Þjóðviljinn - 14.01.1968, Blaðsíða 3

Sunnudagur 14. janúar 1968 — ÞJÖÐVILJIN'N — SlÐA J
FYRSTI HLUTI
Hvaða breytiögar í Banda-
rikjmmm á liðnum árum finnst
yður umtaisverðastar prófess-
or Toynbee?
Mér virðist að meiri breyt-
ingar hafi orðið í Bandaríkj-
unum á síðastliðnum tveim ár-
um en þeim rúmlega fjörutíu
árum sem liðin eru síðan ég
hóf komur mínar hingað. Ég
hafði ekki komið , til Banda-
ríkjanna síðan árið 1965. Fyr-
ir tveim árum fannst fólki sem
hefur völd, rétt rúmlega á
miðjum aldri, að það væri ó-
særandi og ósigrandi. Banda-
ríkin færu létt með Vietnam-
málið. Bandaríkin færu létt
með alla hluti. Bandarískir lífs-
hættir voru hinir einu sönnu
lífshættir og þannig mundi
framtíðin verða. Umheimurinn
átti að verða eins líkur Banda-
ríkjunum og hann framast væri
fær um, þetta var hugsjónin.
Breytingin er gríðarleg. Fólk
skiptist enn í hauka og dúf-
ur en öú eru aliir mjög á-
hyggjufuliir bæði háukar og
dúfur. Bandaríkin hafa skekizt
dlilega á síðastliðnum tveim
árum — bæði innanlands og
utan og fólkið er órótt og ó-
ánægt.
Unga fólkið fer ekki leynt
með að það er vitandi vits i
víðfeðmri uppreisn gegn kyn-
slóðinni sem er miðaldra. Og
hinar hörmulegu óeirðir hafa
verið rothögg á bandaríska
vini mina og þeim hefur ver-
ið erfiðara að taka þeim en-
stríðinu í Vietnam.
Fréttir af óeirðunum hittu
þá eins og byssukúla. Þetta er
innanmein — og hefur bein
áhrif. Slíkir viðburðir hefðu
verið óhugsandi ekki aðeins
1925 en jafnvel árið 1965.
Bandaríkjamenn hafa árum
saman haft falska öryggis-
kennd, falska vellíðunartil-
finningu og nú er verið að
hrista hana af þeim.
Bandaríski lífsmátinn skammlífur
Urðuð þér í fyrri heimsókn-
um yðar til Bandaríkjanna
varir við þessa „fölsku örygg-
iskennd"?
Já. Sem sagnfræðingur geri
ég mér ’gréin fyrix því að öll
tímaþil velfarnaðar þjóðfélaga
eru takmörkuð. Það er hluti
af mannlegu eðli að lenda i
erfiðleikum. Bandaríkjamönn-
um fannst US vera paradís, en
ég trúði ekki, að nokkurt mann-
legt samfélag væri — eða gæti
verið — jarðnesk paradís. Von-
brigðin hlutu að birtast fyrr
en síðar.
Var það gott?
Að sjálfsögðu, því það er
slæmt að lifa ekki í raunveru-
leikanum. Bandaríkjamenn voru
mjög sjálfsánægðir og þeir
hafa verið læknaðir af því.
Sáuð þér aðrar breytingar í
Bandarikjunum sem yður fund-
ust jákvæðar?
Sjálfsgagnrýni hefur aukizt
að miklum mun, og það er æv-
inlega gott. Og breytingar hafa
orðið á viðhorfum uppvaxandi
kynslóðar. Ég á ekki eingöngu
við „hippíana“ sem eru æsi-
fregnaþáttur þessa máls. Ég
vildi jafna þeim við þennan
tíunda hluta ísjakans sem
skagar upp úr sjónum. Ég er
að hugsa um unga fólkið sem
er ekki jafn mikið gefið fyrir
að láta á sér bera, en hefur
* engu að síður breytt viðhorf-
um sínum rækilega. \
Ég, heyrði unga fólkið í
Bandaríkjunum tala með fyrir-
Iitningu um verðmæti foreldra
sinna. „Fyrirlitning“, það er'
varla rétta orðið. Það væri
kannski réttara að kalla það
... afneitun.
Mér finnst það sláandi hve
skammlífur hinn svonefndi
bandariski lífsmáti (Americar
way of life) hefur verið, borg
arlífið með öllum þægindun
sem því fylgja, sjónvarpinu og
hinum skýru háttum í félags-
legum framgangi og markmið-
um. Hinir velstæðu kaupsýslu-
menn í borgunum og konur
þeirra sem lifa nú samkvæmt
bandaríska lifsmátanum eru
, ekki nema tvær eða þrjár kyn-
slóðir frá sveitalífinu.
