Þjóðviljinn - 11.10.1969, Qupperneq 7

Leja@ainda.Suir 11. otetóber 1969 — ÞJÓÐVTUTNN — SÍÐA 'J
FRÁ FUNDI FLOKKSRÁDS ALÞYÐUBANDALAGSINS
Soffia GuSmundsdóttir:
FÉLAGS- OG FJÖLSKYLDUMÁLEFNI
Undir þessum dags'krárláð,
félags- og fjölsikylduimiálefni, tr
ætlunin að ræða stuttlcga
verkaskiptingu í þjöðfélagi okk-
ar, með hliðsjón af því fleikna
misræmi, sem hefur náð að
myndast milli réksitrarfyrir-
komulaigs heiimiilanna annars-
vegar og þj óól'élagsþróunarinnar
hins vegar, sem eins og kunn-
ugt er einkennist af hraðvax-
andi, örum umbreytinguim. Þess-
ar stofnanir, heimili og þjóðfé-
lag, sem báðar verða að teijast
mikilvægar, og stjióma verður
hyggilega, gefa til kynna næsta
skýrt aflmarkaða verkaskipr-
ingu milli kynja.
Innan þeirrair grunneiningar
þ.e. heimilisins, sem oft er
nefnd homsteinn þjóðfélaigsins,
er menn vilja vera hátíðiegir,
ríkir konan, þar er hennarsvið.
Oti í þjóðfélaginu, við almenn
storf ínnan hinna miargiví&leigu
greina, ríkir karlmaðurinn, þar
er hans sivið.
Við skuium aithuga þessa
hefðbundnu verkaskiptingu nán-
ar og þá fyrst þar sem hlut-
imir raunverulega gerast, þar
sem mikilvægar ákvarðanir eru
teknar, sumsé í vaidamiðstöðv-
um þjóðfélagsdns.
Hlutur kvenna
Á alþdngi situr ein kona i
hópi siextíu þingmanna srvo sem
margoft hefur verið bent á, en
skyldu menn almiennt gera sér
ljóst, að í bæjar- og aveitar-
stjómum er svipaó uimhorfs?
Af 130 fulitrúum í bæjar- og
sveitarstjómum eru fimm kon-
ur; í hreppsnefndum sitja þrett-
án konur meðal 1029 hrepps-
nefndanmanna. Kngin íslenzk
kona hefur orðið ráðherra,
sendiherra, bankastjóri, dómari,
sýslumaður, ráðuneytisstjóri,
svo að nofckuð sé nefnt Kona
hefur aldrei átt sæti í útvarps-
ráði, bankaróði, menntamála-
ráði, þjóöleikhúsráði, konur
leggja sárasjaldan. orð í belg
við opinberar umræður svo sem
í blöðuim, útvarpi eða sjónvarpi.
Eikki man ég eftir neiniu með-
alstóm eða meiriháttar atvinnu-
fyrirtæki, þar áam l«ma erflor-
stjóri. Á þessu ári var fýrsita
íslenzka konan skipuð prófess-
or við Háskóla Isiands; einung-
is fáar konur stunda mennta-
skjóiakennsiju. í hópi kennora
skyldustígsins hafa konur um
alllangt skeið verið nokkuðfjöd-
mennar og fer íjölgandi, en
ekki hafa þær látið neitt veru-
lega að sér kveða, auk heldur,
að konu hafi verið falin skióla-
stjóm við einhvem hinnastærri
skóia í kaupstöðum. Fleiri
dæmi mætti nefna. Um það
bi! þriðjungur útskrifaðra stúd-
enta eru stúlkur, en örfáar ljúka
háskólaprófum, (9,9% sitúlkur á
móti 48,9 prósent piltum á ár-
unum 1950 — 1958). Aftur á
móti eru þær fjölmargar, sem
hætta frekara námi og vinna
árum saman fyrir námi eigin-
mannsins, sivo að hans náms-
áætlanir nái að standast. Þœr
vinna þá oft lítt sórhæfðar við
láglaimuð störf.
Störf utan
heimilis
fólk er í ytfirgnæfiamidi meiri-
hluta við afigreiðslustörf í verzx-
unum og opinberum stofnunum.
Á skrifstofiium er aðaiiega kven-
fóik við lægst launuðu störf-
in; sivo að dsemi sé tefkið at
bönkunum mun þar ekki vera
mikið um, að konur forfram-
ist svo í startfi, að umtalsvert
sé. Það er óþarfii að hafaþessa
upptalningu öllu lengri, þessar
staðreyndir eru viðstöddum vel
kunnar. Samt er ekki úr vegi
að líta til stjómmálaifilokkainna,
en þar er m.a. að* finna nokkra
vísbendingu eða skýringu þess,
hve fáar konur eiga sæti inn-
an hinna raunveruiegu valda-
miðstöðva í þjóðfédaginu, svo
sem getið var í upphafi méls.
