Þjóðviljinn - 24.09.1967, Page 3

Sunnudagur 24. september 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3
A
HVÍLDAR-
DACINN
KOMIÐ AÐ TIMAMOTUM
Kringum gull-
káifinn
Á undanförnum árum hafa
miljarðar króna streymt inn í
efnahagskerfið án nokkurs til-
verknaðar fslendinga, líkt og
m-anna sem fellur af himnum
ofan. Viðskiptakjörin bötnuðu
stórlega ár frá ári, jafnfr’amt
því sem aflamagnið hélt áfram
að aukast. Ein saman verð-
haekkunin á afurðum okkar er-
lendis 1965 var ámóta upphæð
og við notuðum það árið til
innflutnings á öllum matvæl-
um og öllu skepnufóðri. Á ára-
bilinu 1963-1965 högnuðumst
við um meir^ en tvo miljarða
króna á bættum viðskiptakjör-
um einum saman, en það var
hærri upphæð en notuð var til
kaupa á nýjum skipum og bát-
um á árunum 1963-1966 — eða
um fjögurra ára skeið. Þær
miljarðafúlgur sem þannig
streymdu inn í þjóðfélagið
settu úr skorðum atlt það kerfi
sem viðreisnarstjórnin hafði
búið til með gengislækkunum
sínum og öðrum aðgerðum 1960
og 1961, en tilgangur þeirra
ráðstafana var að gera fisk-
veiðar og fiskiðnað að arðbær-
um atvinnugreinum án ríkis-
aðstoðar. Nú voru allar þær
hömlur afnumdar sem upphaf-
lega áttu að tryggja afkomu
þessara undirstöðuatvinnu-
greina. Verðlagseftirlit var af-
numið að heita mátti, innflutn-
ingur gefinn svo til frjáls, at-
vinnurekendum og kaupsýslu-
mönnum heimilað að hækka
vaming sinn að eigin geðþótta,
kauphækkunum velt ut í verð-
lagið jafnóðum og þær komu
til framkvæmda. Óðaverðbólg-
an geisaði, óhemju vöxtur
hljóp í verzlun, bankastarfsemi
og aðra þjónustustarfsemi, sem
náði til sín meginhluta hins
nýja fjármagns og sogaði til
sín starfskrafta þjóðarinnár.
Öll þessi þensla olli því að mik-
il eftirspum varð eftir vinnu-
afli; mönnum var boðið upp á
yfirborganir, eftirvinnu, nætur-
vinnu og helgidagavinnu. Hvar-
vetna kepptust menn um að
hremma eitthvað af hinni nýju
auðlegð. hver eftir sinni að-
stöðu. Þetta ástand líktist einna
helzt vímu, einnig að því leyti
að stjórnarherrunum virtist
ekki vaxa það í augum, þótt
hin mikla þensla í yfirbygg-
ingunni yrði smátt og smátt á
kostnað þeirra útflutningsat-
vinnuvega sem í upphafi átti
að reisa við. Togurum lands-
manna tók að fækka án þess
að nokkuð væri gert til þess
að koma í veg fyrir það, smá-
um fiskibátum fór fækkandi,
fiskiðnaðurinn átti í sívaxandi
örðugleikum — vöxtur varð
aðeins á þeim sviðum sjávar-
útvegs þar sem hægt var að
hremma skjóttekinn gróða um
skeið, í stórum síldveiðiskip-
um og síldarverksmiðjum.
Styrkir og uppbætur tóku að
magnast á nýjan leik hjá þeim
stjórnarvöldum sem höfðu sett
sér það mark að afnema það
kerfi. Nú voru þær ráðstafan-
ir taldar handhæg dúsa handa
sjávarútveginum meðan dans-
inn kringum gullkálfinn dunaði
hjá kaupsýslumönnum og
þj ónustuf yrirtæk j um.
