Þjóðviljinn - 24.09.1967, Blaðsíða 7

Sunmudagur 24. septermfoer 19«7 — ívJÖÐVTLJIISrN — SÍDA <J
Er ákall tékkneskn
Ustamanna falsað?
Peter Weiss vill ræða um stöðu
rithöfunda í sósíalísku samfélagi
□ Hinn 3. september síðastliðinn birti
brezka blaðið Sundaý Times ,,Frelsisákall“
sem sagt var að rúmlega þrjú hundruð rit-
höfundar, listamenn, blaðamenn og vísinda-
menn í Tékkóslóvakíu hefðu skrifað undir4
I ákallinu er skírskotað til vinstri manna á
Vesturlöndum og heitið á þá að koma tékkn-
eskum skoðanabræðrum til aðstoðar í bar-
áttu við ríkisváld sem hefur „breytt menn-
ingu í klám“.
En nú hafa vaknað grun-
semdir um það, að ákallið sé
falsað og vestur-þýzka blaðið
Die Zeit, sem hefur birt marg-
víslegar hugleiðingar vegna á-
kallsins, snýr sér áð því í síð-
asta tölublaði að athuga hvort
það sé falsað og birtir greinar
um þetta efni eftir Peter Weiss,
Heinrich Böll, og tékkneska rit-
höfundinn Pavel Kohout, sem
er staddur í Hamborg. þar sem
hann er að setja „Góða dátann
Sveik“ á svið í Deutsche Schau-
spielhaus.
Peter Weiss, sem er nýkominn
heim eftir tveggja mánaða dvöl
á Kúbu, efast um það að skjal-
ið sé ófalsað, vegna þess að
hann telur að í því séu margar
staðhæfingar -og hugsanir sem
marxískir og kommúnískir
menntamenn gætu ekki hafa
sett fram.
Weiss rökstyður grunsemdir
sínar nánar með því að mennta-
mennirnir úr Tékkóslóvakíu
snúi sér m.a. til John Stein-
beck, sem hefur heilshugar bar-
izt fyrir stefnu Bandaríkja-
manna í Vietnam. Þá telur
Weiss það ólíklegt að mennta-
mennimir skuli skírskota til
samvizku heimsins í nafni
Kennedys heitins Bandarikja-
forseta.
Nauðsynlcgt að ræða
vandaMiálin
En Peter Weiss leggur áherzlu
á það, að hann telji brýna
nauðsyn bera til þess að opin-
berar umræður fari fram um
mál- og tjáningarfrelsi, skap-
andi frelsi og afnám pólitískr-
ar ritskoðunaf.
Rithöfundasamband Tékkó-
slóvakíu hefur boðið Weiss að
taka þátt .í alþjóðlegum um-
ræðufundi í Prag 29. nóvember
næstkomandi, og nú skorar
hann á fundarboðendur að nota
þetta tækifæri til að taka efnið:
„Staða rithöfunda i sósíalísku
samfélagi". til umræðu.
Hann ætlar að ákveða hvort
hann sækir fundinn í samræmi
við það svar, sem hann fær frá
rithöfundasambandinu í Tékkó-
slóvakíu.
Það er skoðun Weiss að sósí-
alisku ríkin séu nógu ötflug og
hafi náð nægilega góðum ár-
angri í efnahags- og félagsmál-
um til að geta líka haft hug-
rekki til að ræða ágreining i
menningarmálum fyrir opnum
tjöldum, raeða hreinskilnisl'ega
um öll brennandi vandamál og
ekki afneita neinni hlið þeirra.
„Það er ekki lengur hægt“,
segir Weiss, „fyrir sósíalista
og aðra framfarasinnaða rithöf-
unda og listamenn í heimin-
um að taka því að ágreiningur
sé barinn niður með einhliða
flokksákvörðun“.
Bréf frá Kohout
PavelKohout skrifar Giinther
Grass opið bréf. Tékkneski höf-
undurinn trúir því ekki að á-
kallið sé ósvikið.
Pavel Kohout er einn þeirra
rithöfunda sem voru strikaðir
út af listanum til sjórnarkjörs
á rithöfundaþingi í sumar. Um
þetta segir hann:
Af hverju ég var strikaður út
af listanum? Auðvitað vegna
skoðana minna. ,
Og er ég því samþykkur?
Auðvitað ekki. Ákallið er sem
sagt ekki logið? Auðvitað er
það logið ■ . .
Háttsett yfirvöld í flokki mín-
um komust að þeirri niðurstöðu
að nokkrir okkar hlýddu ekki
flokksaga og gerðu þess vegna
það að tillögu sinni við komm-
únistana á rithöfundaþinginu
að þeir hættu við að bjóða
okkur fram.
