Þjóðviljinn - 31.12.1970, Qupperneq 2

2 SIÐA —r ÞJÓÐVHaJŒNN — Kíniabudaigur 3L desemtoer 1970.
Sementsverksmiðja ríkisins á Akranesi.
Jóhann Jakobsson, verkfræðingur:
UM ÍSLENZKT SEMENT
Þjóðviljanum hafa borizt frá
Jöhanni Jakobssyni, yf irverk-
fræðingi Sementsvenksmiðju
ríkisins, svofelldar „athuga-
semdir við blaðaskrif og við-
brögð í tilefni ritstjómargrein-
ar tímarits VPl, 3. tbl. 55. árg.,
1970, og greinargerðar Sements-
verksmiðju ríkisins á blaða-
mannafundi 10. des. s. l.“
Til svars við athugasemdum,
sem fram hafa kotmið í tilefni
blaðamannafundar, sem boðað
var til vegna ritstjómargreinar
i tímariti Verkfræðingafélagi
íslands, og til frekari skýringa
og upplýsinga um það, sem þar
var upplýst, er vinsamlegast
óskað að birt verði greinargerð
sú, sem hér fer á eftir.
1 athugasemdum, sem fram
hafa komið, gætir í nokkrum
tilvikum misskilnisgs eða að
mistúlkun í meðförum hefur
átt sér stað.
„Sementið fullnægir staðlin-
um — ekíki“. (Dagbl. Vísir
12/12 1970). Við undirbúning á
íslenzlcum staðli fýrir stein-
steypu og sement hefur verið
unnið mikið starf. Að þessu
starfi hefur verið unnið undan-
farinn áratug af sérstakri stöðl-
unarnefnd á vegum Iðnaðar-
málastofnunar Islands.
Steinsteypustaðallinn er
þungamiðja þessa verks. Sem-
entsstaðallinn kemur síðan sem
sérstakur kafli eða viðauki við
þennan staðal.
Sá, er þetta ritar, hefur að-
eins fylgzt með þessu starfi
skamman tíma, en sat þó fund
Hald-
litlar skýringar
Hér í blaðinu birtist í gær
frásögn frá sovézku fréttastof-
unni APN uon fólk það sem
nýlega hefur verið dæmt í
Leningrad, þar af tvennt til
dauða. Vissulega er fróðflegt
að sjá skýringar sovézikraað-
ila á dauðadómum sem vakið
haifia undrun og reáðd víðaum
lönd, m.a. hjá kommúnistum
og öðrum sósíalisitum í Vest-
ur-Ehrrópu, en frásöign frétta-
stofunnar er sízt til þess fall-
in að þæta hlut sovézkra
stjómarvalda. 1 stað hlutilægra
skýringa er hrannað upp fúk-
yrðum um hlna sakfeflldui, og
ber frásögnin Öll • vott um
frumstæða heift f stað hinnar
hlutlægu afstöðu fréttaskýr-
andans.
Engu að síður kemur það
fram í fréttinni að ekki var
einu sinni um flugvélarán að
ræða, heldur tilraun sem mis-
tókst. Jafnvel þótt atburða-
rásin hafi verið sú sem sov-
ézka fréttastofain vill veralláta
er það fremur til marks um
grimmd en lögfræðilegt jalfn-
vægi að láta slíka tilraun
varða dauðarefsingu. Raunar
má það fuirðulegt heita að
dauðarefsingu skuli enn beitt
í Sovétrikjunum. Meira að
segja í valdaitíð Staflíns var
hún afnumin um skeið, og
sovézka ríkið væri nær til-
gangi sínum ef það aísalaði
sér þeirri villimannlegu hefnd
að svipta þegna sína lífi þótt
þeir brjðti í bága við lög.
Dauðarefsingar eru til marks
um veikileika í stjómarfarí, og
engum mun detta í hug' að
stjómarfarið sé í raun og
veru svo veikt í Sovétríkjun-
um að það þu.rfi á dauðarefs-
fngum að halda tili að stand-
ast. Raunar hlýtur það að vera
óskemmitileg reynsla fyrírsov-
ézka valdamenn að þeir skuli
þessa dagana vera nefndir í
sömu andránni og ráðamenn á
Spáni af þessum sökum.
En hvemig stendur é því að
menn ræna flugvélum í Sov-
étríkjunum eða gera tilraunir
til þess að ná þeim? Ein á-
stæðan er sú að þar f landi
er enn viðhaldið þeirri frá-
leitu skipan að leyfa mönraim
ekki að ferðast að eigin geð-
þótta, og m.a setjast að er-
lendis ef þeim sýnist svo.