Einkaframtak
Þessar óvenjulegu aðstæður
hafa baft mikil áhrif á þjóð-
lífið allt, einnig á verklýðs-
hreyfinguna og stjómmálasam-
tök hennar. Eftir verkfallsbar-
áttuna 1961 og gengislækkun-
ina sem fylgdi í kjölfarið varð
vart allmikilla uppgjafatil-
hneiginga innan verklýðshreyf-
ingarinnar, margir sögðu að
slík barátta væri tilgangslítil
hjaðningavíg. Eftir að góðær-
in hófust urðu þau viðhorf því
ríkjandi hjá verulegum hlut^
lautumanna að beita ei.nstak-
lingsframtakinu í stað félags-
legrar baráttu. Menn tóku að
semja hver fyrir sig, eða ein-
stakir vinnuhópar sameigin-
lega, um kauphækkanir og
margskonar fríðindi umfram
það sem skráð var í samning-
um, auk þess sem menn hag-
nýttu sér eftirspurnina eftir
vinnuafli til þess að lengja
vinnutíma sinn eins og orkan
frekast leyfði. Bæði atvinnu-
rekendur og stjórnarvöld ýttu
undir þessa þróun. Enda þótt
atvinnurekendur stæðu gegn
kröfum verklýðsfélaga, reynd-
ust þeir oft reiðubúnir til að
greiða kröfurnar margfaldar i
óformlegum samningum við
einstaklinga. Og væri samið
við verklýðsfélög var oft reynt
að fela samningana með því að
halda breytingunum leyndum
eða nefna þær hinum hugvit-
samlegustu nöfnum. Sú veru-
lega hækkun á ráðstöfunar-
tekjum sem allur þorri launa-
fólks hefur fengið á þessum
árum er að langmestu leyti
fenginn með lengri vinnutíína
og yfirborgunum sem hvergi
eru skráðar í samningum, en
ekki með félagslegri baráttu
verklýðssamtakanna. Með þessu
er engan veginn verið að gera
lítið úr þeim árangri sem sam-
tök launamanna hafa náð á
þessu tímabili, svo sem kaup-
gj aldsvísitölu, styttingu dag-
vinnuvikunnar, auknu orlofi,
sérstökum kauphækkunum fyr-
ir ýmsa starfshópa, félagsleg-
um framkvæmdum t.d. á sviði
húsnæðismála o.s.frv. Engu áð
síður er óhjákvæmilegt að
horfast í augu við þá stað-
reynd að á þessu auðlegðar-
tímabili hafa verklýðssamtökin
sett ofan sem félagslegt vopn
í kjarabaráttunni. ' þau aug-
Ijósu markmið að verkafólk
fengi fi)llar og nægar árstekj-
ur fyrir dagvinnu eina saman
hafa verið afar fjarri veru-
leikanum. Forustu verklýðs-
hreyfingarinnar er oft legið á
hálsi fyrir þessa þróun, og víst
hefði framtak hennar mátt
vera meira og einarðara; ‘ en
hitt er engu síður rétt að mjög
slælíga hefur verið eftir leitað
af félagsmönnum í samtökum
launafólks. Á þessu tímabili
hefur það gerzt sem oft sann-
ast, að eigi menn kost á
skammvinnum ábata með ein-
hverjum ráðum eru hin lang-
sýnni sjónarmið látin víkja.
Virf-ust fjariæg
verkefni
Þetta svokallaða velmegun-
arskeið hefur einnig haft sín
áhrif á Alþýðubandalagið. Al-
þýðubandalagið hefur að visu
tekið þátt í þjóðmálabarátt-
unni, flutt skynsamlegar tillög-
ur, birt ré^tar skilgreiningar,
bent á mafkmið og leiðir. En
góðærið gerði það að verkum
að sjónarmið Alþýðubandalags-
ins hafa ekki þótt sérstaklega
brýn, málstaður Alþýðubanda-
lagsins hefur ekki notið þess
þjóðfélagslega þrýstings sem
ævinlega er nauðsynlegur til
þess að framkvæma breytingu;
ÞóJ* menn féllust á sjónarmið
Alþýðubandalagsins í huga sín-
um, fannst þeim ekki nauðsyn-
legt að leggja á sig harða bar-
áttu í þeirra þágu. Aukavinn-
an kallaði og yfirborganirnar.
Því hefur raunin orðið sú að
umræður um þjóðmál og þjóð-
málabarátlu hafa sett ofan inn-
an samtaka okkrr, en í staðinn
hafa komið deilur um skipu-
lagsmál og einatt um keisarans
skegg, studdar klíkumyndunum
og persónulegum metingi — og
allt náði þetta hámarki í kosn-
ingunum í vor þegar Alþýðu-
bandalaginu í Reykjavík var
sundrað. Rætur þessa ástands
liggja að vísu víðar, en ein
meginástæðan er án efa þetta
velmegunarskeið, þegar býsna
margir tölöu henta að láta
hverjum degi nægja sína þján-
ingu, en hugmyndir og hug-
sjónir um framtíð þjóðfélflgs-
ins virtust fjarlæg verkefni.
