Þjóðviljinn - 29.01.1971, Blaðsíða 6

Q SÍÐA — ÞJÖÐVIUINN — FVjstudagur 29. janúar 197L
Tunglvagninn „hvílist" til 7. febrúar
ai loknum þriðja „starfsdeginum"
Tungldagurinn er fiórtán
jarðnesikir sólarhiringar. Því má
segja, að óriðji starfsdagur sov-
ézka tunglvagnsins Lúnoildiod-1
hafi byrjað 9. janúar og er hotn-
um nýlokið. Hvílist vagninn nú
á tímabilinu 21. jan. — 7. febr.
Á þriðja starfsdegi £ór vagninn
taspa tvo Jcm., en eitt helzta
verkefni hans var reyndar að
fara. í stóran hring með all-
mikflum hraða, og snúa afturtil
þess steðar sem hann fórfyrst
frá — landingarstaðar siðasta
þreps tunglflaugarinnar Lúnu-
17, sem flutti hann á ákvörðun-
arstað 17. nóv. s.l. Alils hefur
tunglvaigninn þá farið 3.655 m.
,,Hreinn“ vinnutími tungl-
vagnsins er þá orðinn meiraen
mánuður. Möguleiki á svolang-
vinnu starfi er eitt það sem
sjállfvirkar tunglstöðvar haffa
helzt fnam yfir aðra tunglleið-
angra á núverandi stigi taelkni-
legrar þróunar. Auðyitað má
búast við því að komdð verði
upp í fjarlasgtri framtið mönn-
uðum stöðvum til langs tíma á
tunglinu og verði þá meðreglu-
bundnum hætti skipt um áhafn-
ir, eins og gert er t.d. á heims-
skautastöðvum. En það er ær-
inn tími .þangað til, og enn sem
komið eí- geta leiðangrar verið
mjög takmarlkaðan tima á
tungMnu.
Eins og menn vita eru það
taikmarkaðar birgðir súrefnis,
vatns og raforku sem helzt
stytta dvalartíma manna á
tunglinu — en tungffileiðangur
eyðir allmiklu af rafiorku. Þá
dugir ekki líiál sónrafhlaöa, eins
og sú sem Lúnoikhod-1 notar.
Leiðangur marma þarf rafgieyma
eða einíhverskonar eldsneyti, en
hvorttveggja er vegpa þyngdar
óhagkvæmara en sólrafhlöður
sem nota ókeypis oricu. En ef
leiðamgur ætlaði að nota sól-
rafhlöður yrðu þær allltof fyr-
irferðarmiklar. Það er enn of
snemmt að tala um radíóísótóp-
útbúnað eða kjamoricuútbúnað,
en slík tæiki gætu ein keppt við
I
sólrafhlöður um að tryggja
langa vist geimfara á tunglinu.
Eins_ og að líkum lætur er
vísindaíegur árangur tungl-
rannsókna eánatt í réttu hlut-
falli við það hve lengi tilraun-
in stendur Tunglferðir manna
í dag geta í mesta lagi tryggt
rannsóknir í nokkra sólarhringa
— en tumglvagninn hefur þegar
starfað í meira en mánuð, sem
fyrr segir. Mörg fyrirbæri verð-
ur að kanna með tiUiti til brey t-
inga þeirra í tírna — og verð-
ur árangurinn þeim mun fyllri
sem tilraunin stemdur lengur.
Þannig hefur tunglvagninn gef-
ið vísindamönnum einstaikt
tækifæri tiíl aö 1 jósmynda lands-
lag á tunglinu ,,frá sólarupprás
til sólarlags" — og þá eikki einn
tungldag heddiur noklkra í röð.
Lúnokihod-1 er fyrsta sjálf-
virica tæknð sem á tungllið kemst,
sem hefur getað starfað efftir
tvær tunglnætur. Bandariskar
tunglstöðvar aí gerðinni Surv-
eyor hafa að vísu getað starfað
að liðinni tunglnótt, en aðeins
að nokkru leyti. En auðvitað
ber að taka tillit til þess að
tæki Surveyors voru aðeins gerð
fyrir fuBgillt starf einn tungl-
dag.
Sovézki tunglvagninn var
hugsaður fyrst og fremst sem
tæki til lamgvinnra rannsókna.