Vaifialaust var þessi nauðung
ásamt margri amnarri skiljan-
leg á rmeðan Sovétríkin vom
afar veik og börðust fyrir til-
veru sinni í f jandsamilegu um-
hverö. En nú em Sovétríkin
annað öfiiugasta risavefldi heims
óg ættu að gerta tryggt þegn-
um sínum aukið freflsi í sam-
ræmi við vaildið. Ef menn
fengju að kaupa farmiða með
fihiigvélum í stað þess aðræna
þeim mundu dómstólamir flá
minna að gera.
Von-
andi
Það er nýtt sefn sjaldan
Skeður. Ríkisstjóm lslands er
allt í einu fairin að hilutast til
um alþjóðleg vandamál og
hefur mótmælt dauðadómum í
Sovétrikjunum og á Spánl
með slðferðdlegum rökum;
hún segir réttilega að aftökur
samrýmist ekiki réttatlhug-
myndum Islendinga né grund-
vaillarhugsjónum mannheligi.
Vonandi heldur rfkisstjómin
siðgæðissókn sinni áfram, til
að mynda með þvf að mót-
mæla næst f jöldaaftökum þeim
sem daglega eru framkvæmd-
ar, án dóms og laga, af
morðsveitum Bandaríkjanna í
Víetnam. — AustrL
með stöðlunamefnd, bygglng-
artækniráði IMSl Dg sérfrasð-
ingum Rannsóknarstofnunar
Byggingariðnaðarins (skammst.
RB) snemma vors 1970.
Á fimdi þessum var fjallað
um þær .tillögur um styrkleika-
kröfur, sem eðlilegt væri að
setja um sement, með hlið-
sjón af fenginni reynslu af
sementinu og þeim viðbótar
upplýsingum, sem þá lágu fyrir
og látnar vora í té.
Sjónarmið stöðlunamefndar-
innar var alfarið, að eigin-
leikar íslenzka sementsins yrðu
að ráða um styrkleikakröfum-
ar.
Þær kröfur um styrkleika
sements, þ e. venjulegt port-
land sement (almennt kallað
portlandsement) og portland-
hraðsement (almennt kallað
hraðsement), sem endanlega
voru samþykktar af stöðlunar-
nefndinni, urðu síðar þær, sem
RB, í samráði við undirritaðan
serri fulltrúa Sementsverksmiðj-
unnar, urðu ásáttir um. Það
lá þó ljóst fyrir að kröfur um
hraðsement væra í strangara
lagi. Annað var eigi talið fært.
Tryggt þótti að kröfunum tæk-
ist að fullnægja ínnan tíðar,
Portlandsement (venjulegt) er
megin þátturinn í framleiðslu
verksmiðjunnar eða um 80%
sementsins. í greinargerð verk-
smiðjunnar á blaðamannafund-
inum voru tölur gefnar fyrir
þessa tegund sements eingöngu,
en vikið að hraðsementi i við-
tali og Skýringum og þesS getið
að það stæði ekki jafnvel mið-
að við kröfur væntanlegs stað-
als. (Sjá nánar tölulegar upp-
lýsingar í töflu).
Mál þetta er rakið hér vegna
ummæla dr. Óttars Halldórs-
sonar verkfræðings hjá RB, en
hann var einn þeirra, sem sátu
fyrrnefndan fund stöðlunar-
nefndarinnar pg mun auik þess
hafa fjallað um endanleg tðlu-
gildi staðalsins sem sérfræðing-
ur RB. Ummæli dr. Óttars um
staðalinn og íslenzka sementið
koma þannig vissulega á óvart,
jafnvel ’-ó hann hefði hrað-
sementið eitt í huga.
Varðandi aðra staðla, EFTA-
löndin o. fl. verður samanburð-
ur við styrkleikakröfur ekki
eins afgerandi og samkvæmt
væntanlegum íslenzkum staðli.
Hin ýmsu lönd hafa sínar eig-
in prófunaraöferðir. Eigi er
unnt að rekja það hér lið fyrir
lið. Taflan hér á eftir sýnir
tölugildi þessara staðla að því
er varðar venjulegt portland-
sement samkvæmt ritinu Ce-
ment Standards of the World,
útgefandi Cembureau, í júlí
1968.
