Þjóðviljinn - 06.09.1970, Blaðsíða 7

• Árið 1965 var
bókmenn taver ðl aumim
N orðurl andaráðs
skipt sem kunnugt er milli
tvegg’ja höfunda,
Færeyingsins Williams
Heinesen og Svíans
Olofs Lagercrantz.
Sá síðamefndi hlaut
verðlaunin fyrir bók sína
„Frán Helvetet till
Paradiset“, sem f jailar
um hið mikla skóldverk
Dantes „Divina
Commedia“, hinn
guðdómlega gleðileik.
Kafli sá sem hér er birtur
er úr verðlaunabókinni.
• Olof Lagercrantz
fæddist í Stokkhólmi árið
1911. Hann var um
langt skeið
bókmenntagagnrýnandi
við Svenska Dagbladet og
síðar menningarritstjóri
Dagens Nyheter.
Fyrir 10 árum tók harm
við störfum
aðalritstjóra blaðsins
og hefur gegnt því
síðan.
• Frá hendi Olofs
Lagercrantz hafa komið
margar bækur,
ljóðabækur
ritgerðasöfn og fleira.
1 Hélvíti Dantes eru fanga-
varðir hinna píndu sálna ýmist
illvættir, púkar eða ófreslkjur:
menn að hálfu að hálflu dýr.
Meðal þeirra eru þrfhöfðaðir
hundar, ófrýnilegir ferjumenn
imeð eld i adtguim, drekair imeð
mannsandlit, jötnar og menn í
nautsl'iki. I>essar og þvflíkair 111-
vættir úr iðruim jaröar eru eng-
in nýlunda. Þaer höfðu það til
að fara i menn og trufla sólir
þeirra, lifðu þeir góðu lífi öld
fram aif öld með ýmsaum' þjóð-
um. AUir óttuöust þœr, reyndu
eftir metgni að hefta og hamla
því að þœr fengju illvilja siín
um fraimgengit. Hvert sem litið
er til miðalda úir alf þeim og
grúir. Þeir eru múraðir inn í
kirkjur, á gömlum kalkimálvertk-
um sfcriða þeir fram úr ölluim
skotuim, þjóðsögur hafa varla
frá öðru að segja né heldtur
afflþýðusjónleikir.
Dante tekur srvo fláeina úr
þetssuim ómaelisihópi og gerir þá
ekiki einungis að vairðmönnum
Sunnudagur 6. september 1970 — ÞJÖDVTLJrNN — SÍÐA J
Satams í Heltvíti, heldur eánnig
að fiónum og fífluim sem taka
upp á ýmsu sem vitanfflega hlýt-
ur að komia þiedm í koll. í tutt-
ugusitu og fyrstu og tuttugustu
og atnnatrri kviðu ganga skáld-
in um bakika þess breiða díkis,
þar sem þedm sam flramið htafa
emtoættisaflgJöp er situngið í
veUandi bik, en aililt um toring
stjákJa glaðkJakkalegír djöifllar
með þrfforka í höndum. Hve-
nær sem einh/ver a£ þessum
aumu sálum ber sdg að nálgast
bakkann og leita uipp úr til
þess að svala sér og láta sér
svía, eru skrattaimir til taks
með flonkana. Þedr miinna mann
á matredðsllusivedna sem standa
við stóra potta með gaflflla í
höndum tilbúnir að flæra niður
í suðuna hvem bita sem upp
ætlar að koma, Tal djöfilanna
er trúlega Ijótt og kdæmiiö. Einn
af þaiim gieflur merki með rassi.
Annar beinir tflorki sinum aö
pálagrímnum og ætlar að stinga
hann. Tveir sfcrattar sem eru
á flugi yfir biltosjónum fara að
fljúgast á í lofltinu. Þeir bedta
óspart klónum hvor á annan,
lenda í bendu, heftast hvor á
öðrum og detta svo niður í
tjöruna, sem límist við vængina
sivo þeir missa flugsins og kom-
ast ekki uipp úr af eigin ram-
leik. Þó sýna hinir aðrir skratt-
ar þeim það vinarbragð að
rétta þeim fork að taka í svo
þeir göti sitoreiðzt upp.
