Þjóðviljinn - 31.12.1969, Side 8

g SlÐA — ÞJÓÐVXLJINN — Mi&vikudasur 31. dleseaniber 1963.
Ragnar Arnalds, formaður Alþýðubondalagsins:
ÁRAMÚTAHUGLEIÐING
Ei
í-^ins og flestum mun kunnugt
hefur atvinnu- og efnahagsástand
á íslandi farið versnandi jafnt og
þétt seinustu árin undir forystu
núverandi ríkisstjórnar. Á því ári,
sem nú er að Ijúka, hefur enn
frekar sigið á ógæfuhliðina.
Alla mánuði ársins hefur verið
verulegt atvinnuleysi — mest í
febrúar, þegar taia atvinnulausra
komst hátt á sjötta þúsundið. Um
seinustu mánaðamót voru rúm-
lega tvö þúsund skráðir atvinnu-
lausir, og má telja víst, að sú tala
hafi hækkað allmikið síðan, en
yfirleitt er ástandið alvarlegast í
janúar og febrúar. Þessi háa taia
atvinnulausra er þeim mun í-
skyggilegri, þegar haft er í huga,
að til viðbótar munu vera um 500
iðnaðarmenn í vinnu erlendis, og
á þessu ári hefur um eitt þúsund
manns flúið land og flutzt bú-
ferlum til annarra landa.
Óhætt er að segja, að ytri að-
stæður hafi í heild verið fremur
hagstæðar á þessu ári. Að vísu
brugðust síldveiðarnar, en varla
hefur það komið neinum á ó-
vart, enda hefur beinlínis heyrt
til undantekninga seinustu tvo
‘áramgi, að síldveiði væri verulega
mikiL1) Að öðm leyti má segja,
að útflutningsframleiðslan hafi
gengið ágætlega á þessu ári og
fiskafli verið mim meiri nú en
oft áður. Við þetta bætist, að
verðlag á sjávarafurðum hefur
farið mjög hækkandi á öllum
sviðum og hefur meira að segja
sjaldan verið hærra í ýmsum
greinum-
Af þessu má vera ljóst, að ekki
dugar að skella skuldinni á óvið-
ráðanlegar ytri aðstæður, og ætti
flesrum að vera farið að skiljast,
að harðærið stafar af mannavöld-
um. Stjórnarstefna valdhafanna,
mómð af kapítalískum hagfræði-
kreddum, virðist allt ætla að færa
á kaf. Viðskipti dragast saman og
neyzla á öllum sviðum minnkar,
t.d. hefur neyzla á kjöt- og mjólk-
urvörum dregizt töluvert saman,
og byggingariðnaðurinn er í al-
geru lágmarki.
H
ver eru svo bjargráð ríkis-
stjórnarinnar út úr öllum þessum
ógöngum, sem hún er búin að
•) Ef litið er á ekýrsilur um síld-
arafla seinustu tvo áratugi
(loðna meðtalin eftir að þær
veiðar hófust) kemur í ljós, að
á tímabilinu 1949 —1955 var
aflirun 32 — 84 þúsund tonn, á
árunum 1956 — 1960 var aflinn
101 —182 þús- tonn, á árun-
um 1961 — 1967 326 — 895 þús-
tonn og árið 1968 207 þús tonn.
Á árinu 1969 hefur síldar- og
loðnuafli sennilega verið um 225
þús- tonn (var 223 þús- tonn í
nóvemberlok).
Annar fiskaifli (þ-e. allur ann-
ar fiskur en síld og loðna) hef-
ur breytzt furðulega lítið frá ári
til árs; á tímabilinu 1949 —1968
hefur aflamagnið verið öll ár-
in milli 318 og 464 þúsund tonn,
og þó aðeins fjórurn sinnum
verið yfir 400 þús. tonn- Á ár-
inu 1969 var fiskafli (annar en
síld og loðna) á að gizka 425
þús tomn (var um 416 þús- tonn
í nóvemiberlok) og er það mesta
aflamagn í 14 ár.
