Þjóðviljinn - 08.11.1969, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 08.11.1969, Blaðsíða 7
LaiiigaíBdagwi- 8. nóvamixar i9fið ~ feJÚ^-VHJUIiEííN — SlÐA ^ Frá vinstri: Jean Martin og Etienne Biery í „Beðið cftir Godol", Germainc de Framce, Georges Adet og Roger Blin í „Leilcslok" og Madieine Renaud í „Hamingjudagar". • BECKETT — skáld þagnarinnar \. „Mitt er áð yrkja, ykfcar að skiija". Þessi orð gætu verið töluð úr hiuigia Saimuel Becketts, ritlhiöfundarins, sem nýlegia var sæmdor bótomennitaverðlaunuim Nóbels. Hann þegir, hannski er hann eini rithöfundur samitið- airinnar. sem talar aldrei um verk sín. Hamn talar heldur ekki mikið um sjalfan siig. - Hann er óvenaulegwr miaður, fyrirmynd að því leytí til, að hann talar í verkuim síniuim, aðeins í verkum sínum, það naegir eða á að nægja. Og sann- leikurinn er sá, að engdnn last- ur sér það til huigar komia, að verkin verði torskildairi fyrir bragðið, þetta gerir þau þvert á -móti • áhrifaimeiri. . Þótt undarlegt magi virðast, er ágerlegt að draga nokkrar ákveðnar ályktanir af verkum Becketts, þrátt fyrir áhrifia- mátt þeirra, — hvorki hvað snertir stjórnmál, siðfræði eða lífið og tilveruna yfirleitt. Það er alveg tilgangslaust að reyna það. Verk hans verður að skynja sem ljóð. Athyglisvert er, að Nóbelsverðlaunin eru fyrstu verðlaunin, sem Beckett hlotnast á rithöfundaferli sín- uim. og óefað mun þetta engu í breyta, hvorki í list bans né i inn, sem tveimur áratugum síðar, var sæmdur Nóbelsverð- launum gat alis ekki fengið út- gefanda að verkinu. Það var ekki fyrr en þemur árum síð- ar, að kornungur útgefandi féllst á að gefa út bókina. Hanh hafði lesið hana og orðið frá sér nuiminn af hrifningu. Utgefandinn, Jerome Lindon, var ekfci einn síns liðs: þótt „Molloy" ætti sér fáa lesendur árið 1951, var það áíall sem suimir þeirra urðu fyrir ábrifia- mikið. Þessi mákigi tötramað- ur í návist dauðans, tínandi í hattkúf sinn vangaveltur um tilvaruna, hann var eins og síð- asta holdtekning Don Qui.iotes og Cbaplins, háimark eymdar og ósigurs og húmors og jaifn- framt tímiabær mynd, sem eft- irstríðsmaðurinn gat skoðað siig í. Georges Bataille þekkti hann þegiar í stað. Hann segir: „Moll- oy" er sérhver okkar á meðal, tilveran færð úr skorðum, við allir sem brak eftir skipbrot". Samucl Beckett á æfingu: adltaf færri og færri orð. deyr", „Beðið eftir Godot", „L'Inommiaibte", „Nouiveililes". Molloy hefeir awkáð kyn sifct og gengur inn á ledfcsviðið. Eftir 1051 og útkiomu MoMoy fer timaibil verfca þar sem menn og konw hiaiMia hiið við Mið ræður seim ekki sækja nedtt hver til ainnairnar og brjótestt ekki hver inn í aðra: ,,Að tala aleinn eins og nú, allan timainn, án þess að nema staðar. Þú verður einn í heiim- inutm með rödd þinni, og það verða engiar raddir tál í heim- inum nema þín rödd". Við gett um nefnt mörg verk þar sem svo er frá gengið á æ meist- aratagtri bátt að orðið virðist grípa stjálft sig við eigin upp- sprettu, jafnvel við upphiaf andardrátJtar, radöarimmar, en þótt. svo virðist sem ekkí sé lenigur toægt að bera það fram. reynij- það