Þjóðviljinn - 12.10.1969, Qupperneq 7

Sunnudagur 12. odötólber 1969 — ÞJÓÐVXLJINN — SlÐA 'J
Sjómannskot j Keykjavík. Teikning eftir A. Mayer frá um 1836.
Kilt l»U5 ú tilcu min»L
Anr.3kr.-l«rgi*t tyrir
J,.4ÚH (trlenii* 4 kr.
I»rgi*t f/rirfrttt).
BJARKI
Angl/*InJT*f 1® *"■ I'"
. an, litikill c
'nft cr mugiyít. U|»j>
«krifl.f3rrir l.ukt
I. nr. 1
Sejlisfii&i «• Október
1R96
í landssýn.
Nfi, h'cr tcl.t 1>»» fildrei o8 ícra mjcr goig
Jh» gvútírðu i.'ströndum o£*vogum;
jeg *jc á ]>jcr, >dkn, ftð T>ú situr uú feig
]m' sól fer að austan rocð loRiim;
og >i lyfta Ijölliu niin bUdintmri brún,
seiu •biða lijer voldtifj og fögur;
og ditliriiir opnnst roeð cingjftV og tún,
og ísleuskar fornk'»i)pn sögur.
Og ])ftr iitttt, fóstrft, ])inn íraratiðar hcr: )
])iiltt frjálslyudft únglinga sknrft,
M>m bcrnt undir nicrkjunum vaaknr cn yjcf
og vogar >tír tljnrfnra a» fnra.
Kf okkur ci veitist að vinnft ])a5 ncitt,
<*r vert sjo mcð öldum »ð gcyraast,
)k< gctum við liddnrnar leitnst við citt:
ttð láta ckki nöfn þeirra glcyroast.
J»ó boJcnn sjo meinlog og hríðin sjo liörO
«r lijcrua ])ó gnrann a5 vinna
med bverjum sctu clsknr ]>ig islcnska jöv3
og avfarjott bnrmuuia ]>innf».
Að goymt yrði bjarta ]>ins bcilasta blóð
og lieið vn?ri göltiga bráin —
til ]u'ss orti Jónas sín jýóðfra'gu ljó5,
til ]>css cr Jóu Arastm tláiun.
þeirra attmlendir; og h&nn ])>kist ekki fnra mcð noit
oriátúngs hjftl pú liann lofi því um útlend tiðinili ft
hver ónvtjúngurina skuli ckki spyrja httnn i þ&ula
þcím pósti.
cr ]»að og vitftKkuld, nð öll blöð viljá styðja a
þvi, að grciða ntvinnuvegi landsins bæði til yós o
svcita. SUkt or sro sjnlfsRKt &8 Bjarki þykist ekV
þurfft að taká þftð frfttn. Hitt mætti mönnnro þykj
kynlegra, seni Ton vieri, of liann ætlaði ekki að ger
]>ftð.
|»að yrði of Inngt nð tclja 511 ]»au n»*l *em Bjarl
«tUr sjer nð lcBgjft orð í, bto aertt saragaungumá
viðskiftnmál, itjórnwál,. öreigftmál, ~ roentam&l, bint
indismál og roHrgt flcirft, cn gctið skal þesl, *ð hftn
nmti oftast velja .>jcr seitt bcinnsti leið þángftð sei
hann ratlar t»ð fnra, og ckki kvcinka sjer við sm
8krámur. En ekki vill hann h'cit* roinni roaður fyr
]>að ]>ó lmtin liloypi ckki ú fcn ;njo gáugi fyrir bjðr.
Öll slik mál- luu’n líjarki rrcða scm itarlegftst <
leita til þoss liðs þeirra tnnnna scm færastir eru <
bcst að sjor í ]>ein» groinum ú landi Iger og 'hefi
þognr feingið loforð uiu ]>:\ð frú inörgum.
Kv.rði og sögnr innlcmUr og útlcndnr mun Bjar
liafa ú boðstólura og vclja ]>au vkki af vcrra ondanu
cftir ]»ví scm kostur cr. • ' ,
í stuttu ináli að scgja roun 'Bjavki vorða frjálst <
óhlutdrægt múlsgaga allra þoirra roanna sem þc
roálcíni hafa að flyija og gcra ]iað rooð stillíngu, <
Bjarki, blað I’orsteins Erlingssonar, hóf göngu sína á Seyðisfirði 9. októb
1896. Blaðið fylgdi sósíalisma og studdi upphaf verkalýðshreyfingar á Islant
aðstödu sjðmianna. Nú standa
þeir andspænis efiugri stétt út-
gerðarmanna scim oÆtasit 'voru
jafnframt kaupmenn er tcMu
sig geita rýrt kost þeirra að
eigin geðþótta, svo að n,ú var
aðgerða þörf. Báran var stofn-
uð 14. nóv. 1894, og þétttaka í
félaginu var mifcil þeigar íupp-
hafi. Bftir stofnfundinn mars-
éruðu 30 sjómenn um bæinn
og sungu franska byltingar-
sönginn, svo að þeim heflur lík-
lega verið heitt í haimsi.
