Þjóðviljinn - 16.10.1971, Blaðsíða 5

Laugardaigur 16. október 1971 — I>JÓÐVIL.JINN — SÍÐA (J
... f þessum mánuði hefur Klaus Rifbjerg skrifað bók
Ný skáldsaga eft-
ir Klaus Rifbjerg
Klaus Rifbjerg er sá maður
á Norðurlöndum sem á léttast
með að skrifa. Það er ekki að
undra, þótt spéfugl Politikens
hafi einu sinni birt svofellda
frétt: 1 þessum mánuði kemur
ekki nein bók út eftir Klaus
Rifbjerg.
í vikunni kom út hjá Gylden-
dal ný bók eftir Rifbjerg sem
nefnist Lena Jörgensen Klinte-
vej 4. Torben Broström fer um
þessa bók vinsamleigum orðum
í Intformation og lýsir henni á
þessa leið:
Lena Jörgensen er hálffimm-
tug húsmóðir, gift bílstjóra, á
tvo stálpaða syni. Hana hefur
Klaus Rifbjerg vailið til að end-
urspegla það vandamál, hvernig
menn rata-til sannrar ogfrjélsr-
ar tilveru. Tilvera getur þá beeði
þýtt að vera til, að vera mað-
ur-sjálfur, en þaö getur eins og
menm vita verið allerfitt innan
þeirra smáhringa, sena við drög-
um utam um okkur í borgara-
legri tilveru. Maður er troðinn
út með góðum ráðum og skoö-
unum. Lena les t.d. óþreytandi
og velmeinta dálka dagblaðanna
og vikublaðanna um hjóna-
bandshamingju, velferð, freisi
o.s.frv. Hún er síþreytt á skoð-
unum. Þær ráða rfkjum, þær
einfalda Mutina, þær taka
sér vitneskju um hennar
eigin tilveru, sem hún í senn
verður að viðurkemna en viil
það samit ekki. Lífíð er eitthivað
annað, ríkara og merkiilegra.
Allt þetta verður hienni að
vandamáli einmitt vegna þess,
að hún finnur að líf hennar er
að skreppa saman án þess að
hún viti almennjjlega af hverju
það stafar. Hún hefúr vissa á-
nægju af list, og hún hefur
lesið nokkrar bækur eftir fræg-
an höfund sem heitir Kjeld
Deeners og hún skrifar honum
í sambanidi við það, að einnig
hann hefur látið í ljós óskiljan-
lega skoðun í greinarstúf í blaði.
Hún spyr hvort honum finnist
eklki sjálfum að lífið sé eitthvað
annað og meira? Er ekki list
hans sjálfs dæmi um það að
hægt er að tjá annað en fer-
kantaða skoðun?
Þar með 'er atburðarás hafiri,
endurspegluð í vitund Lenu og
er hún sjálf í mdðju sögunnar.
petta er skýrsla um líf hennar í
hálft ár, en á þeim tíma sœkir
hún til nýrrar vitumdar yfir sál-
ræna kreppu . . .
A tvinnufeysi
meðal há-
skólamenntaðra
□ í Svíþjóð geta alllir fengið allrífleg námsflán, og átti
þetta að auka mögiuleiíka barna úr verklýðsstétt til há-
skólanáms. En nú er risið nýtt vandamál: Stúdentum
hefur fjölgað hraðar en nokkurn grunaði, og stéttaskipt-
ingín er enn í fullu gildi: Hún segir til sín strax að
loknum prófum.
'fe ss u i'n

Enda þótt sænska elþýðusam-
bamdið telji að aðeins 51
háskólaborgari sænskur sé -at-
vinnulaus telja háskólamenn
sjálfir, að ástanidið sé miklu al-
varlegra. Þeir hafa í því skyni
boðað til aitvinnuleysingjaskrán-
ingar í sínum hópi.
Nú eru um 120.000 haskóla-
menntaðir menn í Svíþjóð, en
eftir u.þ.b. fjögur ár munu þeir
— og annað lanigskólagengið
fólk — að líkindum orðnir um
300 þúsund. Hésikólamenn hafa
reiknað út, að þá þegar muni
um 44 þúsund þeirra, sem þá
hafa lokið prófi, vera annað-
hvort atvinnulausir eða við störf
sem i raun og veru krefjast
miklu minni menntunar en þeir
hafa.
