Þjóðviljinn - 08.11.1969, Page 7

Þjóðviljinn - 08.11.1969, Page 7
8. nówemibeir 1869 — ÍWÖ©>ViLJ®*N — SÍÐA J Frá vinstri: Jean Martin og Etienne Bierj’ í „Beðið eftir Godot“, Germaine de France, Georges Adet og Roger Blin í „IX5Íkslok“ og Madleine Renaud í „Hamingjudagar“. BECKETT — skáld þagnarinnar „Mitt er að yrtkja, ykikiair að skiija". Þessi orð gastiu verið tölnð úir hiuiga Samiuiel Becketits, rithöfundarins, serni nýiegia var saemdur bótemennitaverðlaunum Nóbels. Kann þegiir, kiannsiki er hiann eini rithöfunduir samtið- airinnar. sem talar aldirei um verk sín. Hann talar heldur ekiki mikið um sjálfan sig. Hann er óvanjulegur miaður, fyrirmynd að því leyti til, að hann talar í verfcum símlm, aðeins i verkum sínum, það nægir eða á að naegja. Og sann- leifcurinn er sá, að engdnn laet- ur sér það til hiugar komia, að verkin verði tarskildairi fyrir bragðið, þetta gerir þau þvert á móti • áhrifameiri. . Þótt undarlegt megi virðast, er ógerlegt að draga nokterar ákveðnar ályktanir af verfcum Becketts, þrátt fyrir áhrifa- mátt þeirra, — hvorki bvað sneirtir stjómmál, sdðfræði eða lífið og tilveruna yfirleitt. Það er alveg tilgangslaust að reyna það. Verk hans verðuir að skynja sem Ijóð. Athyglisrvert er, að Nóbelsverðlaunin eru fyrstu verðlaunin, sem Beckett hlotnast á rithöfundaferli sín- um, og óefað mun þetta engu breyta. hvorki í list hans né lífi. Hann er ekki hafinn yfir það að honum sé sýndur heið- ur fremur en að hann hafi áður verið bess óverðugur. Hann er til hliðar. Allt er ó- breytt. ★ Hann er fæddur 13. apríl árið 1906 í einu af úthverfum Dyflinnar. Hann var á heima- vistarskóia i Norður-írlandi og þótti afburða nemamdi, auk þess sem hann gat sér gott orð fyrir kriket og rugby leik. eftiriætisnámsgrein hans var franska og tvítugur að aldri fór hann til Frakklands í fyrsta sinn. Tveim árum sdðar lá leið hans til Frakklands aftur, hann fékk stöðu sem sendikennari við Sorhonne og þar lágu sam- an leiðir hans og James Joyce. sem siðar varð lærimeistari hans Með þeim tókst strax mikil vinátta. en ,það er rang- ^ hermi. að Beckett hafi verið \ ritari Joyce. Fram til 1937 var hann á f araldsfæti um, Evrópu, en settist há að í Pars. Fyrsta verk hans kom út 1930. Það \ var ljóðasafn. samið á ensku. ' en fram til 1947 ritaði hann verk sín á ensku einvörðungu. ' Næstu verk hans voru skáld- \ sögumar „Murphy“ og „Watt“. t en árið 1948 semur hann meist- I araverkið Molloy á frönsku. En J bá skeður það. að rithöfundur- « inn, sem tveimur áratugum síðar, var sæmdur Nóbelsverð- launum gat alls ekki fengið út- gefanda að verkinu. Það var ekki fyrr en þemur árum síð- ar, að kornungur útgefandi féllst á að gefa út bókina. Hann hafði lesið han,a og orðið frá sér numinn af hrifningu. Samucl Beckctt á æfingu: ailltaf færri og færri orð- deyir“, „Beðið eftir Godiot“, „LTniomm'alble“, „Nouvelles". MoUoy hefur aiuteið kyn siitt og gengtur inn á leáfcsviðið. Eftir 1951 og útkömu Molloy fler tímiabil vterka þiar sem menn og toonur halda hiið við hlið ræður sem ekiki