Eftir stutta en ólgandi um-
ræðu kom þingheimur til móts
við óskir kommúnistanna í fjór-
um tilfellum með iitlum meiri-
hluta, en bindandi.
Giinthcr Grass.
Þó Kohout hafi verið mánað-
artíma á brott frá Tékkósló-
vakíu (hann kom til Hamborg-
ar frá Kanada) treystir hann
sér til að staðhæfa, að ,,ákall-
ið“ sé fölsun eða að það geti
í hæsta lagi verið frá einhverj-
um hópi lítt þekktra manna,
sem nú hafi misst þolinmæðina
óg reyni á þennan frumlega
hátt að flýta gangi sögunnar.
Kohout segir við Gúnther
Grass: „Það er aldrei ónytsamt
að hefja raust sína til varn-
ar, jafnvel þótt það kunni
nú að vera fyrir misskilning.
Slík mistök eru hundrað sinn-
um virðingarverðari og nyt-
samari en afskiptaleysi um ör-
lög annarra, sem getur leitt til
þess að glæpir séu látnir af-
skiptalausir".
Þrir möguleikar
Menningarmálaritstjóri Die
Zeit, Rudolf Walter Leonbardt,
setur upp þrjá möguleika:
1. Að Kohout verði á mistök
þar sem í fjarveru hans hafi
gerzt þeir hlutir í Prag eða
Slóvakiu, sem hann eða þeir
Tékkóslóvar sem hann hefur
hitt að máli síðan, þekki ekki
til.
2. Að ákallið, sem fyrst var
birt í Sunday Times úr tékkn-
j esku útlagariti sé falsað.
3. Að ákallið sé ekki bein
fölsun en hafi verið blásið út
annað hvort með því að orða-
lagi hefur verið breytt, eða
fólk sem enginn þekkir hefur
verið dubbað upp í lista- og
vísindamenn.
Die Zcit mun leitast við að
komast að öllum sannleikan-
um.l Þar til hann hefur verið
leiddur í ljós, skrifar Leon-
hardt, munum við halda okk-
ur við hinar göfugu niðurstöður
sem Kóhout kemst að í bréfi
sínu til Grass sem hann skrifar
fullviss um það, að ákallið sé
falsað:
,,Sú hjálpsemi að sýna sam-
hug sinn í verki jafnvel þó
byggt sé á misskilningi er miklu
ákjósanlegri en afskiptaleysið".
Vandamálin
Þvi miður er ekki hægt að
taka af skarið hvort ákallið er
falsað eða ekki. En hvað sem
því líður eru hin alvarlegu
vandamál sem um er rætt
vissulega raunveruleg.
SÓLSKINSDAGUR
Sunnudagur. Ög glampandi
sól á heiðum himni yfir borg-
■ ÍBni. Loksins sólskin eftir hálfs
mánáðar rígningu. .
Konan snarast á fætur. í dag
skal sannarlega verða ekið út
í sólskinið. .
Drengirnir vakna líka og
horfa glöðum augum út í sól-
skinið.
— Mamma, segir sá eldri,
sem er sjö ára gamall. — Nú
förum við upp í sveit og fá-
um að leika okkur í grasinu
af því veðrið er svo. gott, er
það ekki?
— Jú, vinur, og við förum
snemma, ég bý út nesti og
Við borðum úti.
— Förum við rétt bráðurp?
spyr sá yngri, fimm ára hnokki
með spékoppa, iðandi af lífi
og getur ekki verið kyrr.
— Ja, ég á nú eftir að taka
til nestið og láta það í tösku
— og pabbi á auðvitað eftir
að raka sig og klæða sig í föt-
in./.sem hann fer alltaf í þegar
við förum út úr bænum.
—r En þú verður fljót að láta
nestið. í töskuna, er það ekki.
Og þú. ert enga stund að búa
^ þig.
' — Ég skal vera eins fljót
og ég get.
Drengirnir ganga svolítið hik-
andi inn til föður síns, sem
liggur í rúminu og les dag-
blöðin.
— Pabbi, förum við ekki út
úr bænum í dag?
— Jú ætli það ekki, mér
sýnist veðrið vera ljómahdi
gott.
— Förum — förum við ekki
pinulitið snemma? spyr sá
eldri.
— Jú, ætli við reynum það
ekki. j -
— Við þurfum ekki að tefja
okkur á að borða, mamma er
búin að láta nesti í fulla
tösku. Ætlarðu ekki að fara
að klæða þig?
— Jú, ég ætla rétt að ljúka
við þessa grein, sem ég er að
lesa.