Það eru ekki aðeins þjóðfe-
Iagsfræðingar og menn úr hin-
um ýmsu greinum húmanískra
fræða sem í dag ganga atvinmu-
lausir. Nú fer og fjölgandi at-
vinnuttausum tæknifræðingum,
hagfræðingum, sálfræðingum ug
tölvufræðingum og fólki úr öðr-
um þeim greinum sem til
skamms timia þóttu mjög. dýr-
mætar. Sá sem velur „örugiga“
sérgrein og fylgir í einu og öllu
ráðlegginigum starfsráðgjafans
verður æ oftar fyrir því, að
starfsmöguleikamir skreppa
stórlega saman meðan hann er
enn við nám.
Þetta telja þeir stúdentar sem
skipuleggja, atvinnutteysisskrán-
ingiuna óréttmætt, bæði frá
sjónarihióli hvers stúdents og
samfélagsins í heild.
Otjómarvöld hafa varið sig
með svofelldium röksemd-
um: 1. „Menntunarsprenigingkr*
(þ.e.a.s. hin mikla fjölgun stúd-
enta) er alþjóðlegt fyrirbœri
sem menn hafa ekki getað séð
fyrir. 2. „Við höfum lengst ef
forðazt það í lengstu lög að tak-
marka aðgang að skólum“. 3.
Hiinir almennu styrkir og lán
til stúdenta auka á jafnrétti í
þjóðfélaginu. 4. Nárndð hetflur ai-
menn gildi, þekking er alltaf
nytsöm. Og þegar röksemdir eru
þrotnar, þá er ýmdst sagt, að
það sé ekkert atvinnuleysi með-
al hásWólamanna, eða að það sé
miklu minna en hjá öðrum
stairfsstéttum. Því er líka haldið
fram, að háskólamenntaðir
menn eigi sjálfir sökina — enda
þótt stjómvöldin hafi árum
saman sungið menntuninni lof
og prís og með námslánum sín-
urn 'flreisitað mjög margra ungra
manna til að stcjrpa sér í skuld-
ir og verja beztu árum ævinnar
og djörfustu vonum í iangskóla-
nám á hæpmium forsendum.
Hér er í raun ekki um að
ræða ramga áætlun, heldur það
að 'engin' áætlun hefur verið
gerð, og niðurstööur sem hefði
mátt sjá fyrir. Það var í sjálíu
sér lofsvert að talka upp bá
stefnu að veita öllum námslán
sem vildu. En það er stefna, þar
sem menn hafa í nafmi jafnaðar
látið sem vinnumarkaðurinn
væri ekki til. Aftteiðingin er svo
sú, að þær stéttaamdstæöur sem
átti að rifa niður með því «ö
veita alþýðubörnum námsiLánin,
þær blossa upp af nýjum krafti
Det finns bara 51 ai betslösa akademiker i
Sverige. havdar Björn Petterson, LO-represen-
tant i AMS:s styrelse!
'Ovinfá >UlW v:t! ýp.V; -ýú-v fðrt:. nás.'jtvisý/,
iWi’WÍW'd’* h\
\V' ' V' r'
Studentkarens upprop:
pu.
WMit «r fardkv dm ex;:;vuv.i • •
yr viWAiwvhnmvd aikt'iskn
. w utiixi'niiwr»vl. «n»Ai liiiei. viAm* lioL .ut \tu
.SKUÍkÍ VVijU U.V l'ti UOV&i.VA SVSMVÍvvúUikvy •
ktVii. jbsiwni u'l |H«n.jU.4ívi svm Aityúvviiknink- »»il
uíkvúiiísnvúdiíivíj-in.