And-samfélög í Bandaríkjunum
Þér minntuzt á óeirðir í
Bandaríkjunum. Er rétt að
nefna þær kynþáttaóeirðir eða
eru þær eitthvað annað, t.d.
óeirðir sprottnar af efnaliags-
ástandi?
Það er ykkur brennandi ósk
í Bandaríkjunum að kalla þser
ekki kynþáttaóeirðir. En þegaf’
öllu er á botninn hvolft eru
þær kynþáttaóeirðir, en ekki
eingöngu spurning um hör-
undslit. Ef þér væruð blökku-
maður í Bandaríkjunum hefð-
uð þér miklu minni tekjur en
ella. Þér munduð sennilega vera
í þeim hópi lg eða 20 prósenta
af bandarísku þjóðinni sem
sett er u'tangarðs og á þess
engan kost að haga lifi sinu
eftir „bandaríska lífsmátanum“.
Það er verra að vera fátækur
í Bandaríkjunum, en nokkurs
staðar annars staðar í veröld-
inni. Það er hroðalegt að ná
ekki máli í Bandaríkjunum.
Það er verra en í Indlandi t.d.
því í Indlandi nær meirihluti
íbúanna ekki máli. En að vera
í undirokuðum minnihluta, sem
eingöngu getur látið til sin taka
með ofbeldi. það er sú fátækt
sem mesta örvæntingu vekur.
Ástand í kynþáttamálum í
Bandaríkjunum er mjög alvar-
legt núna, vegna þess að hug-
myndin um einingu — hug-
mynd Martin Luthers Kings
um sameiningu á friðsamlegan
hátt er nú að láta í minni
pokann fyrir ofbeldishugmynd-
inni og hugmyndinni um að
setja á stofn and-samfélag í
samfélaginu. Þetta gæti leitt
til nokkurs konar stanzlauss
borgarastríðs • í öllum helztu
borgum í Bandarikjunum, þar
sem blökkumen-n og and-sam-
VIÐTAL VIÐ HINN
HEIMSKUNNA BREZKA
SAGNFRÆÐING TOYNBEE
UM ÁSTAND í
BANDARÍKJUNUM
félögin byggju við sína eigin
menningu, sinn eigin lífsmátá.
Að þessu virðist stefna í Banda-
ríkjunum, þar 'sem blökkumenn
og and-samfélögin byggju við
sína eigin menningu; sinn eig-
in lífsmáta. Að þessu virðist
stefna í Bandaríkjunum.
Blönduð hjónabönd frambúðarlausn
En hvað varð um hina frjálsu
bandarísku hugmynd að við
mundum ljúka þessu máli —
að vísu eftir töluverða bar-
áttu — með því að kynþætt-
irnir byggju friðsámlega hlið
við hlið ...?
Hlið við hlið? — Mergurinn
málsins er sá hvort þér eigið
við blönduð hjónabönd eða
ekki. Viðhorf við þessu eru
svo skfítin í Bandarikjunum.
Lítum á Mexico. Ég hygg að
87 prósent af íbúum Mexico
séu svonefndir mestizos, kyn-
blendingar. Aðallega af ættum
amerískra indíána. minna af
blökkumönnum en engu að síð-
ur blandað. Mér var sagt að á
tímum nýlenduveldis Spánverja
hafi hálf miljón hvítra manna
og blökkumanna komið til
landsins. Nú eru þeir svo
blandaðir að það er fágætt að
sjá Mexicana sem eru greini-
lega af blökkumannaættum eða
greinilegar komnir af hvitum
mönnum. Blönduð hjónabönd
eru skýringin á því að Mexican-
ar eru þjóðarheild.
Eða lítum á Brasilíu. Blökku-
menn voru þrælar fram til árs-
ins 1890 í Brasilíu, miklu ieng-
ur en í Bandaríkjunum. En
, samt eru engin kynþáttaskil í
Brasilíu. Það er óhugsandi því
litarháttur þjóðarinnar eru öll
afbrigði frá svörtu að hvítu.
Þetta er raunverulegur sam-
runi menningarheilda.
* Það er eftirtektarvert í þessu
sambandi að það er annað en
Iikamlegur mismimur sem vjrk-
ar á blönduð hjónabönd. Það
er líka spumirigin um menn-
ingu. f Nígeríu hef ég kynnzt
tvennum hjónum þar sem nig-
erískir menn eru kvæntir-
enskum konum. Annar hús-
bóndinn erv yfirmaður á stóru
sjúkrahúsi, hinn er háskóla-
rektor. Þeir eru báðir mjög
menntaðir menn og framúr-
skarandi. Ensku konurnar
þeirra sömuleiðis. Maður varð
ekki vitund var við kynþátta-
munónn. Sameiginlegt, hátt
menningarstig eyddi kynþátta-
muninum.
