Þjóðviljinn - 14.04.1971, Qupperneq 6

0 SIÐA — ÞJÓÐVTiLJTNtN — mfoffiáviSfetgar 14. atptrít m
Bragi Jósepsson:
ATHUGASEMD
við ummæli Þjóðviljans um félagsfræðirannsókn-
ir á vepm vísindastofnunar Bandaríkjanna
L Leyfí stjórnvalda.
Seint á árintu 1969, hóf ég,
ájsarnt prófessor Tlhioimas P.
Dunn félagsfræðingi, athiugun á
því, hivort hægt imrndi að fá
fjárhagslegan styrk til þess að
framlkv'æma athugun á áhrifum
sjónvarps á hegðun manna og
þá sérstaklega á afbrotaJhnedgð
unglinga.
Eftir að við höfðum kannað
möguleilka á því að fá styrk til
nefndrar rannsóknar, sömdum
við all víðtælka rannsóknar-
áætlun (60 vélritaðar síður) og
sendum til Vísindastofniunar
Bandaríkjanna, með samþykki
þess háskóla. sem við störfum
við (Westem Kenibucky Uni-
versity). Jafnframt þessu sneri
ég mér til íslenzkra stjómvaida
varðandi framkvæmd fyrirfhug-
aðrar rannsóknar á Isílandi, þar
sem aðstæður þar eru. ' sér-
staklega heppilegar. Svör
stjómvalda koma skýrt fram
í eftirfarandi brðfum. Fyrra
bréfið er frá utanrfkisráðu-
neytinu dagsett 24. nóvember
1969 og er svdhljóðandi.
„Frá menntamálaráðuneytinu
hefur nú borizt bréf þar sem
segir: „bessu ráðuneyti hefiur
borizt ljósrit af bréfi dr. Braga
Jósepssonar, dags. 31. október
s.l., varandi fyririhugaða rann-
sókn á áíhrifum sjónvarps og
annarra fjölmiðlunartækja á
Islandi á afbrot ung-
linga. Ráðuneytið er þvtí mjög
hlynnt. að slfk rannsókn fari
fram. Jafnframt skál á það
bent, að fyrir milligöngu ís-
lenzku Uneseo-netfndarinnar
fékfc I>orbjöm Broddason, fé-
lagsfræðinemd, á árinu 1967/68
styrk til þess að rannsafca áhrif
sjónvarps á skólaböm hér á
landi. í framhaldi af því hetfúr
enntfremur fengist styrkur frá
sömu stofnun til þess að rann-
saka áhrif sjónvarps á fiuill-
orðna. Væri væntanlega æski-
legt, að rannsóknir dr. Braiga
verði eftir því sem unnt ér
samræmdar framangreindium
rarmsófcnum eða samiráð haft
við stjómendur þeirra". „Sam-
kvæmt framansögðu er ekfcert
því til fyrirstöðu að fram-
kvæma ofangreíndar rannsókn-
ir, en æskilegt er að samræma
þær þeim rannsóknum á sama
sviði. sem þegar eru nefndar
og styrkur hefur verið veittur
til.
F.r.
Pétur Thorsteinsson (sign)"
' Síðara bréfíð sem tilgreint er
hér, er frá ménntamálaráðu-
neytinu, dagsett 20. janúar 1970
og er svohljóðandi:
,/Ráðuneytinu hefiur borizt
bréf yðar dags. 28. nóvember
s.l., vaiðandi fyrirhugaðar
rannsóknir yðar á áhrifium
sjónvarps og annarra fjölmiðl-
imartækja á afbrot unglinga á
Islandi. Ráðuneytið er að sjálf-
sögðu reiðubúið að veita yður
alla þá eðlilegu, fyrirgreiðslu
við þessar rannsóknir, sem í
þess valdi stendur, en eins og
þér hafið tekið fram. kemur
allur fjárhagslegur stuöningur
við rannsókn yðar frá öðrum
aðilum.
F.h.r.
Birgir Thorlacius (sign)“.
2. Staftfesting á rannsóknar-
styrk.