Það kemur leiðindasvipur á
drengina, lamandi þögn og
þungi leggst yfir þá. Móðir
þeirra sér þetta, en fær ekki
spornað við. Hún þarf þó nauð-
synlega að finna eitthvert úr-
ræði til þess að gera drengj-
unum biðina léttári.
Því biðin getur orðið nokk-
uð löng. Og hún er löngu hætt
gð . glíma við óhagganlega
kletta.
Konan hrekkur við þegar
hún finnur sig í huganum nota
þetta . orð.
Klettur. Þegar hún var litil
voru lifandi myndir í öllum
klettum og huldubörnin léku
sér umhverfis þá.
Þcssi klettur ber mynd, sem
hún iorðast að sjá. ,
Drengirnir eru allt í einu
teknir að slást af eldmóði á
gólfinu. Konan gengur til
þeirra og reynir að sætta þá.
— Nú förum við að búa okk-
ur, strákar mínir, hættið þess-
um slagsmálum undir eins.
— Halli sparkaði í fótinn á
mér.
— En Nonni beit mig, og það
er þó miklu ljótara.
— Það varst þú sem byrj-
aðir.
— Nei, það varst þú.
— Mamma, trúðu honum
ekki. Það var allt honum að
kenna.
— Svona, hættið þessu. nú
skuluð þið fara í röndótt.u
blússurnar ykkar og þessar
buxur. þá megið þið veltast á
jörðinni eins og ykkur lystir.
Þeir klæða sig, en það er
kominn ólundarsvipur á andlit
þeirra eins og aldrei muni neitt
skemmtilegt ske.
Það hlaut að koipa að því.
hugsar konan og það færist
yfir hana þreyta og magnleysi.
Loksins kemur húsbóndinn
fram, svipþungur og hægstígur.
— Það borgar sig að borða
áður en við förum, geturðu
ekki eldað á meðan ég raka
mig?
— Vitanlega. Það er ís i
augum konunnar. röddin hlut-
laus.
Innst inni hafði hún að s.iálf-
sögðu vitað þetta. bara látið
sem hún vissi það ekki.
Hröðum handtökum flysjar
hún kartöflur, lemur kótelettur
með reiðisvip. Fn það var þó
alltaf munur að hún hafði
keypt fljóteldaðan mat.
Hún hefur fyrir löngu lok-
ið matreiðslunni þegar hús-
bóndinn kemur frá því að raka
sig, ilmandi og gljápússaður.
Þau setjast að matarborð-
inu og þrúgandi þögnin leggst
yfir og allt urri kring.
Drengirnir eru fljótir að
borða og spyrja hvort nú sé
ekki hægt að leggja af stað.
—: Ég þarf nú að þvo bílinn,
ég fer ekki fet á svona ó-
hreinum bíl.
— Megum við koma með þér,
við getum hjálpað til? spyr sá
yngri.
— Helzt ekki, þið óhreinkið
ykkur bara.
svaladyrunum og fór fram í
eldhús.
Farangurinn stóð löngu til-
búinn á gólfinu. Konan tók
hann og bar niður tröppurnar
og að bílnum. Síðan settist
hún í neðstu útidyratröppuna
og beið. sviplaus og kyr.
Loksins kom. maðurinn og
tók að ganga frá farangrinum.
Að lokum settist öll fjölskyld-
an inn í bílinn.
Maðurinn dró tóbakspípu
upp úr vasa sínum, tók að
fylla hana af tóbaki með hæg-
um, vandvirknislegum hand-
tökum.
Konan sat og sagði ekkert
og drengirnir sátu alvarlegir i
aftursaétinu.
Það var ekið af stað.
— Hvert viljið þið fara?
spurði maðurinn.
— Eitthvað stutt, kannski
upp í Heiðmörk, vogaði konan
að segj a.
liggja og njóta, hlusta á dreng-
ina, sem leika sér glaðir úti í
náttúrunni. Betur að ég væri
hér ein með þeim.
Yngri drengurinn kemur með
stein, hrjúfan og eldbrunninn,
einkennilegan að lögun.
— Sjáðu mamma, þetta er
engill, sem hefur dottið niður
af himnum, og orðið að steini
vegna þess að hann komst ekki
upp aftur.
— Mér finnst þetta vera
líkara fugli, segir móðir hans.
— Sérðu þá ekki að þetta
er vængbrotinn engill? Dreng-
urinn er undrandi á slíku skiln-
ingsleysi. En þetta er svo sem
ekki í fyrsta skipti, seip. hann
uppgötvar hvað fullorðið fólk
er heimskt.
— Jú, ég held nú þegar ég
skoða steininn betur að þú
hafir rétt fyrir þér.