Ottó N. Þorlálksison hélt þvi
fraan í viðtöluim á síðari árum,
að braiutryðjendur hafi ekki
haft noíkikrar spurnir af öðruim
verklýðsfélögum, en óg hef
komizt að þeirri niðurstöðu, að
þetta hafi verið dálítið karla-
grobb í honum, því að áýmsu
má sjá, að þeim hefur ekki
verið alveg ókunnugt um síLíkar
hreyfingar. M. a. oninnast >s-
lenzku blöðin gjaman á verk-
lýðsfélög erlendis „skrúfur og
prósessíur“; þ.e. verkföll og
mótmælaifundi, og mér þykiró-
líkilegt að það haifi alveg fcirið
framihjá íslenzikum baráttu-
mönnum. Á ýimsu má sjá, að
Báran hefur verið sniðin oftir
öðrum félagssikaip hériendis, þ.e.
Góðtemplarareiglunni. T- d. eru
félagsdeildir úti á landi núm-
eraðar, Báran 1, 2 og 3 og svo
framvegis eins og stúkumar.
— Mætti þetta brölt í sjó-
mönnum ekki nokkurri and-
stöðu?
— Það urðu nokkiur bíaða-
sikriif út af stafnun Bárunnar,
og ísafold seigir m.a. að ef sjó-‘
menn séu með einhverjar kröf-
ur, verði bara ráðnir aðrir í
þeirra stað, t- d. Færeyingar.
En ég get nú akki séð að and-
staða hafi verið mdkil, Báran
fókik viðurkenningu sem samn-
ingsaðili strax í upphafi og
vann vamarsigur á útgorðar-
mönnum.
Ósköp eðlilegt —
enginn sósíalismi
— Bn nú er komið að því,
að lamdverkamenn sitofni sam-
tök, og þau fyrstu voru á Seyð-
isfirðd og Akureyri. Það hafa
verið nokkrar deilúr um, hvort
félaigið hafi verið stofnað á
undan, og eins, hvort I>orsteinn
Brlingsson hafi gengið í liðmeð
verkamönnium á Seyðdsfirði. Eg
téi mig hafa sannað, að verka-
mannafélagið á Seyðisfirði sé
eídra, og tel sterkar líkur á því
að Þorsteinn Eriingsson hali
verið hvatamaður þess. Raun-
ar segir Jóihannes Oddsson, for-
maður felaigsins, að Þorsteinn
hafi þar hvergi nærri komdð, að
hann hafi ekki verið á landinu,
þegar félaigið var stofnað. Þetta
stenzt ékki, því að í endur-
minninguim Jóhannesar er 2ja
ára tímaskekkja. Bjaimi Bene-
diktsson frá Hoftedgi telurhins
vegar, að tímasketokjan sanni,
að Þorsteiinn hatfi engan hlut
átt að máli, enda hatfi hann ekki
haft aðstöðu til þess, þar sem
hann var ritstjóri Bjarka, blaðs
atvinnurekendia á Seyðisfirði.
Sigurður Nordal tekur engaaf-
stöðu í þessu máli, en Þorstednn
Thorarensen telur, að sú stað-
reynd, að vinnutaxti verka-
manna hafi gengið í gildi 1.
maá 1897 bendi til sásáalisma
Þorsteins, og telur hann sig
hafa þannig sannað þátttöku
hens. Þetta finnst mér nú nokk-
uð iiæpin fullyrðing og ásitæðu-
laus- Félagið var sitotfnað uim
jólaleytið 1896, og ákvað pá
sérstakan vetrar-og sumartaxta.
Sumartaxtinn genigur í gildi 1.
miaí, næsta ár, fyrstu mánaða-
mótin á sumiri. Þetta er ósköp
eðlilegt og enginn sósíalismi.
— En hvemig færir þú sönn-
ur á, að Þorsteinn hafi átthlut
að máli?
