Þjóðviljinn - 16.04.1970, Blaðsíða 6

g SIÐA — ÞJÖÐVTLJINN — FiimmKtudagur 16. aprtffl 1970.
Aðild íslands að Atlanzhafsbandalaginu var samþykkt eftir tveggja daga afbrigðaumræður á alþingi. — Myndin er frá Austurvelli 30. marz 1949, þegar hvít-
liðum og lögreglu var skipað að gera árás á mannfjölda sem safnact hafði saman til að krefjast þjóðaratkvæðis.
Hernaðarbandalögin tvö eru ekki æski-
leg lausn sambúðarvandamála Evrópu
• Á alþingi fara nú fram árlega almennar umræður um utanrík-
ismál, og er nýlokið síðari hluta þeirra.
• Hér er birtur kafli úr ræðu Gils Guðmundssonar, fulltrúa Al-
þýðubandalagsins í utanríkismálanefnd, en hann talaði fyrstur
Alþýðubandalagsmanna í þessum umræðum. Fjallar ræðukafl-
inn að mestu um aðild íslands að Atlanzhafsbandalaginu og
þróun alþjóðamála undanfarna áratugi.
Eins og kurmnet «r voru á
sl. áiri liðnir tvedr áratugir frá
því að Atlanzhafsbandalagið
var stofnað. 1 sáttmála þess
giltu þau ákvæði, að aðildar-
ríki skyldu bundin um 20 ára
skeið frá gildistöku samnings-
ins. en að þeim tíma liðnum
gæti hvert aðildairríki, er þess
óskaði sa@t sig úr bandalaiginu
með eins árs fyrirvaira. Frá
24. ágúst j fyrra er þessi samn-
ingur uppsegjanlegur með ein-
hliða ákvörðun hvers aðildar-
ríkis um sig. Svo sem kunnugt
er, uirðu á sínum tíma mjög
hiarðar deilur um það, hvort
íslland skyldi gerast aðili að
Norður- A tlan zhafsaiaím n 1 ngnujn.
Alla stund síðan hafia skoðan-
ít hér á landi sem víðar í að-
ildarlöndunum verið skiptar
um NATO, um eðli þess, gildi
og áhrif á sambúð þjóða. Um
rökin sem til þess lágu, að
bandalagið var stofnað, skal ég
ekki fjölyrða að þessu sinni.
Að vísu hefur margt fróðlegt
og forvitnilegt verið um það
ritað á síðari árum, og ýmsir,
þar á meðal mikilhæfir vest-
rænir stjórnmálafræðingtar og
sagnfræðdngar, hafa hiklaust
látið í Ijós þá skoðun, að
kenningamar um yfirvofandi
rússneska árás á Vestuir- og
Norður-Evrópu hafi verið úr
lausu lofti gripnar. En um
þetta atriði. sem að vísu er
mikilvægt sögulega séð, ætla
ég ekki að fjölyrða. Það sem
nú skiptir höfuðmóli er ekki
það, hversu traustar voru for-
sendurnar fyrir stofnun At-
lanzhafsbandalagsins árið 1949
eða haldgóð rökin á þeim tíma
fyrir inngöngu fslands í slíkit
bandalag. Að vísu er ég þeirr-
ar skoðunar, að hvorugt stand-
ist, ef málið er skoðað niður
í kjölinn á algerlega hlutlægan
hátt. En héðan af er vissulega
miklu meira um hitt vert. að
menn gefi sér tóm til að fjalla
um herstöðva- og hemaðar-
bandalagamál eins og þau blasa
við í dag við lok sjöunda ára-
tugs þessarar aldar og upp-
haf þess áttunda. Og það ber
mönnum, ekki sízt stjórnmála-
mönnum, að gera af raunsæi
og hleypidómaleysá, og þeir
ættu ekki að láta gömul löngu
úrelt slagorð, gatnla fordóma
og innihaldslitta frasa, vera
framlag i rökræðum um þetta
mikilvæga mál.
Tregða á rökræðum
um Nató
Þegar nálgast tók að 20 áre
gildistímabil Atíanzhafssamn-
ingsins rynni út, hefði mátt
þykja eðlilegt að víðtækar um-
ræður færu fram hér á landi
eins og víðar í aðildarríkjun-
um um bandalag þetta, um
gildi þess og erindi íslands í
slíku bandalagi framvegis. En
það reyndist ótrúlega torvelt
að fá slíkar uroræðui teknar
upp, og hér á Alþingi virtist
þetta vera nærri því illkleift.
