Þjóðviljinn - 11.10.1970, Síða 7

Sunnjuxjasgiwr Ll. oflotöber 1970 — 'WÓÐVILJTNN ■*- SÍÐA J
A Norðurlöndum
er undirbúin
löggjof gegn
kynþáttumisrétti
í Kaupmannahöfn hefur verið ráðizt á erlenda verkamenn á járnbraut-
arstöðinni og á „klúbb“ persneskra manna í borsrinni.
Sívaxandi fjöldi útlendinga á
Norðurlöndum, einkum verka-
fólks frá Suður-Evrópu, hefur
vakið upp ný vandamál: þetta
fólk verður fyrir ýmislegri mis-
munun, húsalciguokri, laegri
iaun fær það en heimamenn,
það er einangrað félagslega o.
s. frv. Því er nú mjög rætt um
það I þessum löndum að berj-
ast gegn kynþáttamisrétti, m. a.
með Iagasetningu.
1 nýlegri grein um þessi mál,
sem birt var í danska blaðinu
NB segir m. a. á þessa leið:
Það sem erfiðast er við mis-
munun eftir kynþáttum og
bjóðernum er það, að hún bygg-
ir á hræðslu við það ókunna,
við það sem er öðruvisi en
menn eiga að venjast — þessi
hræðsla virðist sérstaklega líf-
seig og útbreidd. Ein af þeim
leiðum sem hægt er að fara til
að vinna gegn slíkri mismun-
un er sú, að herða á refsing-
um fyrir aðild að henni. Norska
stórþingið hefur til dæmis sam-
þykkt lög, sem gera ráð fyrir
allt að sex mánaða fangelsi
fyrir þann eiganda veitinga-
staðar, sem neitar blökkumanni
um aðgang.
Það sem að baki hinni norsku
löggjöf liggur er samþykkt
Sameinuðu þjóðanna frá 1965
um bann við mismunun fólks
eftir litarhætti eða þjóðerni. í
Danmörku, Noregi, Svíþjóð og
Finnlandi er nú unnið að því,
að rannsaka hvaða lagabreyt-
ingar eru nauðsynlegar til þess
að þessi samþykkt S. Þ. verði
raunhæf í viðkomandi löndum.
Danir hafa t. d. á prjónunum
lög gegn kynþáttamisrétti þar
sem eru ákvæði sem þessi: „Sá
sem á opinberum vettvangi við-
hefur einhver þau ummæli, sem
fela í sér að hópur manna
verði fyrir hótun, spotti eða
auðmýkingu vegna þjóðemis
síns, litarháttar eða kynþáttar
eða trúarbragða, má dasma í
sektir eða allt að tveggja ára
fangelsi“.
★
í>essi áform um lagasetningu
gegn kynþáttamisrétti hefur
vakið upp noikkrar umræður,
ekki fyrst og frernst vegna þess
að menn séu á móti því, að
beita harðari refsingum í slík-
um tilvikum, heldur vegna þess
að menn efast um að slík laga
setning dugi. Dönsk blöð hafa
bent á, að þótt lagasetningin
geti deyft sárustu broddana á
mismunun eftir uppruna, þá
hljóti alltaf að verða á henni
margar smugur. Sálfræðingar
leggja á það mesta áherzlu, að
það sé byrjað þegar í bama-
skólum að gera grein fyrir þeim
forsendum sem andúð á þeim,
sem „em öðruvfsi", byggir á.
★
Fordómarnir, og þá mismun-
unin, byggir ekki hvað sízt á
ótta manna við að „Mnir“ séu
að einhverju leyti fremri. Marg-
ir hvítir menn í Bandaríkjun-
um eru til dæmis dauðhræddir
við að blökkumenn séu þeim
miklu fremri á sviði kynlífs. Þá
er og algengt að kynþáttahatur
spretti af ótta manna við að
þeirra staða í þjóðfélaginu sé
í hættu. Það voru fremur illa
stæðir smáborgarar sem urðu
hlýðnustu gyðingahatarar Hit-
lers, og það er hliðstæður hóp-
ur manna, sem gengur harðast
fram í hatri á blökkumönnum
í suðurríkjum Bandaríkjanna.
Leikið ofbeldi er hættulegt börnum
ÉG SKAL MALA
ÞIG ÍKLESSU
Albert Bandura, prófessor í
sálarfræði við Stanford-háskól-
ann í Bandaríkjunum hefur
gert athyglisverða tilraun. Hann
sýndi fjögurra til sex ára
gömlum börnum sjónvarps-
mynd, þar sem aðailleikarínn
ræðst að plastbrúðu með for-
mælingum, barsmíð og traðkar
hana fótum. Þegar hann lætur
síðan bam sem hefur séð þessa
mynd eitt í leikherbergi þar
sem slík brúða er fyrir, bregzt
það varla, að bamið hendir
brúðunni i vegginn og ber hana
síðan af öllum kröftum, segj-
andi sem svo: Ég skal knús-
mala þig. Ég skal steindrepa
þig, helvítið þitt.