að láta í sér heyra. • Verk eftir verk finna menn betur fytrir nauðsyn hins algjöira straimgleika og eins og þögnin sækir friaim finnta menn að það andiartafc náJigaist þeg- ar tiiveran &r ekfci annað en orðið: „Giuöi sé la£", segir per- sóna sem er svipt lífcaimia sín- um, „þvi bá er ekfci nema uim einn hlut að ræðia til að taiba um". í aibriði eftór aitriðU, í fjöl- mörgum tilsvöruim, morgum bráðsnjölitan, birtist aiEtaif þessi vöntuin, þessi iöngun eft- ir hinu ómöguile®a — ef tál vill ein harmisaga, manns sem berst við tungu sina, e^ einn með tungu sinni, sem honum tefcst hvorki að höndia né ráða yfir. Reynsla sem afcvarðar ekki aðeins stöðu riifihötBundiar- iins heldiur og st&ðu mannsins yfir höfuð: „Að vilja ekfci taiia, að vita ekfci hvað maður vill segja, að geta efcki stagt það sem maður heidiur sig •viljia segj'a, og tala samt sífeEt. eða svo gott sem". Um leið og Beekett er nú krýndur eru það bokimenwtirn- ar sjálíair sem að þessu sinni krýn/a Nóbel. M. Ciuipsal (endursagt). Robbe-Grillet, einn af fremstu mönnum andskáldsögunnar, hikaði heldur ekfci við að við- urkenna þýðingu þessarar myndar: „þar gerist ekkert, eng- in tannhjól sem grípa hvert inn í . annað, engiar sögufHækj- ur af neínni tegund". Persón- urnar allar í kvöl sinni, vanda- mrál sem spinnast aftur á bak í stað þesis að halda áfram. Og svo þögnin. Robbe-GriiEet skrif- aði um þesisa þðgn Molloys: „það er ef til vill alls ekkert að segja, þegar öllu er á botn- inn hvolft; jafnvel ekki það að ekkert er hægt að segja''. 3Þessi þögn, Molloys, þögn Becketts vakti athygli tfleiri, og héðan í frá mátti sjá það fyr- ir að hann mundi ekki hætta að dýpka hana- Að hún var í senn upphaf verks bans og markmið. Frá 1948 til 1951 skrifaði Beckett, sem enn hafði' ekki fundið útgefanda og lét sig ekki dreyma um það, í einum svip að því er virðist „Malone Merk lestrarbók í sögu FERÐ TIL FORTÍÐAR Sðgufélagið hefur senit frá sér kver sem heitir: Ferð tíl for- tíðar, eða Evrápuimenn sigra heiiminn — nýöld til 1789 — eins og segir í undirtitli. Það er 174 bls, 'rneð teikiniiinpirn, pg^ koparstunguim á nálegai annarri hverri síðu og eru fiestar frá þeim tírnia er textinn segir frá. Björn Þorstednsson gerir nokkra grein fyrir útgáfu bók- arinnar og eðli í eftirméla: „Þetta er lestrarbók í sögju og gefin út í tilraiunaskyni. . . Hún birtir þýðdngu og lítils- háttar breytta og stytta endur- •sögn á 3. bindi mannkyinssögu Hans Eibelings: Die Reise ih die Vergangenheit . . . ölluin verkefnuim hefur verið sileppt og ýmsu sérþýziku efni . . . all- imörguim uppdráttiuirni . . . Etarii- jg erui litmyinidir niður felldar sökuim kostnaðar." Ferð til fortíðiar er ekfei kennsiubók í þeim skilnimgi sem . skapazt hefur af langri hefð hér á laindii, þ.e. noktours fconar ágrip atburða og nafnaþula sern feild eru irm í tírnaratmima. Slíik ágrip fcuinna að vera hagnýt miinnisatriða- kompa fyrir sprengiairða kenn- ara, eins og Guomundur Finn- bogason beniá á réttitega á sín- urxi tíma, en þaiu er ekki til þess fallin að vekja áhugia nemenda eða geffla þeiim iiifanidi