T. d. hefur kona aildrei orðið
formaður í stjómmáiaflokki- —
Aliþýðubandaiagið hefur orðið
fyrst flokka til þess að kjósa
konu sem varaiflanmann, i mið-
stjórnum allra flokika er sömu
sögu að segja, þar er fiátt
kvenna.
Innan stjórnmála-
flokkanna
Innan stjórnmálaifllokkanna
hefur rækiloga verið fylgt eftir
tifhneigingu til þess að marka
konunum visst sivið og setja
þær skör lægra. Þær hafa fjall-
að um átoveðin verksvið, en
haldiö sér utan við önnur. Þær
hatfa unndð húsiverkin, ef svo
Soffía Guðmundsdóttir
konur fáist við ákveðin svið
cmáia, en sé haildið utan við
önnur. Þannig verða viss svið
mála sikoðuð sem sérmál
kvenna, sem aiuðivitað er fjar-
stæða, og er þama aftur komin
saimtoærileg skerðing á starfs-
sviði kvenna og ég gat um í
samtoandi við kventfélögin. —
Margt mœtti enn tina til.
Þrjú meginatriði
Hin beinharða staðreynd er
sú, að eftir meira en hálfrar
aidar timatoil lagailegs jafnrétt-
við hin ýmsu vandamnál mainn-
legs samfólags? Hvar er hindr-
unin á leið kvermanna út í
þjóðfélagið, hvar er andstaðan,
og í hvemig myndum birtist
hún? Þetta eru spumtngar, sem
ekki er auðveit að geffa álþredf-
ánleg svör við. Engu að síður
er staðreyndin só, að núfcíima-
konur íslenzkar eiga ekki öllu
auðveldari leik en fionmœdur
þeirra áttu, er þær voru að
ryðja braut þeiim réttlætismál-
um, sem allir telja nú sjáif-
sögð. Þær vissu hvað þærátfu
í höggi við, þær vdssu upp á
hár fyrir hverju þær voru að
berjast. Inntak baráttunnar var
skýrara og vamdaimiál fram-
kvæmdanna voru ekki kornin
til.
Þetta er alit óljóoam é okk-
ar dögum. Um hivað stendur
styrinn, hvað og hiver hindror
konumar í þvf að sitiga fram á
svið þjóðlífsdns og neyta þar
kraíta sinna til jaifns viðkarl-
menn, við hlið þeima? Eigi að
rekja einhverjar orsakir, vildi
ég m.a. benda á eftirfarandi at-
riði, sem skipta hér verulegu
máli. Að sjáilfsögðu kemur margt
fleira til, sem ekki er unnt að
rekja nánar að þessu sinni.
Við Isiendinigar erum vafa-
laust sérlega vaniþróuð þjóð fé-
lagsiega séð, og þarf ekki að
leita langt í samanburði við
aðrar þjóðir til að verða þess
vís- Ég vil taka fram, að hér
hef ég einkuim Norðurlanda-
legum breytingum að gerð og
rekstri? Það er heidur engimi
smáræðis misvöxtur, sem þama
er kominn til sögunnar.
Er ekki stúlkum stöðugt stillt
upp frammifyrir valinu eigin-
kona-móðir, eða virkur þátt-
takandi á sviði aitvinnulífsins?
Er yfirleitt gert réð fyrir þvi>-
i nokkurri alvöru að þetta
tvennt geti farið saman? Það
vandaimál hvers og eins að
finna starfsframiagi sínu ákveð-
inn stað í samlfélaiginu, ákveða
sitt starfssvið, hefur veriðskoð-
að sem vandi karlmannsins fyrst
og fremst, en efcki konunnar.
Hennar sibaður, á heámilinu,
hefur verið ákvarðaður og með
uippeldinu í vtfðtækri merkingu
hefiur offtast verið lagður traust-
ur grunnur þess, að hún líti sivo
á sjálf og hugsi ekki lengra,
ekki út fyrir raimmaa heimilis-
ins.