Taflan sýnir annars fyrst og
fremst niðurstöður prófana á
afgreiddu sementi frá Sements-
verkismiðju ríkisins, miðað við
prófunaraðferð BS 12, 1958,
ásamt umreiknuðum gildum
samkvæmt íslenzkum staðli
með ISO-aðferð. Umreiknings-
stuðullinn 16.5 (í stað umreikn-
ings-stuðli eininga 14.2) var
fundinn með samanburðar-
rannsðknum hjá RB sumarið
1969, >á sýnir taflan einnig
niðurstöður prófana á afgreiddu
hraðsementi.
Styrklciki á íslenzku sementi Styrkileiki (þrýstiþol).
íslenzkur staðall og nokkrir erlendir 3 d 7 d 28 d
íslenzkt sernent BS 12, 1968 í lbs/indh2
Portland, okt. ’68 marz ‘69, meðaltal 4465 5112 6273
Portland, jan. ’69 des. ’69, ttieðaltal 4977 5715 6832
Portland, jan. ’70 okt. ”70, meðaltal 5277 6099 7232
Fjöldi mælinga 47 48 48
Staðlað frávik í lbs/inch2 208 216 223
Dreilfistuðull % 3.9 3.5 3.1
Hæsta gildi £ lbs/inch2 5700 6555 7638
Lægsta gildi — — — 4874 5686 6819
Styrkleiki umreiknaður i ISO-aðferð
Meðal gildi í kgýcm2 320 370 438
Hæsta gildi — — 345 397 463
Lægsta gildi — —* 295 345 413
íslenzkur staðall, kröfiur, portl. kg/cm2 175 250 350
■fmsir staðlar.
Noregur NS 3050 1969 í kg/em2 200 300
Danmörk DS 1933 — 320 400
Finnland NR 460 1945 — 150 225 350
Svíþjóð Bl 1960 — 160 260 420
Bnetland BS 12 1958 — 154 239
A.usturriíki ÖNORM 1963 — 150 225 375
Sviss SI-A 115 1953 — 300 400
Portugal NR 40870 1956 — 110 180 275
Pólland PN-60/B 1960 130 225 350
Þýzkaland, V. N.DIN 1164 1969 — 375
Þýzkaland, A. A.TGL-9271 1968 — 150 225 350
1 d 3 d 7 d
Hraðsement, BS 12, 1958, Jan. — okt. 1970.
í Ibs/inch2 3854 5274 5934
Staðlað fróvik í Ibs/inch2 312 254 260
DreifistuðúR % i pri 8.1 4.6 3.8
Fjöldi mælinga 31 31 29
Styrkleiki umreiknaður í kg./cm5 ISO-aðferð 233 320 360
Islenzkur staðall, kröfur, í kg/cm2 150 250 350
1 d 3 d 7 d
Um niðurstöður mælinga á
portlandsementinu tala töikirn-
ar skýra máli. Jafnvel edtt ein-
stakt lægsta gildi liggur 18%
yfir kröfum 28 daga styrkleika,
meðalgildið 25% yfir kröfxmum
og það hæsta 30% yfir.
Um samianburð við aðra staðla,
svo langt sem slíikur saman-
burður naer, sbr. það sem áður
var sagt um mismunandi próf-
unaraðferðir, fullnægir íslenzka
portlandsementið styrkleika-
kröfum staðlanna. Eitt gildi að-
eins, eða 2% prófanna, nær
ekki gildi sænska staðalsins um
28 daga styrkledkann og er þá
miðað við umreikning með
stuðlinum 16,5. Ef reiknað væri
með 14,2 nærni lægsta gildi
480 kg/am2 eða langt ofan við
mörkin.
„Hitt er svo annað mál“, eins
og tekið var fram á blaða-
mannafúndinum, „að vissir
framleiðendur og viss lönd, sér-
staklega þau sem eiga kost á
sérlega góðu hráefni, ná hærri
gæðum en aðrir að því er varð-
ar styrkleika“.
Engin tök era á að gera svo
yfirgripsmiklu máli sem hér
um ræðir skil á opinberum
vettvangi í blaðagrein. Því
verður ekki gerð tilraun til að
rekja allt, sem fram hefur
komið. Þó skal enn vikið að
nokkram atriðum.
Hátt alkali-innihald í ís-
lenzka sementinu er ekki nýtt
fyrirbrigði. Sementsverksmiðj-
unni er þó ekki kunnuigt um
skemmdir á steinsteypu, sem
með öryggi verði raktar til
þessara eiginleika sementsins.
