Þjóðviljinn - 10.02.1970, Blaðsíða 2

I
2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJTNN — Þndjudagur 10. febrúör 1070.
Sjálft sköpunarstarfíð verð-
ur að vera byltingarathöfn
Q Við afhendingu bókmenntaverðlauna Norð-
urlandaráðs í Þjóðléikhúsihu á sunnudagskvöld
flutti Klaus Rifbjérg athyglisverða ræðu, sém
hér fer á eftir í styttri þýðingu og endursögn.
Klaus Rifbjerg hóf ræðu sína
á því, að utan þakkarorða
staéði honum næst að ræða
um stöðu listamanns, hvað það
væri, sem fengi rithöfund á
Norðuiiöndum til að skrifa, fyr-
ir hvaða áhrifum hann yrði,
félagsiegum, pólitískum, list-
rænum.
í>á vék skiáldið að þeim hug-
myndum, sem . Norðurlanda-
menn gera sér um sjálfSa sig
og hugmyndum erlendra
manna um Norðurlönd. Við
erum stoltir af lífskjörum
okkar, af þvi að fátækt hefur
verið útrýrnt að mestu, að
,.enginn fiellur svo á götuna,
að hann sé ékki reistur við“
— og fylgir þessu öllu sjálfs-
ánægja. Útléndingar saka
okkur hinsvegar um siðspill-
ingu, útflutning á klámi, til-
finningakulda og afnám ein-
staklingssérkenna.
Sjálfir eigum við ekki erfitt
með að greina mun manna og
þjóða, við tölum ólík mál þótt
flest séu af safna stofni, þekkj-
um til fordóma sem skapast
af mismunandi efnahag og
sögulegri fortíð. En útlend-
ingar segja að við getum ekki
skapað list. í>ar sem ful'lt frelsi
sé og félagsleg vandamál leyst,
segja þeir. er ekki grundvöll-
ur fyrir lisitrænt sköpunar-
starf. Ekkert er lengur til að
taka á, andstæður hafa verið
jafnaðar.
I>að er hugsanlegt að nor-
ræn list, með fáum undantekn-
ingum, bafi ekki þrótt til að
ryðja sér hraut á alþjóðlegum
vettvangi, en það getur m.a.
stafað af því að hún vill ekki
alltaf og getur ekki hagað sér
eftir þjóðsögunni um hin ó-
sæmilegu . sérkenni okkar.
Heimsfræ-gur norrænn höfund-
ur, Henrik Ibsen, skilgreindi
list sína þannig, að með henni
héldi hann dómsdag yfir sjálf-
um sér. Ef litið er til norrænn-
ar listar í dag geta menn sagt,
að hún haldi einnig á sinn hátt
dómsdag yfir sjálfrí sér, yfir
Norðurlöndum og geri það
með kappi og ást þess sem
------------------------—---------<$,
þekki-r til aðstæðna sjálfur.
Því enda þótt túlkun þeirra,
sem utan við stand-a, á mynd-
inni sé afbökuð og ergileg,
hljótum við sa-mt í henni að
kannasf við vissa þætti í okk-
ur sjálfum og snúasit gegn
þeim, og þá ekki sízt gegn
þeirri sjálfsánægju, sem fær
okkur til að halda að vand-a-
m-álin séu leyst, að okkur líði
eins vel og þeir öfundsjúku.
eða ógæfusömu halda.
Krafan um virka þátttöku
fer rauðum þræði um nor-
ræna kappræðu um list. Það
nægir ekki lengur listamanni
að standa fyrir utan, virða fyr-
ir sér, lýsa. Hann verður að
taka virkan þátt I baráttunni
fyrir umbótum, já fyrir bylt-
ingu. Sá timi er liðinn, að hann
sé hirðfífl eða varðhundur
valdhafanna, sjálft sköpunar-
verkið verður að vera bylting-'
arathöfn, sem steypir harð-
stjórum af stóli og afhjúpar
lýðskrumarana. En við þessa
kröfu um dómsd-ag, virka þátt-
töku, bætist annar vandí —
hvernig á að túlka hana, færa
hana út— og að þassu leyti eru
andstæður j-a-fn hatramm-ar og
miili andstæðra fylkinga í
borgarastyrjöld. Sé-rhvert kerfi,
liistrænt eða pólitískt, hvílir
un-dir fa-rgi sinnar ei-gin ein-
stefnu. Listamanninum er
þetta 'einstefnuvandamál jafn-
vel énn stærra en stjórnmála-
m-anni, því óvissa og miarg-
ræðni, margar víddir, er und-
irstaða sköpun arstarfsins, en
pólitisk ákvörðun þa-rf hins
vegiar helst að leiða beint til
ná-kvæmlega skilgreinds m-ark-
miðs.
