Þjóðviljinn - 12.05.1968, Blaðsíða 7

Sumnudaigur T2. maí 1968 — ÞJÖÐVTLJTNTí
SÍÐA 7
fcommÚTiiisrfclsfcu, Viebniam um<fir
Eorystu Nigo Diwh Diems.
Fæstir miuna það nú að böð-
uHimn Diem var sórstakur vild-
arvinur og skjólistæðÉnigU'r
Keanedyíjölskyld'unniar, a.mjk.
framanaf, og reyndiar margnna
annarra framámanna í Bandia-
ríkjunum sem hvað mest haf a
verið rómaðir fyrir frjálslyndi
sitt og lýðræðisást. hað voru
frjálslyndir öldunigadeiidiar-
menn demókirata, þeir John F.
Kennedy og Mike Mansfield,
sem hvað átoafast töluðu_ máli
Diems í hópi þinigmanraa,
beittu sér fyrir því að honium
yrði .troðið upp á vietniimsku
þjóðiraa. Það voru svotaldir
frjálslyndir, lýðræðissinniaðiiir
andkomimúraistar, menn af
sama sauðaihúsi og þeir sem
t.d. stóðu margir hverjir fyr-
ir samtökum svokaUaðrar
„Frjálsrar menniragar“ víða um
lönd, sem manna mest beittu
sér fyrir því að Bandaríkin
styddu andkommúnisfann Di-
em til valda og vemduðu hanra
fyrir þjóð sirani. Hiarðstjóm
Diems átti vísan stuðning
frjálslyndra nndkom múraist ísk ra
tímarita í Bandaríkjunum, eins
og t.d. „The New Leader" ag
„Reporter", sem fundu eragan
Ijóð á ráði hennax. Andkomm-
únismi Diems var þeim raægi-
leg sönnun fyrir lýðræðis- og
frelsisást hans; þessir fiulltrú-
ar bandarísks frjálslyndis
kinotouðu sér ekki við að
Qokka harðstjóm Diems undir
lýðræði; þeir kölluðu það bara
„eins manns lýðræði“.
Það var á fyrsta stjómarári
Kennedys, eftir ófarir innrás-
arliðsins í Svínaflóa, að drög
voru lögð að endurskoðun á
viðbrögðum og andsvari Banda-
ríkjanraa við byltingairhreyfing-
unum í hálfnýlendum auð-
valdsheimsins. Enn sem fyrr
var geragið út frá því megin-
atriði að Bandaríkin ættu að
skerast' í leikinn hvar sem væri
í veröldinni ef þjóðfrelsis-
hreyfingar, sem eðli sínu
samkvæmt hlutu, eins og
reynsfan haíði sýnt, að búa í
baginn fýrif sósíaÍistískt þjóð-
félag, ógnuðu hagsmunum auð-
vaildsins og hinnar bandarílsiku
forystusvei'tar þess. Þetta-sikyldi
gert í fyrsta lagi með því að
halda áfram þedrri hemað-
araðstoð sem fyrri stjórnir
Bandaríkjanraa höfðu hafið. En
ef hún dygði ekki til, sikyldu
Bandaríkin leggja leppstjómum
sínum til sérþjálfað heridð, bin-
&r evonefndu „gagn-uppreisn-
ar sveitir“, sem tekið var að
þjálfa í ökæruhemaði í sikóila
þeim sem nú er kenndur við
John F. Kennedy í Fort Bragg
í Nórður-Cairolina. Það eru
þessar sveitir, „Special Forces"
eða „Green Berets“ sem hafa
verið látnar vinna verstu ó-
þokkaverkin í Vietnam. Og
dygðu þær ekki til, gerði . hin
nýja heirstjómiarlist Kennedys
og mianraa hans ráð fyrir „tak-
mörkuðum stríðum" Band'a-
ríkjanraa og sósíalistískra ríkj-a,
takmörkuðum aðeiras í þeim
skilningi að reynt yrði að forð-
ast að af þeim leiddi kjam-
orkustríð milli stórveldanná.