Hún hefur í flestum tilfell-
um verið fyrst og fremst alin
upp sem verðandi húsmóðir og
móðir og sú uppeldislega sikyssa
hefur langvinnari afleiðingar og
skaðvænlegri en marga grun-
ar í fljótu bragði. Þetta eru
alit spumingar og vandaimál,
sem við þurfum að takast á vdð
og leita úrræða. Staðreyndin
er, að á okkar dögum, síðari
hiuta 20. aldar, á sér stað að
meira eða minna leyti misrétti
milli kynja, einkum varðandi
starfsaðstöðu og réttindi til
staxfsvals. Hér or öldungisefcki
Nú er staðrejmdin, sú, að störf
kvenna utan. hedimilisdns fiara
þrátt fyrir allt sívaxandd, en i
hvaða starfsgmnuap. skyldi
kventfóib aðailega fyrirfinnast? I
verkaiýðssaimtölkunium eru kon-
ur uim þriðjungur meöliimia, en
þær eiru í stórum meirihluta i
laagstu launatflokkunum. Kven-
má segja, en hina pólitískiu
herstjórnarlist haffa aðrir mót-
að og framkvæmt. Þama á
milli er sem kunnúgt er þó
nokkur veggur, sem kvenfóik-
inu virðist ætla að gangasednt
og iila að kamiast yfir. Nú er
auðvitað hægur viandi að segja,
að þetta sé að langimestu leyti
sök kvennanna sjálfra; þær
hatfi unað þessari verkaskiptíngu
og ekki gert stærri kröffur sér
til handa, T. d. hafa stjórn-
málaflokfcar landsins um langt
árabil 'haft sérstök kveinfélög
innan sinna vébanda þangað til
að nú hefur Alþýðutoandalagið
orðiið til þess góðu hedili að
vtfkja þeim af vegi. Eg hygg,
að það hafli þegar náð að vekja
nokkra eftirtekt, að þar er gert
ráð fyrir starfsfraimilagi kvenn-
anna á vettvangi ftókiksstairfsins
í heild- Það er augljóst mál, að
sérstakar fiélagseiningar fyrir
kventfóik innan stjómmélaflokka
em úrelt fyrirbærf, ná engri
átt á síðari hXuta 20. aldar. —
Það er tilgangsiaust að þæfa
um það fram og aftur, hvort
slifkit hafi aila tíð verfð skakkt
eða miáráðið að viðhafa kven-
félög. Slíkar bollaleggingiar hafa
næsta taikmankaða þýðdngu. —
Mergurinn málsins er sá, að
, mistökin hafa ednkuim komið
fraon á þann veg, að þama hef-
ur myndazt einangraður vett-
vangur, sem hefur sivo aröið tii
þess að haida kanumuim utan við
svið hinna raunverulegu at-
hafna, í stað þess aö þjáifá og
etfla aflia Ixaefni í hópi þeirra
tii beinnar, virkrar aðiidiar að
vettvangi stjómmálannn. Því
er sízt að neá.ta, að konuimar
hafa faaft tdlhneigingu tál að
marlka flélagsstörflum sínum allt-
af þnömgt svið- Sömuieiðis bera
störf bwenna, sem gegnt hafa
opinberum trúnaðarstonfum,
iðuiega nokkum keim þeárrar
moiniotou, að það tiiliheyri, að
is milli kynja, er þátttaka ís-
lenzkra kvenna á opinberum
vettvangi einstaklega dræm, og
hlutfallstala þeirra í ýmsum
starfsgreinum í atvinnulílinu er
að sama skapi lág, ótrúlegalág-
Sannast þar énn, að vandamál
framikvæmdanna, raunveruleik-
ans, eru stórum örðugri við-
fangs en sjáli fræði’kenningin.
Stœrstu örðugleikamir virðiast
einmitt tafcia við að lagalegu
réttindunum fiengnum. I þessu
samtoandi vakna ýrnsar spurn-
ingar, og vildi ég einkum mega
benda á þrennt, sem að mdnni
hyggju er nauðsynlegt, að við
hugleiðum. I fiytfsta lagi, hverj-
ar orsakir geti lagið til þess,
að yfirgnæíandi meirihluti ís-
lenzkra kvenna skuli svo ein-
dregið beina starfsorku sinni
inn á við, að einu sviði, heim-
ilinu.
I öðru lagi, hvaða leiðir og
úrræði geti verið vænleg til
þess að þoka í betra og hag-
kvæmara horf þvi óiviðunandi
ástandi, aö stór hluiti af kunn-
áttu og getuiforða þjóðarinnar
skuli ekki nýtasit heldur fiara
forgörðum. í þriðja lagi ber
okkur, sem hér erum stödd, að
hugleiöa hvernág Alþýðutoanda-
lagið, sem er nýr flokkiur ímót-
un, geti bezt um þessii málefni
fjallað; hvemig tafcast megi að
brjóta hér nýjar brautir áleið-
is að þvi markx oð skar>a í akk-
ar þjóðfólagi raunverulegt, virkt
jafnrétti, sem sé edtthvað meira
en nafinið támt-
Hvers vegna?
