Þjóðviljinn - 16.04.1970, Blaðsíða 7

Piimmtudaaur 16. april 1970 — ÞJÓÐVILJ INTí — SlÐA 'J
verið og erum andvígir aðild
íslands að Atlanzhafsbandalag-
inu. Flest er breytingium háð,
og þróun heimsmála er næsta
ör. Við megum því allir gæta
okkar á því að staðna ekki,
flæktir í gamlar kreddur eða
kennisetningar. Við erum hiver
og einn siðferðilega skyldugir
til að meta viðhorf og taka
afstöðu til allra miála fyrst og
fremst út frá íslenzku srjóníar-
miði hverju sinni.
Skipting heims í
áhrifasvæði
Við hljótum að sjálfsögðu
að gera okkur fulla grein fyrir
því, að eins og sakir standa er
veröldinni skipt í áhrifasvæði,
þar sieim risaveldin tvö, B'anda-
að bættri sambúð þjóða og var-
anlegum friði. Ég vdl í lengstu
lög vænta þess að þeir ís-
lenzkir stjómmiálamenn séu
fáir, ef nokkrir eru, sem tekn-
ir eru að líta á það sem keppi-
kefli í sjálfu sér, að land
þeirra sé } hernaðarbandalagi
og hér dveljist erlendur her, og
visisulega íagna ég því, sem
utanríkisiráðherra sagði um
dvöi hers hér á landi, að vdt-
anlega væri hún óæskileg leng-
ur en nauðsyn krefði, eins og
ég hygg, að hann hiafi orðað
það.
Mér þyikir ednsætt, að íslenzk
viðhorf hljóti að vera þau, að
aðild að hernaðarbandalagi sé
almennt talin óæskileg og ó-
eðlileg og að varanlegt hernám
sé háskalegt og andstætt hags-
munum þjóðarinnar. Hitt kynni
bana og segja þar kost og
löst. E»ar var sjaldan nama
um tvennt að ræða, annars
vegar blinda fordæmingu, hins
vegiar blinda dýrkun. Algengt
var, einkum á blómatímum
kalda stríðsins, að lýsa Rússum
sem samsærisklíku glæpa-
manna, sem berðust ákaft fyrir
því að leggja undir sig heim-
inn og útbreiða kommúnism-
ann um allar jarðir með báli
og brandi. Þessum skuigigalega
lýð fylgdi svo í hverju landi
heil hjörð illvirkja, sem stefndu
að þessu sama marki, og þar
að auki svokallaðir nytsamir
sakleysingj'ar, er þóttu flesit-
um varhugaverðairi. Það er ó-
þarfi að rekja þessa söigu. Hún
er öllum kunn.
Á h,inn bóginn mátti svo lesa
ritsmdðar manna, sem töldu
Forystumenn stórvelda Sameinuðu þjóðanna á Potsdamráðstefnunni í stríðslok — Stalín, Tru-
man, Churcliill.
rikjn og 11 Sovótríbin, kosita
bapps um að hiafa tögi og
haigldir hvort á sínu svæði.
Við hljótum að horfiast í augu
við þá staðreynd, að ísland er
á miðju áhrriíasvæði Bandiaríkj-
annia. Ég er ekki svo óraunsær
að neita því, að við mótun
íslenzkrar utanríkisstefnu er
óhj ákvæmileigt að taiba tillit tdl
þessaæar staðreyndiar. Hinu
neita ég edndiregið, að af þeiss-
ari staðreynd becri að dnaiga þá
álybtun, að ofcbur sé það eitt
hlutskipti búið, að vera hand-
bendi Bandairíkjanna og þjónn
bandiarískriar utanríkisstefnu í
einu og öllu. Ég tel, að end'a
þótt sjálfsaigt sé að leggja full-
komlega raunsætt mat á allair
aðstæður, þá hljóti það að
vera kj'arni íslenzbrar utanrík-
isstefnu að trygigjia ísilenzkri
þjóð sem mest og öruggast
sjálfstæði og frelsi og stuðia
þá fremur að vera dedluefni
hvort aðstæður, svo sem styrj-
alidarihásllci, réttlættu einhverjar
slíbar ákvarðanir á tilteknu
tíihiabili, gerðu þær um skeið
illa nauðsyn.
Utanríkisstefna
Sovétríkjanna endur-
metin
Eitt af býsna mörgu, sem
tekið helux verið til ræbilegs
endurmats nú á síðustu árum,
eru vestrænar kenningar um
utanrikisstefnu Sovétríkjanna,
um miarkmið þeima og leið-
imar til að ná því rnarfei.
