Þjóðviljinn - 04.05.1968, Blaðsíða 5

Xjaugaæd&gmr 4. smal 1968 — WÖBVJLJINN — SlDA g
Baráttan gegn Springer aðeirns byrjunin
Andlegur leiðtogi þýzkra upp-
reisnarstúdenta Herb. Marcuse
ýmislegar stónflréfctáir
hafla verið að berast af
Rtríði vesfcunhýztera. stúdenfa við
prófessora, lögreglu og bíaöa-
kórrgirm Sprimger þá hafamarg-
ir að siáltfisögöu \"elt iþvi fyrir
sér hvað 'þeir vildu þessir unigu
ménin, h/vaðain þeilm heílæt isiæmu
hugimyndir um þaar bneyfcingar
sém’ þeir vilja gera á höguim
sínum og þjóðfélaginu yfSr höf-
uð. Og þá er oftasit bomt á Her-
bert Marcuse bandarískan. pró-
fessor af þýaku bergi brofcin'n,
en hanm er helztur þanlkabamki
róttækra stúdenita bæði í Banda-
ríkjum og Þ'ýzka'iamdi og ekki
er talið óH'íklegt að hanm nói
sörnu áhriifluim oinnig í ððrum
vestrænum löndum.
Nýlega er komiim út bök sem
á þýzku nöfnist „Bnde dler
Ufcopie" og er nú veríð að þýða
á Norðurlamdarmáil. Þar má
fimna fyrirlestra sem Mareuse
hefur haldið við hásköla í Vesfc-
ur-Berlín í fyrra, kappræður
hams við stúdemta og hóslköla-
kennara. Og sá frægi maður
Rudi Dufcsdhke kemur þair mjög
við sögiu: bókim er í sfcufcbu máli
sögð gefla glðða huigmynd um
þær huigmyndir sem iiggja að
baiki þeim óeirðum og áfcökum
sem urðu efifcir banafcilinæðið við
Dutschke nú um páslkana.
Áður em Marcuse fllúði tnl
Bandaríkjanna efltir vaidafcöku
nazista 1933 var hainn sfcarfandi
við Þjóðfélaigsramnsóknasfcofn-
umima í Framfcfiunt. Hann byggir
á sjálfsfcæðu mafci á kenning-
um bæði Marx og Freuds og
héfur gefið út mörg rit iirnni-
haldandí þjóðfélagsgaignirýni.
Bfini þeirra er einikum þau fonm
kúgunar sem við þekkjum í
samfcímamum og bifcnar beinlinis
ó þriðja heiminuim Cþróunar-
löndumum) en kernur í iðn-
væddum löndum firam í tilfcölu-
lega salkleysdslegn mynd.
í bók sitnmi sikrifar Marcuse
á þessa leið:
Það eru varla til þeir firæði-
memm nú á dögum, sem
hægt er að taka aivarlega, að
þeir vísi á buig þedm möguledka
að hægt sé að ruota hin mikilu
framieiðsluöfll samfcílmians, bæði
tækni og þekkámgu, til að binda
endi á sulfc og þjánimgar. Um
leið virðasfc allir sammáila um
að það sem gerist á voruim
dögum eigi forsendur í félaigs-
legri og pólifcískri skipulagninigu
á jörðunni. Bn þótfc við séum
sammóla um þefcfca höfum við
emn ekki gert okkur nægilega
grein fyrir því hvað þesSi út-
rýming fátækfcar, þjáninga og
slkorts, sem er tækmilega mögu-
leg, feHiuir í sór. Húm feter í sér
að rwfin sé söguileg þnóum, sem
heflur verið að gerasfc fram að
þessu, em elkkii beimt áfnamihald,
feliur í sér eitthvað neilkvætt
fremur en jákvæfct. vatnaskil
firemur en fraimfarir. Hún fielur
í sér frelsum ákveðins þáfctar
maminlegrar tilveru inmam hins
efinalega gruindvalilar, að hinn
Hfifræðiliegi þ;ifcfcur manmlegrar
tilveru vorði virkari.
