Þjóðviljinn - 19.01.1969, Síða 5

Sunwujda@dír 10. jamiúar 1969 — ÞJóÐviiLJINiN — SCQA J
kvikmyndir
ÆVINTÝRI
JERZY
SK0LIM0WSKIS
Eiwn er sá umigur kfvikimynda-
höfundur sean íslenzkir kvik-
myndahúsagestir hafa ekki
fengið að kynnaist enn sem
komið er, hóifct myndir hans
hafi verið. sýndar við mrjög
góðar undirtetotir í flesfcum
löndum Vesfcur-Evrópu og
Bandaríkjunum, enda marg-
verðlaunaðar. Þetta er Pólverj-
inn Jerzy Skolimowski. 1 nóv-
ember sl. vann 'hann að nýjustu
mynd sinni á Italíu, en hún
nefnist Ævintýri Gerards. Er-
lendir kvikmyndafréttamenn
hafa fylgzt af afchygli með
myndatökiunni því hún bytoir
alfiar forvitnileg alf ýmsum
ástæðum. Fara hér á eftir
glefsur úr frásögnum brezkra
og sænskra blaðamamna, kafílar
úr viðtali' við Skolimowski, en
verið margt og ætla að verða
állt. Kvikmynd og ljóð fara
vel saman, ég trúi ekki á eitt
listform út af fyrir sig og ein-
angrað. — Þegar ég hafði Iok-
ið Rysöpis var ég ekki ánægð-
ur; mér fannst ég ekki hafa
sagt nóg frá bessum unga
manni. Þvi ég bekkti beissa per-
sónu, betta var næstum ég.
Ég varð að segja eitthvað,
meira, og bess vegna gerði ég
aðra mynd „Auðveldur sigur“
bar sem ég lék aðalhlutverkið
... en bað var heldur etoki
nóg. Svo mér datt í hug að
haifá betta bríleik til bess að
tengj a bær saman. sú briðja
heitir „Upp með hendur". 1
Auðveldur sigur er ég hnefa-
leikari en bað var ég einmitt á
hástoólaárum mínum. Því þá
Jerzy Skolimowski.
ÆVINTÝRl GERARDS. Jack Hawkins í nýjustu mynd Skolim owskis.
fymst svolítil upprifjun á fierii
hans.
„Eitt fyrsta verk mitt á sviði
kvikmyndanna var að semja
handrit fyrir Roman Polanski.
- Það var fyrir átta árum og
myndin var Hnífur í vatni. Þá
skrifaði ég einnig handrit að
mynd A. Wajda. „Saklausir
töframcnn“. Polanski hefur allt-
af trú á nýju fóltoi og hann
sagði: ,TVið skulum skrifa sögu
um briú á báti.“ Við lukum
henni á þrem til fjórum sólar-
hringum og lékum sjálfir alla
atburðina jafnóðúm. Stundum
var hann stúltoan og ég karl-
maðurinn, annar okkar lék
stráikinn o. s. frv. Þannig sáum
við hvað hægt var að nota og
hvað ekki. Við fundum þessa
aðferð sjálfir, það var enginn
sem sagði okkur að einmitt
svona væri bezt að vinna.“
■Skolimowski stundaði nám
við kvikmyndaskólann í Lodz á
árunum 1960—1964. Hann ákvað
að gera mynd af fullri lengd
fyrir lokaprófið. Hann storifaði
ís'iðguna, fékk vini sína í lið
með sér og seldi allt sem hann
átti. „Skólinn lagði til vélar og
efni, en allt annað borgaði ég
með eignum mínum og náms-
launum. Þótt myndin haífi verið
sýnd um allan heim hefi ég
aldrei fengið eyri aftur fyrir
bana. Bn hún borgaði sig s>ann-
airiega. Þetta var Rysopis (Per-
sónulýsing, sýnd í M.R. 1967),
ég lék sjálfur aðalhlutvertoið
enda er hún eins konar sjálfs-
ævisaga. Ég var ekki að segja
neitt sérstakt með þessari
mynd, aðeins lýsa ungium
manni, sem m.a. var illa við
herþjóhustuna. — Myndin er
bara anzi góð, Það má kalla
hana ljóð. Þið vitið að ég hef
verið Ijóðskáld, leikari, hnefa-
leikari og rithöfundur. Ég hef
var ég ungt skáld og þið vitið
hvað staða ungs sikáldis er erfið,
það er eins og viðkvæmt blóm,
svo að ég gerðist hnefaleikari
til að styrkja pefsónuleika
rninn."
En áður en hann gerði síð-
ustu mynd þríleiksins lauk
hann við tvær aðrar myndir
Barrier og Le départ sem áttu
hvað drýgstan þátt í að gera
hann heimsfrægan og eftirsótt-
an kvikmyndahöfund.