List og listamenn vilja
gja-rna hafa blu-tverki að gegn-a.
Á sa-mikomu stjómmálamanna
er ánæ-gjuiegt að geta bent á
bækuir, sem baf-a augljós áhrif
Hópurinn fyrir framan Þjóðleikhúsið á laugardaginn.
-<S>
Krafa um viðurkenningu N-Vietnams
náði inn í þingsali Norðurlandaráðs
Sigurður A. Magnússon og Sveinn R. Hauksson afhentu til-
mælin. — Honkonen, Finnl., tók undir þau í ræðu á þinginu
B Úngt fólk safnaðist saman fyrir utan Þjóðleikhúsið
á Laugardaginn með kröfuspjöld og eftir stuttan fund
gengu þeir Sigurður A. Magnússon, ritstjóri og Sveinn
R. Hauksson á fund forseta Norðurlandaráðs og afhentu
kröfur um viðurkenningu stjómarinnar í Norður-Viet-
nam, slit stjómmálasambands við Saigonstjómina og
viðurkenningu bráðabirgðabyltingarstjómarinnar í S.-Vi-
etnam.
Uniga fólkið bar kröfuspjöld
með slagorðuim í samræoná við
kröfur hundruða Islendinga se/m
hötfðu undirritað eftirfarandi
kröfugerð:
1- Með hJiðsjón a£ því að
sænska ríkisstjómin hefur þeg-
ar váðurkemit stjóm Noröur-
Vietniams og tékið upp sitjóm-
málasamband við hana eru
það eindregin tilmaeli okkar,
að Norðurlandaráð skori á
aðrar ríkisstjómir á Norður-
löndum að fara að dæmi henn-
ar og gera nauðsynlefear ráð-
stafanir til að koma á stjóm-
miálasambandi og edlileguim
sa-mskiptum við Norður-Viet-
nam. Það yrði raunhæft skref
í þá átt að draga úr alþjóð-
legum viðsjám og stuðla aðþví
að rígskorðaðar valdablaikkir
stórveidanna riðlist, en í stað-
inn þródst eðllileg og fordóma-
laus samslkipti allra þjóða
heiims í anda stofnslkirár Sam-
einuðu þjóðanna.
2. í arnnain stað eru þaðein-
dregin tilmæli okkar að rfk-
isstjómir Norðurlanda sjái
sóma sinn í því að sfiíta stjóm-
málasambandi við stjómina í
Saigon, sem styðst ekki við
fylgi meiriMuta Suður-Viet-
nama og veáta í þess stað við-
urkenni-ngu bráðabdrgðabylting-
arstjóm Suður-Vietnams, sem
vinnur að þvl að losa landið
undan erlendum yfirráðum og
koma á innlendri stjóm, sem
njóti trausts og fulltinigis
meiribluita þjóðairinnar Með
slíkri viðurkennimgu væri sitig-
ið mikilvægt sikref í þá átt að
binda endi á það ófremdará-
stand sem rífct hefur í Suður-
Vietnaim hálfan annán áratug
og koma þair á friði sem veiti
þjóðinn-i tóm tiíl að reisa land
sitt úr rústu-m eftir margraára
gereyðingarstríð. í þessu sam-
bandi væri æsikiilegt, að ríkis-
stjómir Norðurlanda tækju
upp viðræður við bráðábirgða-
byltingarstjómina um etfnabags-
aðstoð og aðra nauðsynlega
hjál-p til að korna landinu á
réttan kjöl“.
Tveir ræðumenn töluðu á
fundinuim fyrir utam Þjóðleik-
húsið, þeir Þröstur Ölafsson,
hagfræðingur og Hans Jörgen
Poulsen, sem er áheymarfuil-
trúi Samibands ungra jafnaðar-
manna í Danmörku á funai
Norðurfiandaráðs.
Er ræðu-menn höfðu lokið
máli sínu gengu þeir Sigurður
og Sveinn á fund Sigurðar
Bjamasonar og afhentu hon-
um tilmælin með undirskrift-
um hundruða Islendinga.
Þessi tilmœii fengu undir-
tektir á fundi ráðsins á sunnu-
dag í ræðu Kuunos Honkon-
ens frá Finnlandi, en hann
sagði m.a. í ræðu sinni: i.Það
væri mér mikils virði ef hin-
ar Norðurlandalþjóðimar fylgdu
Honkonen í ræðustóli á þingi
N orðurlandar áðs
fordæmi Svía í Vietnammálinu
— eins og beint var til okkar
í áskorun í gær“.
Klaus Rifbjerg flytur ræðu sína í Þjóðleikhúsinu.