Aðstæður hér á landi era allt
aðrar, en þar sem slíkar
skemmdir haifa verið hvað mest
áberandi, og þar sem þær voru
uppgötvaðar, þ. e. í Kaliforniu..
Hér skiptir hitcistigið hugsan-
lega hvað mestu máli. Vísinda-
menn sem kannað hafa þetta
fyrirbrigði steinsteypuskemmda,
m. a. dr. G. M. Idom, for-
stöðumaður Betonforsknings-
laboratoriet í Karlstrap í Dan-
mörku, telur þannig að hið
svala loftslag hér á landi hamli
veralega þessum áhrifum. Hér
er engu að síður vandamál,
sem þarfnast umfangsmjkilla
rannsókna. Slíkar rannsóknir
hafa verið og era í gangi hjá
þeim aðila hérlendis, sem einn
hefur aðstöðu til að sinna þedm
og fjalla um þær, en það er
Rannsóknarstofnun Byggingar-
iðnaðarins (RB).
„Tæknilið verksmiðjunnar er
Mtdð“ segja menn.
í því sambandx er þó ástæða
til að benda á að stærri rann-
sóknaverkefni verða efcki leyst
nema þar sem aðstaða og bún-
aður er til slíkra starfa. Að-
staða fyrir umfangsmeiri rann-
sóknir er nú að skapast hjá
RB. Góð samvinna hefur verið
við þá stofnun og eiga þau
tengsl vonandi eftir að styrkj-
ast frekar. Varðandi tæknilið
verksmiðjunnar má heldur ekki
gleyma því að Sementsverk-
smiðja ríkisins hefur á að skipa
I rekstrinum fjölmörgum ágæt-
um fagmönnum. Þá hlið máls-
ins má ekki vanmeta, þegar
rætt er um tæknilið fyrirtæk-
isins.
1 athugasemdum ritstjóra
Tímarits Verkfræðingafélagsins
i dagblöðum 19. þ. m. er vikið
að margnefndum blaðamanna-
fundi og þeirri greinargerð, sem
þar var lögð fram. Undirritað-
ur sat fund þann, sem fjallaði
um sementið. Ummælin um
fundinn, sem og aðrar skýring-
ar og athugasemdir við atriðin
sex, sem lögð var fram á
blaðamannafundinum vora frá
mér komnar.
Slys eða ekki slys? Stað-
hæfing gegn staðhæfingu. Mál-
ið, þ. e. framleiðsla á sementi,
er vissulega ekki eins einfalt og
álykta mætti eftir hundrað ára
þróun aðferðarinnar við fram-
leiðsluna. Hver verksmiðja hef-
ur sín vandamál vegna mis-
munandi hráefna og aðstöðu.
Við hér höfum mörg vandamál.
Nokkur þeirra er verið að
kanna, önnur verða öragglega
tekin til meðferðar svo fljótt
og aðstæður leyfa,
Ég er ritstjóranum sammála
um að leita beri til sem flestra
er stutt gætu að framiþróun á
sviði sementsframleiðslu. Já-
kvæðar ábendingar og tillögur
era vissulega þakkar verðar. Ég
lét að þessu liggja í niðurlags-
orðum í ávarpi því er ég flutti
á sementfunðinum. En ég lauk
máli mínu með þessum orðum.
„Tvö höfuðsjónarmið tel ég
að hafa beri í huga við umræð-
ur og ályktanir fundar í þessu
félagi um þetta málefni en það
er:
1. Skiflningur á séirstöðu okk-
ar með tilliti til hráefna og
2. Stuðningur notandans og
kaupandans við þá viðleitni
ráðamanna veiksmiðjunnar að
ledta leiða til að bæta fram-
leiðsluna og þannig a m. k.
halda í horfinu, hlutfallslega
miðað við erlenda framleiðend-
ur“.
Ef um sflys er að ræða varð-
andi þessi mál, í undangengn-
um umræðum og blaðaskrifum,
hygg ég að slysið felist í að
þessum óskum var eigi sinnt.
Jóhann Jakobsson.

GLEMLEGT
NÝÁR
Þökkum viðskipt-
in á liðnu ári.
yerzlunin
E LF U R
Laugavegi 38
og
yestmannævjum.
SINE-fólk
OG AÐRIR NÁMSMENN!
Blaðfundurinn verður í HÚSINU, Krikjustræti 10
2. janúar kl. 14.00.
Fjölmennum um kvöldið á poppieikinn Óla í T’jam-
arbæ. — Spjallað við leikara að lokinni sýningu
í HÚSINU.
Stjórnin.