Þjóðviljinn - 12.07.1970, Síða 8

0 SlÐA — ÞJÓÐVTLJnsrN — Sumnudatgur 12. júlí 1970.
Mönnum finnst þaÖ e.t.v.
þverstséðg að aðalrltarí Sam-
einuðu þjóðanna og hópur
heimskunnra vísindamanna
grátbSéna sitríðsaðila í Kam-
bodju um að hlífa rústaborg.
Rétt eins og heimurinn hafi
ekki orðið vitni að fjölda
mískunnarlausra hemaðarað-
gerða, sem skildu eftir sig
rústir án þess að nokkur mót-
msélti. Af hverju þessa um-
hyggju fyrir því sem hefur
þegar véríð eyðílagt?
Otskýringin er, eins og ménn
Vita sem kannast Við nafn
rústaborgarinnar. Angkor, sú,
að hér er um að ræða éína af
furðum héiins, éinhvérja
stærstu höggniyndasýningu
sem um gétur.
Sagnir og
veruleiki
Borgin Angkor, sem þá hét
öðru nafni, var grundvöllúð ér
Kambodja var orðið sjálfstaett
ríki um 800 og um 1100 var
hún orðin miljónaborg. Um
það léytj sem Hafliði og Þor-
gils deildu hér á þingi var
reist musterj í bænum, sem síð-
an varð heimsfrægt og oft er
ruglað saman við bæinn Ang-
kor. Það heitir Angkor Vat
(va,t: musteri). Árið 1177 var
Angkor eyðilögð af fjandmönn-
um frá landi, þar sem nú er
Suður-Víetnam — komu 'þeir
siglandi upp Mekong-ána. Þá
var byggð ný borg, víggirt og
þéttbýlli en sú fyrri og það
er hún sem síðar fánnst i frum-
skóginum.
Um það leytj sem ísland
kemst undir Noregskonung
verður borgin fyrir harðri hríð
frá Thailandi, fer svo að Thai-
lendingar taka borgina, og þótt
þeir héldu henni ekkj var hún
yfirgefin árið 1342. Enginn veit
af hvaða orsökum — var það
vegna ótta við Thailendinga,
sem voru komnir of nálægt
borginni, af hjátrú, af ótta við
þlágur — þessu hefur enginn
géfað svarað. Ný höfuðborg
var reist og síðan flutt til
Phnom Penh. Síðan gleypti
frumskógurinn Angkor og Ang-
kor Vat. þótt áfram héldi í
vissum mælj dýrkun á gömlum
gnðum og Búddba í musteris-
rústunum. Og er reyndar svo
enn í dag.
Fyrstu saignir um týnda borg
í Indókína komu til Ewópu
með Portúgölum og er sagt frá
benni í bók fná 1601. Höfund-
urinn hélt að Alexander mikli
eða Rótnverjar hefðu reist
slíka borg —■ menn bjuggust
sém sagt ekkj við miklu af
þedm „innfæddu". En það var
ekki fyí*r en á Síðastliðinni öld
að fyrstu áreiðanlegu lýsingar
sjónarvotta af borginni voru
séttar saman og skömmu sið-
ar hófust vísindalegar rann-
sóknir, sem Frakkar hafa haft
forystu um, enda var svæðið
þeirra nýlenda mesitallan tím-
ann. Rannsóknir gengu seint.
Það þurfti ekki að grafa Ang-
kor upp. heldur hötggva hana
úr viðjum. Borgin var nánast
kaffærð af rótum og vafn-
ingsviði. Rætur höfðu sprengt
marga veggi, jafnvel einstaka
steina.
Fyrir erfiðið hlutu vísinda-
menn ríkuleg laun, þótt marg-
ar gátur séu óráðnar. Svo er
ótrúlega miklum fjölda af
höggmyndum og lágmyndum
fyrir að þakka. að til er sæg-
ur heimilda um menningu trú-
arbragðaþróun. breytingar á
ríkisvaldi o.s.frv. og á þeirri
stórbyggingu sem síðast varð
til eru ýmsar svipmyndir úr
daglegu lífi. Allt þetta stað-
festir gamla skýrslu kínversks
sendiherra, sem menn höfðu
þekkt um hríð en varla þorað
að trúa. Auk þéss hafa bæði
í Kamibodju og grannrikjunuim
fundízt aðrar heimildir um það
ríki. sem áttj Angkor að höf-
uðbórg og þjóðina sem nefndi
sig Khmer og réði á stórveld-
isdögum sínum yfir Kam-
bodju Suður-Víetnam, Laos,
Thailandi, og hluta af Malaja
og Kína jafnvel.