Það setm hér skiipfcir máli er
hugmiynd'in um nýja sýn á
manniinn. tiQorðn.imgu og þróun
láfsmauðsiynlegra ]>arfa fyrir
flrelsii fflrélsii sem ekki byggir á
Marcuse: Erfiðleikar og nýr
hcimur
og takmarkasfc af fátækfc og
náuðung starflsins) um nauð-
syn þess nð þróa nýjar mann-
legar þarfir í mjög ströngum
skilindmgi orðsiins. 1 þessum
sikdlmimgi er neflndlega ekki til
— eða ekki lengur til, þörf fyrir
frélsi sem líflsþörf, að minnisita
kosfci ekki hjá mikluim hluta í-
búa þróaðra kapftailiískra landa.
Ut frá þessum Kfsþörfum krefst
hin nýja mannfræði einmtig nýs
siðgæðis sem verður arftaki og
afneitari hins gyðimglega- og
krisfcilega sdðgæðis, sem hefur
að verulegu leyti ákvarðað sögu
vestrænnar mennimgar“.
Með þessari ítarlegu ívitnun
er nokkuð gefið til kynna um
rófctækni þjóðfélaigssýnar Marc-
use.
Hann sér í dag tvær höfuðtdl-
hneiigimgar í kapítalísku
þjóðfélagi, sem geta haft bylt-
imgu í för mleð sér.
1. Andstæðumar milli hinma
miklu auöasifla samfélagsins anm-
arsvegar og hagnýfcimigar þeirra
til kúgunar og eyðdleggimgar
hinsvegar.
2. Tilhneiiging til sjállflvirkmi,
sem þvdmgað er upp á kaipiítal-
ilsftnann, ef hanm vill halda
vaxtarhraða sínum. Sjálflvirknin
hofiur tilhneiigingu til að út-
rýma Kkamíliegri virnnu í fram-
leiðsilunni og giefcur þegar til
lenigdar læfcur ekki samirýimzt
því að kapítalisminm haldi á-
fram að vera til — eins og
Ma-rx sá þeigar fraim á.
Marcuse er þó ekki viss um
sdðaimeflnda „Tögmólið“. Meðan
menn Kta á hima „nýju verka-
máinnaBtólt‘“, ’ tasknifræðinga,
visindomenn, hagfræðinga, í
hinuim sjálfvirka iðnaði aðeins
sem eimamgraðan hóp, sem býr
yfir möguleikuim til uimbyltin.g-
ar, verður niðursfcaðan aðcnnis
teknókratísk bylting. Þaö er að
segia síðkapítalismdnn breytist ^
í sérfnæðinga- og rflkiskapítal-
isimia, en þá ekki í það sem
Marcuse telur frjálst þjóðféTag.
Auk þcsssara tveggja tiilhneig-
inga, sem grafa undan kapflbal-
ismianum, bendir hann á and-
kapvtalíslk öfl, sem á voiruim
döguim smúasfc gegn því kerfi á
heimsmœlikvarða, og sem þegar
heyja á ýmsum stöðum (Víeit-
naim) opna baráttu við kapftal-
isma og heimsvaldastefnu. Að
lokurn bendir hann og á að
innan síðkapítaldsimans sjálfs
séu neiikvæð öfl honum — ednk-
uim andstaða stúdenfa og einn-
ig hippíarnir og baráfctan fyrir
fielsi í kynferðismálum.
Mnrcuise er ekki hræddur við
að jáfa að hann trúir á almenn-
an rétfc aillra manna til þess sern
hamn kallar ,.rétt til andstöðu"
gegn gildandi lögum ef þau
brjóta í bágá við frumlþarfir
manna og rébtindi.
Marcuse viðurkennir sjálfur
helztu erfiðleika sína. Menn
verða fyrst að útrý'imia því sem
skaipaði hinar gömlu þarfir til
að gete skapað nýjar, byltdng-
arkenndar þarfir. Bn til að út-
rýma því. sem skapaði hinar
gömlu þarfir, verður ]>örfin
fyrir að útrýma þessu gaimla
dóti fyrst að vera fyrir hendi.
— Þétta er sá vífahrinigur sem
við mætum, og ég veit eikki
hvemig við komumst út úrhon-
um, jáfar hann hreinskilnis-
lega.
