Við vorum þá ásamt
þriðja manni settir í kvöld-
vökunefnd félagsins. Á kvöld-
vökum þessum, sem voru öll-
um opnar, skyldi sameina
fræðslu og skemmtun. Ég véit
ég móðga ekki þriðja manninn
í nefndinni þótt ég segi frá því
hér að Þorsteinn var okkar
drjúgvirkastur í þeirri nefnd.
Áður þekkti ég raunar rit-
höfundinn Þorstein Jósepsson
af bókum hans, en persónuleg
kynni leiddu í ljós að maður-
inn bak við bækurnar var ann-
ar og meiri en ráða mátti af
bókunum. Slíkt er sjaldgæfari
reynsla en margur heldur.
Þorsteinn Jósepsson var
maður óþarflega hlédrægur,
en þó fylginn sér. í mátulega
stórum hópi var hann glaðvær
og gat verið manna skemmti-
legastur. Höfðingi héim að
sækja og hvergi ánægjulegra
með honum að vera en í bóka-
safni hans. Landið, þjóðin, sag-
an og bækur fornar voru
hugðarefni hans. Og í fari hans
sameinaðist með skemmtileg-
Ekki frekuri tilruunir með
líkön með ómenguðu súrefni
Laugardagur 4. íebrúar 1967 — ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA g
Þorsteinn .Tósépsson
um hætti gáski förusveinsins
og festa og íhygli fræðaþuls-
ins. Allir vita að hann tók af-
bragðs myndir á férðum sínum
um landið; hitt mun eiga eftir
að koma betur í ljós hve dýr-
mætur fjársjóður heimilda um
land og þjóð á fyrri hluta
þessarar aldar er fólginn í
myndasafni hans.
Þegar kveðja skal að ævi-
lokum vérða orðin léttvæg; en
gott er við yl minninganna um
hinn drengilégasta stéttarbróð-
ur.
Og minning Þorsteins Jóseps-
sonar mun lifa með þjóðinni í
verkum hans, brautryðjanda-
starfinu er hann vann með síð-
ustu bók sinni: Landið þitt
og heimildunum um land og
þjóð sém hann eftirlét þjóð-
inni í myndum sínum.
Þökk fyrir samfylgdai-stund-
irnar, Þorsteinn.
J. B.
Einhvern tíma á útmánuðum
árið 1954 var ég staddur í
Fornbókaverzlun . Kristjáns
Kristjánssonar og var að skoða
gömul íslenzk fornrit. Ég fann
þarna einar tvær bækur sem
mig vantaði í ákveðna útgáfu.^
Ég hefi líklega spurt Friðjón
heitinn Guðmundsson, sem af-
greiddi þá í verzluninni, hvort
hann gæti útvegað mér fleiri
bækur, sem mig vantaði í
þessa útgáfu. Svar hans man
ég ekki lengur, en þá vék sér
að mér maður, sem hlýtt hafði
á tal okkar og ég þekkti ekki,
og kvaðst mundi geta látið mig
hafa tvær í viðbót, ef ég kæmi
heim til sín. Hann kynnti sig
síðan og kvaðst heita Þorsteinn
Jósepsson.
Á tilsettum tíma kom ég
heim til hans að Bollagötu 9
og sótti bækurnar, sem gaman
var að eignast.
Hitt var þó meira gaman, að
fyrir þessa tilviljun hófust við
hann kynni, sem áttu eftir að
verða að vináttu og hefur hún
enzt til þess dags, er hann
lézt nú í vikunni, langt fyrir
aldur fram. Líklega eru fáir
íslendingar, sem fleirum verða
harmdauði en Þorsteinn, slíkur
sem hann var í drengskap,
höfðingslund og ljúfu skapi,
því hann var óvénjulega vin-
margur.
Sumarið eftir að kynni okk-
ar hófust, kom hann austur í
Hallormsstað og þá fór ég méð
honum um Fljótsdalshérað Og
kynntist þá nýrri hlið á hon-
um: Ferðalangnum og ljós-
myndaranum. Síðan bar hann
að garði hjá mér flést sufflur
— oftast þó í alltof stuttan
svip — og ég kom til hans á
hverjum vetri. Það var alltaf
eitt mesta tilhlökkunarefni
mitt við að koma til höfuð-
staðarins að koma á heimli
hans, sem átti fáa sína líka,
ekki bara fyrir hið einstæða
bókasafn hans, sem alltaf var
jafn ævintýralegt að fá að sjá,
heldur og ekki síður fyrir þá
-óvenjulegu hjartahlýju og fá-
gæta höfðingsskap, sem þar
ríkti ætíð.
Þótt Þorsteinn væri víðförull
og heímsborgari, sem dvald*
léngi erléndis, lifði alltaf hjá
honum hinn íslenzki sveita-
maður og var ákaflega gildur
þáttur í eðli hans. Hann birtist
skýrast í höfðingsskapnum,
um sem ég hef h.já fáum
mönnum kynnzt meiri. Enda
heyrði ég hann oft dást að
hinni sérstæðu íslenzku sveita-
menningu, sem nú er óðum að
hverfa.
Skapferli Þorsteins var slíkt,
ag hann átti ákaflega létt með
að umgangast hinar ólíkustu
manngerðir. Hann var svo inni-
lega laus við áleitni Og ég
heyrði hann aldrei reyna að
troða sínum skoðunum upp á
aðra. En hann hafði gaman af
að hlýða á skoðanir annarra
og hinn glaði félagi, sém hann
var, kunni alltaf vél að meta
hvers kyns spaug.