Hrottaskapur sjónvarpshetj-
unnar verður bömunum að fyr-
irmynd, og þau líkja nákvæm-
lega eftir hegðun hans. Hins
vegar hegðuðu þau böm, sem
ekki sáu myndina, og skilin
vom eftir ein í leifcherbergi við
svipaðar aðstæður, sér mjög
friðsamlega. Þau sýndu enga
sérstaka árásarhneigð í leik sín-
um að plastbrúðunni, ef þau þá
kusu sér ekki önnur leifcföng.
Það sem meira er: hegðun
bamanna, sem höfðu séð til-
raunamyndina og þeirra, sem
efcki höfðu séð hana, hélt i
hálft ár áfram að vera mjög
ólík. Það var ekki fyrr en eftir
sex mánuði, að hin skaðlegu
Sjónvarp: ekki útrás heldur fyrirmynd.
áhrif hmttaskapar á filmu
hurfu.
Ýmsir aðrir vísindamenn hafa
fcomdzt að svipuðum niðurstöð-
um. Mæla þeir mjög gegn
þeirri útbreiddu skoðuin, að
manneskjan geti losað sig við
árásanhvatir sínar með þvi að
horfa á hrottalegar aðfarír —
hvort sem er í kvikimyndum
eða í hnefaleikasal, svo daemi
séu nefnd, Veitt slíkum til-
hneigingum útrás, eins og það
hefur verið kallað. Þykir nú æ
fleira renna stoðum undir það,
að menn gerí sig seka um
hrottaskap fyrst og fremst af
því að hann er fyrir þeim
hafður. Þetta er að vísu ekki
ný kenning — en hitt er vfst
að hún hefur um hríð ekki
verið í hávegum höfð.
INKAR KUNNU
AÐ SKRIFA
Þegar Spánverjar komu til
Perú árið 1532 fundu þeir
þroskað menningarríki Indjána,
eina stórveldi þeirra í Suður-
Ameríku, Inkaríkið Inkar
byggðu miMar og voldugar
byggingar, lögðu vegi, unnu
málma, voru auðugir að gulli —
en samt halfa menn lengst af
hikað við að kalla menningu
þeirra „hámenningu". Ástæðan
er sú, að þeir áttu sér ekki rit-
mál.
Nú kemur á daginn, að þessi
staðhasfing mun ekki rétt.'
Þýzkur fræðimaður, Thomas
Barthel, hefur á undanfömum
órum unnið að rannsóknum
sem benda til þess að tákn á
ýmsum ílátum og svo á veggj-
um, sem menn áður töldu til
skrauts, sé í raun og veru tákn
úr ritmáli. Áður töldu menn að
Inkar hefðu notað svokallað
hnútaletur — en varla munu
þeir hafa hnýtt hnúta á ólar
eftir vissum regflum til annars
en að leggja á minnið ýmsar
tölur.
Það var þjóðfræðingur og
safnvörður frá Perú, Victoria de
la Jara, sem kom Barthel á
sporið Hún hafði lengi virt
fyrir sér hin mismunandi en
alltaf ferhymdu tákn á fomum
bikurum og veggklæðum, tók
myndir af þeim sem hún til
náði. Síðan sendi hún safn sitt
til Barthels, sem hafði áður
unnið sér það til frægðar að
ráða 120 tákn af Rongorongo-
töflum þeim, sem fundizt hafa
á Páskaeynni.
★
Barthél hefur fundið á um
150 sýnishomum 400 mis-
munandi tákn, sem hann telur
vera myndleturstá,kn svipuð
þeim (að eðli en ekki gerð)
sem notuð eru í kínversfcu enn
þann dag í dag. Við ráðningu
þeirra studdist hann við orða-
lista spænskra trúboða frá
sextándu öld, sem lærðu mál
Indjána, Quedhua, eins og það
var þá, svo og notfcun munanna
sem letrað var á, ennfremur við
hliðstæður úr öðrum skriftar-
kerfium. Bikaramir voru notaðir
við fómfæringar, og las Barthel
af þedm guðanöfn, svo og sitt-
hvað það sem að heimaði lýtur,
en á leifum af veggteppum fann
hann dtormúlur um stjörnufræði
og dagatal.
Barthel telur sig ednnig geta
lesið úr táknum sem saman
mynda eitt hugtak: Þannig les
hann úr „apu“, (sem táknar
Prófessor Barthel: á veggtepp-
um og bikurum . . .
. . . se mþcssum fannst hið
týnda letur Inkanna.
fjall, sól og mann) og „rimac“
(sem táknar vissan stað) apur-
irnac, sem tákni hemað Inka við
granna sína. Á teppisbút einum
las Barthel nafn þess guðs sem
æðstur var með Intoum, Con-
Ticsi-Vira-Cocha, sem Indjánar
trúðu að hefði komið úr austri
yfir hafið og kennt þjóðum
Ameríku, að því er sagnir
herma, stjömutfræði, byggingar-
list og leturgerð. Thor Heyerdal
hafði þær sagnir í huga er
hann sigldi á sefbétnum Ra frá
Afríku táll Ameríku fyrir
skemmstu — og hinn frægi
fleki hans Kon-Tiki, var reynd-
ar skírður eftir þessum sama
guði.