Höfundar hans brutu heilann
mikið um það hvemig bezt
mætti tryggja starfshæffni hans
meðan á hinni hörðu tungílnótt.
stendur. Reynsla tunglnóttanna
tveggja sýnir, að þetta hefur
þeim vel tekizt FyTÍr nóttina
er lok sett á vagnihn ofanverð-
an og er hann þá „skinnldædd-
ur‘‘ frá öllum hliðum — í loft-
tómri einangrun, sem kemur í
veg fyrir hitatap. tJtbúnaður,
sem um borö er, er tekinn úr
sambandi vegna bcss að sólraf-
hlöðumar starfa ekki — að
undanskildum þeim tækjum sem
eru á vakt, ef svo mætti segja.
Þannig er útilokað að vagninn
ofhitni vegna starfs tækjanna
um borð. En hvaðan er þá hit-
inn kominn? Hann kemur frá
sérstöku radíóísóitópatæki, sem
aðeins starfar að næturiagi. Það
hitar upp gas sem fyllirskrokk
vagnsins, og sérstakar viftur
tryggja að þetta gas sé áhreyf-
ingu, að hann „beri yl“ til af-
skekktiustu hluta vagnskrokks-
ins, að ekkert tæki sé í þeirri
hættu að ofkólna.
Sólraflhlöður tryggja starfs-
getu tunglvagnsins, en radíóísó-
tópar vernda þessa stamfsgetu á
,,hvf!dartíma“. AJilt er þetta út-
búnaður sem gerður er til lang-
vinns stairtfs, og frammistaða
hans gefur fulla ástæðu til að
ætla að Lúndkihod-1 haldi enn
styrk sínum og getu.
Tunglvagninn hóf þriðja
starfsdag sinn í hlíð gríðarmik-
iíls gígs, þar sem hann hafðd
hvílt sig undangengna tunglnótt
Byrjaði hann á að rannsaka
„jarð“-vaginn í gígnum, en
áður voru tæki hans að sjálf-
sögðu prófuð Síðan voru settar
i samiband sjiónvarpsvélar þær,
sem horfa ,,fram á við,“ en
hraði vagnsins er ákveðinn eft-
ir því hve gott skyggni þær
hafa.
Fyrst þegar vagninn hóf ferð
sína um tunglið, fór hamn mjög
gætilega, og stjómendur hans
reyndu að forða hcnum frá
meiriháttar gígum. En nú haffa
aðstæður breytzt, • og þegar
vaigninn var kominn upp úr
gígnum, sem verið hafði hon-
um „bílastasði" tók hann á rás
beina leið, og sveigði því að-
eins til hliðar, að framundan
væru óyfirstíganTegar hi.ndranir.
Þetta var og gert í vissum til-
gangi. Það er erfitt að „átta
sig“ á tunglinu og í Regnhaff-
inu þar sem vagininn er eru
engin þau í'jöil eða hæðir sem
unnt er að taka mjð af. Vagn-
stjórarnir á jörðu niðri hafa
aðoins farna vegalengd að
styðjast við svo og sjálfstætt
stjómunarkerfi sem geffur til
kynna í hvaða átt eða um hve
margar gróður vagninn sniýst.
Og til þess að prófla hvort allt-
af væri hægt aö vita upp á hár
hvar vagninn væri, var ákveðið
að byrja þriðja starfsdaig hans á
því að láta hiann fara í hring
og snúa aftur nákvæmllega til
þess staöar, sem lagt var upp
frá — þ.e.a.s. til lendingarstað-
ar tunglfarsins Lúnu-17. Fór
vagninn í þessu skyni um 500
metra fyrstu tvo dagana — og
er ekki að undra þótt stýri-
maður yrði feginn, þegar allir
útreikningar hans reyndust hár-
réttir — vagninn sneri. aftur
til síns heimia. eins og þægt
bam.
Fyrri hluti þessa starfstímabiils
fór sem sagt að mestu til þess
að prófa betur ýmdskonar stýr-
isútbúnað og stjómtæki. En að
sjálfsögðu gerði Lúnckhod margt
fleira. Hann heldur áfram að
senda myndir til jarðar, oghef-
ur nú þegar sent myndir fró
um 40 gígum. Fræðimenn hafa
t.d gefið sérstakan gaum að
myndum aff steinum, sem þedr
hafa fengið frá útsendara sín-
um á tunglinu. Menn hafa af
upplýsingum sem fengizt hafa
m.a. dregið þá ályktun, að stein-
arnir séu komnir upp í gosum,
og geti athugun á efnasamsetn-
ingu þeirra geffið upplýsin.gar
um innri lög tunglsins.