sækja nedtt hver til annarrar og brjótast eteki hver inn í aðra: ,,Að tala aleinn eins og nú, allan tdmann, án þess að nema staðar. Þú verður einn í heim- inum með rödd þdnni, og það verða engar raddir til í heim- inum nema þín rödd“. Við get+ um nefnt möng verk þar sem svo er firá gengið á æ meist- aralegiri hátt að orðið virðist grípa sjálft sig vdð eigin upp- sprettu, jafnvel við upptoaf andardrábtar, raddarinnair, en þótt svo virðist sem ekki sé lenigur haegt að bera það fram, reynir það að láta í sér heyra. Verk eftir verik finna merm betur fyirir nauðsyn hins algjöra stranigleitea og eins og þögnin sæteir fram finna menn að það andarfak nálgaist þeg- ax tilvörian er ekki annað en orðið: „Guði sé lof“, segir per- sóna sem er sviipt líkamia sín- um, „því þá er ekki nema una einn hlut að ræða til að taiba um“. í aitriði efibir aibriði, í fjöl- mörgum tilsvöirum, möngum bráðsnjöllum, birtdsit alitaf þessd vöntum, þessi löngun eft- ir hinu ómögulega — ef til vdll ein hiarmisaga, manns sem berst við tungu sína, er einn með turugu sinni, sem honum tekst hvoifci að höndla né róða yfflr. Reynsla sem ékvarðar ekkd aðeins stöðu riithöfiundar- ins heldiur og stöðu mannsdns yfir böfiuð: „Að vilja ekkd tala, að vita ekki hvað maður vdll segja, að geta ekki siagt það sem maður heldur sig vilja segja, og tala samt sífeht, eðá svo gobt sem“. Um leið og Beckett er nú fcrýndur eru það bókmenntfcm- ar sjálfair sem að þessu sinni fcrýna Nóhel. M. Ohapsal (endursagt). T 'Ttgefar w var efckd einn síns liðs: þótt „Molloy“ ætti sér fáa lesemdur árið 1951, var það áfall sem sumir þeirra urðu fyrir áhrifa- miikið. Þessi málugi tötramað- ur í návist dauðans, tínandi í battkúf sinn vangaveltur um tilveruna, hann var eins og sið- asta holdtekning Don Quijotes og Chaplins, hámark eymdar og ósigurs og húmors og jafin- framt tímiabær mynd, sem eft- irstríðsmaðurinn gat skoðað si.g í. Georges Bataille þekkti hann þegar í stað. Hann segir: „Moll- oy“ er sérhver okkar á meðal, tilveran færð úr skorðum, við allir sem brak eftir skipbrot". Robbe-Grillet, einn aí fremstu mönnum andskáldsögunnar, hikaði heldur efcki við að við- urkenna þýðingu þessarar myndar: „þar gerist etekert, eng- in tannhjól sem gripa hvert inn i . amnað, engar söguflaekj- ur af neínni tegund“. Pemsón- umar adar í kvöl sinni, vanda- mál sem spinnast aftur á bak í stáð þess að halda áfiram. Qg svo þögnin. Robbe-GriHet skæif- aði um þessa þöigm Modloys: „það er ef til vill alls efckeirt að segja, þegar öllu er á botn- inn hvolfit; jafnvel ekki það að ekkert er hægt að segja“- Þessi þögn, Molloys, þögn Becketts vakti athygli fleiri, og héðan í frá mátti sjá það fyr- ir að hann mundi ekki hætta að dýpka hana- Að hún var í senn upphaf verks hans og miarkmið. Frá 1948 til 1951 storifaðd Beckett, sem enn hafði ekki fundið útgefanda og lét sdg ekki dreyma um það, í einium svip að því er virðist „Malone Merk lestrarbók í sögu FERÐ TIL FORTIÐAR Sögufélaigið hefur semt frá sér kver sem, heitir: Ferð til for- tiðar, eða Evrópumenn siigra heiiniinn — nýöld til 1789 — eins og segir í lundirtitli. Það er 174 bls. 