Lengi vel var áfeiaflega torvelt
að afla sór upplýsinga um þetta
mikilvæiga mál. Þeir voru
næsta fádr, sem leituðust við
að skýra rússnesba utanríkis-
stefnu á hiuUægan hátt, mieta
sjálfum sér trú um, að austur
í Rússlandi væri fyrirmyndar-
ríkið að rísa, þar væri
draumurinn fagri að rætast um
frelsi, jiafnrétti og bræðralag.
Ég held, að það fari etoki á
milli mála, að miargir sósialist-
ar og kommúnistar á Vestur-
löndum treystu því æði lengi,
að austur þar væri þrátt fyr-
ir þrengingar og tímabundin
skiaikbaföll að mótast þjóðfé-
lagsberfí betra og fiullkomnara
heldur en áður þefebtist. Og
meðan menn trúðu þessu, var
í sjálfu sér skiljanlegt, að þeir
reyndu ; lengstu lög að skýra
og róttlæta utanrífeisstefnu
Rússa út fná huigmyndum
sjálfra sín um forysturíki sósi-
alismans, eins og það var orð-
að. Hitt er svo annað mál, að
á obbar tímum hafa fáir orð-
ið fyirir öðrum eins vonbrigð-
um og einmitit þessir menn,
Og þeim miun rmeiri og sárari
hafa vonbrigðin orðið, sem trú-
in var einlægari og heitari.
Ríkishagsmunir —
ekki alheimssamsæri
En víkjum nú aftur að þeirri
staðhæfingu, að lengi hafi ver-
ið örðuigt um vik að aifla stað-
góðrar fræðsilu um utanríkis-
stefnu Rússa og fáir orðið til
að meta hana á hlutlægan
hátt. Hin síðustu ár hefur orð-
ið töluverð breyting á þessu,
einmitt hér í hinum vestræna
heimi. Ýmsir mikilhæfir menn,
sem ekki verða vændir um
kommúnismia, þar á meðal sér-
fræðingar í utanríkismálum og
í samtímasögú hafa sbrifað
býsna fróðlegar bækux um ut-
anríkisstefnu Rússa allt frá
tímum byltingarinnar og fi-am
á þennan dag. Ég ætla aðeins
að nefna tvo slika rithöfunda
af allmörgum, menn, sem um
þ'-_ri mál hafa fj'allað á þann
hátt, að ég tel að veki traust.
Ég geri sérstaMega girein fyr-
ir þessum tveimur, þar sem ég
styðst að ýmsu við rit þeirra
í orðum minum héx á eftir.
Anmar er viðfeunnur amer-
ískur prófessar i þjóðfélags-
fræðum, Marshall D. Schul-
mann. Rit bans. Utanríkispóli-
tík Stalíns endurmetin, var
gefið út af forlagi Harward-
háskóla, en bók hans Að kalda
stríðinu loknu kom út hjá
bókaútgáfu Yale-háskóla. Hinn
rithöfundurinn, sem ég ætlaði
að nefna hór til, er Norðmað-
urinn Jahn Otto Johansen, en
hann er sérfræðingur norska
sjónvarpsins um utanríkismál.
Síðastliðið haust kom út eftir
hann einkar fróðleg og athygl-
isverð bók um sovézka utan-
rikispólitík. Jahn Otto Johan-
sen segist rita bók sína ekki
hvað sízt til þess, að reyna að
hnekkja lseirri útbredddu en
röngu skoðun, að utanríkisipóli-
tík Sovétríkjanma sé eitthvað
óbafflegia dulartullt fyrirbæri.,
sem hvorki verði skýrt né skil-
ið út frá sömu forsendum og
utanrílospólitík annarra ríkja.
Þetta. miat, vestræmia manna.
að utanríkiss'tjómmál Rússa
séu óskiljanlegt ráðaibrugg ein-
hverra afla úr myrkheimum
gildi nú einnig um Kína, eftir
að kommúnistar náðu þar völd-
um. Margir Vesturliandiabúar,
þar á meðal fjöldii ráðamanma,
hefur liitið á uibanríkispólitík
þessiara víðlendu og fjölmennu
kommúnistaríkjia út fná því
sjónaxmiði, segir þessi norski
sérfræðingur, að þar gdldi ekki
að neinu leyt; almenn og áð-
ur kunn löigmól. Stefnan mót-
ist ekki af venjulegum ríkis-
hagsmunum, svo sem öryggis-
sjónarmiðum, efnahagsstöðu og
öðru siíku, heldur af leyndar-
dómsfultum áformum um al-
heimssamsæri, um að komia á
heimsbyltingu, um að útbreiða
kommúnism'ann með bóli og
brand; um alla , jörð. Þessi
hneigð manna á Vesturlöndum
ti.1 að skálgrednia ubanríkisipóli-
tík Rússa sem eitthvert alger-
lega nýtt og einstakt fyrirbrigði
með allt annað markmið en
venjuleg pólitík stórvelda,
veldur þvi, segir Johansen, að
litið er á rússneska stjómmála-
menn sem hálfgerðax dularver-
ur, og þessar dularverur hafi
allt annan hugsanagang, noti
allt aðrar aðferðir og stefni að
allt öðrum markmiðum en
Stjómmálamenn annarra stór-
velda hafa gert fyrr og síðar.