1 frásögum sem Iþassari er at-
burðarásdnni þrýst fram með
ofbo’di. Skraittamir hoppa og
hía með sköllum og skelfilegri
kétínu. Annað eins held óg hafi
ekki sézt, ekki einu sinni hjá
Bell'man, þegar honum tékst
upp. Hann segir að vísu frá
sy ndaragreyj um, sem enu á
bóllafcafi í bifci, eins og storið-
kvikindi í efju, þegar heitast
er. Bn þetta svarta háð, svona
illslkeytt og án misfcunnar, —
það er talað fyrir munn fífls,
og fífll er það sem stjómar
leiknum. Lesandaaium skiHsit að
Helvíti sé, auk þess að vera
kvailastaður, flífllskaipa.rvíti, að
hinar mesbu píéllr otg hinn
blygðunariausasti gálgahúimor
séu þama syo náin sem nef
auga — hið síðar nefnda út-
göneuauiga oflboðsdns.
Djöflliaimir em neöam við affllt
sem kaillla meetti sdðfleröílegt
mat. Þedr entt affi þeirri tegund
þorpara, sam; hafia slkemmitun af
að taka upp á sem herflltegust-
um látum við iðju sína. Eðli
þeirra er fWLlkomin iilská, svo
erfitt er að hugsa sér að neitt
þvílíkt eigi sér stað, nemai í í-
myndun manns. Engar kvalir
er þeim uim megin að honfa ó.
Þeir haifa ekkert manniegt sér
til aflbötunar, þeir em flull-
komnir sem illlvættir. Þeir eru
ekki til annains hæfir en að
hafla þá að fíflum í frásögu
og myndum.
Ætla miætti að þedr þrdflust
ved í Helvtfti, eins og ortmar
þrífast í efju. Það gera þeir
vatfailaust ltfka, þessir ídýflu-
skrattar með fodkana. En aliir
aðrir djöffliar em pínddr otg
kvaldir. Sumir þeirra vom upp-
runailega mdkddr af sjádfumi sór
og voldugir. Sumár vom jafn-
vel guðir, hálflguðdr, lconungar,
ellegar hetjur úr goðaflræði
fomaldar og sögum, sönnum
eða lognum. Minos komumgur
Krftverja hinna fomu er dóm-
ari í kviadasitaðnumi, svo sem
hann er hjá Virgli í Eneasar-
kviðu. Þessi þjóðhöfðinigi í
miklu eyrfki viar svo frægur í
ljóöi og sögu mieð Griikkjum og
kona hans Pasífae sem þýddist
mann í nautsdiki, og dóttur harns
Aríadne með hnoðað, sem bjarg-
aði Þesefls, að hann hdaut veg-
legt emtoaatti í unddrheimuim,
dámaraemibætti, og breyttist þá
í óflreskiju rnieð ianga.n hada.
Hann vísar í Helviti Damtes
hverjum syndora þamgað sem
hann á sdoilið að fára sam-
kvæmt framlflerði sínu með þvi
einu að veifa síhum' lamga hala
í hrirtgí utan um stfg, og tada
þess hrinigs í Hdlvíti, sem synd-
aranuim er vtfsað tid, er samjötfn
beirri er settí hamn á hadamn.
Hann vísar alilt niður að níunda
(og neðsta) hring, og af þvtf m '
sjá hve herfidega damgur sá hal i
er. Plúto, komumgur auðæfa, er
yfírboðari í hdnuimi ifjórða hring,
þar sem aurasjúkdr letingjar
YALDIÐ
OG
MÁTTURINN
„Dante í Helvíti" nefndi svissneski málaxinn Johann Heinrich Fússli (1741-1825) þessa túss-
telkningu,

Mm
William Blake teiknaðj á efri árum fjölmargar myndir við verk Dantes, m.a, þessa sem sýnir
hvernig maður og sexfættur dreki renna saman í eitt
í fangabúðum nazista á stríðsárunum.
velta steinum án afláts fyrir
brjósti sér, og líkist hamn úifi
með bólginn kjaft. Kiron, hinn
góði kentór, seim fóstraði Atokil-
les, heddur vörð við bdóðtjöm
þá sem harðstjórum er ætluð.
Helvtfti tekur við ödlu þvtf ill-
þýði, sem svo djúpt er sokikið
að það er orðið að djöflum. Þar
eru samam komnir dauðdr guðir,
afskræmá tf mannsmynd, vættir
vondra draiuma, menn í nauts-
lfki, allt það sem vanskiapazt
hefur og ratað í ógn dauðans
í myrkum og vandrötuðum af-
kimum sádarlífsdns. Helvíti sem
dvadarstaður illra anda er hug-
mynd sem langtum eldri er en
kristindómurinn, en kristin
kirkja tók við hugmyndinni um
Lúzífer, engilinn, sem ásamt
„sínum grönnum" fédl af himmi,
af gyðdngdóminum, og er sú
hugmynd asvaflom. En Luzífer,
hirtuherinn, var raunar morgun-
stjaman.