Bandaríkin höíðu hafið í-
hlutun .síraa í Vietnam þegar á
dögum stríðs Frakka í Indó-
kína, en hún magnaðist um
allan hehning eftir að stjóm
Eisenhowers hafði, ekki hvað
sízt fyrir áeggjan frjálslyndra
bandarískra andkommúnista,
lyft Diem til valda. En það var
fyrst á áirinu 1961, fyrsta
stjómarári Kennedys, sem
Bandairíkin hófu að ráði beina
hemaðaríhluitun sínia í Viet-
nam. „Umskiptin urðu 1961
þegar Bandaríkjaist.ióm ákvað
að herða aðgerðir sínar í Viet-
nam“, sagði Georges Cbafíard
í „Le Monde“ (ág. .1064).
Andrew Kopkind hiefur ný-
Iega í „New Statesman“ lýs>t
þeirri ábyrgð sem lnvílir á
Kennedyunum vegraa stríðsins
í Vietnam. Hann segir svo um
Eramboð Roberts Kennedys:
„Honum ætti að vera næsta
aiuðvelt að skipuleggja kosn-
ingabaráttima, enda réð hann
mesitu um þá stefrau sem leiddi
til þess sem haran mælir nú
gegn, twn þann málflutnirag
sem haran ræðst nú á, um þær
embættaskipanir sem banra
Asmundur Sigurjónsson.
Ræða flutt á fundi Vietnam-
nefndarinnar 1. maí sl.
fordæmiir nú. Hann valdi
Lyndon Johnson í embætti
varaforseta og hann réð til
starf'a þá Rusk, McNamara,
Katzenbach og Bundy-bræður
. . . Haran var eiran þeirra sem
mótaði gagrabyltinigarherferð-
iraa, sem hófst með sælgætis-
gjöfum og lyktaði, eins og
verða hl,aut, með napalm-
sprengjum. Heimsvaldastefn-
an getur ekki látið sér
nægja Friðarsveitir og Fram-
fairabandalag, hún leiðir til
stuðninigs CIA við stjórnir and-
kommúnisita, til gagnbyltingar-
skóla Jobns F. Kennedys í
Fort Bnagg, til íriðunair'her-
ferða í Vietnam, morðsins á
Guevara í Bólivíu og landgöngu
sjóliða í Sarato Domirago".
Þama er enn sýrat fram á
hið rökrétta samhenigi í utara-
ríkisstefnu hins bandaríska
heimsveldis, sem aldirei hefur
slitnað, hver svo sem fiarið
hefur með völdin í Washinigton.
Það eitt skilur á milli fálk-
anna * og dúfnanna meðal
bandarískra ráðafnanna, að
þeix síðamefndu eru famir að
gera sér ljóst að Bandaríkin
geta ekki unnið sigur í Viet-
nam. Því ber vissulega að
fagna að þessum mönnum
fjölgar og nokkrar vonir
standia til þess að farið verði
að þeirra ráðum, að hið banda-
ríska heimsveldi geri sér ljóst
að í Vietnam hefur það ginið
yfir meiru en það getur gleypt,
en hirau skyldi eragiran gleyma,
að rándýrseðli þess hefur ekki
breytzt, að þótt það kumrai að
neyðast til að viðunkenma 6-
sigur sinn í Vietraam, — og
fyrir því er því miður enra
eragin vissa — mun það halda
áfnam að standa vörð um hags-
murai hiranar bandarísku og al-
þjóðleigu auðstéttar hvarvetna
í heimiraum, og einskis svífast
ef þeim er ógnað. „U.S. News
and World Report" komst
þaranig að orði nýlega í greira
j>ar sem leitazt vair við að
skýra hvers vegna Bandaríkin
stæðu höllum fæti í Vietnam:
„Þótt Bandarikjamönmum
kunni að reynast erfitt að
sætta sig við það, eru líkur
á því að önnur. Vietnamstríð
séu fnamundiam. Jafmvel þótt
tækist að ráða stríðimu í Viet-
nam til lykta, myndi það etoki
draiga mjög úx þrýstingi (bylt-
\
iragarafla) aranars staðar í Asíu
og í rómönsku Ameríku".
