Þjóðviljinn - 03.12.1970, Blaðsíða 7

EtaaataidlaiaMr 3. dieBemlber 1970 — MÓÐVTLJINN — SlDA *J
bækur
GETIÐ TVEGGJA BÓKA
Jakob Kristinsson: Vaxt-
arvonir. Ræður og rit-
gerðir. Útg. Skuggsjá.
— Alþýðuprentsmiðj-
an h.f.
Grétar Fells: Það er svo
margt. Erindi IV. bindi.
Prentsm. Leiftur h.f.
G'aman væri að gieta lýst
einhverju Ijósi at5 því, hve
guðspekihreyfingin hér á landi
etgi ríkan þátt í ýmisum breyt_
ingum sem orðið bafa í and-
legum efnum þann röska ald-
arhelming, sem liðinn er, síð-
Jakob Kristinsson
an Guðspekifélag ísiands tók
að sýra bér deigið. Slíkt er þó
ekki vinnandi verk. En leiða
má gran að þvi við lestur
tveggja erindasafna, sem út
era komin eftir fyrstu forseta
féiiagsins, þá séra Jakob Kriisit-
insson og Grétar Fells, báða
Íártna fyrir skömmu, að þau á-
hrif hiafi verið medri en al-
mennt er ætlað eða gengizt
við.
„Á ánumum eftir 1920 fór
mikdð orð af islenzkum presti,
nýkomnum frá prestsþjónus'lu
í Vesturheimi.------- H:ann flutti
erindi fyrir aJmenning. — —
Mönnum, sem á hann hlýddiu
lágu þau orð á tungu um boð-
skap hans og flutning .að því
var líkast, sem þekn hefði
opinberazt nýr sannledkur og
nýr heimur, sem hverjum edn-
staklingj bæri að eiga þátt í
að móta. Þeir komu sumir
hiverjir sem nýir menn af fundi
hanis, bversj sem til tókst um
enddngu þeirxa áhrifa.
Presturinn var séra Jatoob
Kriistinsson“.
Svo farast Þórleifi Bjarnaæ-
sjmi orð í formála, sem bann
ritar að útnvali ræðna og rit-
geirða eftiir séra Jatoob. Nefn-
ist það Vaxtarvonir. Þeir Þór-
leifur og Sigvaldii H j áhnars-
son hafa val-tð í biókina, að til-
mælum Ingibjargar Tryggva,
dóttur, ekkju höfund'ar. En
sjálfur hafði hann um sein-an
fengið hiuig á því verki.
V-axtarvonir er sfiu/tt bók, að-
eins röstoar 200 bls. Efnið, auk
formálans, er talið í tuttugu
heitium. Mandi víst margur
vilja hafa stasrra safn
þessa skörungs milli han-da. En
srtórlítdð er það og fjölbreytt
og geymir innan spjalda tals-
verð ævisö'gudrög og enn fyflHri
miannlýsingu, þegar eftir er
skyggnzt.
Nýlunda efnisins og töfrar í
flutningi og framgöngu áttu
að vdsu þátt í áhrifavaldi þesisa
dáða kennimanns á sínum
tíma. En flestar standa þessar
ritsmáðar fullvel enn að veggj-
um og viðum án þeima stoða.
Og bókin er vandlega úr garði
gerð, jafnvel stafrétt, að ég
held.
Fyrsta erindi bókarinnar og
hið firemsta, að ég teJ, er um
Sigurð Kristófer Pétursson,
hinn sjálfmenntaða snilling,
sem gerði hol'dsveikraspítai'ann
í Laugaimesd að háskéila sínum,
er hann flutti þangað alfarinn
af æsikustö'ðvunum á Snæfellsi-
nesi 1-6 ára að aidri, tveimur
vetrum fyrir aldamóitin.
Æslkuheimilinu lýsti hann
sjálfur svo: „Baðstofan, ef
baðstofu skyidi kalla, er ekki
öil undir súð heldur hálf reft,
og sór í torfið milli raftanna.
Engin er fjölin í gólfinu, af
því að bóndinn hefur ekki efni
á þvi að kaupa timbuæ, hvorki
í það né annað. Gólfið er því
moldairgálf og er mokað ein-
stöfcu sinnum eins og fjárhús,
þegar bálkurinn verður of hár.