Bn hann og Dutschke hafa
samt prakt.fskar tillögur fram
að færa: „Við erum ekki leng-
ur 30-40 skýjaglópar með
draum um fjarlæga veröld, „seg-
ir Dufcsdhke á ednum steð. „Það
er hér í háskálamMn samfélag
4000-5000 stúdente sem eru amd-
vigir öllu áhrifavaldi. Við aðra
háskóla eru minnihluteir sem
eru að sfcækka. Við erum nú
— það verður næst dagskrá —
og þá kernur og að valdibeit-
imgunini — að ganiga úfc fciil
fólksins með slkipulagða baráfctu
fyrir því að blaðasfcórveldi
Springers verði gert upptækt.
Það verður ný staakkun, ný út-
færsla.“
Þetta er herstjómairíist þeima
Dufcschkes og Marcuse. Að
brjk5lta kerfið niður með ufcan-
þings baráttuaðferðum án þess
að bera fram í smóafcriðum
mynd af því þjóðfélagi sem
þeir vilja í sfcaðinn. Skiriffinnsiku
Austur-Bvrópulandanna er vís-
að á bug.
Báðir gera þeir greinairmun á
því ofbeldi og hryðjuivenkum
sem þeir telja að byltingarmenn
Dutschke með félögum: Við erum ekki lengur skýjaglópar.
í vamþróuðuim ríikjum Mjóti að
gripa til, og þeirri skynsamlegu
valdbeiti.mgu, sem menn gefca
verið meyddir til að grípa tiil í
iðnaðairþjóðfélagi, en sem á að
vera fri við hryðjuverk.
Þeir viðuricenna að þaö geti
verið enfitt að halda þessum
tveim forimum valdbeitimgar að-
skildum. Þedr gera sér ljósfc að
það verður erfitt að tengja stúd-
entaóeirðdmar við uppreisn
kúgiaðra manna í þriðja héim-
inum, já og ednrág að kotma
málstað stúdentanna á fram-
færi við verkamenn og hina
nýýu mdlldsfcéfct
En afneitun þeirra á því þjóð-
félagi, sem nú er ti!L er svo al-
gjör að þrátt fyrir alla erfið-
leika, sem þe&r jáfca, sjá þedr
sér ekkd amniað fæirt en að gera
áfratm tilraunir imieð nýjar bar-
áttuaðiferðir. Og þráifct fyrir ótt-
ann við viðbrögð gegn þeáim. í
formi fasistma trúa þeir að ný
jörð og nýr himimn sé fiylli-
lega möguleg.
Baráttan gegn Spriniger er
aðeins byrjunin.
Bókaútgáfan árið 1967:
Sæmilegar bækur höfðu í
fyrra betur gegn reyfurum
Það er jaifnan forvifcnilegt að
blaða í bókaskrá Bóksalafélaigs-
ins, þótt hún veiti að vísu telk-
mabkaðar upplýsingar um eðli
Menzkrar bókaútgáfu. Bn hún
gefur jafnan nokkrar visbend-
ingar um hlufcföll.
X nýútkomínni skrá fyrir ár-
ið 1967 eru um 230 tifclar, fyrir
uten barna- og umgTimgabækur.
Skráin minnir okkur til dæm-
is á það. að síðasfcliðið ár var
hrei'nit eklki sem versfc bók-
imemnfcaár. Mér reikmaðist svo
til’ að einar tuttuigu og tvær
bækur ársins megi telja til ai-
variegrar bókmemnteviðleitm í
óbundnu máli — og af þeiim
eru tvær bækur endurútgáfur
á Halldóri Laxness. Þama er
mikil fylkiinig og fjölskrúðug:
Guðbergur og HagaK'n, Indriði
og Steinar Sigurjómsson, Drifa
Viðar og Ingiimar Eríendur,
Oddur Björnsson og Njörður
Njarðvfk og svo mætti lengi
telja. Það er og athyglisvert, að
í ár er allt annað og betra hlnt-
fall en venjulega milli sæmi-
Iegrar bókmenntaviOleitni og
reyfara eða „keriin gabóka"
hreiinna — en þær virðastekki
nernia eilefiu að iþessu sánini. Is-
Xenzkar ljóðabækiur enu sextán
og hópúr skálda mislitur — en
þama eru Þorsfcednn Valdimars-
son og Þorsfceinn. firá Haimri og
Jóhanin Hjálmarsson og þrjú
gógskáld eru endurúfcgefiin. Þrir
sdgildir höflundar nítjándu ald-
ar eru gefnir út og tvö rit-
gerðasöfn, anmað efltir Hlldór
Laxness.