— Það verður aldrei fullkom-
lega sannað, og óg teil víst að
hann hatfi ekki gengið í fédag-
ið- Er hann kemur frá Dan-
mörku og gerjst ritstjóri Bjarka
flytur hann mieð sér verklýðs-
hugmiyndir, og tefcur þegar t.il
við að skrifa um öreigamál. Ár-
ið 1896 sfcritfar hann jólalhuig-
vekju í anda sósíalisma. Mér
finnst það vart geta verið nedn
tilviljun, að félagið er stotfnað
um þetta leyti. Og ýmislegt
bendir til þess að hann hafi
verið eins konar lykilmaður
milli verkamanna og atvinnu-
rekenda á Seyðisfirði, og leitt
þeim síðarnetfndu fyrir sjónir,
hvílíkt hagræði væri föilgið í
að hafa verkamannaifélag seni
samningsaðila. M-a. birtir hann
lög verkamannafólagsiijs í
'Bjarka, sem var þó blað at-
vinnurekenda.
Annar maður, sem aðstoðaði
verkamenn á Seyðisifirði við
fólagsstofnunina var Vestur-Is-
lendin-gur, Bergsteinn Long að
natfni. Hann var um þessar
mundir í heimsókn hjá ættingj-
um sínium á Seyðistfirði, en
hafði starfiað í verkalýðsfélagi
vestra og kom með ýimsarhug-
myndir þaðan. Það er skemmti-
legt, að í þessu litla plássi,
Seyðisfirði, skuli hafa mœtzt
þannig verklýðshugsjónir tfrá
Vesturhcimi og Norðurlöndum.
— Hverjar voru hciztu kiröf-
ur þessa félags?
— Það heimtaði 10 stunda
vinnudog og 5 aiuna álag á hvem
eftirvinnutúma. Siðan samiþykkti
það ákveðin vetrar- og sumiar-
vinnutaxta, og vildu menn fá
10 aurum hærra kaup á sumr-
in en á vetuma,-1 félagið gengu
60-70 rnanns atf um 100 verka-
mönnum á Seyðisfirðd.
Og þá komium við að Akur-
eyrimgum. Á strfðsárunuim urðu
nokkur blaðaskrif út af elzta
verkamannatfélaginu hérlendis,
og vildu Akui-eyrinigar medna,
þeir hetfðu átt það, og hefði
það verið sboínað árið 1894-
Ég hef hins vegar komizt að
þeirri niðurstöðu, að það hafi
ekiki verið stofnað fyrr en í
apríl 1897, en undanfari þess
var málfundaíéliag, sem kállað
var Undiralda. Stofnandi verka-
mannafélagsins var Vestur-Is-
Skúli Thoroddsen.
Ottó N. Þorláksson.
Geir Sigurðsson.
Hugsjónir úr austri
og vestri
lendingur, Jóhannes Sigurðsson
og ályktanir minar um aidur
féiagsins dreg ég m.a. af þvi,
að hann kom ekki til landsins
fyrr en eftir 1894. Lög félags-
ins munu liafa verið rituð ár-
ið 1897, en annars er fremur
litið vitað um starfsemi þess.
Það kratfdisit 10 stunda vinnu-
dags og stofnaði pöntunarfélag,
sem fór mjög leynt, svo að
kaupmenn kæmust ekki á
snoðir um það- Mjög strangar
kröfur voru gerðar um fund-
arsókn og fólagsmenn voru
sikyldaðdr til að miæta á fund-
um allt að því vikulega- Sam-
þykktir voru því aðeins gerð-
ar, að ailir félagsimenn væru
sammála, og þetta hetfur á all-
an hátt verið býsna þungt í
vöfum. Félagið litfði í 2-3 ár,
en síðan lognaðist það út af.
— Hvað olli?
— Jóhannes for brátt vestur
aftur og hinir forustumennim-
ir héldu hver í sína áttina. í>ar
mieð var gmmdvöllurinn brost-
inn, því að þá, sem etftir voru
sikorti reynsilu í félagssibarfi.
Eins og Pallas
Aþena úr
höfði Seifs
— Árið 1897 er stofnað í
Reykjavík Hið íslenzka prent-
arafélag, sem startfar enn í dag
atf fuilllum knatfti. Svo virödst
sem þetta félag hatfi sprottið
fullskapað, éins og Pallas Aþ-
ena úr hötföi Seifs, því að þeg-
ar í upphatfi stotfnaði það
sjúkrasamlag, það fyrsta hér á
landi, leikfélag og söngféilag,
sem fékk mikið hrós fyrir góð-
ar naddir. Sennilega hetfur þetta
verið gert til að villa dáilitið
um fyrir almenningi atf ótta
við andspymu. Félagið byrjaði
bráðlega að satfna í sjáð til
kaupa á eigin prentsmiðju, og
ætlunin var að stafna atvinnu-
leysistryggingarsjóð, en úr því
varð nú ekki. ForvígSsmiaður
þessa félags var Þorvarður Þor-
varðarsom, aíi minn, en hann,
og raunar allmargir aðrir fé-
lagsmenn höfðu verið við frám-
haldsnám í Danmörku, og Ifk-
loga féngið allmargBr hugmynd-
ir þaðan. Hið íslenzka prent-
aratfélag gerir verkfall árið
1899, það fyrsta hér á landi,
sem stéttarfélag stóð að, en það
stóð nú ekki nema tvo daga.