Svo þröngt etr milli rúma, að
drenigur, stem er ótta vetra get-
Ur srtiaðið á rúmstokkum er
standa sín megin hivor í hað-
stofunni. Eiigi þarf að lýsa
rúmfatnaði, né klæðnaði^
manna. Matarihaafið er og ekld
á mairlga fiskia, þar siem ein er
kýrin. en átita eða tíu manns,
sem á henni lifia. Þann tíma
ánsins, sem hún er geld er
liflað á fisfci og rúggraut, ó-
bættum. En stundum þrýtur
rúg, af því að haon er erlend
vara og er þá lifað ein-göngrj
á fislki“.
Frá þessu hvairtf nú ungling-
urinn — til kviksetningar á
holdsveikraspítala, fákunnandi
og Æullur örvæntingar. Yfir-
hjúkranarkonan, Harriet Kjær,
fer þá að segja honum til í
dönsku, svo að hann geti lesið
rit um guðspeki, er hún léði
honum, á því máli. Þau svör,
er hiann sæikir þangað, valda á
honum gjörbreytingu. Hann
verður á fáum áram hinn fjöi-
kunnugastti vitringuir atf sjáltfs-
námi sínu og eðlisgáfum, víð_
lesinn á mörgum þjóðtungum,
firumhugulli fflesitum mönnum
um röto ísienzkrar tungu, o-g
slík hamhiieypa til verka, að
naumast þótti einleikið. Séra
Jafcob segir svo um bann og
samvistarmenn hans í Lau-gar-
nesi: „1 rauninni var hann kenni-
meistari þeiirra um allt. Hann
Fyrsta skáldsaga
íslenús höfundar
Eftirledt heitir stoáidsaga eft-
ir Þorvarð Heiigiaison sem ný-
toomin er út hjá Prentsmiðju
Jóns Helgasonar.
Þorvarður Heigasion er leik-
húsfræöingiur að mennt, hefur
skrifað útvarpsledkrit og liedk-
húsgagnrýni, en Eftirleit er
fyrsta slkálltdsaga hans. 1 bókar-
kynningu segir á þesisa leið:
„Etftirleit fljaMar um ungam ís-
lenzkan menntamann, seim tek-
ur sér leyfi etftir að hafa lok-
ið námi erlendis. Hann legígur
land undir fót til þess að
hrisrta atf sér prétfrytoið og stetfn-
ir til ákrveöins bæjar, sem tekið
h-etfur hug hans fanginn án þess
að hann þetokti staðdnn . . . “
★
EftirOeit er 282 bls. Kápu-
mynd gerði Aiifireð Fiólki.
kenndi þeim íslenzku, frönsku,
ensku, eisperantó, náttúrufræSi
og guðspeki. Hann hélt þar
uppi auk söngféJagsins, guð-
spekistúku, taflfélaigi, esperant-
istaféiagi og leikfélagi. Hann
samdi sjálfnr lei-kina og æfði
ledkendurna. Og engir aðrir en
heimamenn á Laugarnesí vita,
hvílíkur ráðgjafi og vinur hiann
var sjúklingum".
Og svo var um fledri. Próféss-
or Haraldur Níelsson mælti svo
við börur hans á Laugarnes-
spítala 27. ágúst 1925:
„Ég á honuim mikið að
þakka: margra ár.a vináttu,
marga fylgdina heim á leið
fyrri árin, meðan fætuæ hans
þoldu gang, maxigs konar hjólp
og aðstoð, fjölmargar viðrasðu-
stundir um dýrmaetustu hugðar-
efni okkar beggja, miapgskonar
uppörvuin og ýmislega
fræðsiu nú síðari árin. Kynn-
ingin af bonum hefinr flýtt fyr-
ir að losa suma hleypidómana
úx sál minni“.
Séra Jakohi voru öðram
hæigari heimatöíkm að rita um
Siguxð Kristófer, enda er það
gert af innilegrj nærtfærni og
aðdáun, og furðumikilli vitn-
esfcj j fyrir komið í knöppu er-
indisformi um örlög, aitgeirvi
og ævistairtf þessa einstæða
mianns.
Sambærileg ritgerð þessari
um Guðmund Guðmundsson og
ljóS hans er hér einnig biitf.
Ennfremur nokkur minningar-
orð um Harald Níelsson. pró-
fessor, sem margur mun
staldra við, þótt stuitt séu.
NokJcrar ritsmíðar í þessu
safni má kaila áfangamörk á
Gretar Ó. Fells
æviíerli höfundar, svo sem
vígisiuræðu hans (Sannleiks-
leitin) og Jeveðjuávarp, er hiann
lætur af 10 ára skólastjórn á
Eiðum, ásaimt minningum frá
Vesturheimi, Indlandi og Caipri.