★
Kvitomyndiin um ævintýri'
Gerards er sú fyrsta sem Sko-
limowski gerir þar sem hann
hefur ekki sjálfur samið sög-
una. „Þegar ég las handri'tið i
fyrsfca skipti sá ég að það þyrfti
að gera ýmsar breytingar. Og
áður en ég hófst handa sagði
ég framleiðendunum, að ég yrði
að hafa fullkomiö frelsi til þess
að breyta handritinu og velja
leikara. Og þeir gáfú mér þetta
frelsi, þótt þeim fyndist ýrnsar
aðferðir mínar óvenjulegar, en
ég get ekki unnið ööruvísi. —
Hér er ég hræðilega einn.
Kvikmyndin er alltaif að verða
til í huga mér. Ég get stumdum
ekki útskýrt fyrir öðrum það
sem ég vil og þess vegna verð
ég t. d. að hlaupa sjálfur til
og lagfæra hitt og þetta í baik-
grunninum. Ég get ekki út-
skýrt; gerðu þetta svona, svo
að ég geri það sjálfur. Þetta er
dálítið geggjað i „sfcórmynd“
sem þessari. Það er í rauninni
skemmtilegt og er svipað hjaup-
unum við fyrstu mynd mína.“
Það mætti ef til vill kalla
Ævintýri Gerards fyrstu avant-
garde „stórmyndina“ og eflaust
munu ýmsir eldri atvinnumenn
kaila vinnuaöfenðir Skolimow-
skis áhugamannslfúsk.
Ævintýri Gerards er fyrsta
Napóleons-sagan . eftir Artihur
Conan Doyle sem er kvifcmynd-
uð. Gerard var ein af eftirlætis-
pensónum höfundarins, þótt
hann hafi fiallið í skuggann fyrir
annari söguhetju hans, Sher-
lock Holmes, en sögur um Hol-
mes hafa orðið efni í 187 kvik-
myndir og sjónvarpsþætti. Ger-
ard er foringi í riddaradiði
Napóleóns. Hann er hugaður en
mjög heimskur og er lýst þann-
ig, „að hann komi sér i hinar
furðulegustu klípur en rambi
alltaf úr þeim á einfcennilegan
hátt.“ Hann á sér Don Quixote-
drauma og vili berjast á göfug-
an og heiðarlegan hátt jafnvel
þótt óvinir hans séu bölvaðir
óþötokar.
Peter McEnry leitour Gerard.
Hann vei-ður ástfanginn af
Claudiu Cardinale sem reynir
að fá hann til að óWlýðnast
skipunum keisarans. Jack Haw-
kins leikur brezikan alfibrota-
mann sem hefur gerzt spænsk-
ur skæruliðaforingi. Eli Wall-
ach leikur Napóleon. Myndin er
tekin i panavision og teohni-
color rqeð 300 aukaleikurum á
hesfcbaki.
Skolimowski er fulliuir af lífs-
þrótfci og sífellt á spaninu.
Hann nofcar mikið látbragð og
hreyfingar til þess að útskýra
hvað hann vill fá fnam hjá
kvikmyndafólkinu. Hann segir
um samvinnuna við leikarana:
„Þetta er mesta vandamálið
hér núna, vegna þess að ég vil
nota mikinn tíma til að útskýra
tilfinningar mínar fyrir leik-
urunum, ég get ekki aðeins
sagt: Gerard á að vera svona
en ekki svona. Ég verð að út-
skýra,, t. d. einhver svipuð at-
vik sem hafa gerzt, aitvik úr
lífi mínu eða leitoarans. Og til
þess verðiuir maður að kunna
tungumálið fúllfcomlega. Leik-
aramir vilja auðvitað ektoi að
ég leiki fyrir þá, en ég neyð-
ist oft til þess. Ég átti aldrei
í erfiðleitoum með leikara í Pól-
landi, ég þurflti aðeins að setja
upp ókveðinn svip og þá vissu
þeir hvað ég vildi, þvi við
höfum rætt það alllt áður.“ —
„Ég reyni að vera elskulegur
við alla hér svo að allir geri
sitt bezta fyrir mig, og ég held
að ég sé hjálpsamur, en það
er kannski aðeins mér sem
finnst það. Framleiðandinn
kemur til rrnn við og við og
segir að ég verði að sýna meiri
hörkú, fólk sé vant henni hér
um slóðir. Verkstjóri verði að
vera hörkutól. En ég er ekki á
sama • máli. Kvitomynd er eins
og fjölskylda, og í góðri fjöl-
sikyldu rílfast menn sjaldan.“ —
Sá sem fékto Skolimowsiki út
í þefcta ævinfcýri er framleið-
andinn Gene Gntowski, en
hann hefur afrekað það helzt
um dagana, að fyrir fjórum
árum bauð hann Rjoman Polan-
ski til Englands og þar gerðu
þeir myndimar Rcpulsion, Cul-
de-Sac og The Vampire KiIIers.
