Þjóðviljinn - 06.10.1971, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 6. októlber 1971 — ‘ÞJÓÐVIL.JINN — SÍÐA
Undanfarin misseri hefur á-
stand mála á Norður-frlandi
verið einna efst á baugi, enda
ekki að furða, þar sem þar á
sér nú stað mesta blóðbað, sem
um getur í Evrópu frá því í
innrásinni í Ungverjaland ár-
ið 1956. I þcssu blaði hcfst
greinaflokkur, scm ég mun
skrifa frá Norður-Irlandi, um
ástand mála þar í Iandi, en i
þessari grein mun cg í stórum
dráttum gera grein fyrir því
helzta í sögu frlands fram að
þeim tíma, sem núverandi á-
stand tók að skapast í landinu.
í lök fjiórðu aldar og upr>-
hefí þeirrar fimmtu tófkiu írsk-
ir monn að herja á Bretlandi
og vOru þær herferðir bein af-
ledðing af undanhaldi Róma-
veldis frá Bretlandi. 1 einni
slíkri ferð var 16 ára gamall
Rómverji handtekinin og flutt-
ur nauðugur til írlands. Að
nokterum árum liðnum tólkst
pilti þessum að flýja land, en
sneri aftur, hafandii þá lært til
klerks og tokið biskupsvígslu.
Piltungi þessi hét Patretour og
er hann nú þjóðandýrlingur fra,
enda kristnaði hann þá aO
mestu leyti á þeim þrjátfu og
þremur árum, sem hann lfffti
eftir endurtoomu sína til hinn-
air grænu eyju, en hann komst
í kynni við bctri heima á því
herrans éri 465.
Klausturveldi
Upp - fná því hófst miikáð
klausturveldi á Irlandi, en
klaustur Ira voru öðrum
klaustruim ólfk, því þar bjuggu
munkar etoiki í einni stórri
kl a'usturbygginigu, hcldur í
klausturþorpum, og skiptu þeir
hundruðum í hverju þoirpi. Á-
bótamir írsku réðu etotoi aðeins
sínum klaustrum, heldur var
vald þeirra mikið á veraldllega
sviftinu, cnda hvortoi til aft
dreifa storku valdi einstatora
bisteupsstóla svo sem hcr var
á landi á öldum fyrr, eður ver-
aMIeigu höfðdngjavaldi svo
nokkru næmi.
Ránsferðir
Árið 795 kvöddu norramir
ribbaldar dyra hjá írum og
brenndu fyrir þeim kirkju eina
í Lambey en hurfu á brott vift
svo búið. Þessi „kirkjusókn*'
norrænina vair upphaifiðaðráns-
ferðum þeirra til Irlands, en
þasr hófust þó fyrst fyrir al-
vöru árið 832, þegar barbari
sá er Turgeis hét á méli írskra
en Þorgísl á norrænna, getok á
land í Armaglh, og var erind-
ið það eitt, að laggja undir sig
land. Árið 836 náði hann Dyfl-
in á sitt vald og þóttist þar i
frá vera kóngur í riki sínu,
enda var mótspyma Ira lítil
framan af. Þó íör svo að lok-
um að smékóngi einum Mael-
sechnaill að naifni, tókst að
safna að sér öðrum slfkum og
árið 845 var svo komið fyrir
Þorgisla, að hann var fangi
Ira, oa drekktu þeir honum í
Loch Uair. Eftir að það verk
hafði verið unnið, gerðist Mael-
sechinailll hákóngur Ira og fór
í pílagrímsferð alla leið suður
til Rórnu.
Víkingar
Þær leifar, som eftir voru aÆ
Norðmönnum á íriandi eftir ó-
sigur ]xíirra fyrir Irum hröktu
síðar danskir vítoinigar á brott,
haifandi heitið á hoilagan Pait-
rek sér til fulltingis. Þó fórsvo
að norskir vfkingar létu sér
ekki segjast, heldur komu aftur
til Irdands, og þá hálílu sterkari
en áður, og kenndu þeir Dön-
um þá lexíu, sem nægði tilþess
að þeir hugsuðu lítt til Irlands
upp frá því. Þegar Norðmenn
höfðu hrakið Dani á brott, hófu
þeir enn á ný að skaprauna
Ii-um aillar götur flram að upp-
hafi 10. aldar, en þá hötfðu
flestir þeirra tekið kristna trú,
en þar í milli gerðust atburðir,
sem ekki eru tök á að rekja í
svo stuttu méli sem hér.
