Þjóðviljinn - 08.11.1969, Blaðsíða 7

LaiiigaíBdagwi- 8. nóvamixar i9fið ~ feJÚ^-VHJUIiEííN — SlÐA ^
Frá vinstri: Jean Martin og Etienne Biery í „Beðið cftir Godol",
Germainc de Framce, Georges Adet og Roger Blin í „Leilcslok" og
Madieine Renaud í „Hamingjudagar". •
BECKETT
— skáld
þagnarinnar \.
„Mitt er áð yrkja, ykfcar að
skiija". Þessi orð gætu verið
töluð úr hiuigia Saimuel Becketts,
ritlhiöfundarins, sem nýlegia var
sæmdor bótomennitaverðlaunuim
Nóbels. Hann þegir, hannski er
hann eini rithöfundur samitið-
airinnar. sem talar aldrei um
verk sín. Hamn talar heldur
ekki mikið um sjalfan siig. -
Hann er óvenaulegwr miaður,
fyrirmynd að því leytí til, að
hann talar í verkuim síniuim,
aðeins í verkum sínum, það
naegir eða á að nægja. Og sann-
leikurinn er sá, að engdnn last-
ur sér það til huigar komia, að
verkin verði torskildairi fyrir
bragðið, þetta gerir þau þvert
á -móti • áhrifaimeiri.
. Þótt undarlegt magi virðast,
er ágerlegt að draga nokkrar
ákveðnar ályktanir af verkum
Becketts, þrátt fyrir áhrifia-
mátt þeirra, — hvorki hvað
snertir stjórnmál, siðfræði eða
lífið og tilveruna yfirleitt. Það
er alveg tilgangslaust að reyna
það. Verk hans verður að
skynja sem ljóð. Athyglisvert
er, að Nóbelsverðlaunin eru
fyrstu verðlaunin, sem Beckett
hlotnast á rithöfundaferli sín-
uim. og óefað mun þetta engu í
breyta, hvorki í list bans né i
inn, sem tveimur áratugum
síðar, var sæmdur Nóbelsverð-
launum gat alis ekki fengið út-
gefanda að verkinu. Það var
ekki fyrr en þemur árum síð-
ar, að kornungur útgefandi
féllst á að gefa út bókina.
Hanh hafði lesið hana og orðið
frá sér nuiminn af hrifningu.
Utgefandinn, Jerome Lindon,
var ekfci einn síns liðs: þótt
„Molloy" ætti sér fáa lesendur
árið 1951, var það áíall sem
suimir þeirra urðu fyrir ábrifia-
mikið. Þessi mákigi tötramað-
ur í návist dauðans, tínandi
í hattkúf sinn vangaveltur um
tilvaruna, hann var eins og síð-
asta holdtekning Don Qui.iotes
og Cbaplins, háimark eymdar
og ósigurs og húmors og jaifn-
framt tímiabær mynd, sem eft-
irstríðsmaðurinn gat skoðað
siig í.
Georges Bataille þekkti hann
þegiar í stað. Hann segir: „Moll-
oy" er sérhver okkar á meðal,
tilveran færð úr skorðum, við
allir sem brak eftir skipbrot".
Samucl Beckett á æfingu: adltaf færri og færri orð.
deyr", „Beðið eftir Godot",
„L'Inommiaibte", „Nouiveililes".
Molloy hefeir awkáð kyn sifct og
gengur inn á ledfcsviðið.
Eftir 1051 og útkiomu MoMoy
fer timaibil verfca þar sem
menn og konw hiaiMia hiið við
Mið ræður seim ekki sækja
nedtt hver til ainnairnar og
brjótestt ekki hver inn í aðra:
,,Að tala aleinn eins og nú,
allan timainn, án þess að nema
staðar. Þú verður einn í heiim-
inutm með rödd þinni, og það
verða engiar raddir tál í heim-
inum nema þín rödd". Við gett
um nefnt mörg verk þar sem
svo er frá gengið á æ meist-
aratagtri bátt að orðið virðist
grípa stjálft sig við eigin upp-
sprettu, jafnvel við upphiaf
andardrátJtar, radöarimmar, en
þótt. svo virðist sem ekkí sé
lenigur toægt að bera það fram.
reynij- það að láta í sér heyra.