Evaða orsafcir geta nú legið
hér að baki, hvers vegna eru
íslenzku konumar svo óvirkar
út á við, sem raum ber vitni?
Hvers vegna stinga þær flestar
höfðinu í sandinn í sbaðinn fyr-
ir að fireista þess að takasit á
þjóðirnar i huga. Það liggur við
það hvarflli að manni á sitund-
uim að Islendingar liafi ógæfu-
samlega tilhneigingu til þessað
stjórna málum sínum og ráöa
. eítir öllum mögulegum lögimál-
um öðrurn en lögmólum hedl-
brigðrar, ótruflaðrar skynsemi.
Svo dæmi sé neffnt er lilkast
þvtf, að fólk teflji sjálfsagit og
eðlilegt, að menn ráði úr vand-
ræðum sínum hiver fyrir sig,
hver í sínu horni, en toeiti efloki
fyrir sig félagsiegum úrræðum,
geri ekki samstillt átök. Næg-
ir að minna á húsnæðismál og
byggingafyrirtoomulag og allt
það prívajtbrölt einstaklinga,
sem tíðkazt hefur í þeim etfn-
um og heffur náð að geramedri
skaða í okkar þjóðflélagi en
lunnt sé að meta þaö í sikyndi.
Þetta óféLagslegia viðhorí gdld-
ir einnig í ríkum meeli varð-
andi það vandamél að finna
nútíimaheimiluim það relksiburs-
form, sem svari til nútímiams
og hinnar hröðu þjóðféLagsþró-
unar, sem einkennir oldkartíma.
Það vakna i því samlbandi
ýmsar spurningar.
Hvað hefur verið gert aí tagi
félagsflegra ráðstafana til að
masta þeim þjóðtfélagslegiu um-
breytingum og aöstæðum, sem
liljóta að skapast við aukinn
rétt kvenna til mennta og at-
vdnnu? Erum við ékíki enn að
burðast með rígskorðaða vertoa-
skiptingu, sem er mdöuð við
löngu liðna tíð og aðstæður
sem standa í engu samræmi
við nútímann? Er efcki ævin-
lega gert ráð fyrLr því, aðhelm-
ilin skuli haldast í sömiusíkorö-
um á hverju sem gengur útá í
þjóðfélaginu? Hetlur mönnum
ekiki láðst að gera ráð fyrirþvi,
að jafnhliða sifloknaæi og marg-
breytilegri gerð þjóðfélagsins
með breyttum aitvinnuhátbum,
bá hljóti heknilin að sínu leyti
að taka einhiwerjum samhæri-
um neitt einangrað sérmál
kvennanna að ræða, héldur
samfélagslegan vanda. Þaðligg-
ur í augum uppi, að fyrirþjóð-
fólag, sem villl tryggja þróun í
átt til alhliða effnahagslegra og
menningarlegra fraimfara, er
eikkert vit í öðru. en að leit-
ast vdð að nýta aflla hætni,
einnig í hópi stúlkna, mieö því
að veita þeim jafln greiðan
gang til mennta og piltum. —
Sömuleiðis með því að tryggja
þaö, að sérhœft, starísmenntað
vinnuaifl kvenna nýtist þannig
að það fé, sem kostað heifur,
verið til menntunar þeirra nái
raunverulega að skila arðd.
Hvað er unnt að
gera?