Þorsteinn Jósepsson gérðist
snemma blaðamaður og það
var hið borgaraléga starf hans
nær hálfa ævina. Yfir þétta
starf hans mun sjálfsagt fyrn-
ast eins og margra starfs-
bræðra hans, sem skrifa nafn-
lausar fréttir í dagblöðin. En
með tómstundaiðju sinni í lík-
lega 30—40 ár hefur hann skil-
ið éftir sig þau spor, sém seint
mun fjúka í og lagt til ís-
lenzkrar menningarsögu drýgri
skerf en fléstir samtíðarmenn
hans. Hann er einn af braut-
ryðjendum okkar í töku lands-
lagsljósmynda og líklega mik-
ilvirkastur þeirra um langt
árabil. Méð myndum sínum
hefur hann meir en flestir orð-
ið til þess að opinbéra samtíð-
armönnum bæði heima og er-
lendis töfra íslenzkrar náttúru.
Bókasöfnunin varð með árun-
um sú tómstundaiðja, sem hann
stundaði fastast, og eitt sinn
sagði hann mér, að hann tæki
nú orðið myndir til þess að
geta keypt bækur. Við fráfall^
hans mun bókasafn hans véra
orðið a.m.k. annað af tveimur
méstu í einstaks manns éigu
hér á landi, éf ékki hið mesta.
Og ótrúlegt þykir méf, að
nökkurt sé til fallegra. Það var
sérstakt við hina miklu söfnun
hans, að hann náði í mjög
márgt fágætustu bóka sinna ffá
útlöndum, frábærléga fögur
eintök oft og tíðum, og varð
þannig til þéss að draga hing-
að heim bækur — íslenzkar
eða um ísland, — sem annars
hefðu kannski ekki komizt
heim. Þær bækur gamlar, sem
þurfti að gera við og binda, lét
hann aðeins hina færustu bók-
bindara fara höndum um.
Þótt hann gæfi út margar
bækur um ævina, sögur, frá-
sagnir og þætti um bækur,
verður þó síðasta bók hans,
Landið þitt, sú er hann samdi
í kapphlaupi við sjúkdóminn,
er dró hann til dauða, til þess
að halda nafni hans lengst á
lofti. Með henni skilaði hann
bfautryðjandaverki, sem lengi
bíður að. Fáir íslendingar gjör-
þekktu landið betur en hann
og eflaust verður þessi bók
gefin út í mörgum útgáfum á
ókömnum árum — auðvitað
má hana endalaust bæta, en
mest var um vert að koma í
verk að semja frumgerðina.
Mér hnykkti við fyrir um
hálfum mánuði, er ég frétti, að
ÞorSteinn væri aftur kominn á
sjúkrahús og enn af honum
dregið og grunaði þá, að
skammt myndi eftir. Hann
hringdi til mín s.l. aðfanga-
dagsmorgun, var þá hress í
bragði, fyrir nokkru kominn
héim af sjúkrahúsi eftir annan
uppskurðinn. Eg vonaði þá, að
ég myndi hitta hann a.m.k.
enn einu sinni í vetur.
En nú er hann sem sé horf-
inn fyrir fullt ög allt. Hann
lifir samt í minningunni sem
éinhver mesti drengskapar-
maðuf og höfðingi, er ég hefi
kynnzt. Slíkum mönnum á
maður mikið að þakka, því að
þeir gera líf hans auðugra.
Ég votta eftirlifandi konu
hans, Edith, og dóttur hans,
Ástríði, innilegustu samúð
mína.
Sig. Blöndal.
Wilson segist
vera bjartsýnn
búa hefðu verið fluttir af svæð-
um stúdéntum ér við nám. Sér-
Stjórnir Sovétríkjanna og Pól-
riskir mikilli ánægju Sinni með
það hve vel hún hefði gengið.
Tékizt hefði að uppræta „\s.et-
cong“ á þessu landsvæði.
Á gamlársdag 1966
Um áramót Iíta menn gjarna yfir fárinn veg og hyggja
jafnframt að framtíðinni. Féleysi og lánsfjárkreppa er
eðlilega ofarlega í huga þeirra mörgu, sem standa í hús-
byggingum og ekki eiga margra kosta völ. — Utan af
landi hefur Þjóðviljanum borizt eftirfarandi áramóta-
hugleiðing:
Gamla árið kveður á hryssingslegan hátt,
það hreytir í mann nðrðanstasðu kófi.
Og virðist ðetla að léika
alla vormenn fslands grátt,
það verður ekki kátt í néinu hófi,
Að spenunum á Framsókn gömlu
leggur margur munn.
þó markaður á skökku eyra reynist.
En kaenan hennar hún er líka
komin upp á grunn,
í kassanum ei nokkur seðill leynist.
Á árinu sem víkur, ég í éigið flutti hús
og áhyggjurnar burtu virtuSt hvárfla.
Og þá fannst mér sem hamingjan og ég
þar drykkjum dús,
ég dásamaði landsinsxokurkarla.
En séinna tóku víxlarnir að falla. éinn óg éinn.
ög áftur stóð ég nærri gálgatrénu.
Á áramótum tauta eins og trylltur smalasveinn.
Sém tapað hefur áttunum og fénu.
Og rukkararnir koma og drepa fast á dyr.
og dæla í mann svimaháum tölum.
Um áhyggjur og héilsufarið enginn þeirrá spyr.
én upp úr tösku draga hrauk af skjölum.
Og fyrir öllum skuldunum þeir gera manni gréin
og gæfu þeirra, er stóru lánin hljóta.
Mig langar til að sofna, og lúin hvíla bein
og láta allt sem vind um, eyru þjóta.
e.gje.e. VÍK.