Ég hef notað ræðutíma minn
hér í dag til þess að fiara
nokkrum orðum um baiksvið
stríðsins í Víetnam fremur en
um það sjálft. Ég hef leitgzt
við að benda á að því fer
fjarri að núverandi ráðamenn
í Washington hafi með Viet-
namstríðinu yikið frá þeirri
stefnu sem . Banda-ríkin hafia
fylgt fram' til þessa, heldur
hafi það þvert á móti verið
rökrétt og jafnvel óumflýjan-
leg afleiðing hennar. Þá hef óg
í annan stað reynfc að sýna.
fram á að frjálslyndi mannia
og lýðræðisást kemur fyrir lít-
ið, ef þeir eru samtimis blind-
aðir af haiiri á sósíalismanum,
ef þeir telja að íyrir hvem
mun verði að koma í veg fyr-
ir útbreiðslu hans og þá skerð-
ingu á athafnasviði hins
frjáls'a framtaks sem hann hef-'
ur í för með sér. Ég hef með
öðrum orðum reynt að fæira
rök fyrir því að menn geta
ekki samtímis mótmælt þjóðar-
morðinu í Vietnam af eiralægni
og lýst fýlgi sínu við stefnu
og íramferði Bandarikjarans í
öðrum hlutum heims, að vilji
menn vera sjálfum sér sam-
kvæmir er ekki hægt að krefj-
ast . þess í öðru orðirau. að
Bandaríkira láti vietnömsku
þjóðina í íriði en lýsa í hirau
fylgi sírau.við bandariska her-
setu á fslandi og aðild íslend-
iniga að hemaðarsamtökum hins
bandaríska heimsveldis. Það er
aðeiras um tvennt að veljia.
Hér gefsi enginn þriðji kostur.
☆ ★ ☆
t '
(Af ritum sem ég hef stuðzt við i
þessum ræðustúf vildi ég nefna þessi:
„The Viet-N«flm Re«ader“, Random
Hou.se N.Y., ed. Marcus G. Raskin og
Bernard B. Fall; Noam Chomsky; Viet-
nam und die Redlichkeit des Intcll-
ektuellen, grein í „Kursbuch 9“, Suhr-
kamp1 Verlag, þar þýdd úr „The New
York Review of Books‘«; Richard Mor-
rock: Revolution and Intervention in
Vietnam, grein i „Containment and
Revolution«‘, Anthony Blond, London;
„The Tragedy of Americhn Diplomacy"
eftir William Appleman Williams, Dell
Publ. Co., N.Y., „A Thóusand Days“
eftir Arlhur M. Schlesinger Jr., Andre
Deutsch Ltd., London; skýrsla próf.
Lelio Basso til Russell-dómstólsins,
birt í „Mondo Nuovo'* 17. des. 1967,
„Vietnam! Vietnam!** eftir Felix
Greene, Penguin Books, London og
„Keesing’s Contemporary Archives“.
Sjá auk þess Þjóðviljann 19. febr. 1965).
.Grádiimimur skammdegishim-
inra hvelfdiist kæruleysitslega
yfir borginini, fiölnuð lauflblöð
ofe dagblaðaslitur feyktust um
hliðargöturnar mjóu, hjó görnl-
um litlurn görðuim og lágreist-
um timburiíafiuim,
Haran var búirain að röltaum
Austurstræfcið í svo sem toluikku-
tíma, hitta nokkra kuraningja,
rabba við þá einhverja mark-
leysu, oft áður sögð orð, slitin,
þýðingariaus.