Megmhiuta ársins 1970 tmn-
um við prófessar I>unn að
undirbúningi fyrirhugaðrar
rannsóknar. Þetta var gert í
fuilM vitund um, að styrfcveit-
ing gæti vel bruigðizt. Upphaf-
lega gerðum við ráð fyrir
tveggja ára rannsófcnartímiabili,
sem mundi hefjast haustið
1970. Rannsóknaráætlun á þeim
grundveffii var ekki tekin til
greina, en endursend með til-
lögum um ákveðnar breytingair.
Þessar breytingar vörðuðu fyrst
og frernst lengd rannsóknar-
tímabilsins og í samræmá við
það styrfcupphæð. Endanlega
var rannsóknaráætlunin sam-
þykkt ótfiormlega af Vísinda-
stofnundnnd rétt fyrir jól 1970,
en formlega barst okfcur stað-
festing ekki fyrr en 1. febrúar
s.l.
3. Vísindastofnun Bandarikj-
anna
(National Science Foundatkm).
Þessi vísindastofnun er stærsta
vfsindastotfinun BandarÆkjanna
og ein viðurfcenndasta vísinda-
stofnun veraldar. Stofnunin
veitir visinda- og finæðistyrfd
til einstakra vísindamanna, há-
skóla og annarra stofnana, bæði
í Bandaríkjunum og erlendis.
Rannsóknaráætlan ir, sem ber-
ast stofniuninni, eru metnar af
um það bil 20 sérfræðingum
í viðkomandi grein, sem síðan
maéla með verkinu eða leggja
til, að styrkur verði ekki veitt-
ur. Framfcvæmdastjóm veitir
siðan stjrrkinn að fengnu sam-
þykfci fjármálastjómar, Þetta á
við aila medriháttar styrki,
svo sem þann, sem hér um
ræðir.
4. Styrkur til rannsóknar á
áhrifum sjónvarps.
Vlísindastafnun Bandaríkj-
anna samþykkti endanlega styrk
að upphæð 48.000,- dollaira til
Western Kentucky Univensity til
rannsóknar á áhrifum s jóinvarps,
sérstaklega með tilliti til a/f-
brotahneigðar. Westem Ken-
tueky University lagði á móti
til rannsóknarinnar 7.439.-
dbllara. Auk þess leysti háskól-
inn tvt) prófessora undan
kennsluskyldu, Braiga Jósepsson
í eitt ár og Thomas P. Dunn
í hélft ár.
5. Undirbúningur raunsóknar.
Ýmsar toenningar hafa toomiið
fram um áhrif sjónvarps á
hegðun manna. Félagisifræðdng-
ar, sáifræðinigar og aðrir vís-
indamenn hafa gert miklar og
merfcar rannsóiknir á þessum
syiðuim. Gáitan um hin raiusn-
verulegu áhrif sjónvarpsins á
hegðun manna er enn óleyst
og verður ef til vill aldrei leyst
að fullu.. Þrátt tfyrir það mun
mannsandinn halda áfram í
leit sinni að fulllkomnara og
réttlátara samfélagi. Rannsókn
okkar á áhrifium sjónrvarps er
þáttur í þessari leit. Staðsetn-
ing rannsófcnarinnar hér á
landi er fiyrst og firemst vegna
þeirrar aðstöðu sem hér er fyr-
ir hendi. Anðvitað hefur rann-
sóknin ákveðið gildi fyrir Is-
land og íslenzika fræðimenn, en
hún er fyxst og firemst al-
menns eðlis. Ndðurstöður rann-
sófcnarinnar geta þvtf ef til vill
haft verulegt gildi fyrir afstöðu
þjóðfélagsins gagnvart þessu
áhrifami'kla fjölmiðlun artæki,
sjónvarpinu.
