Þjóðviljinn - 19.04.1970, Blaðsíða 7

SonmKlagttr 19. april 1970 — Þ.JÖÐ'VT'IaJTNN — SlÐA ’J

Ölaíur R. Einarsson
Um upphaf is-
lenzkrar verka-
lýðshreyfingar
Menningar- og fræðslusam-
band alþýðu hefur gefið út bók-
ina Upphaf íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar eftir Ölaf R.
Einarsson sagnfræðing.
Efni þessarar bófeair er hið
sama og birtist í síðasitia hefti
Sðgiu, tílmiarits Sögttfélagisins,
sem áður hctfur verið getið í
fréttum Þjóðtviljans. Þetta er
fyrsta hei ldaryfi riitið sem sam-
ið hetfur verið uim féHagssamtiök
verikiaiBóiIfes á íslandS á síðari
hluta nítjámdu aidar og fraim
yfir aHdamaót. Fjölmargar
myndir fyiigja frásögninini og
sitiutt efniságrip á enslcu.
Bólfein Upphaf íslenzkrar
verkalýðsihreyfinigar or liöleiga
130 síður, prentuð í Isafoldar-
preÉn.tsimiðiju hf.
Munnfækkun afhallærum, bók
Hannesar biskups Finnssonar
Almenna bókafélagið hefur
gefið út bókina Mannfækkun
af hallærum eftir Hannes bisk-
up Finnsson. Er það sjöunda
bókin í flokki íslcnzkra merk-
ísrita í fræðum og skáldskap,
sem fclagið hóf að gefa út fyr-
ir röskum þrem árum og nefn-
ist Bókasafn AB.
Það var Jón Eýþórsson veð-
urifræðingur, som hóf að búa
þetta merfea rit undir prenitun
og hafðd gienigið frá öliuim
texta bókarininar og lesáð af
honiuin eána próförk, er hamn
féll frá. Fór þá féiagið þess
á leit við dr. JÖhamnes Nardai,'
að hann tæiká við útigáfunni, og
hetfiur hanm nú lokið því vertki,
slkrifað floirmála fyrir útgáfunmi
og inmigiamgsiritgerö um höfund-
inn og toólkina.
Þetta rit Hannesar bislkiups
birtisit fyrst í tönariiti komiumg-
lega ísllenzka lærdómsllisitafé-
lagsiins árið 1796 og nefndisit þá
Um imannfækkun atf hallastmm
á Islamdi, en kemur nú í fyrsta
siinn út í hókarformi.
I frétt frá Ailmienna bókafé-
laiginu segir m.a. svo um bóik-
ina:
í drögium að fortmála fýrir
bólkdnni hefer Jón Eyþórssom
komdzt svo að orðd, að hún
hljóti „sess í Bókasafni AB
vegna flróðfleiiks^ sem hún gieym-
ir um miestu þremgámgarta'ma
þjóðairinnar, vegna ágætrar
framsetningar á íslenzkiri tumgu
i lok 18. aidar, vegna bjartsýni
höfflundar á framtíð IsRands og
stoits hans og reismar fýrir
hönd íslienziku þjóðarinnar." En
Mannfælklkun af haillærum á sér
að siaimia skaipi ærið merkiiega
söigu, sem Jólhamnes Nordial rek-
ur skillmierkileiga í ritgerö
siinni. Við lok móðuharðinda
og undir þrúgandl skiugiga
gilóttullausasita vonleysás, sem
nokkiru sinni heffiur lagt hramm.
sinn á þessa þjóð, er biskup-
inn á Skélhdlti knúinn af
umihyaaju sinni tii að stappa
enn stálámu í landa sína með
ritun þessarar bókar. Þannig
er þessá ritsmíð orðán „vamar-
rit fyrir tilverurétt íslenzku
þjóðarinnar og trúnni á landið
og lífsgæðá þass, rituð, þegar
hvort tveggja var dragið í efia
bæði af Isiendángium sjálfum
og þeim útlendum mönnium, er
ötíö'0um hennar réðu.“ Og eins
og J.N. segir ennfremur, „er
Tvær eldri árbóka
F. í. Ijósprentaðar
Ferðafélag Islands hefur látið
Ijósprenta tvær af cldri árbók-
um félagsins, árbækumar frá
1938 og 1939 sem Iengi hafa
verið illfáanlegar á bókamark-
aði.
