Þjóðviljinn - 10.01.1969, Blaðsíða 4

| SÍÖA — ÞJÖÐVTtJTNN — Föí*udiag«r 10. jarater 1869.

— málgagn sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfreteis —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson (áb.), Magnús Kjartansson,
Siguróur Guðmundsson.
Fréttaritstjórí: Sigurður V. Friðþjófsson.
Auglýsingastj.: Ólafur Jónsson.
Framkv.stjóri: Eiður Bergmann.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19. Síml 17500
(5 linur). — Áskriftarverð kr. 150,00 á mánuði. — Lausasöluverð kr. 10,00.
Fyrsta verkfallið boðað
yélstjórafélag íslands, sem er jandsfélag með um
1300 félagsmenn, hefur nú boðað verkfall frá
15. jamiar til að knýja á með kröfur sinar, en þær
eru aðallega eins og annarra sjómannafélaga um
frítt fæði um borð og aðild að iífeyrissjóði tog-
aramanna og farmanna. Telja forystumenn félags-
ins að undirtektir útgerðarmanna hafi verið svo
neikvæðar að ekki þýði að halda áfram samning-
um nema verkfallsþrýstingur komi til. Öll önnur
félög Farmanna- og fiskimannasambandsins og
■sjómannafélögin munu þegar hafa samþykkt verk-
fallsheimildir og er ekki annað sjáanlegt en bæði
félög háseta og yfirmanna neyðist til að sýna út-
gerðarmönnum að þeim er full alvara með jafn-
sjálfsagðar og hófsamar kröfur og þessar tvær, 1
því ástandi sem skapaðist við árás ríkisstjórnar
Alþýðuflokksins og Sjálfstæðisflokksins á sjó-
mannshlutinn, sem stórskertur var með löggjöf
um áramótin.
JJíkisstjómin og flokkar hennar tóku engum söns-
um, sinntu engum viðvörunuim þingmanna Al-
;þýðubandalagsins og Framsóknarflokksins, höfðu
að engu mótmæli sjómannaráðstefnu og sjómanna-
félaga. Við síðustu umræðu málsins í þinginu lauk
Lúðvík Jósepsson ræðu sinni móti þvingunarlög-
gjöfinni með því að skora á ríkisstjómina að láta
málið liggja þar sem það væri komið, óafgreitt,
og sjá til hvað kæmi út úr samningaviðleitni sjó-
manna og útvegsmanna upp úr áramótum; setja
þá fyrst löggjöf varðandi sjávarútveginn þegar
sýnt væri hvað myndi framkvæmanlegt. Lúðvík
varaði ríkisstjórnina enn við, með því að lögfesta
árásina á sjómannshlutinn væri verið að torvelda
alla samninga um sjómannakjör og stefna kom-
andi vertíð í hættu. En Eggert G. Þorsteinsspn, með
alla Alþýðuflokksþingmennina í halarófu á eftir
sér, vílaði ekki fyrir sér að gera hina einstæðu
óþokkaárás á sjómannshlutinn. Og ráðherrar og
allir þingmenn Sjálfstæðisflokksins víluðu heldur
ekki fyrir sér að ráðast þannig að sjómannaheimil-
unum. Það var ekki nema snöggvast og í or '
kveðnu að trúnaðarmaður sjóimannasamtakanna
Pétur Sigurðsson, virtist iðrast, því hann sagðist
reyndar hafa sagt efnahagsreiknimeisturum ríkis-
stjómarinnar að árásin á sjómannshlutinn væri
ekki framkvæmanleg, en hann hefur tæpast grátið
beisklega því hann samþykkti árásina, og sama
gerði annar íhaldsþingmaður Þofsteinn Gíslason,
maður sem sérstaklega er flaggað framan 1 sjómenn
við kosningar.