imynd af kjoruim nnanna á iiðnumi tím- uim. Þvi er það sem saga er 1 vitund eílitof imiairgra sfcólainem- enda otokar jatfngilldi sundur- Iausra stadreyndiainola, sem menn hestihiúsa fyrir próf, en selja upp jatfnsfcjótt og sbaðið er upp frá prófiborðL E^ssi bóik er sjýnishomi af sögu sam ungjingar eru Mkiegir til að geyma leingur í hugia sér en molana sem haJdið hefur verið að þeiim hingað tiL Hér er sactnibíimaimönnuim loks giefið orðið; hinn rauði þráður btók- arinnar eru saimitílmahjeimildir ýimist endursaigðar eða óstytbar. Fyrst fær lesandinn að fyigti- ast með því eftir frásögn Marco Folos hvenndig heims- mynd evrópskira (tmðaidaimanna stasklkar, eftír að Mongolaveltíið mikla greiddi götu þeérra til furðuiverka Austurlanda. Þá Frambald á 9. síðu. lífi. Hann er ekfci hafinn yfir það að honurn sé sýndur heið- ur fremur en að bann hafi áður verið þess óverðugur. Hann er til hliðar. Allt er ó- breytt. Um skerðingu á frelsi Blaðið bendir á, að Sviþjóð Hé Hann er fæddur 13. apríl árið 1906 í einu af úthverfum Dyflinnar. Hann var k heima- vistarskóla í Norður-írlandi og þótti afburða nemandi, auk þess sem hann gat sér gott orð fyrir kriket og rugby leik. eftirlætisnámsgrein hans var franska og tvítugur að aldri fór hann til Frakklands í fyrsta sinn. Tveim árum síðar la leið hans til Frakklands aftur, hann fékk stöðu sem sendikennari við Sorbonne og þar lágu sam- an leið'r hans ok James Joyce. sem síðar varð lærimeistari hans Með þeim tókst strax mikíl vinátta. en iþað er rang- ; hermi. að Beckett hafi verið \ ritari Joyce. Fram til 1937 var hann á faraldsfæti umEvrópu. en settist þá að í Pars. Fyrsta verk hans fcom út 1930. Það \ var ljóðasafn. samið á ensku. • en fram til 1947 ritaði hann : verk sín á ensku einvörðungu. Næstu verk hans voru skáld- sögurnar „Murphy" og ..Watt". en árið 1948 semur hann meist- araverkið Molloy á frönsku. En þá skeður þáð. að rithöfundur- *~^ er í okkar heimsniuta er fátt algengara en menn baldi á lofti frelsi sinu, frelsi til að iáta í ljós ólíkustu skoðanir, mótmæla hverju sem vera skal, koma á fram- færi sínum tillögum. Þessu tali fylgir einatt nokkur vor- kunnsemi í garð þeirra, sem verða að vera án slíks frels- is, þurfa að óttast pólitíið að ráði. Fjarri fer því, að mig langi til að gera lítið úr þýð- ingu siíks frelsis. Það birt- ist að vísu einatt í næsta mis- jÖfnurn rétti til að nota það: menn hafa fyrst og freimst frelsi til að flyt.ia þægilegar skoðanir í stórum og ríkum málgögnum. aðrir geta svo reynt að boða óþægilegar skoðanir í smáum málgögn- um og fátækum. En raunhæf þýðing þessa málfrelsis er 6- tvíræð, mörgum, ekki sízt menntafólki. sá munaður •'¦ptci þeir geta illa an verið. Engu að síður verið hollt getur það að minna á það hverjum annmörfcum þetta frelsi er háð, þótt ekki væri nema vegna þess hive óholl sjálfsánægja er and- legu heilsufari. Eitt fróðlegt dasmi kemur á dögunum upp í hendur mínar úr' fjarritara norsku fréttastofunnar NTB. Þá var mikið um það rætt. að sænsk stjórnarvöld bafa verið næsta ákveðin í stuðn- ingi við þjóðir portúgölsku