Stjórnmálasamtök sem hafa
ekki að burðarstoð sameigin-
lega framtíðarsýn, lifandi og
nátengda vandamálum liðandi
stundar, hljóta að' lenda í
vanda.
Endurheimtir
gildi sitt
En nú er komið að tímamót-
um. Vonir stjórnarvaldanna
hafa síðustu árin verið bundn-
ar við það eitt að afli héldi
áfram að aukast og verðlag að
hækka á erlendum mörkuðum,
en slík happdrættisstefna fékk
þessar ‘ aðstæður stoðar ekki
lengur að reyna að beita fram-
taki einstaklingsins til þess að
tryggja tekjurnar; nú munu
verklýðssamtökin á nýjfln leik
endurheimta að fullu gildi sitt
sem hið beitta vopn launafólks.
Þær stéttaandstæður sem mörg-
um voru duldar á hinum svo-
kölluðu velmegunarárum munu
nú birtast á nýjan leik, bitrar
og áþreifanlegar. Verklýðssam-
tökin eiga framundan harða
baráttu; það er ekkert öfug-
mæli að kauphækkanir séu ó-
hjákvæmilegar. á þessum erfið-
leikatímum heldur augljós
sannindi; nú er það ekki al-
menn kenning heldur óhjá-
kvæmileg lifsnauðsyn að fá
sómasamlegar árstekjur fyrir
efni hins rúmhelga dags, og
þeim verður að fylgja eftir með
pólitískum aðgerðum.
í þessu sambandí er vert að
veita athygli fróðlegri breyt-
ingu sem orðið hefur á af-
stöðu valdhafanna til efnahags-
mála og atvinnumála. Gengis-
lækkanimar 1960 og 1961 voru
reiknaðar þannig út að þær
ættu að tryggja fiskveiðum cg
fiskiðnaði rekstrargrundvöll og
ágóða. Á* hinum svokölluðu
veltiárum raskaðist þessi
grundvöllur gersamlega á nýj-
an leik, og gróðamyndunin vafð
fyrst og fremst bundin við
hverskyns viðskipti og þjón-
ustustarfsemi. Hlutskipti sjáv-
arútvegsins urðu sömu gömlu
úrræðin, hverskyns bætur úr
'Ntar
r‘"ra “-asssaaajr &K&2&
. ' ■ Uí WJtoifá
VlfK-,rr.ndl fc-JL rL«>- ,n '
Visa iw, r,,* numrt''lr*>nm. I JLrt- ,*•'
X '*3iL^r mr.S-- <
KmLn ivL-itk Hfyþ).
: f-X- lu:r: 111. .' 'cimkvn'.'b
li; l'Vij. fir, ».\
n.\ a iVMV.ll . léiSmc Mk. >
miv iun-.n tnÁnnPA fr.i ír
* RnVVjnvik, I. t\^u v
. Snmvtiuuih.inkl lNl»m?x
Klr» vr»*n.\
Elnnr Agútu***n. >
. aat j
Xinn'iuTioarupp boð.
10 1 !• uivik.
'V^^úiUfiiiruppjuuV Vi ijfii
• rj.-vuM&'vttrfo «.'lt 1 vkr
á S*
f i Imrg. m*.\m
hntf n
nkvúrAnn upph'
PPfiiud#'
I.
Kt.
H»vt
>r.tfn V.
l.» atkT.íM, av

-'•%• £..
>*• V -N.
Kt 10 f
:nlin, Air
rílir krT
•úmi ?