Arlbók FerðafólagB íslands frá
1938, Elyjafjörðux, leiðár og Jýs-
ingar, er efitir Steindór Stein-
dónsson frá Hlöðuim, nú sfcóla-
meistara á Akureyri, 136 síðna
. bók. Fylgja héraðsilýsángu þesis-
ari allmargar ljósmyndir. Eins
og venja er í árbókum Ferða-
féllagsins eru þar birtar, aiuk
mieginefnis hvers rits, fréttir og
skýrslur um störf fiélaigsdns við-
komiandá ár. Fremst í árbók-
inni 1938 er einniig að finna
stutta erteSn eftár Stedmlþór hedt-
inn Si'gurðsson um Björn
Gunnlaiugsson, en seint á árinu
1938 voru liðin 150 ár frá fæð-
imgu hans og vildu Ferðafélags-
menn á þeim tíma mánnast
hans sem „eins þeárra manna,
sem mest hafa gert til þess að
aufca þakkini@u vora á landinu“,
eins og segir í upphafi greinar
Stiednlþórs.
Hin árbók F.l. sem n,ú hefur
verið ljósiprentuð firá árinu 1939,
er Fuglaibók Ferðafélags Is-
lands, leiðarvísir til þess að
átta sSg á ísJenzkum fiuglum
eftir Maignús Bjömsson, 216
síðna bók með fjölda mynda,
þar af allmargar iitprentaðar
myndiir.
1 bók sínni fjaillar Magnús
Framhald á 9. síðu.
vafiasamit, hivort nokkum tfma
heifiur veriö lagt raunsaerra mat-
á sitöðu ísiendinga en biskup-
imn í Skiániholti gerða á þessium
örlaigaríku tíimum. Var hann.
Mka til þess aUra hæfastur,
sökum þekkdngar sdnnar, mann-
vits og lífisireynsJu."
Mannfiaekkiun af hallærum
teteur að meginmáili, auk for-
mála og innganigB, yfiir 209 bls.
Bókin er sett og prentuð í
Frentsmáðjunni Oddia, en bund-
in í Sveánábókfbandániu. Otlits-
teikninigu gerði Hafsiteinn Guð-
mundsson.
Nýtt jarófræSikort
af Westfjörðunum
Nú í ársbyrjun kom ,út Blað
1, Norðvesturiand, hið fimmta
í röðinni afi kortblöðum Jarð-
fræðikorts afi Islandi, sem Nátt-
úrufræðdsitofnun og Menningar-
sjóður gefia út í fiélaigi.
Hið vísándalega starf að
saimningM Jarðfiræðikiorts af Is-
landi, bæðá úrvinnsla heámilda
og rannsóknir útávið, er unnið
á vegmm Náttúrufrœðdsitofinun-
ar, og hefiur Guðmundur Kjart-
ansson jarðfiræðingur það með
höndum. Kortið er teiknað'
undir prentun hjá Landmæl-
in,gum Isllands í umsjá Ágústs
Böðvarssonar. Kortblöðin hafia
öH veriö prentuð hjá Lifiho-
prenti neraa Biað 5 hjá Lifibrá.
Landmœlinigar annast dreifingu
kortbdaöanna, og fást þau þar
hvort sem vill filöt, til geymslu
eða upplilmángar, eöa saiman-
brotin í vasastærð, til nota á
fterðalö'gum.
Mælikvarði Jarðfrasðikiorfis af
Islandi er 1:250000 og stærð
hivers korfibflaðs 71x48 fiercm.
Þaiu eigia að verða níu taflsáns og
ná yfár alllt iandið. öll bflöðin
samflímid verða stórt veiggfcort.
Slkiptinig í kortlblöð er hin sama
og á Aðalkortum afi Uppdrætti
lslands, sem einmig er í sama
mælikvarða. Á jarðfrasðikort-
inu er landslag tekáð upp efit-
ir nýjustu útgéfum þessara
korta og hæðariínur dregnar
rnieð 100 m hæðarbilá, en vlfia-
siku'ld siýnir það fýrst og fremst
jarðmyndianir og jarðfræðileg
fýrirbærá.
Kortið er prentað í 12 Mtum
(auk svarts). A því eiru uim 60
mismunandi merká — grunnlit-
ir, miynstur og smáar tákn-
myndár — sem tállcna hvert
vissa teigund jarðfræðifiyrár-
bæra:
Berggrunnurinn („hin fiasta
Möpp“) ásamt hraunum, sem
runnið hafa, efftir ísöld, er tákn-
aður mieð girunnlit. Merllrir þar
hver litur vissa jairðmyndun,
skilgreinda efitir aldri og/eða
gerð (Wágrýtisfmyndun, mó-
bergsmyndun o.s.firv.), eða í
rnnkikrum tilvi'kum vis«a berg-
tegund (líparít, gabbró).
Hin yngiri jarðlög, sem, hvfla
á beragirunninum, filest óhörðn-
uð, eru tálknuð með sérsitölkum
miynstrum (vatnaset, jötoulruðn-
ingur, vikTar o.fll.). Þessi jarð-
lög eru þó évíða sýnd nema
þar, sem þau eru svo þykk og
víðáttumiikifl, að þau ftela berg-
grunnánn á stóru svæði. Standa
mynstrán því ofitast á ólituðum
(hvftum) grunni.