Jahn Otto Johansen bafnar
þessari kenningu algerlega og
telur hana á misskilningi
byggða. Hann segir: „Niður-
sbaða mín er þessi: Stefna Sov-
étríkjanna í utanríkis- og ör-
yggismálum er ákaflega svip-
uð þeirri stórveldapólitík, sem
við þekkjum ósköp vel. Við
hana er ekkert sérlega dular-
fullt, og að svo miklu leyti,
sem utanríkisi>ólitík Rússa er
fráburgðin utanrikispólitík ann-
arra stórvelda nú á dögum,
stafar það af því, hve hún
er ákaflega íhaldssöm og hefð-
bundin, en alls eikki af hinu,
að hún sé svo róttæk og bylit-
ingarkennd".
Utanríkisstefna
Stalíns
Bkki veit óg, hvart saga Jós-
efg Stalíns er enn komin í það
mikla fjarlægð, að auðvelt sé
að ræða ákveðna þætti stjóm-
arathiafna bans af hlutiægni og
án stóryrða. Þetta gerir þó
prófessor Marshall D. Sebul-
mann hiklaust, en að því er
mér virðist nokkuð trúverðug-
lega. í bók sinni um utanrík-
ispólitík Stalíns tekur prófess-
orinn til meðferðar þá kenn-
ingu, að Stalín hafi rekið á-
bafa og ofsafengna útþenslu-
póliitik í þvi Skyni að komia á
kommúnísku skipulagi um all-
an heim. Schulmann kemst að
þveröfugri niðurstöðu. Með
ýmsum dæmum sýnir bann
fram á, hvernig Stalín var a>v-
inlega reiðuibúinn að fórna
kommúnistum og hugsanlegri
kommúnístori byltingu, svo sem
í Kína og í Grikklandi á sín-
um , tíma* eí hann taldi það
betur henta hinu rússneska
stórveldi og vera vissara fyrir
öryggi þess. Telur prófessor
Sehulmann, að í rauninni hafi
Stalín rekið varfærnislega ut-
anríkispólitík, forðazt að leggja
í mikla áhættu, sem leitt gæti
til mjög alvarlegra árekstra við
Bandarikin. Aftur á móti hafi
Nikita Krústjoff rekið ólikt
harðari og glannafenigniari ut-
anrikispólitík. Prófessorinn seg-
ir, að hvaða eftirmæli, sem
Stalín kunni að eága stoilið að
öðru leyti, hafi hann rekið, að
vísu nokkuð kaldrifjaða, en
gætilega og skynsamlega utan-
ríkispólitík frá rússnesfcu stór-
veldissjónarmiði séða. Schui-
mann fjalliar rætoilega um á-
standið í Rússlandi að heims-
styrjöidinni lokinni: 20 miljón-
ir fallnar, fjöldi borga og heil-
tr landshlutar í rústum, Banda-
rikin auðug og hiervædid hamp-
Gils Guðmundsson
andi atómsprengjunni, ráða-
menn þar boðandi heilaga kross-
ferð gegn kommúnismanum.