Glæsiborg
Lengj voru settar fram
furðulegar kenningar um það,
hvað hefði orðið af því fólki
sem eitt Sinn byggði Angkor.
Menn héldu t.d, að það væri
að finna á dularfullúm slóð-
um, þar sem lönd Kína, Birma
og Tíbets koma saman. En
málið reyndist sýnu einfaldara:
Khmerþjóðin er í Kambodja,
sú þjóð sem iandið byggir nú
er vafalaust afkomendur þeirra
sem byggðu Angkor og yfir-
gáfu hana. Sumir telja að þjóð-
in hafi ofreynt sig á risabygg-
ingum og langvinnum styrjöld-
um — síðasta stríð Angorríkis
við Thailendinga stóð í 70 ár,
Og síðan hefur margt gerzt í
Indókína.
En smám saman hafa menn
safnað allmikilli vitneskju um
Khmera, þótt gloppur séu í
sögunni og oft erfitt að greina
sögn frá veruleika — m.a.
vegna þess, að konungarnir
voru tignaðir sem guðir og var
afrekum þeirra blandað sam-
an við dáðir indverskra guða.
(Sumir þeirra drýgðu reyndar
ekki neinar dáðir, en voru
svo hræddir við fólkið, að þeir
stigu aldrei fæti út fyrir hall-
ir og musteri eftir að þeir voru
krýndir. Aðrir óttuðust keppi-
naiuta. Sagt er að einn þeirra
hafi lokað bræður sína inni í
neðanjarðarfangelsi sem ekki
varð komizt inn í nema frá
botni stöðuvatns eins — menn
urðu að kafa niður til þedrra.
Til frekara öryggis á hann að
bafa höggvið af þeim fætuma.
Þetta gæti vel verið satt — a.
m.k. þurfa Evrópumenn ekki
að undrast slíkar grimmdar-
sögur. eins mikið og þeir eiiga
af stórglæpamönnum og snar-
vi tlausu fólkj á veldisstólum).
Daglegt líf
Angkor hefur verið glæsi-
borg með fjöll reist af manna-
höndum, sem upp af þeim ri®u
turnar halla og mustera. Harð-
viður og göfugir málmiar voru
hvergi sparaðir og á mörgum
turnum voru t.d. krónur af
skínandi málmi. Fimm brýr
lágu frá fimm hliðum yfir stein-
klæddar síkisgrafir og tengdiu
breiðgötur í borginni við ágaét-
ar herbrautir um landið. Sér-
lega framffarasdnnaður kóng-
ur lét reisa gistihús fyrir
pila.grím-a með 15 km millibili
við vegj þessa og hundrað
sjúkrahús um allt land.
Inni í Angkor vair markaðs-
torgið helzt miðstöð, en við
sérstök tækifæxi þyrptust
menn saman í háUargarðuin,
þegar konungur veitti áheym.
Hann sýndi sig aðeins í glugga
og vair hans vel gætt, m.a. af
kvenlífverði (eðalkonuir höfðu
rétt til hárra embætta og virð-
ast hafa haft hlutverki að
gegna sem gleðja mættj rauð-
hosur).
Samskipti voru mikil við
Indland og þaðan kom stétta-
skipting, sem varð þó aldrei
jafn algjör og þar. En mikið
djúp var staðfest milli manna,
einkum embættismanna og ann-
arra. Venjulegt fólk mátti að-
eins byggja hús með stráþaki.
Menn virðast hafa byggt á
sitaurum, og víst er að þrælar
Miðhluti forhliðar Angkor Vat, sem er alls 255 m á lengd —
miðturninn er á hæð við Notre damc. Þessar útlínur eru
drcgnar á þjóðfána Kambodju.