•
Verk eftir verk finna menn
betur fytrir nauðsyn hins
algjöira straimgleika og eins og
þögnin sækir friaim finnta menn
að það andiartafc náJigaist þeg-
ar tiiveran &r ekfci annað en
orðið: „Giuöi sé la£", segir per-
sóna sem er svipt lífcaimia sín-
um, „þvi bá er ekfci nema uim
einn hlut að ræðia til að taiba
um".
í aibriði eftór aitriðU, í fjöl-
mörgum tilsvöruim, morgum
bráðsnjölitan, birtist aiEtaif
þessi vöntuin, þessi iöngun eft-
ir hinu ómöguile®a — ef tál vill
ein harmisaga, manns sem
berst við tungu sina, e^ einn
með tungu sinni, sem honum
tefcst hvorki að höndia né ráða
yfir. Reynsla sem afcvarðar
ekki aðeins stöðu riifihötBundiar-
iins heldiur og st&ðu mannsins
yfir höfuð: „Að vilja ekfci taiia,
að vita ekfci hvað maður vill
segja, að geta efcki stagt það
sem maður heidiur sig •viljia
segj'a, og tala samt sífeEt. eða
svo gott sem".
Um leið og Beekett er nú
krýndur eru það bokimenwtirn-
ar sjálíair sem að þessu sinni
krýn/a Nóbel.
M. Ciuipsal (endursagt).
Robbe-Grillet, einn af fremstu
mönnum andskáldsögunnar,
hikaði heldur ekfci við að við-
urkenna þýðingu þessarar
myndar: „þar gerist ekkert, eng-
in tannhjól sem grípa hvert inn
í . annað, engiar sögufHækj-
ur af neínni tegund". Persón-
urnar allar í kvöl sinni, vanda-
mrál sem spinnast aftur á bak
í stað þesis að halda áfram. Og
svo þögnin. Robbe-GriiEet skrif-
aði um þesisa þðgn Molloys:
„það er ef til vill alls ekkert
að segja, þegar öllu er á botn-
inn hvolft; jafnvel ekki það
að ekkert er hægt að segja''.
3Þessi þögn, Molloys, þögn
Becketts vakti athygli tfleiri, og
héðan í frá mátti sjá það fyr-
ir að hann mundi ekki hætta
að dýpka hana- Að hún var
í senn upphaf verks bans og
markmið.
Frá 1948 til 1951 skrifaði
Beckett, sem enn hafði' ekki
fundið útgefanda og lét sig
ekki dreyma um það, í einum
svip að því er virðist „Malone
Merk lestrarbók í sögu
FERÐ TIL FORTÍÐAR
Sðgufélagið hefur senit frá sér
kver sem heitir: Ferð tíl for-
tíðar, eða Evrápuimenn sigra
heiiminn — nýöld til 1789 —
eins og segir í undirtitli. Það
er 174 bls, 'rneð teikiniiinpirn, pg^
koparstunguim á nálegai annarri
hverri síðu og eru fiestar frá
þeim tírnia er textinn segir frá.
Björn Þorstednsson gerir
nokkra grein fyrir útgáfu bók-
arinnar og eðli í eftirméla:
„Þetta er lestrarbók í sögju og
gefin út í tilraiunaskyni. . .
Hún birtir þýðdngu og lítils-
háttar breytta og stytta endur-
•sögn á 3. bindi mannkyinssögu
Hans Eibelings: Die Reise ih
die Vergangenheit . . . ölluin
verkefnuim hefur verið sileppt
og ýmsu sérþýziku efni . . . all-
imörguim uppdráttiuirni . . . Etarii-
jg erui litmyinidir niður felldar
sökuim kostnaðar."