J^ú þegar virðist það vera að koma í ljósað viðvar-
anir þingmanna Alþýðubandalagsins hafa ekki
verið ófyrirsynju. Vandamál efnahagslífsins verða
ekki leyst með svo einföldum ráðum að ræna af
hlut sjómannsins og afhenda útgerðarmönnum
ránsfenginn. Sjómenn hafa þó farið mjög vægt í
sakimar með kröfur um að rétta hlut sinn, en þeir
munu staðráðnir í því að knýja fram þær algeru
lágmarkskröfur um frítt fæði og áðild bátasjó-
manna að lífeyrissjóðnum, sem hafðar eru á odd-
inum. — &
Fjármál íslenzkra stúdenta erlendis
Gengislaakktin viðreisnar-
stjómor íhaMs og lcraita lcem-
ur harfcaiega við létta pyegju
íslensákra námsmianna erfendis
eikíki siðrar en aranarra og að
vomuim hefur Iþeim orðið tíð,-
xaett um þessi miál og íundi
Ihafa þeir Ihaldið raairga og víða.
Þjóðviljinn heffiur þegar birt
nofckrar ályfctanir og greinar-
gerðir fcá stúdenitum erlendis
og bætir við það safn í dag,
þó að ndkfcuðvsé nú um liðdð.
Álytotum ísfenztou námsmann-
arma í Skotlandi var samlþylktot
á fundi hinn 23. nóvemiber sl.,
en greinargerðm ffiró Bandalagi
Istondinga í Suður-Þýzkalandi
var samin í aíðasita mánuði.
Fyrst fer hér á eftir greinar-
gerð námsmanna í Skwtlandi,
svoMjóðtatidi:
„Sökum breyttra aftoomuskil-
yrða islenzkra námsmanina er-
Jendis, sem sfcapazt hafa eftir
síðustu efnahagsráðstafanir rík-
isstjómarinnar, sjá íslenzkir
námsmenn í Skotlamdi sig til-
neydda að senda frá sér eftir-
farandi álykitum:
Um nauðsym æðri menntunar
í íslenzku þjoAfélagi ætti etoki
að burlfa að deila. Þjóðfélagiö
hefur viðurkennt bessa þörf
með því að halda uppi háskóla
og öðrum menntastofnunum.
Smáiþjóð eins og íslendlngar
hefur augljóslaga ekki tök á að
starfrækja menntastofnanir,
sem fuillnægja öllum kröfum
þjóðfélagsins og þegna þess
til mlemntunar, enda er Hástoóli
Islands réttilega tatomartoaður
við nokfcrar einföldustu frum-
þarlfir þjóðarinnar. Af • þessu
leiðir að mitoiJl Muti ísilenztora
námsmanna verður að sækja
menntun sína til eriéndra há-
stoóla, enda hefur ríkisvaldið
talið sér skylt, vegma takroairk-
aðra menntunarmöguleika
heima fyrir, að veita íslenztoum
námsrnörínum érlendis fjárhags-
aðstoð.
Undanfarin ár hefur fjárhags-
aðstoð. ríkisstjómarinnar, þótt
naum hafi verið, og dugnaður
og ósérhlffni námsmanna ag
foreldra þeiira, gert öllum þorra
námsmanna Meift að stunda
nám erlendis. Á undanfömum
árum halfa tvær gengisfellingar
og minntoandi mögufeikar til
tékjuöflunar hins vegar gert
það að verkum að eins og nú
er ástatt er beinlínis óhuigsandi
fjn-ir menn að hyggja á nám
erlendis, nema að baki beim
standi sterkt einkafjártmagn.
Eins og meðfylgjandi greinar-
gerð um tekjuöflun og útgjöld
íslenztora námsmanna við Ed-
inborgarháskóla ber með sér,
er bilið milli tefcna og gjalda
ftostum óbrúanlegt. Sé miðað
við algeran láigmartoskositnað Pg
hámarkstekjur Cþar með talið
námslán), verða tekjur tor.
100.000,00, en gjöld tor. 105.000.00
Bilið milli gjalda og tekna verð-
ur því a.m.k. tor. 65.000,00 og í
flestum tilviteum meira.
Ef etoki verður þegar í stað
gripið til umfangsmikilla að-
gerða má því gera ráð fyrir að
fjöldi Islendinga, sem nú enii
við nám erlendis, verði að
hverifá frá námi sökum fjár-
skorts. Sömnleiðis er líiklegt að
flestir þeirra sem annars
hyggðu á nám erlendis verði að
láta frá sér slíkar áætlanir.