Heildarafiaaukning frá því í
fyrra er um 18%, en verðmæt-
iisaukning töluvert meiri vegna
bærra verðs-
koma þjóðinni í? Lausnarorðið
virðist vera fundið: atvinnurekst-
ur útlendinga. Talsmenn stjórnar-
flokkanna ræða það af miklum
áhuga, að þegar ísland verði kom-
ið í EFTA muni bandarískir
framleiðendur setja hér upp at-
vinnurekstur til að fullvinna vör-
ur, er eiga að fara á EFTA-mark-
að. Vantrú stjórnarflokkanha á
sjálfstæðum, íslenzkum atvinnu-
rekstri hefur aldrei komið Ijósar
fram. Þeir telja það helzt til ráða,
að íslenzkt atvinnulíf verði útibú
erlendra auðhringa — eins konar
millilendingastaður fyrir útlenda
atvinnurekendur. .
Svo er mikil trúin á þetta ný-
fundna bjargráð, að innganga ís-
Iands í EFTA er endanlegá á-
kveðin, á sama tíma og talizt get-
ur líklegra en nokkru sinni fyrr,
að meirihluti EFTA-ríkjanna
sprengi það bandalag innan tíðar
og gangi inn í Efnahagsbandalag
Evrópu, EBE.
H,
happadrýgra að vera borgari í
stórríki frekar en smáríki?
Tvö stórveldi bera nú ægis-
hjálm yfir önnur ríki jarðar. Ég
hef átt þess kost að kynnast báð-
um þessum stórríkjum af eigin
raun nú í seinni tíð. Þótt alltaf sé
varhugavert að draga miklar á-
Iyktanir af því, sem séð verður
í nokkurra vikna heimsókn, getur
það þó tæplega farið fram hjá
neinum, sem að garði ber, að bæði
þessi risaveldi eiga í óvenjulegum
innri erfiðleikum, hvort með sín-
um hætti. ,
legum hætti. Margt bendir til þess,
að smærri ríkin í Austur-Evrópu
muni eiga hægara með að
smeygja sér úr þessari sjálfheldu
alræðislegra stjórnarhátta, þegar
þau fá tækifæri til þess og utan-
aðkomandi íhlutun linnir.
í miðstýrðu stórríki er hætt
við, að skipulagið verði því þung-
lamalegra sem ríkið er stærra.
Leiðin upp í æðri stöður virðist
vera afar seinfær í Sovétríkjun-
um og endurnýjun hæg, enda er
meðalaldur manna í forystuliði ó-
venjulega hár. Sú spurning er
ugmyndin á bak við Efna-
hagsbandalagið er, eins og flest-
um mun kunnugt, hugsjónin um
Bandaríki Evrópu og þann ávinn-
ing, sem þjóðirnar eiga að hafa
af því að fella niður Iandamæri,
sameinast undir einni yfirstjórn
og láta vörur og vinnuafl renna
hindrunarlaust milli Ianda. Að
sjálfsögðu eru það Bandaríki
Norður-Ameríku, sem höfð eru
til fyrirmyndar.
Hlutverk EFTA er talsvert ris- ,.
Iægra. Þar er fyrst og fremst um
að ræða sameiginlegt afnám
verndartolla til þess að ódýrari
framleiðsla eigi auðveldara með
að útrýma þeirri dýrari. Með því
að stuðla að því að varan sé að-
eins framleidd, þar sem hún er ó-
dýrust, er ætlunin að koma á hag-
kvæmari verkaskiptingu aðildar-
þjóða í milli.
Slíkur reginmunur er á EFTA
og EBE, að því aðeins er rétdæt-
anlegt að ræða um bæði þessi
bandalög í sömu andránni, að
hverjum manni á nú að vera orð-
ið Ijóst, að EFTA er fordyri að
Efnahagsbandalaginu. Sá sem
kominn er í EFTA er óhjákvœmi-
lega á hraðri leið inn í EBE, vit-
andi eða óafvitandi.