MÁLGAGNIÐ 0G LESENDUR ÞESS
Það var víst mjög einfalt að
vera róttækur í gamla
daga, eða svo minnir mig. Allt
virtist svo skýrt og ljóst, fyr-
irbærin rækilega afmörkuð,
hólfuð sundur, allt á sínum
stað. Einn partur af þessu
þægilega ástandi var sá, að
hafa mikla trú á málgagninu.
Þegar það hafði sagt sitt áldt
þurftu menn ekki frekar vitn-
anna við.
En svona þægileg heims-
mynd hefur verið á undan-
haldi eins og margar aðrar
fornar dyggðir. Menn gera sér
betur grein fyrir því, að skyn-
samleg skoðanamyndun —
hópa eða einstaklinga, er ekki
svona einfaldur hlutur, taka
fremur en áður tilllt til eðli-
legs skoðanaágreinings, einnig
innan vinstri hreyfingar, inn-
an róttæks flokks, finnst ekki
endilega að hann sé sprottinn
af samsæri heimsauðvaldsins
eða sérstakri fúlmennsku. Þarf
slík þróun auðvitað alls ekki
að þýða að sömu menn séu
skoðanalausdr orðnir, öðru
nær.
En hugarfar manna er samt
sem áður íhaldsamt, vit-
und þeirra einatt hlaðin helzt
til þungum og óþörfum byrð-
um frá fyrri tímaskeiðum.
Mér finnst þessa til daamis
gæta nokkuð í afstöðu margra
lesenda Þjóðviljans til þessa
sérkennilega og brokkgenga
málgagns. Ekki kannski í þá
veru, að þeim finnist blaðið
óskeikult, heldur í því, að
þeim finnst að blaðið ættl að
vera óskeikult í hverri grein.
Auðvitað væri það æskilegt,
að við hér' á blaðinu færam
alltaf með mannvit ómengað,
en því miður rísum við ekki
undir slíkri kröfu, sem von-
legt er. En þeir sem hafa
jafnan í huga óskeikulleika-
kröfuna fyrst og fremst, þeir
eru dálítið glaðir þegar þeir
sjá eitthvað það í Þjóðviljan-
um sem þeim finnst rétt og
skynsamlegt, en hins vegar
afar sárir, ef þeir sjá. eitthvað
efni sem þeim likar elkki.
Þetta mikla menn síðan mjög
fyrir sér — ef þeir era
óánægðir með skrif um verk-
lýðsmál eöa Krata eða Téfckó-
slóvakíu eða Rússa eða hvað-
eina, þá finnst þeim einhvem
veginn, að ekfcert sé í blað-
inu annað en vitleysa um þá
málaflokka, sem þeir hafa
áhyggju af. Nú bannar enginn
lesendum að reiðast, reiði er
ekki „eitt andskotans reiðar-
slag“ héldur upphaf hressi-
legra verka ef vél til tékst.
Hitt er verra þegar sflik gremja
lokast inni í nöldri og óvirtkri
óánægju, i stað þess að við-
komandi taíki sig einfaldlega
til að andmæli — í blaðinu
sjálfu. Það sakar ékki að
reyna.
Þessar vangaveltur era til
orðnar af tiletfni sem varð
hér í blaðinu fyrir skömmu.
Höfð voiru eftir ágæbum borg-
firzkum bónda ummæli um
landbúnaðarmál, sem starfs-
bræður hans og um leið póli-
tísikir samherjar voru efcki
allir ánægðir með. En í stað
þess að fara f fýlu og bölva
andsibotans blaðinu, gerðu þeir
það sem réttast var: tóku sig
til og settu fram sín viðhorf
í staðinn, það era víst komn-
ar einar fjórar gredjnar í blað-
inu síðan um þessa hluiti.
Þetta er prýðilegt, og enn
betra, etf við sem vinnum á
þessu blaði fylgdum slíkri
umræðu um einstaka mála-
flokka betur etftir, en leyfum
SUNNUDAGS-
PISTILL
ekfld tilviljunum að ráða þvf
hvort samtal, sem byrjað er,
gufar upp eða ekki. Mergurinn
málsins er sá, að blað sem
Þjóðviljdnn ætti fyrst af öllu
að byggja á þeim grundvélli
að það er hægt að tala um
alla hluti, um hvaðeina sem
sundrar eða sameinar sósíal-
ista og annað vinstrifólk; það
eina sem menn þurfa að hafa
í huga er að sýna af sér haafi-
lega kurtedsi í garð þess fólks
sem þeir andmæla, en telja
sig eiga samleið með í um-
talsverðum mæli.
Qmnem movere lapidem
sögðu Latverjar, það þýðir
víst: véltum við hverjum
stedni. Árni Bergmann.
í