Þýddar bækur sem téljast til
skáldskapar eða því sem næst
eru ekki gefnar út í mærri þvi
eins góðum hlufcföiluim. Ut
komiu 43 reyfarar um glæpi ell-
egar ásfcarveílu, eða því sem
næst, en aðeins áfcta verik sem
verða við flljófclega afchugun tal-
in til bóktmennfca. Höfundamir
eru Aiskylos, Kazantzalkis og
Seferis (þrír Grikkir á ednuáiri,
það er skrítið), Selma Laigeiáöf,
Romain Rolland, H. G. Wells,
Edna O’Brien og Tarjei Vesás.
Til endumTÍnninga, ævisagna
og ferðabóka reiknast fjórar
bæikur þýddar, allar vel fram-
bærilegar (Svefclana, Irving
Sfcone um Jaek London, Frið-
þjófur Nansen og bók um Len-
n.). Innlondar beefcur í þessum
filoiklki eru 26 — þar er meSsteirii
Þórbergur, þar eru þeir Hanm-
es Péfcursson, Jóhann Briem og
Jöfkarll Jakobsson, og benda Kk-
ur til að þessd Hóklkur bóka sé
betur skipaður en cxflt áður.
AMmdKiIl gróslfca er í úfcgáfa
kenmslubóka, handbólka og al—
þýðlegra myndskreyttra fræði-
rita — í þedm filolkibi ero 37
bæbur. Undir erlenda sagrf-
fræði fáíla eimar fjórar bæknr —
en það er varía miikið aðmaríca
þær nema Grikklandsbók Dur-
ants. Iranlend sagmfiræði virðisfc
eiga um 12 bœbur, þar erbæðl
Magnús Már og Þorsteinn Thor,
þar ero og félagasögur og
byggðalaga. Undir þjóðlegan
fróðleiik fiinn ég einnig tylflfc
boka, og hetflur aft verið meira,
og það dularfulla á ekfci nema
fjórar baskur, og kannski ekki
það: em Islendingar búndr að
glafca árunni eða hvað? Upp
fré þessu fer að fækka í flokk-
unum — i samibandi við úfcgáifiu
fomra rita minnum við á Jón
Helgasom, og í annan sfcað
sfcendur fróðleg bók ein og sér:
Mannleg greind eftir Mattíhías
Jónasson-. — áb.
Kristmann féll en hélt velli
Hugsue, hugsum, hvert leiðdr
þú mig? sfcundd engiHlinm í
sögu Anatole Framce.
Oft sezt að manni sá þamki,
að Islendingar hafli sérstafca á-
nægju af þvi að forðast kjarna
livers máls, að þeirn sé viðs
fjarrí áhugi á ao gera þótt
ekfci væri nema smótilraun til
að finna það sem miklu skipt-
ir. Miðflótfcaafilið virðisfc sfcerk-
asti þáttur íslenzkrar hugsun-
ar.
Nefnuim nokkur spánýdæmi
úr fjölmiðlunartækjunuim okik-
ur til skemmtuniar.
Skólamaður reyndr að halda
ritstjóra sfcærsfca blaðsins við
efnið í sjónvarpsþætfci: lands-
próf tál umræðu og þar með
nokkrír þætfcir skölasfcefhu og
löggjafar. Em tekst áfcaikan-
lega ifla. Ræðain er miðfælin,
hún flýfcur út um allar borg-
argrundir — bamssálin hrein
og tær er í voða í lamdspróf-
inu svo og taugakerfi ís-
lienzkra floreldra og skafct-
borgara, ininanum glæsiyrði
um þróun og breytingu svífa
tilvísamiir til alþimgissögu og
örlaga verka HalHgriTns Pét-
urssomar og guð rná vite hvað.