Loks eru margvísleg önnur
fyrirbseri sýnd með sméum
táknmyndum, tedknuðuim á
grunnlit eða mynstur (eádstöðv-
ar, hverir, jökulrálkir, fundar
staðár steinigervinga, fornar
strandlínur o.m,fl.).
Stuttorð merkjaskýring á fs-
lenzku og enzku er prentuð á
jaðar hvers kortblaðs. Nánari
skýirán'gar eru sórprentaðar í
litlum pésa, sem fæst hjá
Landmælin.gum íslands. Þœr
skýringar eiga þó einkiuim) við
kortblöðán 3, 6 og 5, sem fyrst
komiu út.
Efititttallin korfibfliöð hiaita kom-
ið út: Blað 3, Suðvestuirland,
1960; Blað 6, Máðsuðurflanid,
1962; Blað 5, Mið-lsfland, 1965;
Guðmundur Kjartansson
Blað 2, Miövtesituiriland, 1968;
Blað 1, Norðvesiburlaind, 1969.
Næsta blað sem út keaniur
verður Mið-Norðuirfland, vasnt-
anlega 1971.
Eina jarðfiræðikortið, sem
nær yfiir afllt Isfland og hefiur
verið gefið út sérstaiklega, er
Geological Map íf loeland efit-
ir Þarvald Thoroddsen, pren.fcxð
í mörigum litum í mælikvairða
1:600000 á kositnaö Carlsbergs-
sjóðs í Kaupmannahöifin árið
1901. Það kort er árangur a£
rannsóknaflerðum Þorvalds
Thoroddsens um Isfland 1881-
1892. Hvergá amnairs staðar f
öllum ritum hans er komáð fyr-
ir öðrum eáns fróðleik um jarð-
firæð! ísflands á jafnlitlutm papp-
írsfleti. Kórtið er aðdáanfleigt af-
rek á þeám tfina og handbragð
hánna dönsku prenfiara þess
einnig með ágaðtum.
Síðan jairðfræðikiort Þorvalds
kom út, hafla við og við bdrzt
jarðfræðdkort af íslamdi í heáld,
en aðeins í bókum og ritgerð-
um og X miklu smœrri mæli-
kvarða en hans kort — og
raunar öll að mieina eða minna
leyti efitir því gerð. Merkast
þeirra korta er Htað janðfiræði-
kort eftir Heiliga Pjeturss. Það
birtist mieð merkilegiri riitgerð
sama höfimdar í visdndairiti í
Berlín 1908.
Bins og kunnuigt er. greindi
þá Þarvaild og Heflga á um
veigamikil atriði í jarösögu Is-
lands, endia ber jarðflrœðikort-
um þeirra mdkið á milli.
Flestir jarðfræðingar, sem
sáðan ha£a birt yfirlitskort a£
berggrunrá lsllands — en þau
eru öll nánast risskennd og í
mjög litlum mæHikvarða —
hafia haift bæðd þessi kort tíl
fyrirmyndar og að meána eða
minna fleytí tekið uipp þœr ledð-
réttingar og aðrar hæipnari
bneytingar, sem Helgi Pjetums
Framlhailid á 9. síðu.
Þrjú kvæði
MISKUNNARLEYSI
Hvernig er það með börnin
sem ekki fá að borða.
Er öll miskunn
úr heiminum horfin.
Og svo sitjum við hér
og sútum
einskisverða smámuni.
Meðan barizt er blóðugum
bardögum
úti í heimi
og sökin þá saklausu
slær.
Svo þúsundum skiptir
í valnum liggja
sem voru lifiandi í gær.
HELGA.
FRELSI
Yfir hæðir og dali
blæs hinn ókunni stormur
yfir eyðilegt land
í landinu ókunna býr frelsi
framtíðarinnar
í dalnum milli hæðanna
Ég sit þarna ungur maður
í stormi tímans, hinum
ókunna stormí
fjötraður í steinrunninn
hugsunarhátt samtíðarinnar
Bíð eftir frelsi
Á.Þ.
HUGLEIÐING
U M
BEETHOVEN
Situr með skeifu
dottar, í myrkri
gengur um gólf
ráfar
uim skóga, lotinn
•— einn
skýin dansa
fuglarnir syngja
lækir hjala
býflugan stingur
sezt í grasið
sér f jöllin í f jarska
dýrin í haga
blómin
og trén
vindurinn lýmur
feykir til blöðum
situr þjáður,
ungur maður
með myrkvað andlit
— ei lengur samur
SIGURÐUR EYÞÓRSSON.
k
í