S jálfsagt er nokkuð til í því, að
stórþjóðir Evrópu geti haft hag
af að verða enn stærri. Sameigin-
Iegt afl þeirra verður meira til
sóknar og varnar, fyrirtækin
verða stærri og tröllslegri og at-
vinnulíf á hverjum stað arðvæn-
legra frá sjónarhóli hagfræðinnar,
en að sama skapi einhæfara. _
En spurningin, sem mestu máli
skiptir, hlýtur að vera: Mun fólk-
inu líða betur? Oft vill það
gleymast, að með auknum þjóðar-
tekjum er ekki allt fengið. Verka-
maður í úthverfi Chicago með
fasta vinnu getur til dæmis vafa-
laust keypt meiri vörur fyrir laun
sín en verkamaður á Akranesi eða
bóndi í Skagafirði. En ekki er
víst að sá bandaríski lifi þess
vegna miklu tíetra lífi. Auður og
fjárhagsleg velsæld geta skapað
alvarlegri vandamál, en þeim var
ætlað að leysa, ef illa er á haldið.
Ragnar Arnalds
E
ða hefur það almennt reynzt
Bandarískt þjóðfélag er áber-
andi sjúkara en hliðstæð kapítal-
ísk ríki í norðanverðri Evrópu;
andstæðurnar milli ríkra og fá-
tækra milli hvítra og blakkra hafa
sjaldan verið eldfimari, glæpir og
ofbeldisverk eru margfalt algeng-
ari en víðast annars staðar og
fer fjölgandi og hvers konar
félagsleg vandamál hrúgast upp,
en verulegum hluta ríkistekna er
varið í vígbúnað og svívirðilegan
styrjaldarrekstur víða um heim.
Valdaaðstaða auðhringa í her-
gagnaiðnaði og áhrif þeirra á her-
mál og hergagnakaup er eitt
háskalegasta innanmein Banda-
ríkjanna og veldur vaxandi á-
hyggjum þar í landi, og jafnframt
má fullyrða, að Bandaríkin séu
eina þróaða auðvaldslandið, þar
sem hættan á fasistískri valdatöku
getur talizt raunverulegur mögu-
leiki, enda jarðvegurinn þegar
fyrir hendi.
Vandamál hins sósíalíska risa-
veldis er allt annar's eðlis, enda er
hagkerfi þess ekki þjakað af þess
háttar innri andstæðum. Þar er
hins vegar um að ræða stirðnað
skriffinnskukerfi, sem seint ætlar
að haggast og kemur enn í veg
fyrir, að hvers konar andleg sam-
skipti, sem byggjast á skoðana-.
frelsi, fái að blómgast með eðli-
talsvert áleitin, hvort það sé ekki
að nokkru leyti vegna tröllvaxinn-
ar stærðar, að svo hörmulega seint
og illa gengur fyrir mannlegan
mátt í Sovétríkjunum að brjót-
ast undan ofríki skriffinnskuveld-
isins.
Ég held sem sagt, að reynslan
af tröllvöxnum ríkjasamsteypum
sé síður en svo til ávinnings fyrir
hugmyndina um Bandaríki Ev-
rópu a. m. k. út frá sjónarmiði
hins almenna manns, og sízt af
öllu hvetjandi fyrir smáríkin í út-
jaðri álfunnar.
1
seinni tíð heyrist þó oft full-
yrt, að íslendingar yrðu býsna illa
settir, ef flesr EFTA-löndin rynnu
inn í Efnahagsbandalagið og ís-
Iand stæði eitt af örfáum Vestur-
evrópuríkjum utan við hið nýja
Evrópubandalag. Því er þá gjarn-
an bætt við, að íslendingar hlytu
að dragast aftur úr öðrum þjóð-
um og einangrast.