nýlendnanna. hallazt að mál- stað Víetnamia í stríði þeirra við Bandaríkin og meira að segja lofað Norður-Víetnam . f járhagslegri aðstoð- Það voru ýmsar blikur á lofti: svonefnd verklýðsfélög banda- rísk og portúgölsk yfirvöld höfðu hótað afgreiðsiubianni á sænsk skip og ýmis fleiri tilræði við utanríkisviðskipti Svía voru í bígerð. Nú hefði kannski mátt búast við þvi. að við sem kallaðir erum frændur Svía, hefðum tekið upp banzkann fyrir rétt þeirra til sjálfstæðs mats á þýðingairmdklum m'áluiw, til gagnrýni, ekki aðeins í orði heldur og í verki, á það sem þeir telja óréttlæti. En því var ekki að heilsia: ýmis borg- arablöð á Norðurlöndum (Morgunblaðið var líka með í þessu) fcusu heldur að skamm,a Svía fyrir manndóm þeirra, gott ef ekki hóta þeim illu líka. Noska fréttastofan flutti einimitt daamigert sýn- ishorn af þessari afstöðu — kafla úr leiðara blaðsins „Norges utenrikshiandel" og fer hann hér á eftir, mönnum til fróðleiks: Er það asskilegt að tengja lönd, sem hafa mjög mis- munandi utanríkissitefnu, saman í nánu verzlunarpóli- tísku samstarfi, t.d. í formi tollabandalags? Ástæða er til að spyrja, hvort það svarar kostnaði að halda áfram við- ræðum um útfærslu sam- starfs Norðurlanda á verzl-. unarsviði áður en ljóst er hvaða afieiðingar áigreining- urinn getur haft. öiaoio Denoar a, ao övlpDOO ri #r\ ri p xp^k /T\ l ,-jN hafi í mörgum tílivdkjum gefið 1 L»/j=\mj Vv5!i/A\l r\\ þýðingarmiklar yfirlýsin'giar ___ ___'___^ um utanríkismál án þess að Mta nágrannalönd sín vita. Slík fraimfcoma Mýtur að vaida gremju. Yfirlýsingin um aðstoð við Norður-Víet- nam kom ofan á miargar aðr- ar aðgerðir, sem í Bandarík.i- unum eru taldar þeim lítt vinsamiegar. Fyrstu viðbrögð Bandaríkiamanria voru m.a. þau að spyrja hvort það væri rétt að veita SAS lán til að kaupa nýjar flugvélar í Bandaríkjunum. Talið er að sænsk einkafyrirtæki hafi þegar misst af stórum pönt- unum og ekki er hægt að vísa frá þeim mö'guleika að gremja Bandarikjamaniia brjótíst fram í fleiri mynd- um. !FD@TT0[L[L V1! Svo virðist sem hætta sé á að það gett haft efnabagsieg- ar afleiðingar fyrir öll aðild- arríkj þegar einn aðili tolla- bandalagsins fylgdr pólitískri stefnu, sem getur leitt, til Eragnaðgerða frá þriðja aðila Á þennan bátt getur útflutn- ingur á norsfcum vörum til nokkurra þýðingarmestu við- skiptavina oktoar orðið fyrir tjóni". Tisi er að „raunsæisstefna" af þessu tagi er að öðru jöfnu leiðinlega sigursæl. Það eru nefnilega til fleiri leiðir til að fá menn til hlýðni við vaid en að senda á þá lög- reglu, skriðdreka eða fall- byssubát. Á okkar slóðum eru menn að vísu að mestu lausir við slíkar aðferðir (gleymum þó ekki þorska- stríðinu okkar). En það eru til aðrar aðferðir sem eru líklega enn árangursríkari — ekki sízt vegna þess að þær eru valdbeiting sem er eins ópersónuleg og sjálfir pen- ingaseðlarnir. Þann yfirgang er synu erfiðara að einangra, benda á, einbeina að því póli- tíska mótstöðuafli, sem til- tækt er, en þegar kylfu er sveiflað yfir böfði manna. Árni Bergmaan.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.