* IndríVvVa U5i uiv silhsivs5iv»nt! ftáa ðik'otsiinuvvit-
tin\w-ív v^sivv vi«u vnU.utivmty'Uúw pVnii.liHnviv
fúr nvuuiiiuvuutnrutiu
* Ú biánínú viúiv töiúvcvliúi«ýií« i dm svuvviin nu fú
nátfWvva óvsMnlNiUniniv
. Dcssuumv ttm-biis vU Luvunuv urtutvlvis!nvuiv»J;vr•
stúú vóv vúMnUvrktístv'^ji Uou’j fúnmitvuvi
tiovk 'iUt tio sv jnsKvii! ickt'tr.sni.untitt
Ivt.'.f.inuoJliiKj
t'ói uu vi ivVail kuuiút i.t tfehiM' ftk vúrn krtw* pj in-
. sivtriói f«í 'art u:bvtsuvvi‘údnpSvklykií«»«iuiy.iti
v« tcUo luvr 4t,oif pJOkUwwt Vttktiycn ji ÓnUn k.uv
vUjv r|nnts*» <ít»n tWwt.-ifó» nvtjáfii^ii'**
•t«v
Pwi dvSi 11 uktoUtir *i»uv.v »n.vv nrkcv.iiojvnct;
iiiij»c*v ivvíi núiMa íwinstvi4öknu.t;' ;tkaUt«niLci vtsvt«
hsr rt'OÍM: titj. ••.-..
ftri!n$f-uigv;in;loii.iith-)úsViviutv|nvaitnil(>ifnrtmþV
lingtít*?
Forsíða blaðs stúdenta í Lundi um atvinnuleysismálin
þegar hinim nýbakaði háskóla-
kandídat ætllar að ledta sér að
vinnu,
Þau böm úr verklýðsstétt
„þjóðfélagshópi nr. 3“ sem haia
treyst á gáfúir og námsáramgur
komast fljótt að því eftir próf,
að félagar þeirra sem betri hafa
samibönd og eiga rífcari fbreldra,
standa fyrirfram mifclu betur að
vígi í því að verða sér úti um
vimnu. Og þessu úrvali eir svo
lýst sem frjálsri samkeppni,
ekiki vantar það.
Þegar stúdentar úr „þjóðfé-
lagshópi 1 og 2“ hafa nýtt sam-
bönd sín og aðra mögiuleika þá
er það „verkamannastúdentinn“
sem verður atvinnulaus — hann
er aftur sendur, nauðuigur vilj-
ugur, í ,,sinn hóp“, í verksmiiðj-
una. Það er aö vísu ekki mikið
um þetta ennþá, en líklegt að
þessd þróun fari í vöxt.
r:
manna um verðmæta al-,
menna menntun fellur um
sjálft sig. Hlásklóttar eriu orðnir
rangur vettvangur ef menn vilja
bara stefna að almennri mennt-
un. Námið er stramgt og oftaft
mijög sórhæft. Og það er ekki
í nafni almennrar menntunar að
ungt fiólk ssekir í æðri skóla,
heldur stajrfsmöguileikann.. Ef
menn giera ráð fyrir því, að þó
ekki verði nema 30 þús. manns
sem hafa til einskis lokið prófi
árið 1975, þá þýðir það miljarð
sænskra króna í opinberum
námsstyrlqjum og ilámum, eg er
þá annar kositnaður eikki með
talinn. Og það væri mairigt skyn-
samlegt hasigt að gera við þá
peminga. Hér við bætist sú al-
þjóðlega eyðslusemi, sem er í
því fólgin, að í iþessum. sveltandi
heimi þar sem háskólapróf er
lúxus, er þetta próf eiklki notaö.
Það er og eftirteibtarvert, að
í umnæðumium hafia menn ettaki
tettdð tillit tál þeirra sáttrænu af-
leiðimiga, sem fylgja því, að fólk
Framh'ald á 9. sáðu.
KVIKMYNDAVAL SJÓNVARPSINS
Eru noktour stórtíðindi á
ferð í fjölmiðlunum?