En meginefni bófcarinnar er
þá þau erindi, þar sem
kennimaðurinn fræðir, eggj-ar,
áminnir og rökræðir. Til dæm-
is má nefna ritgerðina ,,Frænd_
um Síðu-Halls svarað“, merkia
málsvöm fyrir vdðborf guð-
spekinema; „AMt, sem sikilst,
er umnt að hera“, — röMastfa
ú'tlistun á hinni ævafornu
kenndngu um endurholdgun,
sem fram að þinginu í Nikeu
var reyndar einn af máttar-
stólipum fomkirkjunnar, etf ég
man rétt; „Ólaf Pramma", á-
tafcanlega huigvekju um bam-
ingjuleit manna; og „Vaxtar-
þrána“, ádrepu um uppeidis-
mál, sem er enn tímabærari nú
en þegiar hún v-ar skrifuð. Eru
þá en-n ótaldar ndklkrar ritsmíð-
ar, len-gæi og skemmri, um hin
ólíkustu efni.
Séra Jafcob Kristinsson vann
brautryð'jandaistartf sem _ fyrsti
fortseiti Guðspetoifélags ísdands.
Frjálshugur þess og nýstárleg-
ar toenningar, sem þar voru á
baugi. stungu í stfúf vdð rfkj-
andi rétttrúnaðarstefnu á þedm
árum annars vegar, oig andieig
viðhiortf félagisimianna við efnis-
hyggju tímans hins vegar. Það
starf var því örðugra og van-
þalkkílátara en meinn kunna nú
að hygigja.
Sá, sem lenigst axlaði þá
byrði eftir að séra Jalkob hvarf
að stoólasitjóm var steáldið Gret-
ar FeJls. Hann vann raunaröll
sín stanfisár tveggja miðiunga
verk á opinberri slkrifsitotfu og
sdnnti fræðarastarfli sínu í tóm-
stundum einungds. En samtligg-
ur efitir hann sitærra saín er-
inda um andleg imiál ein ndkk-^
um annan íslenzikan kiermiimann,
svo ég viti. Erindasafnið „Það
er svo margt“ er orðdð ifijögur
bindd. og hið f-jmimta væntan-
legt innan tíðar. en fimm
smiærri bæikur siílks eflnis áður
út gefnar, aulk sérprentaðra er-
inda, að ógieymidiuim Ijóðmœlum
hans.
Fjórða bdndi safnsins „Þaðer
svo margt...“ er sam sagt ný-
komdð út, rúmar 300 Ibls. í stóru
broti, fllytur 19 erindi, aulkfor-
mólsorða eftár Sigvalda Hjáiim-
arsson. Bólkin er prentuð í
Ledftri og er vönduð að frá-
gímgi, því rniður þó elkiki staf-
viiiulaus. Ritgerðareflni eru til
dasmis uppeldi, ástfin, dauðinn,
móðir jörð, hamSngjuledðin, sól-
könnun og sálgæzla. kratftaverk,
dómsdagur, vígsttur, tvíeðíli til-
verunnar — o.s.frv.
Það stóð aldreá neinn giustur
atf Gretari Feílfls á ræðupalli né
annaxsstaðar En það var bjart
ytfir honum. Og þedrri óstodl-
greinanlegu hdrrtu var honum
lagið að hregða á hvert það
etfni, sem hann tfjaMaði um. Er-
indi hans eru auðug að dæmd-
sögum og tiivdtnunum trtl á-
herzlu og glög'gvunar, en þær
Nýjar bækur frá PJH:
Bók um miðla og dularfull
fyrirbæri og 3 skáldsögur
Prentsmiðja Jóns Helgasonar tortíimingiar. Söguefnið er hvers- ingar“ segir á bökadkápu.
hetfnr sent frá sér fjórar þýddar daigsiegt, en frásögnin óvenju- andi er Tortfey Steinsdióttdr.
Prentsmíðja Jóns Helgasonar
hetfnr sent frá sér fjórar þýddar
bækur, þrjár skáldsögur eftir
erlenda höfunda og bók um
miðla og dularfull fyrirbæri.
Síðastneflnda békin er etftir
Maurice Barbanelll og netfnist
„Miðlar og merkilleg fyrirbasri“,
en sóra Sveinn Vfkingiur hetfiur
þýtt. Bókin er 189 siður og
skiptist í notokra kaffla, rneðal
kafflalheita: Líkiamndngaitfyrir-
bæri, Sólrænar skurðllætonángar,
Lyft bdæju aldanna, Ósjálfráð
sikrift, Andd Virgdis birfcist, Var
Donald OampbeU fedgur? 1 eft-
inrmála segir þýðanddnn, séra
Svednn Víkingur, að í bókinni
sé svo til eingöngu fjaMað um
þau fyrirbæri duiræns eðlis,
sem höfundur heflur sjálfiur ver-
ið vitni að eða kynnt sór sór-
stakiega, og þá mdði a sem hann
sjálfur hefur setið fundi hjá og
þekkt náið á sinni lönigu aswi.