Forsvarsmenn aðildar okkar að
NATO sögðu blátt áfram og
umibúðalaust: NATO hefur
reynzt vel, NATO hefur stöðv-
að framnás kommúnismans, við
verðum áfram í NATO. Ég get
ekki látið hjá líða að fara hér
fáeinum orðum um þá tregðu
sem ríkt hefur hjá íslenzkum
stuðningsmönnum Atlanzbafs-
bandalagsins og þá alveg sér-
sta'klega rikisstjóminni og henn-
ar mönnum að því er tekur til
allrar raunhæfrar aithuguniar á
þessu máli og eiginlegria rök-
ræðna.
Árið 1965, þegar liðin voru
16 ár af gildistíma Atlanzhafs-
samninigsins, fluttum við Al-
þýðubandalagsmenn þingsálykt-
unartillögu um könnun og end-
urskoðun á aðild íslands að
Norður-Atlanzhafssamningi og
Atlanzhafsbandalagi- TiHagian
var á þessa leið:
„Alþingi ályktar að kjósa 7
manna nefnd til að kanna sivo
sem við verður komið. hvaða
hugmyndir eru uppi meðal að-
ildairríkja Atlan zbafsbandalags-
ins um skipulag þess og fram-
tíð. Jafnframit skal nefndin
fjalla um afstöðu íslands til
N.-Atlanzha£ssamnlngsins frá
1949, jafnt í ljósi fenginnar
reynslu sem breyttra aðstæðna
og þeiira upplýsinga, sem fyr-
ir liggja og fnam kunna að
koma um viðhorf aðildarríkja
til samningsins. Skal nefndin
með sérstöku tilliti til áfevæð-
is samningsins í uppsagnar-
heimild 1969 semja röksituddia
greinargerð um málið og leggja
hana fyrir næsta reglulegt al-
þingi“.
Ofstækisafstaða til
utanríkismála
Ég var fyrsti flutningsmaður
þessarar þingsályktunartillöigu
og átti nokkuirn þátt í að forma
hana á þann veg sem varð.
Með því að leggj-a áherzlu á
rannsókna- og könnunarleið í
þessu stórmáli, vaikti það fyr-
ir mér og okkur flutningsmönn-
um að reyna að þokia umræð-
um um aðild að Atlanzhafs-
bandalagi og umræðum um ut-
anrikisstefnu ísilands í heild
á nýtt og dálítið annað stig en
verið hafði þá um skeið. Þess
er ekki að dyljast, að löngum
höfðu umræður um þessi mál,
jafnt innan þings sem utan,
einkennzt um of a£ lítt rök-
studdum fullyrðingum, en til-
raunir til að leggja hlutlæigt
miat á málin án tilfinningasemi
heldur illa séðar i báðum her-
húðum. Annars vagar var kost-
að kapps um að staðhæfa, að
allir fylgismenn aðiidar að At-
lanzhafsbandalaginu væru lít-
ilmótilegir og ósj álfstæðir
Bandaríkjaleppar. Hirfs vegar
var af ekfci minni óbilgimi
fullyrt, að allir andstæðingar
NATO væru Rússadindlar, sem
réru að því öllum árum, að
Rússar gætu komið og gleypt
okkur. Eins og ég hef áður
vikið að, var búið að gera ut-
anríkismálanefnd óstarfhæfa
með öllu, og raunverulegar rök-
ræður um utanríkismál hér á
alþingi áttu sér afar sj'aldan
stað, Ófcrúlega lengi eimdi eft-
ir af þeim ræðuhöldum og
blaðaskrifum, sem einkennd-
ust af glórulausu ofstæki, svo
sem þegar miálgaign stærri
stjómarflokksins, Morgunþlað-
ið, kallaði á sínutn tírng nú-
verandi bisfeup landsins hinn
smurða Mosfevuaigent og stað-
hæfði, að honum og sfeoðana-
bræðrum bans vaeri það mest
í mun, að ísland yrði Rússum
sem allra auðveldust bráð.