Þeir höfðu skroppið iran á
Skálann nokkrir saman og
druitokið molákaiffii, hlustað á
kliðinn frá öðrum borðuim, á-
huigailausir á urrahverfiinu, fólk-
inu.. Höfðu raunar lítinn áhuiga
hver á öðrum. Aðeirns eitt áttu
þeir sameiiginlegt: Atvinnuleys-
ið. ,
Þair höfðu tailað miikið, um
það fyrstu vikuna. síðan varia
minipzt á það. Það var þýðing- '
'■ariaust.
. Harm settist á bekik á Torg-
irau og lét sem hamn biði efítir
stræfcó. Það hvarfllaði ekfci að
honuim að fara heim sbrax.
Eklki strax. Hún var ekki hætt
að tala: Það vantar skó á
stelpuna, ótnilegit hvað hún slít-
ur aif skóm. Strákurínra, vill
láta gera við hjólið sitt, gireyið, *
honuim þykir óþægilegt að hafa
það ekki í góðu lagi. Svo er ó-
hjátovæmiilegt að kaupa ný
giuggatjöld fyrir jólin, eða í
síðasta laigi fyrir páskaraa, þessi,
sem haniga, eru orðin átta ára
gömul og ðtotoi vanlþörf að fá
ný-
Það var varia von að krakk-
arrair skildu hve höMum fiæf.i
hanra stóð, fyrst það komst ekki
í höfuðið á konunni.
Þð mátti hún eiga að hún
vi'ldii allt á sig leggja, skúring-
ar, hreingerningar,' hvað seim
byðist.
Það bauðst bara ekkert
Djöfulsins leiðinda náðurdirep-
andi ástand. Bezt að reyna að
komast eitthvað út á land.
Karanski var eirahversstaðar
virarau að fiá. Hann leitaði í dag-
blöðurauim hvem eiraaista dag. Til
einstois.
Vorat að hafia ekfcert fyrir
stafni dag efitir dag, amnað en
ganga uim og hugsa. Það er
leiðinliegt að hugsa. Þreytandi.
Maður verður hálifvitlaius.
Gott að vinraa heilan vinnu-
dag, hamingia að fiá sw> efifcir-
vinrau. Sofna þreyttur eftir að
hafa borðað og safinnð kröftum
til næsta daigs. Fá útbongað á
fösitudögum og hvfla sig eða
lyfita sér upp yfiir heigiraa.
Sú sæluiáð var liðin.
Núna var hanin aldrei breytt-
ur og ,aidrei óþreytbur. Undar-
legt ástarad. Gæti versnað enin,
haran fiarara bað eiras og forspá
eða var það kvfði?
Fóltoið var á sífeMdri hreyfi-
ingu um Torgið, í strætó, úr
strætó. Ungt hlæjandi fióíl'k.
þreytulegt miðaldna fólk, gam-
allmenni, ungar koraur með
krakka í eftirdnagi.
Haran var mjögþreyttur. Mjög
leiður.
Rosfcin toona í brúnmi toápu
toom út úr Sólvallavagninum.
Stóð toyiT litla stund, hikamdi,
utan við sig.
Tasknn hennar var opira. en
húra tók ek-ki eftir því. Hún
gekfc hægt firam hjá honum, og
eins og blátt fiðrfldi flögraði
]>úsundkrónaseðin upp úr tösfc-
urarai og settist við hægri fót
hans. Koraam gefcfc áfram og
varð eiraskis vör.
Haran lyfti aðeiras hægrí fæt-
inum og huldi seðilinn. Bfitir
nokkra stund tófc hamm að huiga
að efköreimumum sínum, herti
hnútana á báöumn skónum. Lyfti
að lokum seðlinum og lét hann
hverfa á frakkavasa sinra.