Nú er það svo, að ísland hefur
aldrei gengið í Bandaríki Norður-
Ameríku, og vonandi eru ekki
margir sem sjá eftir því. Ekki
hefur heldur verið talað um ein-
angrun íslands í því sambandi. Þó
er ekki að efa, að þróunin innan-
lands hefði orðið með gjörólík-
um hætti, ef ísland hefði hætt að
vera sjálfstæð efnahagsheild- Að
vísu hefðum við sennilega hagn-
azt á stórum markaði og stöðugu
gengi, en jafnframt sopið af því
seyðið að vera útkjálkabyggð í
víðlendu ríki.
Þeir sem athuga þróunarferil
útkjálkabyggðar, hvort heldur í
Bandaríkjunum eða á Bredands-
eyjum munu áreiðanlega geta
sannfærzt um, að ekki höfum við
mikils misst að hafa haldið okkur
utan við Bandaríki Norður-Ame-
ríku öll þessi ár. Og ekki verður
séð, að missirinn verði meiri, þótt
við stöndum utan við Bandaríki
Evrópu. Að íslenzkir menn skuli
tala um hættulega einangrun, af
því að við viljum vera sjálfstæð
þjóð, er aðeins dæmi um ein-
kennilega öfugsnúið hugarfar.
I1 orfeður okkar, sem tryggðu
þjóðinni fullveldi, byggðu gerðir
sínar á þeirri bjargföstu trú, að
íslendingar myndu bezt geta nýtt
möguleika sína með því að standa
sem sjálfstæð efnahagsleg eining
og halda sjálfir um alla tauma.
Þeir litu ekki á sjálfstæði lands-
ins fyrst og fremst sem metnað-
armál, tengt þjóðerni okkar,
menningu og tungu. Þeir þekktu
það af sögunni, að sjálfstæðið er
framar öllu öðru fjárhagslegt
hagsmunamál, og þeir vildu
tryggja, að íslendingar yrðu ekki
aftur mjólkurkýr erlendra auð-
manna. í augum þeirra var ís-
lenzkt sjálfstceði frekar en nokkuð
annað rétturinn til að stjórna
straumi fjármagns, framleiðslu og
vinnuafls inn og út úr landinu og
forgangsréttur íslenzkra ríkis-
borgara til að hagnýta auðlindir
landsjns.
íslendingar eru enn ekki komn-
ir inn í Efnahagsbandalagið, og
langt er enn þar til Bandaríki
Evrópu sjá dagsins ljós. En eng-
um getur dulizt, að undir forystu
núverandi stjórnarflokka er stefnt
í þessa átt. Inntak hins íslenzka
sjálfstæðis fer rýrnandi. Farið er
að hleypa útlendingum inn í at-
vinnulíf landsmanna í stórum stíl
og gefa þeim kost á að flytja arð-
inn af vinnu íslenzkra manna út
úr landinu. Álverksmiðjan var
fyrsta erlenda stórfyrirtækið, og
mörg önnur munu á eftir fylgja,
ef núverandi valdamenn ráða
ferðinni áfram. Með inngöngu í
EFTA erum við sviptir réttinum
til að vernda innlendan iðnað með
tollum. Jafnframt heitum við því
að opna land okkar upp á gátt
fyrir hvers konar erlendum varn-
ingi um alla framtíð og hvernig
sem á stendur í íslenzku efnahags-
lífi. Þannig eru hagfræðiformúl-
ur, fegnar að láni hjá háþróuðum
auðvaldsríkjum, látnar ryðja burt
stig af stigi þeim réttindum, sem
þjóðin hafði tryggt sér með
langri barátm og heilbrigð skyn-
semi hafði kennt henni, að óhjá-
hvæmilegt væri að styðjast við í
miskunnarlausri samkeppni þjóð-
anna.
Hvað verður svo næsta skrefið?