Höflundurinn, Maurice Barban-
eltt, er sagður ednn af kunnustu
áhugamönnum um sálarrann-
sóknir á Bretllandi og var hann
um lanigt skeið ritstjóri tálma-
ritsins Psychic News, edns
þekktasta rits á sínu sviði.
Hann er sjálfur miðili.
Ein slbáldsagnanna sem Prent-
smiðja Jóns Helgasonar gietflur
út er „Ellsku Margot“ eiftir
Vladimir Nofbokov. hinn kunna
höfund skáldsögunnar „Ldlitu“.
Þetta er frásögn af grimmileg-
um öriögum, segir í kynningu á
bókarkápu. „Bókin lýsir því
á snilldariegan hátt, hvemig
maður leiðdst inn á braut sjált-
tortímingiar. Söguefnið er hvers-
daigsiegt, en frásögnin óvenju-
leg“. Bóikin er 192 síður. Þýð-
andi: ÁMheiður Kjartansdóttir.
..Óslkittabam 312“ neflnist
skáldsaga Hans Ulrioh Horster,
allstór bófc, 336 síður, „huig-
næm og spennandi skáld-
saga, sam fjaliiar um mióðurást
og sannar mannlegar tiJtfinn-
ingar“ segör á bókarkópu. Þýð-
andi er Tortfey Steinsdóttir.
Loks or að geta skáldsögunn-
ar ..Fræfcin fflugifrqyja“ etffcir
Karen Campbell, bók um hætft-
ur og ævintýri í flugfreyjustarí'i,
saga sem gierist í farþegaifilu,gvél
á ledð miMd Lundúna og Pan-
ama. Bókdn er 196 síður. Þýð-
andi Anna Jóna Kristjánsdötitóir.
taiba jatfnan á sig persónuilegian
bdæ atf skáldskilningi hans og
skýru og einflöldu miálfari.
í einu erindi þessarar bótoar
er fjallað um firaidkneska hedm-
sipekinginn Henri Bergson og
kenningar hans. Þar segir svo:
„Og þegar vér athugum ldlf og
lifsferil heimspekdnganna, kom-
umst vér að raun uim, að saga
hugsana þeirra og boílttalegginga
getúr veirið eins ólhrifamikil og
undraverð og saga hinna,
sem athafnasamiairi hafa verið í
hinum ytra heimi. Er þaðekki
eins heiMandi sevintýri að kynn-
ast nýj-um og frjósömum hug-
Framhald á 9. síða
Ný Ijóðabók eftir
Einar Braga
Ot er komdn hjá Isafold Ijóða-
bók etftir Einar Braga. I ljós-
málinu, og geytmdr ljóð frá
undangengnum tuttugu árum.
Þetta er tíunda Djóðalbók Ein-
ars' Braiga, en auk þess heflur
hann gletfið út Ijóðaþýðingar, og
þá hafia Hreintjarndr hans kom-
ið út á frönsku.
1 stuttu símtaH segdr Ednar
Bragi, að þessi bók sé til orðin
ELuar Bragi
með svipuðum hættó o@ ýimsar
fyrri beekur hans: þarna eru
éldiri ljóð í nýrri og breyttri
útgáfu og svo Ijóð sem aldrei
haifia birzt áður. Þeifcfca er anitt
vertolag — og í því samlhengi
gefc ég visað til stuttrar kiaiusu
sam ég set aftan við þessa nýju
bók: Ég bdð grandvara Jesendur
að tatoa afldred. mark á öðruim,
Jjóðabólkum mínum en þedrrl
siednustu og reyna að týna hin-
um, séu þeir ekki búnir aðþví.
1 ljósmálinu geymár 46 Jjóð.
Að öHu samanlögðu er þetta
tólfta hók skóJjdsins, sam helfiur
aúk þess verið mdkdJvirkur hötf-
undur um menníngarmál o®
stjómmóll og þýtt á ísienzku
flestar tegiundir bókimienn'ta-
vertoa.
Haraldur J. Hamar afliendlr próf. Einari Ólafi Sveinssyni fyrsta eintakið af bók Jónasar Kristj-
ánssonar, Handritin og fornsögurnar, sem bókaforlagið Saga gefur út