&/ ; !■/ f s. < >•. k. it >, *• jr - e-s
■ í hverju Logbirtingarblaði eru auglýsingar um tugi nýrra gjaldþrota.
auðvitað ekki staðizt. Á þessu
árj verða gjaldeyristekjur og
þjóðartekjur lægri en í fyrra,
og áhrifin af því verða marg-
falt meiri en tilefnin, vegna
þess að éfnahagskerfið allt var
svo þanið að ekkert mátti út
af bera án þess að í óefni
væri komið. Ráðstöfunartekjur
launamanna munu lækka til
muna á þessu ári; það mun
hafa tafarlaus áhrif á öll þau
margþættu þjónustu- og við-
skipta-fyrirtæki sem uþp hafa
risið á undanförnum árum. Hér
verða augljós keðjuáhrif. sam-
dráttur á flestum sviðum, sem
veldur því að sífellt dregur úr
eftirspurn eftir vinnuafli,
aukavinnan minnkar og hverf-
ur, yfirborganirnar minnka og
hverfa — og vofa atvinnuleys-
isins virðist. ekki langt undan,
hún hefur raunar hafið land-
nám sitt sumstaðar. Ekki þarf
að lýsa því hver áhrif það muni
hafa á lífskjör launafólks, þeg-
ar þær tekjur hverfa fyrst sem
fengnar voru utan umsamins
dagvinnukaups. Gylfi Þ. Gísla-
son hefur áætlað að þjóðar-
tekjsar muni minnka um 4%
í ár, en það er bætta á að tekj-
ur margra teönamanna muni
lcekk-a wm tífelda þá hundraðs-
tiSa, esf ekki verður að gert,
og sá fcekkun er raunar jægar
koanin tSl framkvæmda að
noHdcrn leyti hjá mörgum. Við
dagvinnu eina saman. Heildar-
tekjur þjóðarbúsins, þrátt fyr-
ir nokkurn samdrátt í ár, eru
sönnun þess að sú stefna er
framkvæmanleg hér á landi
ekki siður en í öðrum löndum
sem standa á svipuðu efnahags-
stigi. Barátta verklýðssamtak-
anna verður vafalaust erfið og
langvinn og margbreytileg, en
hún verður óhjákvæmileg,
bæði til þess að tryggja dag-
legt viðurværi launafólks og
eignir þeirra fjölmörgu sem
hafa komið sér upp íbúðum í
trausti þess að ráðstöfunartekj-
ur veltiáranna héMust óskertar.
Fróðleg breyting
Þessi barátta verklýðssam-
takanna hlýtur jafnframt að
verða pólitískari en hún hefur
verið um langt skeið, vegna
þess að kjaramálin sjálf verð-
ur óhjákvæmilega að tengja á-
kveðinni stefnu stjórnarvald-
anna í atvinnumálum og efna-
hagsmálum. Þess vegna verða
sjálf kaupgjaldsbaráttan og
þjóðmálabarátta Alþýðubanda-
tegsins að renna saman í órofa
heild; þær almennu og réttu
kenningar ,sem Alþýðubanda-
lagið hefur boðað um þróun
þjóðlegra atvinnuvega og nauð-
syn áætlunarbúskapar í því
sambandi verða nú engar
bollaleggingar, heldur viðfangs-
opinberum sjóðum, og nema
þær upphæðir nú nær tveim-
ur miljörðum króna á ári. Sé
litið í gömlu viðreisnarstefnu-
skrána kemur í ljós, að hver
einasta röksemd sem talin var
gera gengislækkun óhjákvæmi-
lega 1960 — styrkir, uppbæt-
•ur, niðurgreiðslur, viðskipta-
halli, greiðsluhalli á ríkissjóði,
minnkandi gjaldeyrisforði o.s.
frv. — allar þessar röksemdir
eiga við í dag, margar í enn
ríkara mæli en 1960. Ef stjórn-
arherrarnir væru samkvæmir
í stefnu sinni, ef forsendur
þeirra væru hinar sömu og þær
voru 1960, ætti bjargráð þeirra
enn að vera gengislækkun —
sú þriðja á sama áratugnum!
En forsendurnar hafa breytzt
á þessu tímabili, stöðu sjávar-
útvegs og fiskiðnaðar hefur
hrakað innan valdastéttanna og
staða kaupsýslumanna styrkzt
að sama skapi, og kominn er
til greina nýr valdaaðili í þjóð-
félaginu, erlent fjármagn.