Málefnalegri
meðferð
Sem betur fer er ofstæki af
þessu tagí nú að verulegu leyti
úr sögunni, a.m.k. hér á al-
þingi, og ég tel, að núverandi
utanriki sráðherra eigi sinn
góðia hlut að því, að rætt er
um þessi mál með nokkuð öðru
orðbragði nú en áður var. Ég
kippi mór efcki upp við það, þó
að einstök blöð, eins og um-
rætt Morgunblað, eigi dálítið
bágt með sig situndum, og öðru
hveirju birtist þar skrif sem
minna óþyrmilega á þá sfcað-
reynd, hve erfitt getur verið
að venja sig a£ gömlum ósið-
um. En þó að hér bafi orðið
á veruleg braigarbót á síðusitu
árum, og alveg sérstaklega að
því er tekur til umræðna ungra
manna um þessi efni, bæði
inn,an stjórnmiálaflokkanna og
utan, þá er slíkt engan veginn
einblítt, þótt gott sé. Raunar
tel óg það mjög mikilvægt og
fagna því sérstaklega, að unga
kynslóðin virðist kosta kapps
um málefnalegar og raunsœjar
umræður um utanríkismál, og
ég vona, að margt gott megi af
því leiða. Við hér á alþingi er-
um kannski helzt til íhalds-
samir í þessu efni, eins og
sumum fleiri, og eigum dálítið
erfitt með að losa okkur við
eitt og annað af gömlu frös-
unum, og Skal ég ekkj undan-
skilja mig að öllu í því efni.
Ég tel, að utanríkisráðherra
hafi gert gott verk, þegar hann
lagði sitt fram til þess að bæta
að nokkru vinnubrögðin í sam-
bandi við meðferð utanríkis-
mála hér á alþlngi. Það er
kunnugt, að utanríkismála-
nefnd hefur verið vakin af
dvala og starfar með noktourn
veginn eðlilegum hætti. Hún
leitast nú við að gegna því
mikilvæga hlutverki að fjalla
u,m utanríkiismál, og í nefnd-
inni hefur verið gefið fyrirheit
um, að hún stanfi ednnig
þá mánuði, sem alþingi situr
ekki ár hvert, en það tel óg
verulegu máli skipfca. Væntan-
lega verður þefcfca fyrirheit efnt,
og aðstaða nefndarinnar þar
með bætt til að vinna verk
sitt á þann veg, að gagn geti
af orðið.
Vikizt undan
endurskoðun
En hvað sem þessu líður, þá
hefur allt fram að þessu gætit
furðu mikillar tregðu ráða-
roanna hér á alþingi til að
ræða af alvöru afstöðun,a til
herstöðvam álsins og NATO.
Með ýmsum hætti hefur ver-
ið undan því vikizt að tafea
NATO-aðild íslands til ræki-
legrar athuigunar og endurskoð-
unar. Þingsályktunairtillaiga sú,
sem ég gerði nokfcra grein fyr-
ir hér áðan, var flutt á tveim
eða þrem þingum, én þess að
alþingi fengist til að tak,a af-
stöðu til efnisatriða hennar.
Enn var málið flutt i álykt-
unarformi snemma á þingi í
fyrra. Efni þeirrar ályktunar,
sem við Alþýðubattdalagsmenn
lögðum þá fram, var í stuttu
máli á þá leið. að fela utanrík-
ismálanefnd að semja rækilega
greinargerð um þau vandamál,
sem tengd eru aðild fslands að
NATO, um breytingar á vett-
vangj alþjóðamála þau 20 ár,
sem bandalagið hefur starfað
og viðhorfin nú með sérstöku
tilliti til íslands. Þessiari tillögu
var seint og um síðir vísað
til utan.rikismálanefndar, en
þar lá hún óafgreidd fram und-
ir þinglok. Síðar á þinginu i
fyrra fluttum við Alþýðubanda-
lagsmenn aðr,a tillögu, sem fól
í sér hvort tveggja í senn, úr-
sögn úr NATO og uppsögn her-
stöðvasamningsins við Banda-
ríkin. Sú tillaga var á dagsfcrá
Sameinaðs þings alltaf öðru
hvoru allan síðari hluta þing-
tím,a í fyrra, en var aldrei tek-
in til umræðu. Nú var sams
konar tillaga fluitt um miðjan
nóvembermánuð s.l. og hún
hefur ekki enn verið rædd né
komizt til nefndar. Ég geri
ekki ráð fyrir að hér sé fyrst
og fremst um að kenna' sér-
stakrj tregðu ráðamanna til að
ræða þessi herstöðvia- og her-
bandalaigaimáiL
Naumur tími ætlaður
utanríkismálum
Hér feemur kiannski fyrst og
fremst til sú allsendis óhæfa
ráðstöfun að ætla Sameinuðu
alþingi nær aldrei annan fund-
artíma en miðvikudagana, þó
að reynslan sýni ár eftir ár,
að þetta er alls kostar ófull-
nægjandi fyxir Sameinað al-
þingi. Þetta þrengir m.a. stór-
lega að nauðsynlegum umræð-
um um utanríkis- og sjálfstæð-
ismál 'þjóðarinnar. Það er fyr-
ir því margföld reynsla, að sá
tími. sem Sameinuðu alþingi
er ætlaður, fer að langmestu
leyti í fyrirspumir og hrófea-
ræður' ráðherra í sambandi við
þær, þegar þedr eru að lesa
yfir þingheimi langar skýrsl-
ur, sem ríkisstofn-anir eða
nefndir hafa tekið saman. Nú
er ég ekki að segja, að það sé
ekkii oflt ýmis firólðlieitour í
þessum skýrslum, sem gott sé
að fá, en éig tel það algerlega
óhæf vinnubrögð að uitanrikis-
málum þjóðarinnar og sjálf-
stæðismálum sé sfeammitaður
svo naumur tími; það séu etoki
tök á að ræða ýtarlega hin
®tæ,rsifcu og mikilvæigusitu mál.