Undir þessum kringumstæð'um,
í tómarúminu í Evrópu eftir
styrjöldina, verður að stoýra þá
atburði, sem gerðust í ýmsum
löndum Mið-Bwrópu fyrir rösto-
um 20 árum, segir hinn amer-
ístoi prófessor. Vitanlega hafi
Stalin kosið að tryggja það, að
stjómir sem flestra nágiranna-
ríkja Rússlands yrðu þv; vin-
veibtar og jafnvel háðar. Scbul-
mann tefcur þama til saman-
burðar ýmis gömul og ný af-
skipti Bandaríkjanna af inn-
anlandsmálum Mið- og Suður-
Ameríburíkjia. Hann spyr síð-
an, hvort Bandairikjamenn gætu
barið sér á brjóst og svarið
og sárt við lagt, að þeim hefði
aldrei komið til hugax að hlut-
ast til um stjórnarf ar nágrannia-
ríkja. Setjum svo, heldur hann
áfram, að Rússar hefðu stað-
ið í sporum Bandaríkjanna að
styrjöldinni lokinni, verdð
langtum öflugiri hemaðarlegia,
ráðið yfir atómvopnum einir
þjóða, strengt þess heit að um-
kringja og einangra Bandarik-
in og hefja krossferð gegn
bandarísfcum kapítalisma. Ef
Bandairíkjamenn hefðu jafn-
framt staðið í sporum Rússa,
land þeirra legið fliakandi í sár-
um eftir villiimannlega innirás
volduigs nágranna, er þá ekki
sennilegt, að þeir hefðu gengið
nokkuð langt til að tryggja líf
sitt og öryggi? spyr hdnn amer-
íski prófessw.
Prófessorinn kemst að þeinri
niðurstöðu, að hvert einasta
sfcref Stalíns í utanríkiswiálum
hafi máðað að því að autoa ör-
yggi og efla áhrifiamiátt Rúss-
lands, hann hafi aldrei stigið
hænufet til að útbreiða beimsi-
kommúnismann. Gamli maður-
inn hafi meira að segja sýnt og
sannað, einkum með afsrtöð-
unn; til Júigóslavíu og Títós, að
kommúnistaríki, sem etoki hlíti
rússneskri Xeiðsögn, væri að
hans dómi hér um bil það
versta, sem hugsazt gæti.
Vissulega væri fróðlegt að
Framihiald á 0. síðu
Nú er að nota tækifærið
Eins og lesendum Þjóðvilj-
ans mun kunnugt — og öll-
um þeim raunar, sem þessa
dagana eiga leið um miðbæ-
inn í Reykj'avík — hiefur ver-
ið unnið undaníarið að niður-
rifi „Ingólfshvols" við Hafnar-
stræti, ; því augnamiði að end-
urnýja húsakosit Landsbanka
fslands á þeim slóðum.
Fyriir um það bil 30 árum
varð sú breyting á húsaskip-
an í mdðbænum, að Landsbank-
inn sameinaði gamla bankahús-
ið við Austurstræti og Ingó'lfs-
hvol, með því að tengja húsin
samian með nýrxí viðbyggingu,
sem skeytt var við hálfan giafl
bankahússins og syðri hlið Ing-
ólfsbvols, en það hús skagaði
nokkuð út fyrir gafl bantoabúss-
ins. — Við framikvæmd þestsa
nývirkis var ekkert mið tekið
ef útiiiti eða byggingarstíl
gömlu húsanma, né hugað að
heildarsvip samstæðunnar —
heldur virtist „tengihúsið"
bannað eins og sjálfstæð bygg-
ing, gjörólíkt hinum húsunum
að stíl, áferð og lit — og sið-
an dengt utan á gömlu húsin,
og kemur þar fyrir sjónir eins
og framandi aðskotahlutur. —
Á sínum tíma vö'ktu fram-
kvæmdir þessar furðu manna
og jafnvel reiði, sór í lagi vegna
þess, að spjöll voru þannig unn-
in á gömlu og virðulegu húsd
— skemmdiarverk á einni þeirra
fáu bygginga í höfuðborginni,
sem nokkurt svipmót bera af
gamiaikunnum stíitegundum
heimslistarinnar.
Því er vissulega ekki að
leyna, að svipaðar skemmdir
hafa verið gerðar á öðrum
byggingum, víðar í miðbænum.
Þar mun lítt þýða um að sak-
ast, úr því sem koanið er —
en hinsivegar á það bent, að
nú gefst tækifæri til þess að
bæta að noktoru fyrir gömul
brot í þessum efnum, með þvi
að losa miðbæinn í Reykjavík
við eina þá smekkleysu, sem
alræmduist er í bygginigarsögu
borgarinnar.
Nú má ekki leggja frá sér
sleggjuna vdð Pósthússtrætx,
heldur þarf að hreinsa gafl
Landsbankahú ssdn s með öllu af
umræddiri viðbótarsmíð. Auk
ofiangreindra, faguirfræðilegra
ágalla. kemur hvorttveggja til,
að viðbyggingin hefur mjög lát-
ið á sjá, ljósieitar helluænar
víða sprungnar og skektotar,
með ðhreininda-taumum niður
úr bilunum þeirra á milli — og
að stór umferðarbót og fegurð-
arauki yrði af því, að giang-
Fnalmlhialld á 9. sdðu.
*
i