Gutowski neitar þvi að hann
sé nú að endurtaka það sama
með Skolimbwski. „United Art-
ists hafði haÆnað niofclkruim
leikstjórum og þá sfcatok ég upp
á að gefa myndinni um Gerard
mjög óvenjulegt yfirbragð með
því að taka þefcta virðulega
efni sem byggt var á sígildu
brezku bókmenntaverki og
færa það í hendur framúr-
stefnumanns, ungs geggjaðs
Pólverja. Og mér tólkst að sann-
færa ráðamennina. En Sko-
limowstoi var ekki eins sann-
færður í fynstu og leizt alls
ekki á þefcta.“
Þegar- Stoolimowski halfði sýnt
þrjór fyrstu myndiir sínar á
kvikmyndahátíðum fékk hann
tilboð frá fjölmörgum löndlum.
„En allir voru hræddir við að
taika mig af þvi að ég kunni
ekkért erlent tuhgumól. Ekki
orð í ensku, frönsiku eða býzku
og engum þótti ráðlegt að taka
mállausan mann. Loiks valdi ég
mér lítið verkefni í liiiki landi,
Belgíu. Ég gerði Le Départ
mjög ódýrt og án þess að tounna
orð í frönstou. Elftir þetita hafði
ég lært 50—60 orð í enstou og
þau nota ég mú. Og þá fóru
Gene Gutowski og vinir hans
á stað. Fyrst ég gat gert 100
þúsund dollara kvikmynd án
þess að kumna orð í enstou gæti
ég með míniuim 60 orðum gerfc
þriggja miljón dollara mynd.“
Hér skýtur Gutowski inn í:
„Auðvitað eru þefcta mjög miM-
ar ýtojur, því að þegar hann
kom til London til þess að
reyna leikara og til að sýna
United Artists vinnuaðferðir
sínar, þá kunni hann alls ekki
60 orð. Það eru rrriklar ýtojur,
því hann kunni talsvert miklu
færri“.
Skolimowski segir aðalástæð-
una fyrir þvi að hann tók að
sér að gera myndina um Gerard
hafi verið sú, „að imér hafði
aldrei dottið í hug að ég ætti
eftir að gera svoma mynd. Ég
er eins og maður sem fer í
siundhöliina í fyrista stoipti og
gengur beint að sfcöktobrettinu
til þess að stinga sér 15 mefcra.
Og þar sem hamn sfcendur þaima
á brettmu hugsar hann með
sér: Ó, guð minn góður, hvað
er ég að gera, tilbafca, strax.
En þar sem aMir horfa á hann
þá signir hann sig og stetotour.
Ég er núna á leiðinmi ofan í
vatnið.
Þetta verkefni er á allan hátt
gjörólíkt miínum tfyirri. Ég get
ekki sagfc ' með neinni vissu
hvernig myndin verður. Þó að
ákveðið handrit liggi fyrir þá
trúi ég efcki á að haegt sé að
gena tovitomynd beint eftir
handriti, ég vil semja ^hana
jafnóðum og láta hlutina ger-
ast af sjálfu sér. Þetta eru
ekki aðeims ævrrrtýri Gerards,
þetta eru ævintýri mín.“
Gene Gutowski: „Svona verða
góðar kvitomyndir til, það er
etoki hægt að semja þær fyrir-
fram. Svona vinnur Polanski
einnig. Þetta er stórt sfcötoto hjá
Skolimowski, vatnið er djúpt.
Þetta er stórkpstlegur efnivið-
ur, sem unnizt getur úr á
tvennan hátt, annað hvort verð-
ur myndin meistaraverk eða
hlægileg vitleysa. Það er mjög
epfitt að fipna nákvæmlega
þann stíl sern’ hæfir henni því
að aðalpersónan er bæði hetja
og trúður í senn. Og þetta er
mjög viðkvæmt. Ef hann er
’otf rrrikil! trúður þá hlær fóik
að honum og hann vinnur ektoi
samúð þess. Ef hann er of mikil
hetja þá er líka hlegið að hon-
um því hámn er ekki trúverð-
ugur. Svo það þarf að firarta
my-ndinni stíl, sem verður alls
ekki fundinn í handritinu, og
þar kemiur til kasta leikstjór-
ans. Það sem ég hef séð af
myndinni nú þegar lofar vissu-
lega góðu.“
En gefum nú Skolimowsfci
cvrðið aftur:
„Stundum læt ég atriði halda
sér sem aðrir leikstjórar hefðu
klippt burfcu. Þau mega vera
með eins og annað' ... áhorf-
emdur verða að fiá að slaka á í
nokfcrar sekúndur. Ég geri þetta
af ásettu ráði, ekki af kæru-
leysi. Ef til vill er ég lftoa
hræddur við fullkomnun. Það
er efckert eins þreytandi og
fullkomnar tovitomyndir. Ég
Framh. á 9 síðu.
LE DÉPART, SKOLIMOWSKI (1967). Myndin segir frá ungum
manni (Jean-Pierre Léaud), sem er með algjöra bíladcllu og neyt-
ir allra bragða til þess að komast yfir ökutæki. Hann er svo blind-
ur í þcssari tilbciðslu að hann gleymir stúlkunni sinni. En áður
en myndinni lýkur hefur hann stigið fyrsta skrefið til fullorðins-
áranna er hann tekur stúlkuna fram yfir bílana. Myndin hlaut
gullbjörninn í Berlín 1967.
I-