Eins og bent var á í bréfi
ráðuneytisins, tilgreint hér að
ofan, hlaut Þorbjöm Brodda-
son styTfc frá Unesco 1968, til
þess að rannsafca áhrif sjón-
vaxps hér á landi. I samræmi
við tilmæli ráðuneytisins höfð-
um við því samband við Þor-
björn- I ttpphatfi var t.d. áfcveð-
iO aö ráða Þarbjöm sem starfs-
mann vdð rannsóknimar, og
hefði svo ef til vidl orðið, ef
hann hefði ekki í millitíð feng-
ið lektorsstöðu við Háskóta Is-
lands. Að öðru leyti má taka
firam að skýrsla Þorbjöms
Bnoddasonar hefúr reynzt okk-
ur afar mikilvæg, sérstaklega
með tilliti tii þess tíma, sem
rannsóknin er gerð á. Rann-
sófcn ofcfcar er mjög viðamikil.
og sumir félagsfræðingar,
sem hafa kynnt sér rannsókn-
airáætiun o?dkar telja. að hún
sé ein af þrem umtfangsmestu
rannsóknum sínnar tegundar.
Rannsóknin er að verulegu
leyti byggð á reynslu og á-
bendingum Himmelweit, Opp-
enheim og Vince í Bretlandi
(1958) og Schramm, Lyle og
Parker í Bandanífcjunuim (1961).
Einnig höfum við notið aðstoð-
ar nokkurra þekfctustu flélaigs-
firæðínga Bandarókjanna, og
má þar sérstaklega nefna Ever-
ett M. Rogers, Otto N. Larsen
og Melvin L. DeFleur. Þá höf-
um við ednnig stuðst mjög við
niiðurstöður sáðustu rannsókna
sádfræðinganna Seymour Fesh-
bach og Riobert D. Sdnger. Auk
þess sem hér hefuir verið nefnt.
höfum við fengið gagniegar
upplýsingar um rannsóknir, sem
gerðair hafa verið á áhrifium
sjónvairps á himum ‘ Norður-
löndunum. Þá hölfum við einndg
haft samráð við fijölda ís-
lenzkra aðila og leitað aðstoð-
ar íslenzkra vtísindamanna.
6. Gagnrýni Þjóðviljans.
Höfluðstyrkur hins frjáilsa
þjóðfélags er opin gagnrýni.
Gagnrýni er því í eðli sínu ekki
slæm, hetfdur öllu frekar nauð-
synleg. En gagnrýnandinn
verður jafnframt að vera ábyrg-
ur og helzt réttsýnn. Ég tel að
gagnrýni Þjóðviljans að und-
anfflörnu á mig persóniullega og
rannsóknina í heild hafi verið
mjög óréttlát. Það er t.d.
spurning, hvort blaðið hafi
ekki gerzt sekt um atvinnuróg,
þar sem við, sem stðndium fyrdr
þessari rannsófcn, höfium við-
urkenmd réttindi í viðkomandi
firæðigrein þ. e. félagsfræði
fjðlmiðla og uppeldis- félaigs-
fræöi. Dylgjur um að hér sé
um njósnir að ræða, er frekleg
móðgun við þarm háskóla, sem
við störfium fyrir.
Dylgjur um stærð rannsókn-
arstyrks mun koma ffleistum
sanmgjömum vtfsindamönnum
mjög undariega fyrir sjónir. Á
sama hátt finnst mér aðsiðleysi
blaðsins sŒiái öll met, þegar því
er fúndið til floiráttu, að rann-
sóknln sé unnin fyrir tilkomu
bandairísks styrfcs. Riannsófcnar-
og visindastarfsemi hásfcóla
einkennist einmitt af alþjóð-
legri samvinnu. Póditísfcar
dylgjur og ofeóknaræði gegn
áfcveðnum þjóðum eru ekki í
samræmi vdð hugsjónir háskóJ-
anna.
Sfcal ég þá vdkja að edmu
gagnrýni Þjóðviljans, sem ég
tel sérstafca ástæðu til að sfcýra
vegna húgsanlegs mdsskilnings
annarra sérfræðinga é sviði fié-
lagsvísinda.
a. Rúmiega 90% af áætlaðri
köramm hér á landd er gerð án
nafns og heimilisfangs £rá upp-
hafi.
b. Tæplega 10% af köramm-
irairi varða skólaböm á svæði,
þar sem sjóawarp hefur verið
starfiræfct í 3 mánuði eða sfcem-
ur, og öðru svæði, þar sem
sjónvarp hefiur verið starfrækt
í 3 ár eða lengur.