Ljóst er að núverandi ástand
getur haft hinar alvarlegustu
afileiðingar. Háskóli Islands er
begar yfirfullur, og auik bess
er knýjandi nauðsyn á víðtæfc-
ari og fjölbreyttari menntun en
hann getur látið í té. Það hefur •
og ætið verið grundvanarstefna
í menntamálum Islendinga, að
aðstaða til menntunar skuli
etoki vera einkaréttur stórefna-
fóíl'ks."
★
Framangreindri ályktun fylgdi
svohljóðandi greinargerð:
Greinargerð þassi fjallar um
fjárhagsaflkomu ísl. námsmanna
í Edinborg 1968—69 og væmtan-
toigar horfur í fjármóllum stúd-
enta.
Vfsindadeild Edinborgarhá-
skóla lét í haust gera áætiun
ulm náms- og dvaHarktostnað
eins íslenzks stúdenits í Edin-
borg fyrir skólaárið 1968—69.
Áætlunin nær yfir allan lcbistn-
að af námi svo og dvalarkostn-
að á háskólaórinu, b- e. á tíma-
bilinu 1. okt. til 15. júní. Eerða-
lög eru þó ekki innifalin, né
dvalarkostnaður í sumarieyfi. Á
tímabilinu okt.—júní eru
kennslutímabil skólans þrjú,
okt.—des. 10 vitour, jan.—naarz
10 vitour og apríl—júní 10 vik-
ur, Ennfremur eru tvö teyffii,
jólaleyfi 3Vj vika og páskaleyfi *
4 V? vika.
Samkvæmt áætlun þessari er
heildarkostnaður talinn vera
£ 785 eða um 166 þús. ísl. kr.
Við bætist ferðakostnaður.
Kerniur þá fyrst til álita hvort
reifcna beri með ferðum . heim
um jól eða ekki, en áætlunin
gerir þegar ráð fyrir dvalar-
kostnaði um jólin, sem þannig
jafnar út kostnaðinn við að
fljúga heim. Samkvæmt þessu
reiknum við ferðakostnað allt
árið sem 10.000.00 tor., og er þá
gert ráð fyrir einni tflugferð
fram og til baka, en farmiði
til Glasgnw kostar nú með
stúdentaafslætti u.þ.b. 9.500.00
kr. Heildarfcostnaður veirður því
sarokvæmt þessu um 176 þús.
fcr. á óri fyrir einstakling.
Samkvæmt ofcfcar ‘ áliti er á-
ætlum þessi raunhæf. En til að
myndin verði sem fullkomnust
verður að minnast á skólagjöld.
Skólagjöld eru £ 260, en ennlþá
greiða ekki allir Islendingar
hér svo há giöld, en fæstir
greiða lægra en £150 á ári í
skólagjöld. Aætlun Vísinda-
deildarinnar gerir róð fyrir £200
í skólagjöld, þannig að sú tala
lækkar um £50 eða 10.500,00 fcr.
Færist heildartoostnaður niður í
165.500,00 kr. við þessa breyt-
ingu. Hins vegar greiða mairgir
Islendingar nú þegar £260 í
skólagjöld og allir nýstúdentar
verða að greiða þá upphæð.
Samkvæmt þessu ihá haatoka
áætlunina um £60 eða 12.700,00
kr. ag þannig reifcnaður er
heildarkostnaður um 189.000,00
kr.
Þannig gerum við hór róð
fyrir heildaikostnaði á bilinu
165—190 þús. kr. á ári- Neðar
en 165 þús. telium við illmögu-
legt að tfara. Áætlunin, eins og
hún kemur frá Vísindadeildinni
er frekar of lóg en of há, eins
og sumir • liðir sýna, t. d. lið-
urinn bækur, sem er f allægsta
lagi. Ennfremur býður okkur
í grun að liðurinn upphitun sé
tæpast sniðinn við Islendinga.