'mieð teíknjingum og,. kaparstungum. á nálega annarri hverri suðu og eru flestar frá þeim tfmb. er textinn segir frá. Bjöm Þorsteinsson gerir notekra gredn fyrir útgáfu bók- arinnar og eðli í eftirmóla: „Þetta er lestrarbófc í sögiu og gefiin út í tilrannaskyni. . . Húm birtir þýðdngiu og lítils- háttar breytta og stytta endiur- ■sögn á 3. bindi mannkyinssögu Hans Ebélings: Die Reise in die Vergangeníheit. . . . öllum verkefnum hefiur verið sleppt og ýmsu sérþ'ýzíkiu efni . . . all- mörgium uppdráttum, . . . Eimv ig eru lifmymidir ndður feildar sötouim kostnaðar.“ Perð til fiortíðar er ekíki kennslubók í þeim skilningi sem sfcaipazt hefur af lanigri hefð hér á landi, þ.e. noktours teonar ágrip atburða og nafnaþula sem feild eru inm í tímaramma. Slik ágrip fcunna að vera hagnýt mdnnisaitriða- kompa fýrir sprenglærða kenn- ara, eins og Guðiniundur Finn- bogason bentd á réttálega á sín- um timia, en, þaiu er ekki til þess fallin að vekja áhugia nemenda eða gielfia þeim liifandi mynd af fcjönum manna á liðnum tím- um. Þvi er það sem saga er 1 vitund alltof miargra sfcóQanem- enda dkibar jafngildi sundur- lausra staðreyndamola, sem mienn hesthúsa fýrir prófi, en selja upp jafnsfcjóitt og staðið er upp firá prófibörði. T^ssd bóte er sýnistam aí sögu sam unglingar eru líikilegir til að geyma lenigur í hugia sér en molana sem haldiö befur verið að þeim hingað ti!L Hér er samftímamönnumi lofcs gefið orðið; hinn rauði þráiður btólk- arinnar eru samtíimaheiimdldir ýmdst endursagðar eða óstyttar. Fýrst fiaer lesandinn að fýlgj- ast með því eftir firásögn Marco Polos hvemig heáms- mynd evrópstera midaHdamaiina stæfckar, efftir að Momgöiavdlidið mikla greiddi götu þeárra til furðuvertka Austurlanda. Þá Framhald á 9. siðu. Um skerðingu á frelsi Hé fér í okkar heimshLuta er fátt algengara en menn baldi á lofti frelsi sínu, firelsd til að láta í ljós ólíkustu skoðanir, mótmæla hverju sem vera skal, koma á fram- færi sinum tillögum. Þessu tali fylgir einatt nokkur vor- kunnsemi í garð þeirra, sem verða að vera án slíks frels- is, þuirfa að óttast pólitíið að ráði. Fjarri fer því, að mig langi til að gera lítið úr þýð- ingu slíks frelsis. Það birt- ist að vísu einatt í næsta mis- jofnum rétti til að nota það: menn hafa fyrst og fremst frelsi til að flytja þægilegar skoðanir í stórum og rikum málgögnum, aðrir geta svo reynt að boða óþægilegar skoðanir í smáum málgö'gn- um og fátækum. En raunhæf þýðinp þessa málfrelsis er ó- tvíræð, mörgum, ekki sízt menntafólki. sá munaður '>em þeir geta ílla án verið. I Engu að síður getur það verið hoUt að minna á það hverjum annmörfcum þetta frelsi er háð, þótt ekki væri nema vegria þess hve óboU sjálfsánægja er and- legu heilsufari. Eitt firóðlegt dæmí kemur á dögunum upp í hendiur mínar úr' fjarritara norsku fréttastofunnar NTB. Þá var mikið um það rætt, að sænsk stjómarvöld hafia verið næsta ákveðin í stuðn- ingi við þjóðir portúgölsku