Frá Bayon-höll horfa mikil steinandlit yfir Angkor, líta Þau til
allra höfuðátta frá turnunum með dulu brosj — og ætti tréð
t.h. að sýna vel stærðarhlutföllin. Þetta eru andlit Heimslausn-
arans, „herrans sem lítur niður úr hæðum" Það er hann sem
Tíbetbúar telja endurholdgast í Dalaj Lama.
ANGK0R
Frægust hinna
gleymdu borga
Hin gamla höfuðborg Kambodju,
Angkor, sem var týnd í frumskógum
öldum saman og var miljónarborg á
dögum Ara fróða
áttu að hafasit við undir hús-
unum Þeir skriðu upp. þegar
á þá var kallað og það var
farið hræðilega með þá. Að-
eins þeir fátaékustu höfðu ekki
þræla, en ríkismenn áttu þá
svo hundruðum skipti. Þeir
voru handtekið fólk. frum-
byggjar úr fjöllunum. og af-
komendur þeirra. eða þá stríðs-
fangar — annars var þá ekki
mikið í tízku að taka stríðs-
fanga. m.a. tíðkaðist að drepa
þá særðu. Um svipaðan stríðs-
rekstur höfum við lesið ný-
lega í skýrslum bandarískra
liðhlaupa frá Víetnam.
Matur var nógur nema til
umsáturs kæmi mikið af fiski
í „Stóra vatnintu". Meðal
skemmtana voru sikrúðgöngur
lconungs og fursta, sem hreyfðu
sig ekki nema á fílum eða
burðarstólum. Fram til þessa
daigs hefur sá siður haldizt í
Kaimlbodju að halda yfir fínum
mönnum sólhlífum — bví hátt-
settari maður, þeim mun fleiri
sólhlífar. Menn vita, að einn
af konungum átti 5 konur og
5000 hjékonur, Sem allar tóku
þátt í spásseringum hans um
bædnn, og það hefur sannarléga
verið eitthvað fyrir kjaftakerl-
ingamar. Hér við bættist kVen-
lífvörðurinn og stríðsimenn á
hestum og fílum.
Fiskur í trjá-
krónum
Menn þeikktu trúða t.d.
slöngutemjara og höfðu mætur í
á hanasilag. Annars héifur
mannlífið, einnig hveredagslega,
verið mrjög mótað af trúar-
brögðum — allskonar afbrigð-
um af Búddatrú, sem stundum
komu fram í því að Búdda-
styttur Vortu eyðiflagðar, en á
öðrum tCma komu fram í gríð-
armiiklum Búddamryndum með
fjö-gur andlit í alla.r höfuðáttir.
Almenningur mun ekki hafa
haft aðgang að inmri görðum
musteranna eða hsarri pöllum,
én gat aMaivega skemmit sér við
að horfa á kflómietrallanigar Mg-
myndir á ytri vegigjunum, m.a.
af himnairíki og heilvíti. Við
Angkor Vat gat hann t. d. séð
hvað beið hans, ef hann
syndgaði. Til var bæði „bein-
mulningshelvíti“ og „soðhefl-
víti“. Greiddu menn eklkfi skuld-
ir sínar voru þeir soðnir ínæsta
lífi.
Enn í dag er hægt að skeða
og ktlífa upp á musterafjöllin
og hallimar í Angkor, og tug-
þúsundir Kamlbodjumanna og
efnaðra ferðamanna flrá ölilum
heiimi notfæra sér þennan
mö’gufleika. Margiir útlendingar
koma með flugvél til Siam
Reap, sem barizt var um á dög-
unum.
Skoðunarferðir eru töluiverð
áreynsla — tröppur eru þama
miargar og brattar. Forhlið Ang-
kor Vat er 255 m á lengd og
miðtuminn er 65 m hár — eða
á við tuminn í Notre Dame
í Parfs. Saimit er málmlhattur
hans horfinn, eins og allt ann-
að úr tné og miálmi í þessari
rústaiborg. Mannfólkið og hita-
beltidlioftlagið hafa aðeins skilið
steina eftir. En þeir eru lika
flestum steinum merkari.