Blátt fiðrildi f girárri birtu,
grárri fólfcsimergð. Fáelra leift-
uirsraögg andartök hlaðiri margs-
kyns hálfhuigsuðum orðum og
ÞVERSOGN
sefinirigum liðu. Fóru hraitt um er eklki gott að fiÓIfc sé ednmana.
ringlað og þreybt höfuð hans.
Fátæk kona — ellistyrkur —
gjöf. — Kemur heiim og sér ihún
á ehkert — ekki brauðsneið —
ekltoi mijólkurdropa. Ræfill. Vesa-
linigur. Þjlófur. Hún týndi hon-
um sjálf. Hvem var um að
saka? Engan. Trúlega átti hann
rniklu bágara en hún. Hún
héfði víst varðveitt peningama
betur ef þetta væri aleigan.
Blóð hljóp í kinnar haras.
Honum faranst haran ekki leng-
ur vera hanra sjélfur. Hingað
til hafði haran án þessaðleggja
Smásaga
eftir
Unni
Eiríksdóttur
hið minmsita á sig verið í tatot
við tilveruna, fjölskylduna,
vdmiraufélaigana.
Sturadum verið að því kom-
iran að kaupa íbúð. Hefði
kannski tekizt það, ef eftirvinn-
an hefði ekki farið símiinrak-
aradi. Og nú atvimirauieysið, sviim-
andi hátt vöruverð. Gluggatjöld,
dýrari era d-raumur um Mall-
orcaferð.
Skyndilega stóð haran upp
hvatlega eins og nýr maður í
ókunrari borg.
Hanra huigsaði: — Ég er ekfci
lengur ég, ekki lengur f tatot
við neitt eða neiran, þyriast í
lausu lofti. Lifandi þversögn i
fölksimergðinn'i á Torginu. Hann
gefck nókkur skref vestur eftir
Austursfræti. Haran mætti .
stúlku. ekkert sérstalklegn ungri,
tolæddri rauðri regnfcápu og
þröngum hvítum stígvélum.
— Nei, ert það þú. Böggi,
Böggi síðam í gamla daga.
Björgvin, fyrirgefðu, auðvitað
lörrgu gifibur góðri konu og
margra ágætisbarnafaðir. Ibúð,
bfll og sjóravairp? Rétt til getið
hjá mér?
Hún hló stórum rauðmáhið-
um hlátri.
Hanin mundi lofcsins efitir
herani. Þau vom á svipuðum
aldri en hanin hafði efctoi séð
hana f mörg ár. Kristin, köll-
uð Diddý, nú mundi hann bað.
— Böggi, vertu nú sætur,
komdu snöggvast mieð mér út
á Borg, bara smástund, gaman
að sjá hvort maður hittir ekki
eirabvem sem maður þekkir.
Kvöldið er svo...
— Ég get það eklki, ég er
efctoi vel til fara og konan bíð-
ur i..
— Bíður með kvöddmatinn og
litlla elsfculega nöldrið sitt. Ég
kann þamn kafla utan bókar.
Var um tíma í slftori stöðú
sjálf og féfck mig fuillsadda.
Fékk mér vinnu í Keflaivfk.
Gott kaup, bezitu strákar toan-
amir. — Korradu inn með mér
rétt siem snöggvast. Mig grunar
etð WiMy sé þar. Eða þá eöm-
hverjir aðrir. Þú losnar fljótt
við máig.
Hamn lót þetta eftir henni
fremur treglega.
Við barinn parataði haran tvo
tvöfalda ginsjússa og borgaði
með þúsund króma seðM. Stakk
afiganignuim hirðuleysdslega i
vasa sinn.
— Þarna er haran, svfnið,
með svarthærðu stelpunni sem
vinmiur við simann. Aldrei hægt
að stóla á hann. Á morgun
kenwur hann nú samt til míln.
Ég hiittí áreiðanlega einlhvem af
vinum hans héi- í kvöld. Það
Skál!
— Skéi! Þú hefiur ekki tapað
léttlyndimiu hjá vemdaremglun-
um,
— Ekki tapað, hver veit það.