Sundrung
Sökum þess, að Irland til-
heyrði aldroi hinu rómverska
heimsveldd, var írska kirkjan
óháð páfanum í Róm um alda-
raðir. Bn árið 1146 var mað-
ur að nafni Nicholas Brcak-
sper, sem var onskrar ætlar,
gerður að biskupi og kardinála
af Albano. Englendingur þessi
var mjög handgenginn páfla, og
varð hann eftirmaður hans og
tók þá nafnið Hadrian péifi IV.
Hadrian IV hafði mikinn áhuga
á að sameina írsteu kirkjuna
þeiiTÍ rónwersk-kaþólskiu, en til
að koma því áihúgamáli sínu
fram, gerði hainn sér hasgt um
hönd, og árið 1154 bauð hann
Hinriki Englandskonungi II, að
gerast drottnari Irlands, með
þeim skilmélum, að hann
treysti vöild páfa í landinu. Hin-
rik II og raunar allur enski
aðallinn vildi ólmur sameina
Bretlandseyjar undir einni
stjóm, og þá að sjálfsögðu sinni
eigin, enda hóf hann þegarbein
afskipti af málefnum Irlands,
sem etaki var ýkja erfitt verk,
svo mikil sem sundrungin var
þá meðal frskra höfðingja.
Einn þeirra írsku smákónga,
scm stóð í deálum við kollega
sína hét Dermot McMurrougih,
og var hann konungur yfir há-
lendishóruðum í Leinster. Þeg-
ar Rory O'Connor vorð hátaon-
ungur, hrakti hann Dormot á
flótta til Bnglands, en þargekk
hann á fund Normanna og bað
þá um liðveizlu til að ná I aftur
sínu hóraði.
Harðbogi
Sá Norðmanni, sem hvað
mest aðstoðaði Dermot, var
nefndur Harðbogi, og er hann
og fleiri höfðu unnið sigur á
O’Connor, fókk hann að laum-
um dóttur Dermots auk erföa á
rfki hans. Árið 1170 kom Harð-
bogi til Irlands og tók borgiría
Waterford með 1200 mannaher.
Sama ár tók hann Dyfilini með
aðstoð Dermots, sem hrötek upp
af skömmu síðar. O’Conmor
FYRSTA GREIN
Gíasgo
SCOTÚ
R.EPUBLIC
1LONDONDERRY 2 TYRONE
3 FERMANAGH 4ARMAGH
5D0WN 6 ANTRIM
NORTHERN
IRELAND

Á þessu korti eru hinar sex sýslur Norður-írlands sýndar i
svörtum Iit og eru nöfn þeirra í ramma inni á kortinu.
nötfærði sér dauða Dermots, og
umkringdi Harðboga ofí iið
hains í Dyflini. Harðbogi leitaði
þá ásjár hjá Hinriki II, en fékk
synjun, enda var kóngsa farið
að fimnast um og ó um veldi
Harðboga.
Greip Harðbogi þá lil þess
örþrifaráðs, að send,a 600
manna riddaralið gegn ofur-
efli liðs O’Connors, sem ekki
átti á siíkri ofdirfsku von, og
forðaði sér sem hraðast hann
mátti Nú fór Hinriki konungi
II. ekki að iítast oí vel á
blikuna enda veldi Harðboga
orðið allmikið. í október ár-
ið 1171 gekk jöfur með 4000
manna her á land á írlandi
eigi allfjarri Wateríord. Var
honum eikki sýnd hin minnsta
mótspyma, enda höfðu þeir
írskir höíðingjar sem ekki voru
uppgefnir eftir slaginn við
Harðboga og hans 600 riddara
verið í óða önn að berja hvor-
ir á öðrum og máttu því ekki
vera að því að sinna komu-
mianni. Harðbogi sá sitt ó-
vænna og friðmæltist við
kóngsa, enda ekki annarra
kosta völ.