— Um hvað var barizt?
— Um fjölda iðnnemia, edns
og fyrri daginn, og verkfailinu
lauk með því að gengið var að
kröfum prentara-
— Varð þessi harka í prent-
urum ékki til þess að hrinda
öðrum af stað?
— Um þetta leyti er stotfnað
trésmiðatfélag, og félag ■ skó-
smiðanema, Lukkuvonin. Ég
liafði aldroi heyrt um þetta íé-
lag fyrr en ég rakst á augllýs-
ingu frá því um leiksýningu.
Síðan fór ég að leita betur og
fann þá stutta klausu í blaði,
þar sem segir að meistarar í
iðninni hafi borið saman ráð
sín vegna þessa félags. Meira
var ékki að finna um Luikku-
vonina.
— Og nú fer að líða að lok-
um þess tímabils, sem þú vald-
ir til rannsiakna?
— Já, þegar hér er komdð
sögu hafia verkamenn, sjómenn
og iðnaðarmienn stotfnað sitétt-
•arfélög, sem síðan verða að
stærri og voddugri siaimtökum,
•og edns og ég gat um áðan lét
ég staðor numið, er aliþingi
hafði samþykkt löggjöf uim
kjaramál verkamanna.
Þáttur skálda
— Reyndist ekki erfitt að
korna þessu frunwarpi í höfn?
— Skúli Thonoddsem flutti
það þrisvar, í fyrsta skipti árið
1893, ogþá urðu margir hneyksl-
aðir og sögðu það brot ámann-
réttindum að menn fengju ekki
að ráða til sín verkamenn við
þeim kjörum, sem þeim sjáltf-
um þðknaöist. Ncikkrum árum
síðar fflutti Skúli það afbur, og
enn náði það ékki fram að
ganga, ei> nú tóku ýmsdr í sanrna
streng ... Dagiaunamenn á Isa-
firði taka um þessar mundir að
senda alþingi bænarskrár um
að samiþykkja lögin og hveitja
um leið til þess að formleg
verkamannafélög verði stotfniuð
í hverjum kaupstað og kaup-
túni landsins. Dagskrá, blað
Einars Benediktssonar segir á
forsíðu, að það eigi „að gera
menn fjórhagsilega sjállstæða,
en undir því sé að miklu leyti
komið annað sjálfstæði manna“.
Þetta orðaJag er skýrt dæmi
þess hvemig frelsd verkafólks
hefur verið á þessium tíma, —
kaup var ekki greitt í pening-
um heidur í vöruúttekt, og
skuldaiþrælfcun við kaupmenn
hefur verið gegndarlaus, ogedns
og kunnugt er, var kosningja-
réttur manna takmarkaður við
eignir þeirra. Og árið 1899 er
frumvarp Skúla samiþykkt áal-
þingi, en sökum formgalla synj-
ar konungur því undirskriftar
að sdnni, svo að lögin koma
ekki til framkvæmda fyrr en
árið 1902. Á þassum tíma haifði
orðið mdlkil hugarfársbreyting
hjá flólki, og orsök þess er
sjálfsagt starfsemi verklýðsfé-
laganna.
En einum þætti megum við
eikki gleytma, og það er hlut-
verk íslenzkra skóida í verk-
lýðsbarátbunni. Um hann fjalla
ég séi-staklega í rdtgierðdnm, þvi
að hann er tvímælialaust mjög
drjúgur, og eiginlega var það
hann, sem vakti áhuga mánn á
að rita um þessi efni. Einkum
er það Þorstednn Erlingssonog
Einar Benediktsson, sem ganga
fram fyrir skjöldu og hivetja
verkafölik til dáða- Við höfum
þegar mdnnzt á hlutdeild Þor-
stedns í verkamannaíélaginu á
Seyðistfirði, og fleira' lét hann
til sín baka, — skrifaði skelegg-
ar greinar, og orti baráttuljóð.
Einar Benediktssom stotfnaðd
blaðið Dagpkrá og hótf að rita
Framhaild á '9. síðu.
Frá uppskipun við Reykjavík icftir aldamót.