Rétt er og að geta þess, að
áætlun þessi miðast við 38 vikna
háiskólaár, en í mörgum tilfell-
im verða stúden'tar að dveljast
hér lenigúr en í 38 vikúr óg
hækkar þá að siálfeögðu allur
kostnaður. En að þessu er nónar
vikið síðar.
Miklu erfiðara er að áætla
■ tefcjur stúdenta., Erfiðleikamir
við að fá sumarvinnu eru allt-
alf að atukast. Stúdentar, sem
stunda nám erlendis korna oft-
ast seint heim á sumrin og
fara snemrna á haustin. Um
stúdenta hér í Edinborg er bað
að segja, að lanigfæstir komast
héðan fyrr en um 15. júní.
Skóli hefst á nýjan leik í októ-
ber-byrjun, þannig að emginn
Edinborgarstúdent getur unnið
lengur en rúrna þrjá máuði.
Það er oig áríðandi, að það komd
hér fram, að erlendir háskólar
gera æ meiri kröfur til stúdenita
eins og við þekkjuim mjög vel
frá Edinbongarháskóla. Utilok-
að er með öllu, að stúdemtar
vinni í páskaleyfi, þess er kraf-
izt, að menn vinni sjálffistætt að
ritgerðum og öðrum verkefnum
og stundi almennan lestur. Auk
þess gera margar deildir strang-
ar kröfur til sumarlesturs. Það
má til sanns vegafl færa, að
ýmsir Edi nborgarstúdentar hafa
ékki sinnt þessum kröfum um
sumarlestur, enda hefur það þá
ævinilega komið niður á námi
þeirra og frammistöðu. En á-
stæðan fyrir þessu er aMtaf sú,
að nómsmenn eru of önnum
kaffnir við að affla sér peninga
til liífsviðurværis. -i
Svo einhver tala sé nefnd má
gena ráð fyrir 50 þús. kr. sem
algjöru hámarki á nettó árs-
tetojum stúdenta. Það ætti að
vera óþarfft að færa að þvi rök,
að hér er uim. aligjörar hámarks-
tefcjur w-n Útiltifcað er, að
noktorar " ur komist yfir 50
þús. kr. brúttó-sumantekjur.
Stúdentum hefur e.t.v. verið
kleiflt að ná 50 þús. Jcr. brúttó
tekjum, en emginin Edinborgar-
sitúdent nær hómairkinu nettó
og mangir eru lan'gt fyrir neð-
an. Tekið skall fram, að „nettó“
þýðir hér heildarsumartekjur
að flrádregnium opiniberum
gjöldum og vasaipeningum. 1
mörgum tillfellum verða ■ stúd-
entar að sjá sjálfir fyrir toostn-
aði af mat og húsaisfcjöli: þegar
þannig er ástatt, er óhætt að
læktoa hámarfc okkar um a.m.k.
helming. Enn er rétt að geta
þess, að hér er að engu getið
þeirra stúdenta, sem námsins
vegna verða að dvelja eriendis
allt árið eða því sem nœst og
hafla þ.a.I. miklu hærri kostnað
á móti engum téfciúíflC31'® ■
Miðað við sl. ár gerium við
hér ráð fyrir 50 þús. kr. tekj-
um frá Lánasjóði feþ, .páras-
manna. Enn er hér um há-
markstölu að ræða. Asl. ári var
þetta hæsta upphæð, sem nokk-
ur fel. stúdent í Edinborg fékk
enda hæsta upphæð, sem út-
hlutað var úr lánasjóðinum.
Að lokum er rétt að geta þess
að tekjuöflunarmöguleikar hér
í Edinborg eru engir.
Heildartefkjur verða þannig
samtovæmt þessum h'ámartosút-
reitoningum 100 þús. kr. Áæflun
Framhald á 9. síðu.
Frú Marta Valgerður Jónsdóttir
áttræð
Svona gengur það. Marta er
orðin áttræð.
Hún fæddist að Landakoti á
Vatnsleysuströnd, fimmtudag-
inn 10. janúar 1889 sem kennd-
ur er við Pál eimibúá, ag tungl-
ið var á fyrsta kvartlli.