Ensk hjálenda
Hinrik II tók sér vetursetu
í Dyflini, til þess eins að
sleikja sig upp við írska smá-
kónga, enda fór svo, að árið
1175 viðurkenndi O’Connor
yfirráð Hinriks II. yfir írlandi
með undirritun Windsorsátt-
miálans. Um svipað leyti vora
siðareglur rómversk-kaþólsku
kirkjunnar látnar ganga yfir
írsku kirkjuna. Þar með höfðu
írar glatað frolsi sínu, og var
land þeirra orðin ensk hjá-
lenda. Nú liðu aldir, og mót-
spyma íra gegn veldi Englend-
igna var mest í orði. enda
höfðingjar þeirra sjálfum sér
sundurþykkir sem endra nær.
Þegar María Stúart kom til
valda, fögnuðu írskir kirkju-
leiðtogar ákaft. því það mátti
hún þó eiga að hún var taaþ-
ólsk, sem var þó, í augum
írskra, öllu meira en hægt
var að segja um keppinauta
hennar um kórónuna í Tower.
María kom þó síður en syo
fram við íra sem trúbræður
sína, en hóf nýja og örlaga-
ríka aðferð til að auka völd
krúnunnar á frlandi.
Skæruliðar
Nú var írskum bændum skip-
að a0 pilla sig burt af jörðúm
sínum en enskum mönnum
voru fengnar þær til umráða.
og raunar fullrar búsetu. Að
þessu sinni mistókst þessi kúg-
unaraðferð, mestmegnis fyrir
tilverknað skæruliða á frlandi.
Þegar Elízabet I. komst til
valda. voru miklar væringar í
Ulster, og var Shane O’Neill
leiðtogi írskra uppreisn.ar-
manna. Elízabet bauð kappa
þessum til London, þar sem hún
viðurkenndi yfirráð hans yfir
Ulster, en um leið og O’NeilI
var kominn til frlnnds aftur,
öllu vígreifari en áður fékk
hann að lcenna á ensk/jm her
og var skömmu síðar drepinn
í brennivínsáflogum í herbúð-
um sins eigin vinar.
Eftir þetta sendi Élízabét
um 100 enskar fjölskyldur til
búsetu á írlandi, en það varð
litt afdrifarík ákvörðun, því
Englendingar þessir runnu all-
ir saman við íra. Filippus
Spánarkonungur II. og páfinn
í Róm gerðu allt sem í þeirra
valdi stóð, til að æsa íra upp
gegn Englendingum, sem aldrei
var nú neitt sérstakt erfiðis-
verk. Árið 1602 sendi Filipp-
us 400ú m-anna her til frlands
og reyndí að koma írum til
hjálpar, en enskur her, undir
stjóm Montjoy lávarðar kom
í veg fyrir það, og þar með var
úti um frelsisbaráttu íra í bili.
Nú var Jakob I. orðinn kon-
ungur Breta, og fetaði hann
í fótspor fyrirrennara sinna,
og flæmdi írska bændur af
jörðum sínum, en sendi í stað-
inn um 2000 skozkar fjölskvld-
ur, allar mótmfeléndi'*,"'m’-.
Settust Skotarmir að í Ulster,
þar sem áður hafði w-''?)
asta vígi írsfcra firelsisvina. Þar
mfð skapaðist upphaf þess
vandamáls. sem nú er við að
glíma á Norður-írlandi. Þegar
Cromwell kom til valda upp-
hóf hann einbver méstu níð-
ingsverk siíðari alda. og þarf
ekki a0 spyrja, að þau bitn-
uðu á írum f ágústmánuði ár-
ið 1649 kom hann til Dýflinar
með 12.000 manna her og hófu
frar þá uppreisn, sem ekki
lauk að fullu fyrr en þremur
árum síðar. Voru nú þúsund-
ir íra seldir í ánauð til Vestur-
Indía, en um 30.000 írar héldra
í útlegð. Hermenn þeir, sém
komið höfðu með liði Crom-
wells setust a0 á jörðum hinna
landflótta og burtseldu fra.