Það held ég varla. Lesendum
verður einna helzt skemmtun
af því, hve fýldir þeir Morg-
unblaðsmenn eru í stjórnar-
andstöðu. Sá hundshaus sem
þeir hafa sett upp er skop-
lega krakkalefi'ur. Þeir eru
einna líkastir dekurbami,
sem er vant því að ráða
öllu í leikjum, og er æft
yfir því, að hinir krakkamir
skuli vera orðnir leiðir á
djmtum þess og dirfist a'ð
fara sínu fram án þess að
spyrja það ráða Þetta sfcul-
uð þið fiá borgað, belvítin
ykkar...
En sjónvarpið er að sjálf-
sögðu allra fjölmiðla fyrir-
ferðarmest og mest baft
milli tannanna. Lesendur bafa
legið oktour á hálsi fyrir að
balda ekki áfram reigluleg-
um skrifum um sjónvarp og
víst hafa þeir rétt fyrir sér.
Bæði er að hér er um að
ræða þann fjölmiðil sem á-
hrifiamestur er, og því er
það ekki vanzalaust að láta
hann afskiptalaus'an. og sáð-
an eru sjónvarpsskrif ein-
faldleiga hyggindi sem í hiag
koma; í grannlöndum, þar
sem menn geta flett upp 1
félagsfræðingaskýrslum jafnt
uim tyggjósölu og örlög bótoa.
vita menn t.d. að ekkert er
meira lesið í dagblöðum en
það sem skrifað er um sjón-
varp, nema ef vera kynni
íþróttasí’ðumar. En hitt er
&vo annað mál, að það kiánn
að vera erfitt að finna nokk-
um þann mann sem nennir
að hanga yfir sjónvarpi það
oft að hann geti til lengdiar
„fylgzt með“ Eða vitið þið
um einhvem? Bæði er a¥5
dagskráin er því miður ekki
sérlega freistandi, og þá eru
efnisþættir sjónvarps svo 6-
líkir, að skrif um sjónvarp í
beild verða fljótlega álíka
höfuðverkur og ritdómar um
dagblað. Kannski væri ein-
hver von i að reyna að skipta
sjónvarpsefni niður til um-
sagnar milli nokkurra skyn-
samra manna?
Sá sem þessar línur skrifar
er ekki beinlínis sjón-
varpsfróður. Samt freistast
hann til að líta yfir dagskrá
fjögurra vikna (þessi frátal-
in) svo sem til upprif.iunar
á því sem hefur verið að ger-
ast. Það sýnist ekki mikið
— en það sfcal þó strax tekið
fram, að allmargt verður ut-
an þessa spjalls vegna þess
að ég hef ekki séð það og
svo vegnia þess. að hér verð-
ur fyrst og fremst fjallað um
afimarkaðan þátt dagskrár-
innar. Þama var stórskemmti-
legt slys eins og samtalsþátt-
urinn við Kristján Alberts-
son os hörmulegt slys eins og
bamamyndin um Gilitrutt.
Af íslenzku efni, gerðu bein-
línis fyrir sjónvarp, verður
minnisstæðastur þátturinn
um Brjmjólf Jóhannesson
leikara; ég skal ekkert um
það segja bvaða mögiuleikar
voru vannýttir í því sam-
bandi, en hitt er víst að bann
var sönn stoemmtun.
Að því er varðar erlend
sjónvarpsleikrit, þá hafa
Bretar haft mörg tækifæri
til að sanna fslendingum að
þeir eiga marga góða fag-
menn, höfunda, leitoara. Það
hefur verið næsta fróðlegt að
fylgjast með meðferð þeirra
á sígildum verkum og eigin
sögu; en það er samt á-
stæða til að gera þá atbuga-
semd, að af öllu má of mik-
ið gera: Eftir frábæra syrpu
um kcnungaileiki Shakespear-
es kom langur bálkur um
forföður Churchills og nú fá-
urn við hinar nátovæmustu
skýrslur um kvennafiar Hinr-
iks áttunda Ýmis góð tilþrif
í fagmennsku koma ekki í
veg fyrir það að manni finn-
ist nóg um alla þessa per-
sónusögu, sem eins og fjrrir-
fram byrgir úti váðari sýn
yfir sögiuna — auk þess sem
allir þættir af þessu tagi eru
um eitt og sama landSð. Það
hefiur fyrst og fremst komið
í -hlut Norðurlandanna að
tengja íslenzka sjónvarpsá-
horfendur í leikverkuan við
samtímann og deilumál hans.