Enn er það ekki ljóst, en flest
bendir til þess, að næst á dagskrá
verði aukaaðild að Efnahags-
bandalaginu.
HSj
ér gefst ekki ráðrúm til að rök-
ræða allar hliðar EFTA-málsins.
En helztu rökin fyrir aðild hafa
tíðum verið orðuð eitthvað á þá
leið, að á íslandi yrði ekki byggð-
ur upp verulegur útflutningsiðn-
aður nema landið væri í tengslum
við stóran markað. • Þess háttar
orðalag er þó mjög villandi, því
að við aðild að EFTA opnast
hvorki nýtt markaðssvæði, sem
áður var lokað né neinir nýir
sölumöguleikar. Það eina sem
gerist er, að fyrir útflutta iðnað-
arvöru til EFTA-ríkis fáum við
heldur hærra verð en áður eða
sem nemur núverandi innflutn-
ingstolli í viðkomandi ríki.
Nákvæmlega sams konar stuðn-
ing væri hugsanlegt að veita ís-
lenzkum útflutningsiðnaði eftir
öðrum leiðum, án þess að ís-
land gengi í EFTA. Við gætum
til dæmis ákveðið að greiða styrk
úr sameiginlegum sjóði til sér-
hvers framleiðanda, sem seldi ís-
lenzka vöru í EFTA-landi og
næmi upphæðin tolli í viðkom-
andi landi. í samanburði við
EFTA-aðild ynnist með þessu, að
íslenzkur iðnaður, sem byggir á
innanlandsmarkaði, nyti áfram
tollverndar og fengi áfram áð
vaxa og þróast. Þær þúsundir
miljóna króna, sem spöruðust
þjóðinni við, að innlendum smá-
iðnaði væri hlíft (atvinnuleysis-
styrkir, sem ekki þarf að greiða,
skatttekjur ríkissjóðs, sem ekki
falla niður o. s. frv.), næmu fyrst
um sinn miklu hærri uppþæðum,
en styrkirnir til útflutningsiðnað-
arins. Þetta er ekki sett hér fram
sem tillaga, heldur sem dæmi um,
að útflutningsiðnaðinn má styrkja
með ýmsum öðrum hætti en
EFTA-aðiId. Lítils háttar tilfærsla
á fjármagni innanlands hefði ná-
kvæmlega sömu áhrif, án þess að
neikvæð áhrif EFTA-aðiIdar
kæmu til.
p
■L'FTA-aðiId veitir íslenzkum
iðnaði aðlögunarfrest í tíu ár.
Enginn veit, hvernig landinu
verður stjórnað á þessu tímabili.
Útflytjendur iðnaðarvara verða að
sjálfsögðu að vera undir það bún-
ir, ao íslenzkt efnahagslíf eigi
eftir að fara allmargar kolisteypur
á næstu árum. Þeim þarf ekki að
koma á óvart, þótt verðbólgan
verði áfram. tvisvar til þrisvar
sinnum meiri en í öðrum EFTA-
ríkjum, eins og hún hefur verið
nú í þrjá áratugi, og raunar aldféi
meiri en í tíð núverandi stjórnar.
A. m. k. að óbreyttri stjórnar-
stefnu er hætt við, að íslenzkur
iðnaður búi við talsvert lakari
vaxtarskilyrði á þessiim örlaga-
ríku 10 árum, sem í hönd fara,
en iðnaður annárra EpTA-ríkja,
jafnvel þótt ríkisstjórninni tækist
áfram að halda launum-verkafólks
lægri hér en í viðkomandi lönd-
um.
Hvar á vegi verður íslenzkur
iðnaður staddur,.þegar hin skefja’-
lausa samkeppni skellur yfir með
fullum þunga? Það virðist enginn
geta gizkað á, enda engar áætlan-
ir fyrir hendi um iðnvæðingu
Iandsins.
Að sjálfsögðu getur verið hæp-
t .