Foreldrar hennar voru snilld-
arhjónin Jón Jónsson, bóndi,
smiður ag vefari í Breiðagerði
á Vatnsleysuströnd og Guðrún
Hanmesdóttir. Jóni man ég ekki
eftir, ep Guðrúnu sá ég sitja
við vandaðar hannyrðir fram á
tíræðisaldur.
Með foreldrum sínum flluttist
Marta til Keflavítour. Hún var
orðin símstjóri þar 19 ára göm-
ul. I fimrn ár kirkjuorganisti og
driffjöður í tónlistalífinu þar
syðra. Hún hefur átt heima hér
í Reykjavík í 50 ár.
Árið 1912 giftist hún Bimi
Þorgrímssyni, sem látinn er fyr-
ir tæpum þrem árum. Þeim
varð ekki bama auðið, en tvær
bróðurdætor Bjöms ólu þau
upp. Þar að auki var heimilið
áratugum saman gisti- og griða-
staður fyrir frændur ag vini úr
mörgum byggðarlögum, etoki
sizt Skaftfellinga og Suður-
nesjamenn. Listamenn, skáld Pg
rithöfundar voru tíðir gestir
hinna gátfuðu hjóna.
Um miðja aevina átti Marta
við þrálát veikindi að stríða,
en efltir að Bjöm missti heils-
una var eins og hún færðfet ÖU
i aukana og andleg orfca fæddi
af sér likamskra'fta. Hin síðustu
misseri hefur hún orðið að
dveljast í sjúkrahúsum og er nú
smárn saman að fá bata eftir
alvarlegt slys.
Svo sem alþjóð veit er Marta
einn helzti og læröasti ættfræð-
ingur landsins, hreinn ha&jór
af flróðleik. Eftir hana liggja
margar ættarskrár i handritom.
En margar ritgerðir hafa birzt
eftir hana á prenti, aðallega í
Faxa.
Marta tók að sér að gera af-
rit af manmtalinu 1816, sem var
mikið skert Sjálf samdi hún
manntal fyrir margar sótonir,
sem glatazt höfðu\ ag jók við
ýmsum fróðleik. Eftir þessu
handriti réðst Ættifræðingafðlag-
ið í prentun manntalsins 1947.
Guðni Jónsson, prófesisor, lýsir
bessu starfi ýtarlega i formála
ritsins, og lýkur ummælum sín-
um með þessum orðum: „Á frú
Marta sérstakar þakkir skilið
fyrir það vandasaima eljuverk,
sem hún hefur unnið að roann-
taJi þessu með viöbótum sánum
við það. Því má að vísu ekki
gleyma, að þar er ekki um
frumrit að ræða, en ég þori að
segja, að verk hennar er unn-
ið af alúð og nærfæmi og ást á
loldtandi viðfangse£ni.“
Marta á imdkið aff góðum bók-
um, fiögrum málveitoum, sér-
kennilegum steinum og í kakt-
usum gat hún keppt við Mexí-
kó.
Höfundur þessa greinarfcoms
hefur etoki vit á ættfræði, og
etoki veit hann hvaðan mönnram
kemur „fýsnin til fróðleiks og
skrifta.“ En rnikið megum við
vetra þeim mönnum þafcklátir
sem eru haldnir þeirri áráttu
aö telja manninn vera annað
og meira en 8 stafa tölu og
spjald í skýrsluvél.
Að lokum ein ábending til
mannfræðinga og opinberra
stofnana: Er ekki sjálfcagt að
geta um blóðlflotok hvers Islend-
ings, vaxtafllag, háralit og
augna, tanngæði og hæð. (Það
er a.m.k. ekki mikill vandi að
mæla hæðina, því að 1 metri er
= 1650763,73 öldulenigdir ljóss
frá lofttegandinni Krýpton 86.)
Frú Mörtu ósika ég ianglífis
og góðrar heilsu til þess að
sinna aökallandi fræðistörfum.,
Ekki veit ég við hvaða Pál ein-
búa fæðingardagur Mörto er
kenndur, en hún verður aldrei
einbúi sjálf. Hún er í persónu-
legum tengslum og vinfengi við
alla Islendinga sem um er vit-
að frá upphafi og til vorra
daga.
Þorvaldur Þórarinsson.