Nafnlausir myndlhöggvarar
Anglkor haffa höggvið í ind-
verskum, en um leið mjög sér-
stæðuim stíl, út ferkdómetra af
Mgmyndum og hlaðið upp svo
miörgum styttum að þær verða
ékki talldar — af guðum, djöfl-
um, fílum, slöngum, dansmeyj-
um, aikróbötum, kryppflinguim
. . . Enn merkilegri en hel-
vítismyndiimar á Angkor Vat
éru myhdir þcsr úr daiglegu lífi,
sem eru á svonefndrfl Bayon
höfll, þeirri síðustu sem reist
var. Þar er hin horfna Angkor
gerð eilif í steini í svipmynd-
um frá markaði, striti á verk-
stæðum. f jölskyldusælu, frá
hanáslag til stríðsmynda. Nefn-
um dæmi um bað, hve sann-
ferðugar bær eru. Um tfma
töldu menn það „súrreflasisma'‘
að á skreytingu einni syndir
fiskur innanum trjákrónur —
þar til menn komust að því
að „Stóra vatnið“ getur flætt
svo yfir bakka sína, að menn
geta veitt fisk úr trjákrónum
fruim.'-kóigarins.
Mörg stór og auð svæði eru
í rústaiborginni. því að allar
leifar húsa aflmennings eru
horfnar. Frumskógur er allt um
kring og í honurn finna menn
enn rústir, samanklemmdar
milli trjástofna. Þetta eru leif-
ar af stærri Anglkor, sem var
minnkuð að flliatarmáli eftir
1177.
Nú óslka menn að rústimar
verði etkSd að enn samnikallaðri
rústum. Ein handsprengja getur
breytt sandsteinslágmynd í duft
og spréngja úr lofti getur
þurrkað út heilt musteri. (Meira
gerðist í þá verú í hinni fomu
höfuðborg Víetnams, Hue, en
bandaríslki flugherinn telur á-
stæðu til að hailda á loffti). Tor-
tiiming Angkorr, og þá fyret og
framst Angkor Vat, værfl hverj-
um Kamhodjuimanni, sem hefur
nasasjón af sögra landsins, mdkil,
persónuleg ógaafa. Hin gamíla
höfuðhorg er fólkinu sönnun
um frelsi og sjálfstæði þess
stendur djúpum rótum. Otlfnur
Anigkore Vat eru dregnar á þjóð-
fána Kamlbodju.
(Að mestu eftir Information)
Thailendiiígar
segjast í hættu
BANKOK 10/7. — Talsmaður
öryggissveita Thailands heldur
því fram, að víetnamskar skæru-
liðasveitir hafi khmið til þorpa
í austurhéruðum landsins, en
haldið aftur yfir landamæri
Kambodju þegar liðsauki var
sendur á þessar slóðir. Þvi er
reynt að undirbúa árás á stóra
bandaríska Ðugstöð í austurhluta
Thailands, en þaðan eru gerðar
loftárásir á ýrnsa hluta Indó-
Kína.
Frá Kambodju berast þær
fréttir að þar hafi sézt hersveitir
frá Pathet Lao, þjóðfreflssslher
Laos og er því haldið fram, að
þær eigi að leysa af hólmi Víet-
ama sem berjast gegn herfor-
ingjastjóm Lon Nols. Meira en
130 þúsund Víetnamar, sem áð-
ur voru búsettir í Kambodju
hafa nú verið fluttir til Suðúr-
Víetnams og hafast við í flótta-
mannabúðum.
Heyerdahl á leið-
arenda á mergun?
OSLO 10/7 — Sefbátur Tbors
Heyerdahls, Ra-II, átti um há-
degi ófarna um 325 km til eyjar-
innar Barbados. Ef allt gengur
að óskum gæti báturinn komizt
þangað á sunnudag. en veður er
nú ósitöðugt á þessum slóðum.
Framkvæmdir
í Amsterdam
Fyrir dyrum standa umfangs-
miklar breytingar á flugstöðv-
arbyggingum á Schipol-flug-
veilinum í Amsterdam og er
áætlað að verkið kosti um 13
miljarða króna. Ætlunin ér að
neisa tvo nýja farþegaafgreiðslu-
sald og stækka tvo sem fyrir
eru; Verkinu á að vera lokið
1974.