Ég mun nú ræða noktouð
nánar um NATO-málið og sfeal
leitast við að geira það mál-
efnalega og ofstækislaust, enda
vona ég að sá tími sé liðinn,
a.m.k. hér á alþingi, að menn
séu með staðhæfingar einsog
þær, að afstaða mianna til hem-
aðarbandialaga og herstöðva
hljóti að mótast af dýrkun á
rússneskum feommúnisma ann-
ars vegar og bandarískum fcap-
ítalisma hins vegax.
Hernaðarbandalögin
ekki eðlileg lausn
Það fer ekki neifct á milli
mála, að í aðildarlöndum At-
lanzhafsbandalaigsins, þ.á.m. ís-
landi, bafa margir fyligismenn
aðild-air að þessu bandalagi eitt-
hivað við þjóðskipulag Banda-
ríkjanna og utanríkissitefnu
þeiirra að afchuga. Býsna miarg-
ir sjá einniig áfcveðin vand-
kvæði á NATO og teljaio að á-
hrif Bandaríkjanna á stefnu
þess bafi verið og séu óeðli-
Ieg,a mifcil, og mjög margir
tielja aðild einræðiisríkja,
hreinna faisistaríkja, vera svairt-
an blett á þeissum samtöikum.
En allt um það eru þessir
menn, sem ég hér um ræði,
þeirrar skoðunar, að Afclanz-
hafsbandalaigið bafi gegnt þörfu
hlutverfei, það hafi verið og sé
óhjákvæmilegt mótvægi gegn
kommúnísferi og þá einkum
rússnesferi útþenslustefnu í
Evrópu. Ýmsir, sem þessu halda
fram, gera sér hins vegar ljóst,
að hernaðarbandalögin tvö í
Evrópu, Atlanzhafsbandalagið
og Varsjárbandalagið, eru eng-
an veginn æskileg eða eðlileg
framtíðarlausn á sambúðar-
vandamálum Evrópu. Og sumir
gera sér það einnig ijóst, að
þau koma í rauninni í veg fyr-
ir raunhæfa lausn þessara
mála. Þvi miður fannst mér ali-
mikið skorta á, að ufanríkis-
ráðherra hefði þennan skiln-
ing. En menn, sem bafa þesis-
ar skoðanir, eru vísir til að
vilja meta hverju sinni, hvaða
aðferðir eru líklegastar til að
stuðla að friði, stuðla að bættri
sambúð þjóða. Þeir eru til við-
ræðu um vandamálin, þeir vilja
móta afstöðu sína til herbanda-
laga á grundvelli sem raunhæf-
astrar vitneskju, sem traust-
asrfcra staðreynda. Ég vona, að
það sé ekki of mikil bjartsýni
að vænta þess, að meðal ís-
lenzkra fylgismanna NATOs í
þmgmannahópi séu slíkir menn.
Það er við þá ekki sízt, sem
ég vil gjaman ræða þetta
mál nokkuð og frá ýmsum
hliðum. Með hliðsjón aí því,
sem ég hef nú þegar sagt,
ætti e.t.v. að vera óþarfi að
taka það fram, að ég tel alla
menn, sem ein-hver ábyrgð er
falin, siðferðilega skylda til að
endurmeta afstöðu sína og við-
horf í ljósi nýma upplýsinga
og þei-rra staðreynda. sem
fyllstar liggja fyrir hverju
sinni. Þefcta gildiir viifcanlega
einndig um oktour, sem höfum
A
4
l