nýlendnanna, hallazt að mál- stað Víetnama í stríði þeirra við Bandarikin og meira að segja lofað Norður-Víetnam . f járhagslegri aðstoð- Það voru ýmsar blikur á lofti: svonefnd verklýðsfélöig banda- rísk og portúgölsk yfirvöld höfðu hótað afgreiðslubanni á sænsk skip og ýmis fleiri tilræði við utanríkisviðskipti Svía voru í bígerð. Nú hefði kannski mátt búast við þvi, að við sem kallaðir erum frændur Svía, hefðum tekið upp hanzkann fyxir rétt þeirra til sjálfstæðs mats á þýðingairmiklum m’álum, til gagnrýni, ekki aðeins í orði heldur og í verki, á Það sem þeir telja óréttlæti. En því var ekki að heilsa: ýmis borg- arablöð á Norðurlöndium (Morgunblaðið var líka með í þessu) kusu heldur að skamma Svía fyrir manndóm þeirra, gott ef ekki hóta þedm illu líka. Noska fréttastofan flutti einmitt dæmigert sýn- ishorn af þessari afstöðu — kafla úr leiðara blaðsins „Norges utenrikshandel“ og fer hann hér á eftir, mönnum til fróðieiks: Er það æskilegt að tengja lönd, sem hafa mjöig mis- munandi utanríkisstefnu, saman í nánu verzlunarpóli- tísku samstarfi, t.d. í formi tollabandalags? Ástæða er til að spyrja, hvort það svarar kastnaði að halda áfram við- ræðum um útfærsiu sam- starfs Norðurlanda á verzl-. unarsviði áður en ljóst er hvaða afleiðingar ágreining- urinn getur haft. Blaðið benddr á, að Svíþjóð hafi í mörgum tdlviteum gefið þýðingarmiklar yfirlýsingiar um utanríkismál án þess að láta nágrannalönd sín vdta. Slík framkoma hlýtur að valda greonju. Yfirlýsingin. um aðstoð við Norður-Víet- nam kom ofian á miargiar aðr- ar aðgerðir, sem í Bandaríkj- unum eru taldar þeim lítt vinsamlegar. Fyrsitu viðhrögð Bandarikjamanna voru m,a. þa/u að spyrja bvort það væri rétt að veita SAS lán til að kaupa nýjar flugvélar í Bandarikjunum. Talið er að sænsk einkafyrirtæki bafi þegar misst af stórum pönt- unum og ekki er hægt að vísa frá þeim möiguleifca að gremja Bandaríkjamanna brjótist fram í fileiri mynd- um. Svo virðist sem hætta sé á að það geti hafit efnahagsleg- ar afleiðingar fyrir öll aðild- arriki þegar einn aðili tol.1 a- bandalagsins fylgir pólitískri stefnu, sem getur leitt til gaignaðgerða frá þriðja aðila Á þennan hátt getur útflutn- ingur á norsikum vörum til nokkunra þýðingairmestu við- skiptavina oktear orðið fyrir tjóni". 1PD©TD[L[L \ /ist er að „raun sæisstefn a“ af þessu tagi er að öðru jöfnu leiðinlega sigursæl. Það eru nefnilega til fleiri leiðir til að fá menn til hlýðni við vald en að senda á þá lög- reglu, skriðdreka eða fiall- byssubát. Á okkar slóðum eru menn að visu að mestu lausir við slíkar aðferðir (gleymum þó ekki þorska- stríðinu okkar). En það eru til aðrar aðferðir sem eru líklega enn árangursríkari — ekki sízt vegina þess að þær eru valdbeiting sem er eins ópersónuleg og sjálfir pen- ingaseðlarnir. Þann yfirgang er sýnu erfiðara að einangra, benda á, einbeina að því póli- tíska mótstöðuafli, sem til- tækt er, en þegar kylfiu er svedflað yfir höfðd manna. Árni Bergmann. I ) t I

x

Þjóðviljinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.