C. Við skoðanakönraun þess-
ara bama, er greinir í b-lið
er nafn og heimdlisfiang tíl-
greint. Ástæðan til þess er sú,
að hér er notuð sérstök þríþœtt
samanburðaraðferð: í fyrsta
lagi — skoðun barnsins, í öóm
lagi — mat kenraarans á bam-
irau, og í þriðja lagi mat fior-
eldra. Til þess að unnt sé að
ná sambandi við flareklra bam-
anna, er því nauðsynlegt að
heinrilisfang þeirra sé tilgreint.
d. Spumingarformin, sem not-
uft eru vift þessa ákveðnu skoft-
anakönnun, verfta aldrei send út
úr landinu. Niðurstöður þessara
fomia verða sefct á þar til gerð
kort, hér á landi, þar sem
hvorfcí nafn né heimilisfiang er
tilgreint. Að öðm leyti emm
vdð, sem stöndum fyrir þessari
rannsófcn, persónulega ábyrgir
fyrir þessum gögraum, Ef rit-
❖
Sýning Eyjólfs
MáJverkasýning Eyjólfs Einarssonar í Galleri Súm við Vatnsstíg
er epin til 25. apríl en hún var opnuð rétt fyrir páska. Er opn-
unartimi kl. 4-10 daglega.
stjóri Þjóðviljans tedur að hann
hafí ffliansta ástæðu tíl að
gruna mig og prófessor Dunn
um njósnir, þá firandist mér
bæði sjádfsagt og eðlilegt að
ritstjórdnn krefjist rannsófcnar.
Á hinn bóginn má ved vera að
ég tólji persóraulega nauðsyn-
legt að stófna riitstjóranum fyr-
ir atvinnuróg, meiðyrði og ef
tfl vil eitfchvað fdéira, sem lög-
firóðir meran tedja ástæðu til á
grumdveddd ummæda bdaðsins.
7. Þé vil ég taka firam eftir-
farandi atriði varðandá um-
mæli, sem fram fóm á Aíþdragi.
SjádtEur heyrði ég efcki frétt
útvarpsins. Ekki hefúr mér enn
tókizrt að né taii af ráðherra,
þar sam þmgslit stóðu yfir rétt
fyrir páskana. Ráðuneytisstjóri
vtfsaði mér til skrifetofustjóra
Adþingis, sem tjáði mér að úr-
dráfctur frá nefindum urruræð-
um væri ekfci tilhúinn. Skýr-
ingu Þjóðviijans á þessu hef ég
afbur á móti, en þar kemiur
frarn mjög alvarieg villa, sem
ég tel rétt að leiðrétta, og veit
ég, að ráðherrann rraun stað-
festa það.
I fyrsta lagi fékk ég skrif-
lega staðtfestiragu á því. bæði
firá uitanrikisiráðuneytinu og
mennibamálaráðuineytinu, að
okfcur væri heimilt að vinna að
þessari rannsókn hér á landd.
1 öðru lagi helfur ráðuneytið
aldrei farið fram á að ritskoöa
þær rannsóknaraðferðir, sem
við hyggðumst nota, enda mun
slfkt póttitfefct eftirlit hvergi
þefcfcjast í hinum frjálsa heimi.
Á hdnn bóginn leituðum við
aðsfcoðar Háskóla Isdands og
einstalkra prófessora, sem yfir-
leitt reyndust svo störfum
hlaðnir, að þeir treystu sér
ekfci til að veita okfcur neina
meiriháttar aðstoð.
Af því, sem aö framan grein-
ir hafði náðuneytið veitt heim-
ild til rannsókmariranar. Þar
sem hér er um erfendan há-
slkóla að ræða ber ráðuneytið
efcki áhyrgð á rannsófcnarað-
ferð, einstökum rannsóknar-
þátfcum né heldur niðurstöðum
rannsóknarinnar. Sú brengdun í
mádlElutningi að þessi rannsókn
sé unnin í óleyfi ráðuneytisins,
er þvtf algeriega staðlaius með
öllu. Þá via ég einnig taka
fram, að strax eftir að ég toom
til landsins ræddi ég við
menntamádaráðherra. sem lét
þá í ljós áhuga sinn á rann-
sófcninni og hét ofctour öllum
þeim stuðning, sem hann gæti í
té látið. Að öðnu leyti hef ég
éklki séð ástæðu til þess að
standa í frefcari bréfaskriftum
við ráðuneytið þar til nú.