Hann brosir, það er svo gott
Smásaga eftir UNNI EIRÍKSDÓTTUR
— Mömmu er alveg 'sama
um það, hún lét ökkur einmitt
ekki vera fina svo við gætum
gert hvað sem við vildum.
— Því trúi ég vel. En það
er sama. bíðið þið eftir mér
þangað ul ég er tilbúinn að
leggjá af stað.
Tíonan.- tqkur óhreinu diskana
af borðinu og raðar í vaskinn.
Það hvarflar ckki að henni að
þvo upp í svona véðri. Þá er
betra að fara út á svalir og
bíða þar.
Eldheitt sólskin er yfir borg-
inni, það eru svona dagar, sem
konan elskar og nýtur og helzt
liggjandi í grasi. finnandi sie
renna saman við sól og jörð.
Konan situr þama langa
stund. Það tekur tíma að þvó
og bóna bíl.
Drengirnir eru á rangli í möl-
inni. óþolinmóðir og niður-
dregnir.
Klukkan þrjú kemur maður-
inn með spegilgljáandi bílinn.
— Getum við nú lagt af
stað? spyr yngri drengurinn.
— Já, rétt strax, ég ætla
aðeins að þvo mér og fá mér
kaffisopa.
Drengimir halda áfram að
bíða.
Konan stóð upp, ' lokaði
— Það tekur því varla að
fara í svo stutt ferðalag, sagði
maðurinn, ættum við ekki að
skreppa til Þingvalla?
— Mér er sama, sagði konan.<S>
—1 Við skulum fara þangað
sem þú vilt, pabbi, heyrðist úr
aftursætinu.
Þau óku sem leiðin liggur
til Þingvalla, þögul eins og eng-
inn hefði neitt að segja. Öll
mál væru löngu útrædd. — —
Þegar til Þingvalla kom var
sól tekin að lækka á lofti, en
þau fundu laut og lögðust í
sólbað. Loksins, loksins, ilmur
úr kjarri og lyngi. þröstur
söng á grein skammt frá. Und-
ur sumargrænnar jarðnr undir
bláum himni fór um konuna
eins og lengi þráð faðmlag.
Drengirnir ærsluðust í gras-
inu, tóku upp steina og sér-
kennilega kalkvisti, sem þeir
fundu hingað og þangáð.
Maðurinn læsti bílnum og
lagðist svo endilangur f gras-
ið. Hann lá grafkyrr með lok-
uð augu, en hastaði á dreng-
ina ef honum fannst þeir hafa
of hátt.
Hversvegna ætli hann læsi
bílnum þegar við erum ekki
meira en svo sem faðmslengd
frá honum? hugsaði konan.
Og svo: Ekki hugsa, bara
þegar einhver skilur mann, og
maður er ekki bara kjáni þó
maður sé fimm ára.
Hann hleypur með steininn
til föður síns og sýnir honum.
-y Sjáðu pabbi, ég fann
vængbrotinn engil!
— Jæja, segir faðir hans án
þess að opna augun. Það hefði
nú verið betra ef hann hefði
opnað augun.
Án þess að nokkurt þeirra
hafi veitt því athygli hafa ský-
in safnazt saman laumulega,
sum blá, önnur grá og myrk.
Og regndropar taka að falla,
Fyrst einn og einn, en svo
kemur steypiregn.
Fjölskyldan flýtir sér að
taka saman farangurinn og
flýr inn í bílinn.
Það er ekki um annað að
ræða en fara heim.
— Við hefðum átt að leggja
fyrr af stað, segir eldri dreng-
urinn.
— Þetta var ágætt, en-da vor-
um við ekki tilbúin fyrr, segir
maðurinn.
— Við vorum nú bara eirrn
klukkutíma hér, segir drengur-
inn, niðurbæld reiði í röddinni.
Konan lítur aðvarandi til
drengjanna í aftursætinu.
Og þögnin leggst yfir, eins
og svart, þykkt teppi, kæfandi,
löng, ósigrandi.
Regnið lemur bílrúðurnar og
framundan liggur vegurinn eins
og svört slanga í ótal hlykkj-
um.
............................ , '' y '5 ■;';:;sa«|

imi
I ...... .........*....—-..
Um mánaðamótin opnar Ágúst Fr. Petersen málverkasýningu
í Vestmannaeyjum. Agúst cr borinn og barnfæddur Vestmanna-
eyingur, en býr nú í Reykjavík, og er þetta í fyrsta sinn sem
hann sýnir á æskustöðvunum. Myndin var tckin í vinnuherbergi
Ágústs á heimili hans á Skeggjagötu og myndimar eru meðal
þeirra sem verða á sýningunni í Eyjum. — (Ljósm. Þjóðv. vh)
4