Ferð til fortíðiar er ekfei
kennsiubók í þeim skilnimgi
sem . skapazt hefur af
langri hefð hér á laindii, þ.e.
noktours fconar ágrip atburða og
nafnaþula sern feild eru irm í
tírnaratmima. Slíik ágrip fcuinna
að vera hagnýt miinnisatriða-
kompa fyrir sprengiairða kenn-
ara, eins og Guomundur Finn-
bogason beniá á réttitega á sín-
urxi tíma, en þaiu er ekki til þess
fallin að vekja áhugia nemenda
eða geffla þeiim iiifanidi imynd af
kjoruim nnanna á iiðnumi tím-
uim. Þvi er það sem saga er 1
vitund eílitof imiairgra sfcólainem-
enda otokar jatfngilldi sundur-
Iausra stadreyndiainola, sem
menn hestihiúsa fyrir próf, en
selja upp jatfnsfcjótt og sbaðið er
upp frá prófiborðL
E^ssi bóik er sjýnishomi af
sögu sam ungjingar eru Mkiegir
til að geyma leingur í hugia sér
en molana sem haJdið hefur
verið að þeiim hingað tiL Hér
er sactnibíimaimönnuim loks giefið
orðið; hinn rauði þráður btók-
arinnar eru saimitílmahjeimildir
ýimist endursaigðar eða óstytbar.
Fyrst fær lesandinn að fyigti-
ast með því eftir frásögn
Marco Folos hvenndig heims-
mynd evrópskira (tmðaidaimanna
stasklkar, eftír að Mongolaveltíið
mikla greiddi götu þeérra til
furðuiverka Austurlanda. Þá
Frambald á 9. síðu.
lífi. Hann er ekfci hafinn yfir
það að honurn sé sýndur heið-
ur fremur en að bann hafi
áður verið þess óverðugur.
Hann er til hliðar. Allt er ó-
breytt.

Um skerðingu á frelsi
Blaðið bendir á, að Sviþjóð
Hé
Hann er fæddur 13. apríl árið
1906 í einu af úthverfum
Dyflinnar. Hann var k heima-
vistarskóla í Norður-írlandi og
þótti afburða nemandi, auk
þess sem hann gat sér gott
orð fyrir kriket og rugby leik.
eftirlætisnámsgrein hans var
franska og tvítugur að aldri
fór hann til Frakklands í fyrsta
sinn. Tveim árum síðar la leið
hans til Frakklands aftur, hann
fékk stöðu sem sendikennari
við Sorbonne og þar lágu sam-
an leið'r hans ok James Joyce.
sem síðar varð lærimeistari
hans Með þeim tókst strax
mikíl vinátta. en iþað er rang- ;
hermi. að Beckett hafi verið \
ritari Joyce. Fram til 1937 var
hann á faraldsfæti umEvrópu.
en settist þá að í Pars. Fyrsta
verk hans fcom út 1930. Það \
var ljóðasafn. samið á ensku. •
en fram til 1947 ritaði hann :
verk sín á ensku einvörðungu.
Næstu verk hans voru skáld-
sögurnar „Murphy" og ..Watt".
en árið 1948 semur hann meist-
araverkið Molloy á frönsku. En
þá skeður þáð. að rithöfundur- *~^
er í okkar heimsniuta er
fátt algengara en menn
baldi á lofti frelsi sinu, frelsi
til að iáta í ljós ólíkustu
skoðanir, mótmæla hverju
sem vera skal, koma á fram-
færi sínum tillögum. Þessu
tali fylgir einatt nokkur vor-
kunnsemi í garð þeirra, sem
verða að vera án slíks frels-
is, þurfa að óttast pólitíið
að ráði. Fjarri fer því, að mig
langi til að gera lítið úr þýð-
ingu siíks frelsis. Það birt-
ist að vísu einatt í næsta mis-
jÖfnurn rétti til að nota það:
menn hafa fyrst og freimst
frelsi til að flyt.ia þægilegar
skoðanir í stórum og ríkum
málgögnum. aðrir geta svo
reynt að boða óþægilegar
skoðanir í smáum málgögn-
um og fátækum. En raunhæf
þýðing þessa málfrelsis er 6-
tvíræð, mörgum, ekki sízt
menntafólki. sá munaður
•'¦ptci þeir geta illa an verið.
Engu að síður
verið hollt
getur það
að minna á
það hverjum annmörfcum
þetta frelsi er háð, þótt ekki
væri nema vegna þess hive
óholl sjálfsánægja er and-
legu heilsufari. Eitt fróðlegt
dasmi kemur á dögunum upp
í hendur mínar úr' fjarritara
norsku fréttastofunnar NTB.