8. Starfsfólk rannsóknarinnar
Við þessa rannsólkn starfa niú
aiuk mtfn 7 manns, þ. e. 2 stúdk-
ur á skrifetofu og 5 vdð sfcoð-
anaköraraun oig aðrar ranmsólkn-
ir á söfnum og við aðrar sifcotfn-
anir. I skólunum hefur þessu
fódki verið tekið með einstaikri
vinsemd. I Stykkishólmi ósk-
uðu tvennir foreldrar, að böm
þeirra yrðu ekki tókin með, og
einir foreldrar í Gnundanfirði.
Þó tel ég, að þessi óveruilega
andstaða sé að mestu á mis-
skilningi byggð, og vona óg, að
mér hafi tekizt að lexðrétta
þennan misskilning. Við fédags-
firæðilegar skoðanafcaxinamir er
ytfirleitt leitazt við að gefa sem
minmstar upplýsingar um til-
gang. Af þessum sökum hef ég
í lengstu lög sneitt hjá fjöl-
miðlum. Á þessu stigi rann-
sóknarinnar höfium við aftwr á
móti náð svo laragt, að frekari
umsagnir koma ekki að sök. Á
hinn bóginn verður engrar
niðurstöðu að vænta fyrr en
snemma á næsta ári.
9. Stjómmálaskoftanir
Þá hefur Þjóðviljinn einnig
drepið á stjómntólaslkoðanir
mtfnar. Um það má segja, að
ráðuneytið hefúr ekkd gert það
að skidyrði, að ég afneiti skoð-
umum mtfnum á stjómmállum.
Sem íslenzkur ríkisborgari tel
ég mdg hafa fiullan rétt til að
taka afstöðu til stjómmála og
vinna að framgangi þedrra án
noklkurra þvingana.
10. Skoðanakannanir — eitt af
mikilvægustu tækjum fé-
lagstfræftinnar
A síðari árum. og áratugum
hefiur þörf menningarlþjóðfélaga
á fédagsfræðirannsólknum hvers
konar aukizt hröðum skrefium.
Aiukin afbrotalhneigð ung-
menna, gdæpastarfsemi, spillt
hugarfiar og otfbeddishneigð eru
fdestum hugsandi mönnium í
dag áhyggjuefnd.
Ég vona að með þessum orð-
um hafí mér tókizt að skýra
eitt Gg annað í þessu máli, sem
ritstjóra ÞjóðvJljans og öðrum
var ókunnuigt um. 1 júK eða
ágúst n. k. mun ég svo vænt-
anlega skýra opinberiega frá
rannsókninni í heidd. Sem
starfsmaður við eriendan há-
skóla er mér að sjálfsögðu
mlkið gleðiefni að fiá nú tseki-
færi til að starfa á Islarrdi.
SjláJlfur ætti ég sízt af ödlum að
kvarta undan gagnrýni, en
jafnframt tól ég mér rétt og
skydt að verja hendur mínar
gegn órétfclátum og röngium
málfliutningi.
Bragi Jósepsson.
í minningu vinar
Rúnar Haidal Halldórsson
Í. 4.1. 1948 — d. 5.4 1971.
afihverju
tnér er spuim
á þessum veglausu tímamótum
kyrma okkar þegar brjóst mitt
er þrungið réttlátri heift
afhverju
mér er spum
á þessu komandi vori sem þú
hvarfst án þess að kveðja
því vori sem vígt skyldi stórum
áformum eins og öll vor
afhverju
mér er spum
þegar kalt stálið
og misikuninarlaus orka slökkva
þann eld sem lífið kveikir
en afhverju
að spyrja nakið stálið eða hinn
grimma tilbúna kpaft þegar
tómt fólkið sitarir h'jálparvana
í soltið gin tækniófreskjunnar
og þú þróðir ert hvergi til svars
alhverju
ínér er spum.
Runar Ármann Arthursson.