Sameiginlegt S-Afríku og Rhodesíu
Er þetta eini kosturinn gegn
aðskilnaðarstefnu? Er ekki
hægt að hafa samfellt samfé-
lag án blandaðra hjónabanda
í ríkum mæli?
Nei. — Ég veit ekki um neitt
samfélag sem hefur staðizt með
því móti. Þrátt fyrir allar til-
raunir Gandhis hafa Indverj-
ar ekki komizt yfir stéttaskipt-
inguna. svo að þjóðin hefur
ekki orðið ein heild, þó einhver
blöndun hafi átt sér stað. í
indverskum þorpum lifa venju-
legir íbúar af lágum stéttum
og hinir ósnertanlegu gjörsam-
lega aðskildir, drekka ekki
einu sinni vatn úr sömu brunn-
um. Það er skelfilegt. í Banda-
ríkjunum eins og Suður-Afr-
íku og Bhodesíu stefnir í þessa
átt að minni hyggju. Þetta er
fastur aðskilnaður af versta
tagi í samfélaginu.
Stöðug borgarastyrjöld í stórborgum
Hinn heimskunni sagnfræðingur Arnold
Toynbee prófessor dvaldi þrjá mánuði í
Bandaríkjunum á fyrra ári. Honum var
boðið að flytja fyrirlestra við Stanford
háskóla, og kom hann einnig við í öðrum
menntastofnunum og heimsótti vini um
allt landið. Þetta var í átj'ánda skipti sem
hann heimsækir Bandaríkin frá 1925 og í
þessari ferð fékk hann miklar áhyggjur af
ástandi í Bandaríkjunum, sem hann grein-
ir frá í eftirfarandi viðtali við blaðamann
bandaríska vikuritsins Look.
(í framhal-di ■ af þessu viðtal-i sem bixtist í næstu blöðum,
ræðir Toynbee um áhrif stríðsins í Vietnam á Bandaríkja-
menn, þjóðemisstefrw og bættu á nýjum McCarthyisma).
Hvers vegna finust yður að
það stefni í þessa átt í Banda-
rík junum? ,
Ef við tökum ekki samruna
í fullri merkihgu, hverra kosta
er þá völ? Aðskilnaðar. En
hvernig er hægt að skilja kyn-
þættina að? .Blökkumenn búa
nú í hjarta hverrar einustu
.stórborgar í Bandaríkjunum.
Þið yrðuð að gera það sem
Suður-Afríkumenn eru nú að
reyna að gera: að skapa Bant-
ustan. Þið yrðuð að flytja
blökkumenn með valdi úr stór-
borgunum og sömuleiðis flytja
hvíta menn með valdi frá t.d.
Mississippi og Alabama og
gefa út tilskipun: „Við ætlum
að koma öllum blökkumönnum
fyrir þar og hafa blökkumenn
hvergi annars staðar.“ En þetta
er nú varla mögulegt eðá fram-
kvæ’manlegt, finnst yðu’r það?
En ef þið hafið þá aðskilda
í sömu borgum munuð þið búa
við stöðuga borgarastyrjöld í
hverri þýðingarmikillj borg i
Bandaríkjunum. Við sjáum þá
þróun frekar fyrir. En Banda-
ríkjamenn hafa áreiðanlega
ekki efni á því heldur. Þið
getið ekkj látið hugmynd svörtu
múhameðstrúarmannanna sigra.
Þeir segja: „Við ætlum að
verða eins fullir af kynþátta-
hroka og þið hvítu eruð. Við
ætlum að hata það jafnmikið
að giftast hvítum maka og þið
hatið að giftast hörundsdökk-
um, og við ætlum að stofna
okkar eigið samfélag — og
eiga í óaflátanlegu stríði . við
ykkur.“
Stendur . ekki kappið milli
þessarar hugmyndar og s&m-
einingarhugmyndarinnar — en
hún verður að felast í blönduð-
um hjónaböndum. Ég bendv aft-
ur á hjónin í Nigeríu, maður
og kona eru af mismunandi
kynþáttum en eiga sameigin-
lega þámenningu. Það er kapp
milli aðskiln aðarhugmynd arinn-
ar og þeirra atriða, sem mundu
leiða til sigurs sameiningarhug-
myndarinnar — það er að efla
menningu og bæta lifskjör
blökkumannasamfélaganna. Ef
blökkumenn búa við sömu kjör
og hvítir menn verður iífsmáti
þeirra svipaður og samsvarandi
hvítra manna og þetta dregur
þegar í 'stað úr viðsiám milli
kynþáttanna. Þeim mun líkari
sem menningin er þvi minna
máli skiptir kynþáttamismun-
ur og því auðveldari verður
sameining og þar með hið eina
fullkomaa form sameinújgar:
blönduð hjónabönd.
V
L