ti-1 breytinga á þjóðfélaginu
eða skipa hlutunum í réttah
sess á sviði sö-gunnar — þar
geta menn séð að varðhundur-,
inn slítur siig lausan öirð-u
hvoru. Per Olof Enquist fékk
Norðurliandaráðsverðlaun í
íyrra fyrir söguna „Legionar-
eme“, og þótt Sara Lidm-an
h-aldi því f-ram, að bók hennar
„Gruva“ hafi ekki haft nedn
áhrif á þróun verkfalla í Kir-
una, þá viðurkennir h-ún samt,
að h-ún hafi verið einpkonar
þö-gull miðlari samskipta milli
verkamanna, sem eiga sér sam-
eiginlegt vandamál, en geta
varl-a tal-að um þau fyrir þeim
djöfuls hóvaða sem válar á
vdnnustaðnum gefa frá sér.
Spuirt er, hvort aUar bók-
menntir bljóti að vena edns
og þes9ar bækur til að þeim
verði ekki lýst sem afturh-alds-
sögum eð-a úreltum. Um þetta
deila menn með aU-ar klær
úti. í Danmörku er klofningur-
inn e.t.v. mest áberandi, t.d.
má. sjá hann af tímaritaútgáfu
þar í landi. Fyrir tiltölulaga fá-
um árum höfðum við 2-3 tím-a-
rit, sem ekki voru mótsnúin
virkum afsfciptum, en stefndu
hins vegar í svo margar áttir
samtímis, að það bar meira á
list fyrir listin-a en iist fyriir
stjórnmálin. Nú kom-a einnig
út ein þrjú tímarit, en menn
efast ekki lengur um stefnu
þeirra. Eitt boðar félagsléga
byltinigu í marx-lenínskum
anda, annað er hreinræktað til-
raun-arit, sem spann-ar allt, frá
nýdadisma til til fjarhrifasál-
fræði, h-ið þriðja er lítil askja,
sem áskrifendur geta dregið
út úr t.d. hárskúf, hjóllu-gt eða
k-lámblað.
Ef menn skoða þetta sem
tákn í víðara samhengi, geta
menn vel skilið að listamaður
spyrji sjálfan ság öðru hvoru,
hvert hann skuli halda. Hann
lifir í andrúmslofti kröfunnar:
ef þú ert ekki m-eð okkur ertu
á móti okkur. Má vera þetta
h-afi alltaf verið þannig — því
meir sem turninn ballast og
jörðin skelíur, þeim npun sterk-
árí verður öryggisleysiskenrid-
in. Fyrir utan standa lisitneyt-
endur, lesendur og ráða líklega
váð ruiglandin-a, en þar eru
stjórnmál-amennirnir einnig,
vaildbafarrrir, allir sem ættu að
skiljfl, lesa, uppfylla, til að
ger-a sér grein fyirir þó ekki
væri nem-a broti þeirrax á-
byrgðar, sem við berum á því
lýðræði, sem við höfum sk-ap-
að. Og hvað segja stjórnmála-
mennimir?
Ef dæmt er af þvi máli sem
talað er á þingi, þessu hrað-
fyrsta frasamáli sem ekki skuJd-
bindur til nedns, þé segja þeir
ekfcenlt, atjómm álamen n lesa
aldrei bæku-r, list segÍT þeim
ekki . nokkurn skapaðan hluit.
Auðvitað mæta þeir á frumsýn-
in-gum og klappa kurteislega.
hafa ekkert á móti m-úsík und-
ir borðum, stundum veita þeir
jafnvel peninga til menningar-
mála. En er þetta geiri af á-
stríðu? Skynja þeir tilveru-
nauðsyn lista og bókmennta,
skilja þeir að án listar förumst
við? Eða breyta þeir aðeins
eftir þvi að list sé eitthvað
„sem þarf að vera á hverju
heimili"? ,
Ljóst er að sá er eldurinn
h-eitastu-r er á sjálíum brénn-
ur. Þegar fjármá-la-ráðherra
Dana segi-r að hann h-afi ekki
áhuga á samtím-abókmenntum
af því að hann skilji þær ekki,
þarf það ekki að vera að eitt-
hvað sé að höfði ráðherrans.
Það gæti fræðilega séð vérið
eitthvað að bókmenntunum.
En nú erum við á Rhodos og
hér stekk ég: ,
Ávirðingarnar er hj-á báðum
að finna, en alvarlegastar hjá
stjómmáíamanninum. Meðan
listin ræðst í tilraunastairfsemi,
reynir að lýsa í orði og mynd-
um heimi, sem hefur næstum j
því tekið ráðin a-f okkur, held-
u-r stjórnmálam-aðu-rinn f-ast við
heimsskilninig, sem byggir á
borgaralegum dyggðum og
hreppasjónarmiðuim meðan að
Fraimlhald á 9. síðu.
%