Þá var mikið um það rætt.
að sænsk stjórnarvöld bafa
verið næsta ákveðin í stuðn-
ingi við þjóðir portúgölsku
nýlendnanna. hallazt að mál-
stað Víetnamia í stríði þeirra
við Bandaríkin og meira að
segja lofað Norður-Víetnam
. f járhagslegri aðstoð- Það
voru ýmsar blikur á lofti:
svonefnd verklýðsfélög banda-
rísk og portúgölsk yfirvöld
höfðu hótað afgreiðsiubianni
á sænsk skip og ýmis fleiri
tilræði við utanríkisviðskipti
Svía voru í bígerð. Nú hefði
kannski mátt búast við þvi.
að við sem kallaðir erum
frændur Svía, hefðum tekið
upp banzkann fyrir rétt
þeirra til sjálfstæðs mats á
þýðingairmdklum m'áluiw, til
gagnrýni, ekki aðeins í orði
heldur og í verki, á það sem
þeir telja óréttlæti. En því
var ekki að heilsia: ýmis borg-
arablöð á Norðurlöndum
(Morgunblaðið var líka með
í þessu) fcusu heldur að
skamm,a Svía fyrir manndóm
þeirra, gott ef ekki hóta þeim
illu líka. Noska fréttastofan
flutti einimitt daamigert sýn-
ishorn af þessari afstöðu —
kafla úr leiðara blaðsins
„Norges utenrikshiandel" og
fer hann hér á eftir, mönnum
til fróðleiks:
Er það asskilegt að tengja
lönd, sem hafa mjög mis-
munandi utanríkissitefnu,
saman í nánu verzlunarpóli-
tísku samstarfi, t.d. í formi
tollabandalags? Ástæða er til
að spyrja, hvort það svarar
kostnaði að halda áfram við-
ræðum um útfærslu sam-
starfs Norðurlanda á verzl-.
unarsviði áður en ljóst er
hvaða afieiðingar áigreining-
urinn getur haft.
öiaoio Denoar a, ao övlpDOO ri #r\ ri p xp^k /T\ l ,-jN
hafi í mörgum tílivdkjum gefið 1 L»/j=\mj Vv5!i/A\l r\\
þýðingarmiklar yfirlýsin'giar ___ ___'___^
um utanríkismál án þess að
Mta nágrannalönd sín vita.
Slík fraimfcoma Mýtur að
vaida gremju. Yfirlýsingin
um aðstoð við Norður-Víet-
nam kom ofan á miargar aðr-
ar aðgerðir, sem í Bandarík.i-
unum eru taldar þeim lítt
vinsamiegar. Fyrstu viðbrögð
Bandaríkiamanria voru m.a.
þau að spyrja hvort það væri
rétt að veita SAS lán til að
kaupa nýjar flugvélar í
Bandaríkjunum. Talið er að
sænsk einkafyrirtæki hafi
þegar misst af stórum pönt-
unum og ekki er hægt að
vísa frá þeim mö'guleika að
gremja Bandarikjamaniia
brjótíst fram í fleiri mynd-
um.
!FD@TT0[L[L
V1!
Svo virðist sem hætta sé á
að það gett haft efnabagsieg-
ar afleiðingar fyrir öll aðild-
arríkj þegar einn aðili tolla-
bandalagsins fylgdr pólitískri
stefnu, sem getur leitt, til
Eragnaðgerða frá þriðja aðila
Á þennan bátt getur útflutn-
ingur á norsfcum vörum til
nokkurra þýðingarmestu við-
skiptavina oktoar orðið fyrir
tjóni".
Tisi er að „raunsæisstefna"
af þessu tagi er að öðru
jöfnu leiðinlega sigursæl. Það
eru nefnilega til fleiri leiðir
til að fá menn til hlýðni við
vaid en að senda á þá lög-
reglu, skriðdreka eða fall-
byssubát. Á okkar slóðum
eru menn að vísu að mestu
lausir við slíkar aðferðir
(gleymum þó ekki þorska-
stríðinu okkar). En það eru
til aðrar aðferðir sem eru
líklega enn árangursríkari —
ekki sízt vegna þess að þær
eru valdbeiting sem er eins
ópersónuleg og sjálfir pen-
ingaseðlarnir. Þann yfirgang
er synu erfiðara að einangra,
benda á, einbeina að því póli-
tíska mótstöðuafli, sem til-
tækt er, en þegar kylfu er
sveiflað yfir böfði manna.
Árni Bergmaan.