Þegar Jakob II. kom til valdá
reyndist hann mjög hliðhollur
frum. en hann vár hrakinn frá
völdum og við tók Vilhjálmur
af Öraníu. Þá flúði Jakob til
frlands, en Vilhjálmur elti
hann og þann 1. júlí árið
169ö börðust þeir við Bóyné,
og fór Vilhjálmur með sigur.
Frelsisöldur
Næsta frelsisalda riður svó
ekki húsum á frlandi fyrr en í
kjölfar frönsteu stjórnarbylt-
ingarinnar árift 1789. Þá vár
enn gripið til vopna gegn
brezka valdinu. sem hafði bét-
ur þá sem endranær. Árin 1846
til 1847 brást kartöfluuppsker-
an á írlandi en það var frum
óbætanlegt, enda voru kart-
öflur þeirra a0alfæðutegund.
Gekk þá hryllileg hungursnéyð
yfir landið og fengust Bretár
þá til að afnema innflutnings-
toll af komi og var það eitt
af því fáa, sem Bretar gerðu
frum til geðs. þau 800 ár sém
þeir drottnuðu yfir þeim. í lok
19. aldar hóf enski þingskör-
ungurinn Gladstone baráttu
sína fyrir írskri heimastjórn,
en ekkert varg úr framtevasmd-
um í bili. Fyrri heimsstyrjöld-
in markar tímamót f frélsisbar.
áttu fra einkum Páskaupp-
reisnin árið 1916. — f næstu
grein, mun ég gera nokkra
grein fyrir sögulegri þróun ír-
landsmála á fyrirstríðsiárunum
og eftir þau, end,a er núver-
andi ástand í landinu bein af-
leiðing af þróun þess tímabils.
Pjetur Hafsteinn Lárusson.
Leyndarmál kvennabúra tyrk
neskra soldána kölð til sýnis
Tyrkneskir soldánar ríktu
með harðri hendi yfir miklu
lieimsveldi sem náði frá Bag-
dad til Vínarborgar um fjög-
urra alda skeið Fáir hafa hirt
um að halda minningu þcssara
náunga í hciðri, en nú hafa
Tyrkir flikkað upp á um þriðj-
ung af herbergjum þcim, sem
þeir gcymdu f konur sínar,
geldinga og afkvæmi. Verður
þessi hluti kvennabúrsins opn-
aður innan skamms fyrir ferða-
menn.
Kvennabúrið var í höll einni
í Istambul sem nefnist Topkapi.
í henni voru um 400 herbergi.
glæsilegar vistarverur utanum
eitthvert óyndislegasta mannlíf
sem hugsazt getur. Um það eQi
margar skuggalegar sögur:
Einn sautjándu aldar soldán,
sem Ibrahim hét og var kall-
aður hinn óði, gerði bað eitt
sinn sér til dægrastyttingar að
henda konum sínum, eitt þús-
und og einni, f Sævið'arsund —
síðan fékk hanin sér aðrarjafn-
margar í staðinn
Þessi kvennasægur átti eins
og að líkum lætur sæg af af-
komendum. Og eftirlætiskonum
var miteið í mun um að þeirra
Ur tyrkncsku kvennabúrl — myndin er tekin um 1885
synir stæðu sem næst rikis-
erfðum. Var það því mikil iðja
hjá þeim að senda leigumorð-
ingia — einatt da.ufdumba geld-
inga — í bamaherbergin til að
skera hugsamlega keppinauta á
háls. Nefnum dæmii: Áður en
Múhameð þriðji var úfenefndur
soldám árið 1595 hafði hamn
látið dropa 19 af hálfbræðrum
sfnum og til vonar.og vara lét
hann drcpa til viðbótar sjö af
konum föður síns, sem reyndust
barni aufcnar um það leyti.
Hið endurreista tevenmabúr á
ektei aðeiins að vera gjaldeyris-
tekjulind. Tyrkmeste yfirvöld
vil.ia og með því minna lands-
memn á það að hið fyrra stjóm-
arfar hafi þó verið enm spillt-
ara og djöfuilegra em það sem
nú er við lýði.