Það er eikki talað uim lamds-
próf heldur er borim fnam
Rödd hrópandans og risfc Plóg-
far sannloikans og væri það
ektoi fyriir miskurmsorrvi dag-
skrárstjóra, þá værum við
kornin í náimunda við j>óes-
íuma í landinu og landið í
manneskjunnd og þannig á-
fram utein enda, utan enda ..
Ammað dasimi: Skírmiisanól.
Hið íslenzka ’ bókimenmte-
félaig, sem heflur því miður
ekiki vakið sénsfcaka afchygli
um hríð, það er allfc í eimu
komið í blöðin. Það verða ri.t-
stjóraskipti við Skírni. pró-
fcssor Halldóri HaMdórssyni cr
sagit upp og Glafur .lómsson
ráðinn í hans stað.
Við gætum kaminski búizt
við uirmræðum um hilutverk
og möguleika þessa aldna
tímarits í tengsilum við Iresni
tíðimdi. En þvi er nú ekfci al-
deilis að heilsa. Við fáum
dirjúgam skarnimt af pexi uim
formsatriði við manmaráðn.inig-
ar. Síðan kemur dagblaðið
Tímiinm á vefctvamg. Hamn hef-
ur það eitt til mála að leggja,
að reyna að læða að mönmum
grum um að himn nýi rífcsitiióri
sé varfc samboðimn virðulegu
tímariti vegna þess að hanm
hafi of mifclar rnœfcur á ung-
um rithöfuindi, Guðbergi
Bergssynii. Sérstefklega, eins og
ítrekað er í Tímanum á mið-
vikudaginm, vegna þess að
hann er í þokkabót talinn
hafa drýgt þann höfuðglæp að
taka þemraan höfumd firam yf-
ir Guðmund HagaKn og Ind-
riða G. Þonsfceimisisom: sveikstu
uim að kjósa þá, helvízkur?
(Vel á mimnzt — þessi aðferð
minnirá nýlegain ritdóm aðal-
gagnrýraamda Morgunblaðsdns
uim ritgorðir Sigurðar A.
Magnússonar — bókinni er
það helzt fundið til foráfctu að
Sigurður nefndi í sfcufctri upp-
telningu á smásagnahöfundum
HaMdór Sfcefílmsson, Þótri
Bergsson hins vegar ekki,
lamigt mál um það).
Með öðrum orðum: Krist-
mann flðll en hélt velli.
Þetfca er semHaigt öll umræð-
an um firamfcíð Skírniis. Hún
er ekki um það, í hverju gæti
verið efltirsjó í þessu aldraða
bólkmennfcariti, né heldur felur
hún í sér tillögur um æski-
lega breytinigu, enn síður út-
tekt á vtiðhorflum þeirra, sem
við sögu korraa, til bókmennte-
legrar gagnirýni. Það eitt blff-
ur að Ölafuir Jónsson hefur
brotiö gegn hugmyndum ein-
hverra mianna um sæfcasldpt-
ingu í sailarkynnum íslenzkra
bókmeninfca. Annað kemur
efcki til greiraa við mat á þeiss-
um nýja ábyrgðarmamni, fraim-
lag hans er dreigið saman i
þeraraan púnkt, þar sem öll
andsvör verða fáranleg og út
f hött. Auðvitað er efcki nema
sjálfsagt að hafa aðra slkoðun
en Ólafur Jónsson (úr því við
[LMLÐ(QdÆ)[F
EvMsSS
[FDOTDILtL
þurflum allfcaf að tala um
menn) á mörgum hlufcum,
herra minn fcrúr. En hifct er
jafinvist, að menn lesa fram-
lag hans til bókmiennta með
afisláttarlausri afchygK — menn
eru a.m.k. þá stundina lausir
við hrossahlátra eða vorkunn-
semi. Og meniraingjaríegri um-
ræðu er svo háfctað hér á
þessu landi yfirmóte léttúðar
í huigsum, að þetfca eitt verður
mieir en fúllgilt meðmælabréf
þegar spurt er að þvi hvort
hið íslenzlka bókmenntafiélag
hressist.
Árni Bergmann.