t>egar benda sflsal á leiðir og
úrræði varðandi þessi vanda-
mál, hef óg kosið í þessuspjalli
að ganga út firá tvennu sem
höfuðatriðuim. Þar kemiur fyrst
til svið almennra íéLagslegra
umbóta, og í annan stað liin
þjóðfaagsiega hldð málsáns. Ber-
ast þá böndin ekki hvaö sízt
að þeim neyzLuvemjum, semhaía
náð að rótfestast í æ rikari
mæli í oklkar þjóðlífi á síðari
árum.. Ég hef kosið að leggja
áherzlu á þetta tvennt, þótt
vissulega komi filei'ra til, vegna
þess að ég fæ ókfltii betur séð
en að hagsmunaimái kivennanna
varðandi anöguledka þedrra til
viflkrar þátttöfcu út á við, séu
aflgerlega Eamofln þörfinni á
félagslegum umbótum í okkar
þjóðfélagi svo og nauðsyninni
á skipulagðri og hagkvasmari
rekstri á þjóðarbúskapnum í
heild. Fraimfarir í þessum efn-
um munu verða til þess að
rjúfa þann vitalhrfng, sem svo
fjölimargar konur liaifia lokozt
inni í. Það stoðar litt, þótt hedm-
ili nútimaikvienna séu vélvædd
út í yztu æsar. Þœr geta verfð
jafn bundnar og illa sefctar
gagnvart möguleikum á að
sbupda önnur störf utan heinv-
iflisins. VéLamar leysa eklki
vanda þeirra nema að tak-
mörkuðu leýti. Þær l«xmaékki
í staðinn fyrir samfélagsLegar
ráðsitafandr, sem vanifcar svo til-
íinnaniega. Sú yfirvéLvæðing
heimilanna, sem á sér stað í
allt o£ ríkum mæili, bednir
neyzluvenjum fólks í mjög 6-
hagkvæmam farveg. Hér ereán-
faldlega um alltof múkinn til-
kostnað að ræða miðað viðnýt-
ingu og þetta er einungis eitt
daarni af mörguim um þá sóun
verðmæta, sem stöðugt á sér
stað í okkar þjóðfélagi- SU'V-
innkaup rtfgbinda fijárhag Cóiliks
og leggja undir siig öll fjárráð
þess langt fram í tímann. Fóflk
missir sjónar á þeim fiélagslegu
aðgerðum, sem myndu betur
leysa vanda þess og ekki hafa
annan eins tilkostoað í fiör med
sér. Þar sem t. d. ný íbúðar-
hverfi eru að ríisa, væri ólíkt
hagkvæmiara og eimfafldara að
gera ráð fyrir starfrækslu þjón-
ustumiðstöðva af ýmsu tagi,
heldur en fylgja þeirri stetfnu
neyzluþjóðfélagsins, að hvert
heimili f’ ir sig festi stórfié í
kaupum a íokdýrum vélalkiosti,
Það er afleit hagfiræðd þjóð-
hagsilega séð og ékflá liítil sóun.
Vel rékin mötuneyfá og þvotta-
hús með góðri þjónusto á hóf-
legu verði myndu spara fóflki
meiri tímia og vinnu en hin
fuflUkoímnustu eánlkaáhöld, sem'
þar að auki eru fjárhags-
leg byrði fiyrir filesta. Fleiri
dæmi samlbærileg mætti neffna.
Þá mætti einnig dragia úr ýms-
um óþörfium íburði í húsfbygg-
ingum, en stefna heldur að þiví
að korna upp daghedmilum og
gæzluleikvöilum. — Vandamál
barnagæziunnar verður váð nú-
verandi aðstæður hver og ein
húsmóðir að leysa fyrir sig með
sanum einkaúrræðum. Það ber
allt að sama brunni, þaðstend-
ur afibarfega í Isiendingum að
beita fýrfr sig félagslegum úr-
ræðum.
Uppeldið
Svo viikið sé að úrræðum, siem
maðuðust í senn við fiélagsleg-
ar umtoætur, slkynsamleigri og
betri nýtiragu á öllu vinnuafli
svo og hagkværraari rékstor á
þjóðffélaginu, myndi ég viilja
draga fram efitirfarandi atriði.
Að sjálfsögðu er hér einungis
unfit að rekja llítið brot afi því
sem til greána kemiur.
Stórauka þarf hinn sajmfé-
lagslega þátt uppeldisins. Þar
sé gengið út frá því semgrurad-
vallandi viðhorfi, að uppeldi
uragu kynsQóðarfnnar ber ékki
að skoða sem algert einkamál
foreldra, héldur verðd þarfleiri
aðilar að fjalla um, Þetta félur
margt í sér, t.d. fleiri og full-
komnari daghedmili, vöggustof-
ur, leiíksikiófla, fleiri og betri
gæzluleilcvélli, tómstundaheim-
ili. — Kifkið standi á bak
við rekstur diaigiheiimila og
leiksikóla á sama hátt og það
rekur skóflana, engiinn árgang-
ur bama má verða afskiptur________
Fledri, rýmrf og betri skóla é-
samt hætflarf kennslukröftum;
tví- og þrfsetaing hverfi úr
sögunni; kennarar taki meiri
þáitt í Mippfræðsflu barna og
unglinga t.d. fari sjálft námið
að verulegu leytd fram í skól-
uraum undir handleiðslu leið-
beinenda. Þetta krefst vitan-
lega stóraukins húsrýmis, en
myndi elnnig géra menntunar-
aðstöðu unglinga jafnari með
Framhald á 9. saðu
I
I