Sízt af öilu ég. Ég toann að
hlæja, það gerir fólk vimsælt.
— Ég kunrai aldrei að hlæja.
— Um leið rak hann upp háan
æðislegan hlátur. Glasið, seim.
hann hafði tæmt í ediraum teyg
daitt á gólfið úr hendi hans.
— Ertu orðiran snarviiilaus?
Reyndu að stilla þig, þú verð-
ur retoinn út.
— Hvar er hún?
— Rekinn út! Ágaett. Ég
verð rekinin út. Ég er hvort
sem er allstaðar útrætour núna.
— Efcltoi þó heima hjé þér?
— Nei. Ég á að sækja skó
á stell'puna, sokfca handa kon-
unni, gluggatjöld hamda jölum-
um og páskunum. Og eittlhvað
handa stráknum — ég er bú-
imm að gleyma hvað það var.
— Gobt að gleytma stundum,
sfcríktí Diddý og horfði áhamn
döpruim fljótaridi augum. —
Maður gleymir bara aldrei því
sem mann larngar að gleyma.
— Hún brosti sitóru, tilbúnu
brosi.
— Langar þig að gleyrraa edn-
hverju?
— Bara einu pínulitlu —
— Hverju?
— Strák uppí sveit. Hamn var
niftján, ég sauitján, — fyrir
löragu.
— Hvað varð af honum?
— Það varð ekkert af honum.
Hann er enn á samafstað. Hann
á tuttugu beljur, hundrað kimd-
ur, þrjá hesta, jeppa, þrjá
kralkka og eiraa krynu. — Og
stumduim mig á veturma þegar
hann er á alþimgt Ef égskrepp
i bæinn. Annars er ég oftast í
Keflavík. Ég er svo viwsæl. Ég
get alltaf hlegið. Lílca þegar ég
grast — — —
— Héldurðu að það sé hægt
að fá viranu f Keflavík? Mig
vantar virarau.
— Ég veit það ekki. Þú getur
reynt. Kannski vantar kartöflu-
flysjara eða sorphreinsunar-
menn. Leitaðu fyrir þér.
Hann hafði nú drukfcið fjóra
sjússa í matarlausan m'agamm.
Fætumir famir að bnegðast
hlutverki sínu.
— Atbu brúna kápu?
— Það getiur meira en verið.
ég mari það efctoi.
■ — Br hún mjög sKtín?
— Nei, það held ég varia.
— Lítið slitim. Það var gott.
Og hlý?
— Já, alveg sériega hlý.
Diddý hló pg horfði á hann
eins og úrtolippu úr gömlu blaði.
Vélktu,- gömlu blaði, fannst
honum.
— Hefurðu áhuga á brúnum
kápum? s'purði hún eins og til
þess að segja eitthvað.
— Ég sá bara gamfla þumna,
brúna kápu á snúnu rétt hjá
Torgirau áðan. Hún var áneið-
anlega mjög slitín. Fflaksaðist
til og frá eiras og fáráðflingur
— Nei, Böggi mtnn, nú held
ég að þú æbtór að korna þér
heim. Ætfli konunnd þinni sé
ekflri fanið að leiðast að bíða
með matinmu
— Hvaða mat srvo sem? Fisk-
stöppu úr leifunum af hádegis-
matnum og kanmsltoi hafragraut.
Það gerir sivo sem minrast til.
En strákurinn. — Já. og þau fá
elkki lengiur epfli með sér f
skóflanm.
— Hvað um stnákinn?
— Hann er dugflegur að flæra.
Við emutm etotoert géfluð ég og
korran mfn. — Em strátourinm —
hann vifll verða eitfihvað, verk-
fræðinigur stoilst mér.
— Þá verðun hann ednfald-
lega verflcfræðinigur —
— Nei, verkaimammabömin nú
á doguim ganga engan mennta-
FramWd á 9. síðu.