Eitt slíikt vferk var á dag-
skrá á dögunum. Kommun-
istinn eftir Leif Petersen,
sem geymdi þrátt fyrir ýmsa
galla þarfia áminningu um
það hve málfrelsi er reyndar
takmarkað þar sem það sýn-
ist rýmist;
En hlutur erlendra sjón-
varpsleikrita er þó hátið
í samanburði við þær erlend-
ar kivikmyndir sem á tjaldið
koma og enn meiri ástæða
til að kvarta hástöfum yfir
því, hve skammt er leitað til
fanga og slælega. Á því tíma-
bili, sem litið er yfir voru
sýndar 12 kvikmjmdir, þrjár
brezkar, ein pólsk. afigangur-
inn voru bandiarískar mjmdir.
Langflestar þessara mjmda
voru fyrir neðan meðallag
og sumar hreint ekki í hús-
um hæfar. Þarna var enn ein
ómerkileg skrýtla um rtíka
manninn fríða í þjónsgerfi
(Vor í lofti), speisendaleysa
af versta tagi (Kvendjöfuil
frá Mars), jrfirborðslegt dað-
ur við vandamál eins og kjm-
þáttafordóma (Hörkutólið)
eða „feður og sjmi“ (Örlagia-
ríkt siumar). Og þó Shirley
Temple hafi verið falleigiur
kriakki og getað gert fleira
en flest böm önnur í banda- ,
rístoum mjmdum, þá er það
ill meðferð á landianum að
sletta framan í hann í stór-
um gusum þeim dísætu
rjómatertum sem um þetta
barn voru batoaðar. Niður-
staðan af kvikmjmdavali sjón-
varpsins verður varla önnur
en sú, að menn eru fræddir
rækilega á þvá, að færi-
bandaframleiðslan í kvik-
mjmdaiðnaðinum var komin
á lýgilega lágt stig áður en
sjálf útbreiðsla sjónvarps
neyddi kvikmjmdaframleið-
endur til að leggj,a eitthvað
meira a@ sér
Þiað er rætt an það, að
erfitt eða dýrt sé að fiá
nýjar myndir — en það eru
aiuðvitað til kynstrin öll af
ágætum myndum um allan
heim sem eru eldri en 10 til
15 ára (ef það eru tímiamörk-
in) — ítalskar, jiapanskar.
franstoar. austurevrópstoar.
Það ætti varla að vera sér-
stafclegg mikið átak að út-
vega flokka valdra mjmda.
sem hver um sig gæfi sæmi-
legt yfirlit yfir ákvéðið tíma-
bil í kvikmyndagerð í til-
teknum löndum. En það ból-
ar ekki á neinum tilburðum
til slákrar virkrar afstöðu til
kvikmjmdavals hjá sjónvarp-

[PQ^TFOHIL
inu — aðferðin er einskonar
happdrætti þar sem fjrrir-
fram er vitað að vinningar
eru fiáir: Þú stingur hendi
niður í pokann og lest það
sem stendur á spólunni sem
upp kemur. Ef nú er aftur
vísað til þess, að það kostí
peninga að haldia uppi því
sem hér var kallað virk kvik-
myndastarfsemi, þá mættu
fyrirsvarsmenn sjónvarpsins
vel muna það. að niðurstað-
an af hinni óvirku stefnu
þeirra getur eins sýnrit háska-
leg þeirra pólitísku samvizku.
borgarattegri. Ég á við það,
að í rejmd tooma Sovétmenn
og Pólverjiar einna bezt út úr
dagskránni — þær myndir
þeirra, fremur fiáar, sem
koma á tjaldið, eru allajofna
úr efri gæðatflokkum þeirra
framleiðslu, meðan ástvinir
okkar Engilsaxar fiá varla
sýnt eftir sig annað en gums.
Á þetta er drepið með það
bak váð eyrað, að ef til vill
erj ráðamenn sjónvarps
næmari fyrir slíkum toástoa
en öðrum heiTbrigðari röto-
semdum.
Árni Bergmann.