Tæki það siem annast slkil-
greiningu á effnasamsetningu
sýna, RIFMA, er það kaflað,
slkrásptur röntgenigedskm frásól
vm leið. Einmdtt nú á þessum
a starfsdegi fen.gu vísdnda-
menn með aðstoð þessa tækis
betri mynd en nokkru sinni áð-
ur af sprengingu á sólinni —
sem um leið var hægt að skoða
bæði firá jörðu og frá rannsókn-
arstöðvum á braut umhverfis
jörðu.
Radflótmæiiar héldu áfram að
skrá geimgedslun, sem litlar
sveifLur urðu á á þessu túnia-
bili. Röntgensjónauifca tungl-
vagns var bednt að 30 einstök-
um hlutum himinhvolfsins, bæði

••
Tunglyagninn var reyndur við nxargvíslegar og misjafnar aðstæður á jorðu niðri áður en hann var sendur í mánaferðina.
Slóð tunglvagnsins á yfirborði mánans.
í fleti Vetrarbrautar og unddr
gleiðum hornum við hana. Og
enn haflda vísindiamenn á jörðu
niðri áfram sínum ágreiningi
um það, hvemig sé bezt aðfláta
tunglvagninn haga sér — sumir
viflja allltaf haifla hann á hreyf-
infíu, en aörir, ednikum þeir
sem vinna með lasersipegilinn
á Lúnoflthod-1 vilja hafla hann
sem lengst á hverjum stað.
Sem fyrr segir, hvilir tungfl-
vagninn sig nú til 7. febrúar,
en samt miun haft við hann
fjarskiptasamband é þessum
tíma til að ganga úr skuggaum
hvort öfll tæki hans vinni með
eðlilegum hætti. Tiilraunimar
halda áfram.
—(APN).
Ungmenni fráBirkeröd, vina-
bæ Garðahr., koma í snmar
Aðaflflundur Nonræna félagsins
í Garðaíhreppi var haldinn í
kennarastofu Bamaskól’.ans, mið-
vikuriaginn 20. jan. 1971.
Formaður fllutti ýtarlega
sikýrslu stjómar, rakti upphaf
og sögu féflagsins sJ. 5 ár, en
flélagið var stofnað af þáver-
andi framkvæmdastjóra Nor-
rænu félagannaá Islandi, Magn-
úsd Gíslasyni og flrú Amheiði
Jónsdóttur. — Formaður gerði
grein fyrir öllum þeim heflztu
málum, sem félagið hefur látið
til sín taka, svo sem vinabæja-
tengslum, en vinabæir Garða-
hrepps eru: Asker í Noregi,
Birkeröd í Danmörku, Eslöv í
Sviþjóðf Jakobstad í Finnlandi
og Tórshavn í Færeyjum. Hef-
ur félagið haft margs konar
samskipti viö aflla vinabæina,
bréfaviðskipti, sent fuilltrúa á
vinabæjamót, skipzt á blöðum
og myndabæklingum og tekið
á rmóti gestum frá öllum vina-
bæjunum. — Vasntanlegur er
hópur ungmemna frá Birkerpd
sem er sá vinabær, sem Garða-
hreppur heflur haft mest <->g
bezt samskipti við frá stofnun
félagsins. Unnið er að undir-
búningi að komu bessa hóps
(sundflokikur).
Félagið hafði miiligöngu um
og útvegaði ungmennum úr
Garðahreppi skölavist í lýðhá-
skólanum í' Kungálv í Svfþjóð
og átti þátt í mióttöku, þegar
rektor, kennarar og nemendur
þess skóla (alls um 60 manns)
komu í heimsókn til íslands
vorið 1969.
Félaigið hefur gengizt fyrir
kynningarkvöldum um vinabæi
Garðahrepps og Norðurlöndin,
t. d. Tórshavn, Asker, og næsta
kvöldvaka verður um Birkeröd
og Danmörku og siðar varður
Jakobsbœr kynntur og Finn-
land. — Þrír kennarar hafa
tekið þótt í kennaraskiptum við
danska kennara og kennarar og
skólastjórar heimsótt skólana i
Birkeröd og kynnt sér skólamá!
og kennsflu þar í borg.
Félagið átti fuflltrúp á vina-
Framihald á 9. síðu.