Þeir ráða
stefnunni
Það er erfitt að framkvæma
gengislækkun gagnvart islenzk-
um kaupsýslumönnum um
þessar mundir. Þeir hafa hag-
nýtt frelsið til þess að taka
sér gj aldeyrislán erlendis, vör-
urnar sem þeir fluttu inn fyr-
ir lánin eru að mestu seldar
og fjármagnið að verulegu
leyti bundið í verzlunarhöU-
um þeim sem risið hafa á und-
anförnum árum. Þessi lán
kaupsýslumanna nema nú 700-
80o miljónum króna, og yrði
gengislækkun framkvæmd án
tillits til þeirra aðstæðna yrði
allur þorri kaupsýslumanna
gjaldþrota. Hins vegar yrði það
erfitt mál. bæði stjórnmála-
lega og efnahagslega, að bæta
kaupsýslumönnum gengislækk-
unina öðrum fremur.' f annan
stað hafa stjórnarvöldin klifað
á því árum saman að ein helzta
forsenda þess að erlendir að-
ilar fáist til að setja á lagg-
irnar fyrirtæki hérlendis té
styrk stjórn efnahagsmála í
landinu, festa sem geri er-
lendum aðilum kleift að semja
áætlanir langt fram í tímann.
Stjórnarvöld sem framkvæma
þrjár gengislækkanir á sama
áratugnum eru ekkj líkleg til
þess að laða að sér erlendan
atvinnurekstur, því gengislækk-
anir raska hvers kyns áætlun-
um og mjög erfitt er að sjá
afleiðingar þeirra fyrir. Þess
vegna er mjög líklegt að þeir
erlendir aðilar sem þegar hafa
lagt fé í atvinnurekstur hér-
lendis og þær alþjóðlegar
stofnanir sem nú leggja að is-
lenzkum stjómarvöldum að
oþna landið að fullu erlendu
fjármagni snúist gegn því að
nú sé framkvæmd enn ein
efnahagsleg kollsteypa.
Einu nýmælin
Því bendir . margt til þess
að stjórnarvöldin hafi í hyggju
að láta efnahagskreppu þá sem
nú er hafin magnast án þess
að grípa til rtokkurra gagn-
gerra ráðstafana, aðeins bráða-
birgðaaðgerða af ýmsu tagi,
aukinnar skattheimtu, nýrra
uppbóta til útflutíiingsins o.s.
frv. Ríkisstjómin hugsi sér
þannig að gráta það þurrum
tárum þótt eitt fyrirtækið af
öðru gefist upp, en stefni síð-
an að því að fylla smátt og
smátt í skörðin með erlendum
fyrirtækjum og erlendu fjár-
magni eftir því sem færi bjóð-
ást. Það er engin tilviljun að
þegar Bjarni Benediktsson var
spurður að því í útvarpsviðtali
fyrir skömmu hvað ríkisstjóm-
in ætlaðist fyrir í efnahags-
málum og atvinnumálum, boð-
aði hann engin nýmæli önnur
en aukinn erlendan atvinnu-
rekstur á fslandi. Hann talaði
um hraðari alúmínframkvæmd-
ir og olíuhreinsunarstöð, og tók
sérstaklega fram að hún yrði
að vera í samvinnu við erlenda
aðila. Hann ræddi um tengsl
við Efnahagsbandalag Evrópu
og lagði sérstaka áherzlu á
það, að 1 því skyni yrðum við
að leggja eitthvað af mörk-
um, og getur þá ekki hafa átt
við annað en að fyrirtæki úr
Efnahagsbandalaginu fengju að
athafna sig hérlendis. Það er
ekki heldur nein tilviljun að
Bjarni Benediktsson sagði í
þessu viðtali að koma yrði í
veg fyrir atvinnuleysi á ís-
landi. Svipu atvinnuleysisins er
einmitt ætlað að knýja allan
almenning»til þess að fallast
á erlend fyrirtæki eftir því
sem fleiri skör.ð brotna í þjóð-
lega atvinnuvegi landsmanna.
Á þennan hátt er ætlunin að
stefna að því að tengja hinn
þrön-ga og örlitla íslenzka
markað við stærri heild, svo
að þau markaðslögmál sem
áttu að vera hugsunin í við-
reisninni geti í raun komið til
framkvæmda. Erlent fjármagn
á að tryggja þann aga sem
haldið geti verklýðsfélögunum
í skefjum og sveigt geti þau
innlend fyrirtæki, sem eftir
kunna að standa að lokum,
undir alþjóðlega framleiðslu-
hsetti.
Framhald á 9. síðu.