En á meðan á þeirri um-
breytingu stóð að fallnir andar
fullkomnuðust í ildslku, — hvar
höfðust þeir þó við? Hvar höfð-
ust þeir við áður en Ijósið í
sál þeirra slokknaði að fudlu og
öldu? Hvenær er böðulHimn orð-
inn svo forhertur, að verkið sé
honum ljúft? Ymsar miðalda-
myndir sýna oklkur framan í
böðda, sem ernga miskunn virð-
ast kunna að siýna. Von* þessir
böðdar þá svona tilfinningalausiir
gagnvart þjáningu, að ekkert
fékfe á þá, eða stafaði þessd.
rósemi af því að þeir héldu
að verk sitt væri f alda staði
réttvíst og þóknanlegt? Böðlar
þrettándu addar voru í þjónustu
rítois og kirkju. Pyndingar og
dauðadómar af ýmsu taigi kcrou
oft niður á mönnum sem kadl-
aðir voru guðsafneitarar. Á.
þrettándu ödd öndverðri var
Albingesum útrýmt með herfi-
legum aðferðum. Böðlamir voru
handhaflar guðlegrar réttvísd, og
það var heimsfka og kvedfar-
skapur að mótmæla aðferðum
þeárra.
I tuttuigusitu fcviðu, sern' er hin
næsta á efltir þeirri sem lýsir
atferli djöfilanna við biksjójnn,
mastir pnagríimurinn skara
nokfcrum af öndum, sem ganga
mjög hægt og linna ekki á
gráti á göngunni. Fyrst heddur
hann að þetta sé bænaprósesstfa,
en þegar skarinn nálgast — i
Helvíti er svo ddmmt að auð-
vedt er að láta sér missýnast —
þá sér hamn að höfuðin eru
snújn úr Mdsliðunum í hólf-
hring. Þeir geta þvi ekki séð
flram, en veröa að ganga aftur-
ába/k. Þess vegna ganga þeir
svona hægt. Tárin renna niður
bakdð og niður í skoruna milli
þjóhnappanna. Þama er, svo
sem þeirrar tlðar mönnum var
tamt a.ð hugsa sér, „rétt“ hdut-
fadl mdlli glæps og refsingar.
Þessir menn hafa viljað sfcyggn-
ast inn í ókomdnn tfima. Þess
vegna hefur Guð snúið þé úr
hálsliðunum. Meðal þeirra er
Tiresías, sem með göddrum gat
séð hvað fyrir Ödysseifi átti að
liggja. Dante hvetur lesanda
si-nn til að finna skýran lærtiöm
í módi því. En sjálflur segist
h-ann hafa farið að gmáta þegar
hann sá þetta
Þá styðst hamn við einn af
hinum hörðu klettum í dal
gaddraimanna, meðam hann tár-
ast. Virgidl, sem annars er svo
stidltur, þýtur upp. „Ertu nú
orðámm edms og hinir dáramir:
læturöu ginnast af nneðaumlfcuin,
þar sem engin meðaumkun á
heimia? Er nokikur dórsikapur
verri en að harma ráðsályktun
Guðs?“ Sumlr hafa haddið að
þetta svar bendd tii þess orðs
sem fiór afl VirgK á mdðöldum:
að hann hefðd verið göldróttur.
Dante heEur vidjað sýna það
svarb á hvítu að sá orðrómur
ætti ekiki við neitt að styðjast,
roeð þvi að láta hann taka
svona iila upp fyrdr Dante rneð-
aumkun hans. En böðlamdr á
m,iðöldum hafa ef til vffld verið
menm sem Mustuðu með trú
og trausti á orð sdSk sem Virgill
lætur fladda. Sá sem lætur með-
aumfcum ná vadöi á sér gerir
sig sekan um framferðd sem
verðiur ekki þolað af neinum
böðli mieðan hann er að fram-
kvæma verk sitt Yfirmaður út-
rýmingarsitöðvardnnar í Ausoh-
witz, Ruddlf Höss, sem s'krifaði
Framhadd á 9 siðu.

t . .